Кара Каз - 21

Шул вакыт шаулап Фәүзия карчык белән Бакый килеп керделәр. Күрше әбисе исәнләшеп тә тормыйча түргә үтте, аннары кыз өстендәге җәймәне ачып карады да, бераз тел шартлатып, баш чайкап торганнан соң:
— Барыгыз, бар, чыгыгыз. Үзем чакырып алырмын. Сезнең кирәгегез юк монда. Барыгыз!.. — дип куа башлады.
Йосыф белән Бакый карышып азапланмадылар, берсен берсе этә-төртә урамга ашыктылар. Артларыннан күрше карчыгының ягымлы аһәңе иярергә тырышып карады:
— Исемең ничек соң, кызым?
Шунда ук түшәк иясенең хәлсез тавышы тонык кына яңгырап китте:
— Рәмилә…
4
Рәмиләнең җәрәхәтләре җитди булып чыкты. Аңа хәтта күршедәге бер таныш табибны чакырырга туры килде. Ул нәрсә эшләсен, киңәшләрен бирде дә чыгып китте. “Хастаханәгә салырга кирәк”, — дип авызын гына ачкан иде, Рәмилә кырт кисте: “Үлсәм үләм, бармыйм!” — диде. Фәүзия карчык та: “Барысын да үзем эш итеп бетерермен, бер дә борчылма, кызым, даруларыңны яз да үз юлыңда бул”, — дип, врач хатынны көйләп-чөйләп чыгарып җибәрде.
Дүртәүләп утырып калдылар. Дүрт бөртек җан. Дүрт ятим, дүрт үги. Дүрт санында өмет бар барын. Ул бит дүрт тарафны, тормыш нигезенең дүрт почмагын белдерә… Калганы сагышлы…
— Ничек тә яшәрбез әле… — Бу сүзләрне Йосыф әйтте. Ышанып, хәтта инанып әйтте.
Калганнар дәррәү аңа таба борылып карадылар. Һәрберсенең күз карашында сорау. Һәркемнең үз соравы:
— Мине улың кебек, энең кебек күрерсеңме?
— Ә минем язмышыма кем булып керәсең? Туганым яисә ирем, сөяркәм булыпмы? Әллә фәрештә булыпмы?
— Син бу адәм балаларын үзеңә белеп, аңлап якынайтасыңмы?
— Йә, булдымы? Яшь түгеп тормыйбыз. Барысы да җайланыр әле, Ходай кушса…
Бу юлы Йосыф үзенең сүзенә Ходайны өстәп куйды. Илаһи ихтыярдан күп нәрсә торганын белеп кыстырды ул аны. Шуның белән тынычланып калгандай булды. Аңа карап, башкалар да тынычландылар.
Беренче төндә үк Рәмиләгә кызу капты. Кызышып кына калмыйча, ул ыңгырашып, иңрәп бәргәләнә башлады, аңын югалтты, һуштан язды. Иң алдан Йосыф үзе уянды. Уянды да, хәлнең мөшкел икәнен аңлап алу белән, күршедәге Фәүзия карчыкка йөгерде. Ул кабат килеп кергәндә, бөтен өй ниндидер илаһи бер яктылыкка, нурга, дөресрәге, сихри күренешкә тулган иде. Ә ул күренеш шуннан гыйбарәт: Бакый түр карават янында басып тора. Үзенең күзләре йомык. Иң гаҗәбе шул: малайның артында ук нур көлтәсе тибрәнеп тора. Әллә офыкта беленеп килүче таңның ерак чагылышы, әллә, чынлап та, сихри канатлармы алар?
Ипләп кенә барып, йоклап басып торган Бакыйны, ике яктан җитәкләп, үз түшәгенә таба алып киттеләр. Яткырдылар. Өстенә юрганын яптылар. Шуннан соң гына кабат Рәмилә түшәгенә килеп чүгәләделәр. Менә хикмәт: аның инде кызуы басылган, йөрәгендәге ялкынсыну юкка чыккан. Берни булмагандай, изрәп йоклап ята…
Шулай яшәп киттеләр. Йорттагылар өчен бик сәер тоелгандыр бу “гаилә”. Сәер булса да, чып-чын гаилә иде бу. Йосыф — аның башлыгы, ни дисәң дә, ир заты. Рәмилә, торып йөри башлау белән, өй мәшәкатьләрен үз өстенә алды. Бакый да хәзер ачы таң белән тормый. Аңа яңа карават әмәлләделәр, чөнки аның урынында Йосыф йоклый башлады. Ә Йосыф урынында — Рәмилә. Ул кайчакта Фәүзия карчыкта кунып кала, әмма барыбер “төп йорты”на — Йосыф бүлмәсенә кайтып яши. Рәмилә аны көлеп “фәрештәм” дип йөртә. Ягымлы итеп, яратып әйтә. Әмма Йосыф моңа әллә ни игътибар итми, дөресӘрәге, игътибар итмәгән булып кылана. Чынында ул бу кызыйны үз күңеленә якын җибәрергә курка. Үзенә ышанмыймы, әллә Рәмиләдән шикләнәме — төгәл генә әйтә дә алмый. Ни дисәң дә, Рәмиләнең үткәне мактанырлык түгел бит. Анысы… үзе дә оҗмахтан чыкмаган.
Нәрсә булыр алар белән? Бергә булсалар яисә бергә булмасалар — нәрсә булыр? Бергә барыбер ышанычлырак, өметлерәк, игелеклерәк кебек бу тормыш…
Яшәү фәлсәфәсенә иң элек Рәмилә төшенде, ахры. Иң элек ул тартылды Йосыфка. Бер таңда, Бакый үз юлы белән чыгып киткәч, Йосыф янына килде дә ятты. Йосыф аның йомшак, кайнарланып, кызышып торган күкрәкләрен тоеп уянды. Бу ымсындыргыч, хәтта исерткеч якынлыктан исен-акылын җуя барган ир заты бер генә сүз әйтә алды:
— Рәмилә…
— Йосыф… Фәрештәм минем… Кил миңа, мин сине бүген бәхетле итәм…
— Рәмилә… — Йосыф гүя бүтән сүз белми иде. Шулай да аның зиһенендә әлегә бик аңлашылып бетми торган, әмма үтә дә таныш бер тойгы барлыкка килде. “Иң элек күңел белән яратырга кирәк, җан белән, йөрәк белән... Аннары гына тән белән... Бу дөрес түгел, түгел... Тән ләззәте җанны үги итә, аны рәнҗетә…”
— Рәмилә… Кирәкми, бар үз урыныңа ят…
— Ярар соң… Бергә җылырак булыр дигән идем. Өшедем мин, Йосыф…
Бердәнбер көнне, көлешеп утырган чакта, Бакый әйтеп куймасынмы:
— Ә нигә сез өйләнешмисез?
Баштарак бу сорауны аңламадылар. Аңышканда соң иде инде: Бакый торып киткән, ә Фәүзия карчык эт белән мәчегә ризык салып йөри. Шулай да Рәмилә Бакыйның соравына җавап бирүне кирәк тапты:
— Фәрештәләр өйләнми бит…
Йосыф Рәмиләнең мәхәббәтле күзләренә тутырып карады да елмаеп куйды. Хуплап та, каршы килеп тә сүз әйтмәде.
Шунда ук бөтенесе онытылды. Һәркем үз эшенә кереште.
Аларның тыйнак кына тормышларында һәркемгә эш бар иде. Бакый үзенең урамдагы маршруты буенча китте. Йосыф якындагы кибеткә юнәлде. Соңгы вакытта ул анда йөк ташучы булып та хезмәт итә. Акча алмый, азык-төлек әйберләре хакына эшли. Рәмилә табылган һәр ризыкның кадерен, тәмен белә. Пешермәгән әйберсе юк. Хәтта күпне күргән, күпне яшәгән Фәүзия карчык та, аш-су дигәндә, аның янына киңәшкә керә…
Бакыйның сәер, әмма үтә дә табигый соравы Йосыфка тынгылык бирмәде.
Ә бит малай сизенгән! Йосыф күңелендәге үзгәрешне сизенгән! Әйе, ул Рәмиләгә башка күзләр белән карый хәзер. Фәрештә күзләре белән түгел, гашыйк күзләре белән! Кызның курчакныкы кебек сылу йөз-бите яисә коеп куйган зифа буе гына түгел, күңеле әсир итте аны. Тик бу күңелгә ул үзе барырга тиеш, беренче җан хәрәкәтен, күңел ымын үзе ясарга тиеш!
Йосыф Рәмиләнең үткәндәге тормышы хакында уйланмаска тырыша. Ул хәтта теге, Рәмилә аның янына килеп яткандагы таң хакындагы хатирәләрне дә гел читкә куып тора. Уйласа соң! Уйласа ни була! Үткән-беткән, җилгә очкан! Ялгышкан бит ул, һәр адәм баласы кебек ялгышкан… Ялгышмаган да, авыр сынау үткән. Болай уйлау яхшырак, болай уйлау күңелне тынычландыра, сабырландыра…
Әллә? Әллә ул Йосыфның үзенә сынау итеп җибәрелӘгәнме? Әллә бу кыз үзе фәрештәме? Аның үткәндәге тормышы уйлап кына чыгарылганмы? Мондый да саф күңелле, ихлас җанлы кыз, үз тәнен сатып, шуңардан кәсеп ясап яши аламы? Алай яшәгәнче, ут йотып яши ул…
Күңелеңә күрә көнең, диләр бит. Йосыфның тормышына да менә шундый сәер, әмма үтә дә рәхәт гамь керде. Бу гамьнең исеме “Рәмилә” иде. Нигә өйләнмәскә?! Ул бит әле тормыш арбасыннан төшеп калмаган. Барысы да үз урынында — йөрәге дә, аяк-куллары да, башы да, башкасы да… Тик менә нидер булды аның белән. Нидер булды… Әллә, чынлап та, фәрештә сыңарына әверелдеме? Фәрештәләр өчен мәхәббәт хисе ят бит. Дөресрәге, алар бөтен дөньяны, барлык адәми затны берьюлы яраталар, тигез яраталар… Алар өчен сөйгән яр юк. Сөйгән яр — гөнаһ дигән сүз… Алай дисәң… Кемнедер бөтен дөньядан өстен күреп ярату гөнаһ түгелмени?
Йосыф үз уйларында ялгышып бетте. Бер генә уй, аермачык булып, аның зиһененә саташырга ирек бирми тора иде: “Әллә ул, чынлап та, ярата башладымы, гашыйк булдымы?” Йосыф иң элек кеше бит. Ул да ярата ала, ул да яратырга тиеш! Юк ла, мәхәббәт зарури түгел, мәхәббәт ул — бүләк. Йосыф күңелендәге яңа хис тә, бәлки, аның бөтен күргән-кичергәннәре өчен бүләкӘтер?
Бүген кибеттә ару гына эш эләкте. Акчасы да әйбәт төште. Йосыф бөтен тапканына азык-төлек сатып алды да өенә ашыкты. Аның тизрәк кайтасы, Рәмиләне сөендерәсе, кызның матур, мәхәббәтле күзләренә мөлдерәмә тутырып карыйсы килде. Иртәнге сөйләшү исенә төшеп, ул тагын бер мәртәбә күңеленә беркетеп куйды: “Ничек тә аңлашырга кирәк Рәмилә белән. Бүген үк…”
Рәмилә өйдә юк иде. Көне буе булмаган. Бакый да, Фәүзия әби дә берни әйтә алмыйлар. Бакый гына олыларча гамь белән: “Югалтмыйча табып булмый”, — дип сөйләнеп куйды. Йосыф бу сүзләрне бик үк аңлап бетерә алмады. Аңларга, сорашырга вакыты да юк иде. Ул анда бәрелде, монда сугылды, әмма бу очракта нишләргә киӘрәклеген белми изаланды. Рәмилә хакында начар уйларга теләмәсә дә, Йосыфның күңелендә давыл купкан иде инде... Бәлагә тарымаганмы? Нишләткәннәр? Каян эзӘләргә?
Ләкин эзләп торырга туры килмәде, Рәмилә, авызын ерып, үзе кайтып керде. Бик күңелчән иде ул. Әллә бераз эчкән дә инде?.. Исерек бит бу! Шәрә аяк-ботларын ялтыратып, гөрселдәп караватына килеп утырмасынмы?! Йомры, матур күкрәкләре ачык изүеннән тулышып төшеп китә язды хәтта…
— Йә, көтмәдегезме?
— Рәмилә? Ни булды сиңа? Син каян болай?
— Минме? Мин… тормыштан!
— Нинди тормыштан?
— Ә сиңа нигә ул? Син бит тормышның нәрсә икәнен белмисең… Белергә дә теләмисең… Син бит… фәрештә! Кеше кайгысы ят сиңа, ят, белдеңме?
— Рәмилә, ни сөйлисең син?
— Нәрсә, дога гына укып утырыр дип уйладыгызмы?
— Ярый, шулай да булсын ди. Ә менә бу тормыш тормышмы?
— Юк… Бусы да тормыш түгел… Минем үләсем килә… Әллә кайчан үләргә иде миңа!.. Нигә коткардың син мине, Йосыф?
Рәмилә өстәлгә капланып еларга тотынды. Йосыф бераз сәерсенеп карап торды да кызның янына килеп тынычландыра, юата башлады, башыннан, чәченнән сыйпады, яшьләрен сөртте, аркасыннан кагып куйды.
— Барысы да җайланыр, Рәмилә. Йә, тынычлан инде… Елама, күз яше белән яшь гомер агып чыга, диләр бит, елама… әйдә, ят, бераз ял итеп ал, аннары сөйләшербез, яме…
Бакый да өзгәләнеп торды. Чәй ясап китерде, түшәк әзерләде, ахырдан, Рәмиләнең колагына иелеп, нидер пышылдады… Аның нәрсә әйткәнен Йосыф ишетмәде, әмма әйбәт сүз булгандыр ул. Әнә бит Рәмилә шундук тынычланып калды, ниндидер сихри бер ихтыярга буйсынган кеше кебек, дәшми-нитми генә башын калкытты, тирә-ягына каранды, торып чишенә башлады…
Шул ятудан таңга кадәр уянмады Рәмилә. Икенче көнне бөтенләй башка кеше булып торды ул. Йөзенә моңсулык ягылды, күзләренә сагыш кереп тулды, елмаймас-көлмәс булды, хәтта сөйләшмәс булды…
Йосыф үзе дә үзгәрде, ахры. Юк, бу — ике җанның бер-берсеннән читләшүе түгел. Киресенчә, алар бер-берсенә тагын да ныграк якынайганнар иде. Соңгы гамь, борчу, хәтта шом аларның болай да зәгыйфь, арыган күӘңелләрен тагын да ныграк аптыраткан һәм талчыктырган иде… Шул гына.
Бу үзгәрешне Бакый да сизенде. Ул өлкән дусларына игътибарлырак, итагатьлерәк булырга тырышты. Күбрәк Рәмилә янында бөтерелде. Читтән күзәтеп торган кеше аларны ана белән бала дип уйлар иде, чын күңелдән куаӘныр иде. Тагын шул да мәгълүм булсын: берсе — ана назына, икенчесе гаилә җылысына сусаган ике җан бөртеге янында өченче берәү үзен кая куярга белмичә җәфалана. Бу әллә каян сизелеп тора. Өй җыештырып йөргәндә дә, табын әзерләгәндә дә, ул теге ике җанга кысылмый, алардан читтә йөри, дөресрәге, бөтенләй китеп тә бетми, бик үк якын да килми…
Рәмиләдән бигрәк, аны Бакый аптыратты. Шушы нәни генә адәм заты, үзе дә ятим, үги, бәхетсез бала кисәге, “ә” дигәнче Рәмиләне үзгәртте дә куйды. Тормышка, яшәүгә кайтарды. Һәр иртәдә кереп, хәлләрен белеп чыга торган Фәүзия карчык та Йосыфның колагына:
— Нәрсә булган бу балага? Бигрәк мәхәббәтле күренә бүген… — дип, серле пышылдап чыгып китте.
5
Бакыйның акылы үз яшенә караганда өлкәнрәк булып чыкты. Бер кичне ул Йосыф белән Рәмиләгә тантаналы рәвештә:
— Бүген мин Фәүзия әбидә кунам. Ул миңа РәхимӘҗан бабайның орденнарын күрсәтәчәк, — дип белдерде.
Йосыф белән Рәмилә җәһәт кенә бер-берсенә карашып алдылар. Әлбәттә, алар бик яхшы аңлыйлар иде: Бакый атасы белән анасы урынына йөргән бу ике кешене аулакта калдырырга тели.
Тели икән, ярый, шулай булсын. Йосыф та, Рәмилә дә сүзсез генә риза булдылар. Әмма кавышырга да, бәхетле булырга да ашыкмадылар. Икесе ике караватта сөйләшеп тик яттылар. Ниндидер серле, хәтта сәер сөйләшү иде бу.
— Йосыф, син Ходай Тәгаләгә ышанасыңмы?
— Белмим… Бер-ике дога беләм белүен… Алар мине тынычландыралар…
— Ә мин ышанам. Элек ышанмый идем. Кешенең кадере булмаган җирдә Алла булмый дип уйлый идем. Синең белән очрашканнан соң ышанам. Синдә Ходайның катнашы бар… Ходайның илчесе, фәрештәсе кебек син…
— Түгел шул! Ничә мәртәбә әйтергә була. Мин фәрештә түгел! Мин — кеше. Берничә ай элек күрсәң иде син мине…
— Юк, син күк фәрештәсе түгел, син — кешеләр арасында яши торган фәрештә. Синең кебекләр юк хәзер… — Бераз дәшми торганнан соң, Рәмилә сорап куйды: — Ә бер ай элек син нинди идең? Кем идең?
— Шундый ук кеше идем анысы… Урамда шешә җыеп көн күрә идем. Бомжлардан берни белән дә аерылмый идем…
— Ни сөйлисең син, Йосыф? Юри шаяртасыңмы?
— Шаяртасы гына калды инде… Беркөнне урам уртасында машина бәреп китә язды. Шул минутта әллә нәрсә булды миңа. Урамны ташладым, эчүне ташладым… Дөнья бөтенләй башка төсләрдә күренә башлады. Кешеләр үзгәрде. Бакыйны таптым. Менә сине таптым…
— Шулай булгач, Ходай Тәгалә бар бит инде?
— Белмим… Бәлки, бардыр да. Нәкъ шул көнне мин аны бераз тоеп калдым бугай.
Күпмедер тын яттылар. Бераздан тагын Рәмилә тыйнак кына дәште:
— Йосыф…
— Нәрсә?
— Теге көн өчен ачуланма яме. Мин бит сиңа үч итеп чыгып киттем. Тиле димә инде, ә? Күпме яшәп, бер мәртәбә дә якын килмәдең бит. Мин кеше түгел диярсең… Шуңа үртәлдем. Хәтта гарьләндем. Хәзер аңлыйм инде: син хаклы булгансың, дөрес эшләгәнсең…
— Кайчан ничек дөрес булганын кем генә белә инде?..
— Ә бит мин ул көнне начар эшләр эшләмәдем. Беркем белән дә булмадым…
— Кирәкми, Рәмилә…
— Юк, кирәк, Йосыф, кирәк. Син моны белергә тиеш — синең белән янәшә яшәгәндә, мин беркемгә дә тәнемне һәм намусымны сатмаячакмын… Шуны бел…
— Мин моны беләм. Әйдә бу турыда сөйләшмибез. Болай да аңлашыла бит…
— Тагын бер нәрсә сорыйм әле, Йосыф?
— Сора.
— Бакый сиңа кем ул? Малаеңмы? Синең гаиләң, хатының бар идеме? Фәүзия карчык берни дә әйтми. “Үзеннән сора” ди.
— Юк, минем гаиләм юк. Бакыйны урамнан алып кердем. Ләкин ул минем энем кебек, малаем кебек…
— Теге машина бәрә язган көннән соң үзеңә алдыңмы?
— Әйе.
— Ул көн чынлап та сәер көн булган икән. Мин үзем дә шул көнгә рәхмәт әйтергә тиештер әле…
— Бакый — әйбәт малай. Тик ул чын тормышта яшәргә күнекмәгән. Өйрәнеп кенә килә.
— Барыбер серле ул…
— Сер бар, килешәм. Тик ул сер аның тормышында түгел, рухында. Эчке асылында.
— Кемдә генә юк икән соң ул серләр…
Рәмиләнең уфтануына әллә ни игътибар итмичә, Йосыф Бакый хакындагы сүзен дәвам итте:
— Документлары да булса!.. Анысын юнәтергә туры киләчәк. Мәктәпкә әзерлисе бар… Моңа минем генә көӘчем җитмәячәк. Проблема шунда. Аннары… Кайчан да булса ул мине ташлап китәчәк…
— Ә? Нигә?
— Тагын урамга китәчәк…
— Кайчан? Нигә?
— Сизәм мин моны, беләм. Әмма ачык кына берни дә әйтә алмыйм…
— Сизәсеңме?.. Әйтәм бит — изге заттыр син…
— Көлмә инде, Рәмилә. Бу бик җитди әйбер. Бакыйның урамга китүе…
— Үзем карашырмын. Мине якын итә бит ул…
— Анысы шулай. Анысы өчен рәхмәт. Тик син авылга кайтып китәрсең бит.
— Кем әйтә аны?
— Әниең анда ялгызы гына нишләр? Югалткандыр да инде…
— Ә сине югалтмаганнармы?
— Син хаклы, Рәмилә. Биреләм…
— Юк, Йосыф, кайтмыйм әле мин авылга. Әнием янына бәхетле булып кайтасым килә. Яраткан кешем белән бергә…
— Васил беләнме?
— Ә? Син каян беләсең аны?
— Бәлагә эләккән көнне ычкындырдың бу исемне. Мин аны синең егетең дип уйладым.
— Юк, Васил минем өчен үлде инде… Беркөнне урамда очраттым үзен. Күңелемнең сыңар кылы да кузгалмады. Бәгырем тәмам каткан икән аңа… Шуны аңладым.
— Ә ул?
— Улмы?.. “Киләм әле, — дигән була, — үземнеке итәм, — ди, — тиз генә котыла алмассың миннән, — ди… — Бурычың калды, түләргә туры киләчәк” дип тә янады…
— Нинди бурыч ул?
— Әй, сөйлисе дә килми инде…
— Сөйлә, Рәмилә, сөйлә. Эчеңдә берни дә калмасын.
— Бурыч дип… Төрмәдән алып калды ул мине. Ачка койрык чәнчеп йөргәндә, бер кибеттән балык консервасы чәлгән идем. Акча өчен кеше астына ятасы килмәгән иде… Барыбер яттым. Шул Васил яткызды. Үзенә кирәк кешеләрдән күп издерде ул минем тәнне… Бер генә түгел, мең мәртәбә арттырып түләдем инде мин аңа бурычымны…
Еларга җитешеп сөйләгән Рәмиләгә нәрсә әйтергә дә, аны ничек юатырга да белмәде Йосыф. Болай икәнен белсә, сорашмас та, сөйләшмәс тә иде... Соң инде...
Бераз сөйләшмичә яттылар.
— Йосыф…
— Әү.
— Синең үләсең килгәне бармы?
— Юктыр, пожалуй…
— Минем бар. Күп мәртәбәләр…
— Рәмилә, әйдә бу турыда сөйләшмибез.
— Ярый.
Тынлык. Уйларга гына чыдар хәл юк…
— Йосыф…
— Әү.
— Ә үлеп сөйгәнең бармы синең?
— Юктыр…
— Бөтенләй сөйгәнең юкмыни?
— Бар, әлбәттә. Син бит үлеп дидең…
— Минем бар. Мәхәббәт үлемгә караганда әйбәтрәк, шулаймы?
Йосыф дәшмәде. Дөрестән дә, ул бу сорауга төгәл генә җавап бирә алмый иде. Аның әле чын-чынлап сөеп тә, үлеп тә караганы юк…
Шулай сөйләшеп, икесе ике түшәктә таң аттырдылар. Ах, ничек кирәк иде аларга бу төн, бу таң! Бигрәк тә Йосыфка кирәк иде. Аннан да бигрәк Рәмилә мохтаҗ иде аңа!
Бакый кергәндә, алар һаман шулай гәпләшеп яталар иде. Малай аларга игътибар итеп тормады, тиз-тиз генә киенде дә, арка капчыгын кулына бөтереп тотып, ишеккә таба китте.
— Бакый… — Ниндидер мөһим хәбәр белдерергә теләгәндәй, Йосыфның тавышы көр һәм ышанычлы чыга иде. — Бакый!
— Ә?..
— Без Рәмилә апаң белән өйләнешәбез.
— Шулаймы? Ә, Рәмилә апа?..
— Белмим… — Йосыфның сүзе Рәмилә өчен дә көтелмәгән иде. Шулай да ул үзен бик тиз кулга алып өлгерде. — Йосыф абыең әйткәч, шулайдыр инде…
— Мин кайда яшәрмен соң? — Бу уңайсыз сорауны ничек бирүен сизми дә калды Бакый.
— Синме? Бәй, син безнең белән яшәрсең. Без бит хәзер бер гаилә кебек. Шулаймы, Рәмилә?
— Беркая да җибәрмибез, кая ул! Синсез без нишләрбез?!
— Мин тагын да тәртиплерәк булырмын, яме, Рәмилә апа?
— Булмый гына кара! — Рәмилә торып Бакыйны кочаклап ук алды.
Малай озак назланырга теләмәде, моңа күнекмәгән дә иде ул, тиз-тиз генә киенеп урамга чыгып китте. Йосыф, җәһәт кенә торып, Рәмилә үз янына әзерләп өлгергән җылы урынга кереп чумды.
— Рәмилә…
— Йосыф…
— Үлеп яратам бугай мин сине…
— Мин дә…
6
Васил үз сүзендә торды — беркөн килеп, начар сүзләр белән битәрләп, хәтта куркытып китте. Әмма Рәмилә, ул куркыта, яный дип кенә, үз тормышыннан ваз кичмәде, Йосыф белән яши бирде. Ул инде эшкә урнашты, күршедәге ашханәгә пешекче ярдәмчесе булып керде. Тегесе-монысы кайтып торгач, тамаклары тагын да бөтенәеп, тәмләнеп китте.
Бакый да үзгәрде. Ачы таң белән шешә җыеп йөрүен ташламаса да, ул инде урамга чыгып, хәер эстәп яисә кибетләрдәге исерек грузчикларга ялланып йөрми. Мәктәпкә барырга әзерләнә. Аның белән күбрәк Рәмилә шөгыльләнә. Бик сәләтле малай булып чыкты ул. Өйрәтәсе дә юк. Ул өйрәнгән булып кылана гына. Өйрәтә генә башлыйсың, ул инде аны күптән төшенгән, белгән була!.. Менә бит нинди хикмәтләр!
Йосыф һаман урам себерә, еш кына аңа Бакый да булыша. Иртән-иртүк чыгып китә дә Рәмилә торып, чәй әзерләп, эшкә барырга җыенып беткәндә генә кайта. Яисә кайталар…
Ә беркөнне Йосыфны әзмәвердәй ир-егетләр чорнап алды. Чыгып эшли генә башлаган иде. Урамнарның кешесез, җансыз чагы, җиләс һава талгын гына исеп, иркәләп тора… Офыктан кояш үзенең барлыгын сиздерә генә башлаган мәл. Әллә каян гына ак “девятка” пылт итеп килеп чыкты да Йосыфка килеп бәрелдем дигәндә генә шып туктап калды. Өч кеше төште. Руль артындагысы урынында утырып калды.
— Йосыф? — Әзмәвернең иң олысы, күзләрен алартып, Йосыфка укталды.
— Йосыф. Шуннан?
— Шуннан шул: Рәмиләне кире кайтар. Безнең иң күп табыш бирә торган кыз иде ул…
— Һи-һи-һи… Кыз имеш… — Монысын янәшәдә басып торган икенче берәү әйтте.
Йосыф баштарак каушап калса да, бераздан, һушын җыеп, сөйләшерлек хәлгә килде.
— Син… Василмы?
— Васил. Ну?
— Васил, әйдә башта ук килешеп куйыйк. Рәмилә әйбер түгел. Ул — кеше. Шуңа күрә дә кешеләрчә хәл итик…
— Кеше? Нинди кеше? Проститутка ул, фахишә, урам кызы!
— Юк, ул — кеше. Ул — минем хатыным, хәләл җефетем, аңладыгызмы?
— Вот дела… Ну дает девка!..
— Дает шул. Моннан соң килеп йөрмәгез. Рәмилә бүтән сезнең янга кайтмаячак.
— Посмотрим… Дөнья төрле якка боргалана ул. Шул вакытта әле борыны белән, әле койрыгы белән бәреп ала. Ипләп сөйләш син, егет!
— Сөйләшәсе-нитәсе юк. Барыгыз, үз юлыгызда булыгыз. Мин Рәмиләне сезгә бирмәячәкмен.
— Ә Син кем соң безгә әмер бирергә? Алла, что ли?
— Алла түгел. Әмма “фәрештә” диләр мине.
— Фәрештә? “Ангел”, значит? Что за кликуха? Из какой “моталки”?
— Әйдәгез әйбәтлек белән аерылышабыз.
— Әйбәтлек белән? Ну-ка, егетләр, тотып карагыз әле, чынлап та, фәрештә микән бу бәндә?
Читтәрәк басып торган ике әзмәвер егет Йосыфны төрткәли башладылар. Йосыф каршы торырга тырышып карады. Ләкин көчләр тигез түгел иде. Шулай да егетләр эшне артык зурга җибәрмәделәр, тагын берәр сугып чыктылар да элекке урыннарына барып бастылар.
— Киртләп куй колагыңа — Рәмиләне бирмәсәң, фәрештә дип тормабыз, менә шушы чаганга бер җиреңнән асып куярбыз!
Егетләр ничек пәйда булсалар, шулай кинәт кенә юкка да чыктылар. Йосыф, сызлаган яңагын тотып, берьялгызы урам уртасында басып калды.
Ул бу очракта нишләргә икәнен белеп бетерми иде. Исен җыеп, уйларын бер урынга туплаганчы, шактый вакыт узды. “Рәмилә ничек анда? Тизрәк Рәмиләне күрергә кирәк!” — аның зиһенендә бөтерелгән беренче тере уй шул булды.
Кергәндә Бакый белән бәрелеште. Бәй, ул урамда булырга тиеш иде ләса!
Күктән төшкән кебек кенә пәйда булган малай сөзеп, әмма яратып карады. Йосыф хәтта икесе арасында ниндидер җылы дулкынланыш тойды. Бу күңел дулкыннары әле бер ярга, әле икенче ярга килеп бәреләләр дә моңлы, әмма тавышсыз, тынсыз аһәң чыгаралар… Бу серле-сихерле аһәң, һичшиксез, язмыш белән, бәлки әле тәкъдирнең үзе белән дә бәйле иде…
— Син шундый батыр!..
— Көләсеңме?
— Көлмим. Бирешмәдең бит, ә?
— Карап тордыңмы?
— Әйе.
— Ник булышмадың?
— Ярамый иде.
— Ярамый? Нигә?
— Белмим. Хәзер синең күңелең чиста, мин дә тыныч…
— Нәрсә сөйлисең син? Аңламыйм…
— Аңлагач кызыгы калмый. Ярар, мин киттем. Өйдә Рәмилә үзе генә. Бар кер, ялгызын озак тотма, алыштырып куюлары бар…
Рәмиләгә нәрсә булсын! Йомшак түшәгендә елан кебек бөгәрләнеп, изрәп йоклап ята. Йоклаганда ул бигрәк тә матур. Йосыфның моны күп мәртәбәләр искәргәне бар. Шушы кадерле, газиз бәгырь кисәген кабат бандитлар кулына бирсенме?! Үлсә үлә, әмма аны үзеннән читкә җибәрмәячәк!
Йосыф тиз генә чишенеп атты да Рәмилә янына кереп чумды. Тегесе, уянып, күзләрен ачмый гына: “Фәрештәм минем”, — дип пышылдады, аннары кысып кочаклап алды.
Бу кадәр дә ымсынып, дәрткә тулышып сөешкәне юк иде әле Йосыфның. Ниндидер үзенчә матур, истәлекле иртә булды бу. Кайнар сөю сорап, йөз-битләрен алсуландырып ятучы Рәмилә үзе фәрештәләрнең фәрештәсе кебек иде. Аның назга, мәхәббәткә сусаган тәне язгы гөрләвек кебек ташып акты, ә Йосыф, шушы язгы ташкында бер дулкын булып, бертуктаусыз үзенең күңел ярларын, дөресрәге, язмыш ярларын кагып торды. Ул бүген чып-чын кеше иде. Чөнки бүген аның күңелендә, илаһи-изге уйлар янәшәсендә, дөнья, яшәү гаме белән тирән борчу да бар иде…
7
Ходай җәза бирми, куркыта гына, диләр. Әйе, ул Йосыфны да нык кисәтте, куркытты. Нәрсә өченме? Анысы мөһим дә түгел. Иң мөһиме, Йосыф күктән ишарә алды. “Дөрес яшисеңме?” — дигән сорау алды. Пәйгамбәр исемен йөртсә дә, беркемгә тырнак очы кадәр начарлык кылмаса да, ул инде Ходай теленә керде, Ходай ихтыярыннан ычкына язды…
Чынлап та, Бакый язмышын, Рәмилә язмышын хәл итәргә кем соң әле ул?! Берәр илаһи затмы? Ходай илчесеме? Диванамы? Бүген аның җаны нинди кануннар буенча яши соң?
Бернидән дә курыкмаган кеше беркемне дә яратмый. Хак сүз бу. Дөнья чаклы ук карт тормыш тарафыннан мең мәртәбә расланган факт. Йосыф та бермәл куркып калды, әмма, күпме курыкса, шулкадәр ныграк яратты да.
Күкләр ташкын мәхәббәткә, сөю хисенә каршы, дип кем әйткән? Коръәнме?
Беренчедән, күк бөтен мәхәббәткә дә каршы түгел. Ходайга булган мәхәббәтне кая куясың? Икенчедән, Коръән таный: эчендә мәхәббәт булмаган кеше игелек кыла алмый. Кемгәдер игелек кылу өчен, мөселман заты иң элек ул кешене яратырга, сөяргә тиеш. Менә бит нидә хикмәт!
Ә билгеле хәдис нәрсә ди? “Бер-берсен яратучыларга бер җирдә дә кысан булмас”, — ди. Күрдегезме? Мәхәббәт җиргә, кешеләр арасына төште. Ә менә бу хәдис: “Кеше үз яратканы белән булырга тиеш”. Ихлас сөюгә гимн ләса бу! Ирекле, хөр сөюгә мәдхия! Шушы ташкын һәм хөр хисләре бәрабәренә, ничек кенә эчтән янса да, Йосыф Васил белән очрашуы хакында Рәмиләгә әйтмәде. Борчуларын зурга җибәрмим, аның болай да изаланып, арып-талчыгып беткән җанын тагын бер кат талкымыйм дип уйлады.
Ләкин кешелек тормышы шулай корылган инде — бер борчу артыннан икенчесе, өченчесе килә дә җитә… Бу юлы да шулай булды, Васил белән ямьсез сөйләшү онытылып та бетмәгән иде әле, инде Рәмилә кайдадыр югалып йөри башлады. Аның соңгарак калып кайтуларына Йосыф баштарак игътибар итмәскә тырышты, әмма бердәнбер көнне, кайдадыр кунып кайткач, хатыны белән ныклап сөйләшергә булды. Ныклап дип, кайда кунганын белеште, шул гына. Рәмилә төксе генә:
— Дус кызларымда кундым, — дип җавап бирде. Күзләреннән күренеп тора — күңелендәге җавабы бөтенләй башкача. Борчулы һәм аһлы…
— Ярар алайса, — дигән булды Йосыф. — Бер сүзем дә юк, тик син, зинһар, мине бу хакта кисәтеп куй, яме?..
— Кисәтермен…
Гаиләдәге беренче ыгы-зыгы шунда төгәлләнде. Тагын элеккечә, күнегелгән, гадәти тормыш белән яши башладылар. Рәмилә вакытында кайта торган булды. Еш кына Бакый белән бергә кайтып керәләр. Бакыйны тыңлый ул. Әллә Бакый аны тыңламыймы?! Ничек кенә булмасын, алар нык кына килешеп киттеләр. Нәкъ шул Бакый аркасында Рәмилә бик тиз өй, гаилә гаменә кайтӘты. Йосыф өчен бу көн кебек ачык. Ниндидер сер дә бар монда: янәшәсендә Бакый булмаганда, Рәмиләнең болай да боеграк күз-карашларына ниндидер таныш түгел моң, юк, моң гына түгел, гамь, хәтта шом ягыла…
Моң ул, мәгълүм булганча, яраланган кош кебек. Яраланган кош та, оясыннан читкәрәк китеп, мәңгелек кыяга ташлана… Бердәнбер көнне Рәмилә дә шул моң-кош канатында каядыр китеп югалды. Фәүзия карчык та, Бакый да ни-нәрсә әйтергә белмәделәр. Бер көн, ике көн, өч көн кайтмады “юньсез хатын”. Йосыф Рәмиләнең бөтен танышларын йөреп, сорашып чыкты, эшендә булды… Юк, эшендә дә күренмәгән, дус-иптәш кызларында да кунмаган…
“Берәр бәлагә юлыктымы? Әллә элеккеге тормышына әйләнеп кайттымы?” — дип, эченнән күпме генә өзгәләнсә дә, Йосыф Рәмиләне каян тотып эзли башларга икәнен белми иде. Васил хакында уйлады уйлавын… Тик… бу хакта Рәмилә барыбер әйтер иде, берәр ничек хәбәр итәр иде…
Йосыфның иң үртәлгәне шул булды: “фәрештә” дип йөртәләр бит үзен! Фәрештә, пычагым! Күңел капусы ачылган, имеш, дөнья белән аңышып яши, имеш… Кайда аның фәрештәлек тоемы? Илаһи сыйфатлары, сихри егәрлеге кайда? Булганы да биш былтыр элек беткән, сүнгән, сүрелгән, юылган… Чөнки… чөнки фәрештәлек белән мәхәббәт хисе берничек тә янәшә яши алмыйлар. Фәрештәлек ул — күккә иман китерү дигән сүз. Мәхәббәт исә — яраткан-сөйгән кешегә гомереңне, язмышыңны, ахыр килеп, хисеңне, зиһенеңне, иманыңны багышлау дигән сүз. Ә Йосыф яратты, Рәмиләне фәрештәлегеннән дә артыграк күрде…
Иртән эшен бетергәч, Йосыф, борчулы башын алып, тагын хатынын эзләп чыгып китте. Бу авыр хәлне моңа кадәр читтән генә карап-күзәтеп йөргән Бакый да аңа иярде. Ул да нык борчыла, ахры. Рәмиләнең кайту-кайтмавына аның язмышы турыдан-туры бәйләнгән кебек борчыла. Тик дәшми. Ник дәшмидер? Нәрсәдер беләме, сизенәме? Ә күзләрендә… тагын теге моң. Рәмилә күзләрендәге моң… сагыш. Рәмилә күзләре белән карый ласа бу малай! Менә әкәмәт!
— Син, Бакый, бар, үз юлың белән йөреп кайт. Малайларыңнан сораш. Шундый-шундый кешене табарга иде, диген. Ә мин… үзем генә… яме?
— Ярар…
Шулай хәл иттеләр: Йосыф бер якка, Бакый икенче якка чыгып китте. Кичкә кадәр кафе-рестораннарда, эреле-ваклы кибет тирәләрендә йөрде, хәтта базарга кереп чыкты, вокзалда булды. Үткән-сүткәндә, хастаханәләргә дә күз салды, милиция бүлекләренә дә тукталды. Юк. Күргән-белгән кеше юк… Су төбенә киткән кебек юкка чыкты Рәмилә. “Инде кая барыйм икән?” — дип, Казансу яры буендагы комлыкта, иксез-чиксез халык уртасында басып торган чагында, аны әллә нинди хикмәтле юллар белән Бакый килеп тапты.
Ничек килеп табуында Ходай кулы уйнамый калмагандыр, әмма малайның алып килгән хәбәре коточкыч дәрәҗәдә җирнеке иде:
— Рәмилә апа… притонда.
— Ә? Нәрсә? Кайда? — Йосыф чактан гына телен тешләмичә, аңын югалтмыйча калды. Бу хәбәр аның зиһенендә: “Рәмилә үлгән”, — дигән кебегрәк яңгырый иде…
— Васил янында… Аны… аны… Ул берни дә белми…
— Ничек инде белми?
— Үз аңында түгел ул… Наркота белән напичкали. Аннан чыгу кыен. Мин уже пробовал…
— Син нәрсә сөйлисең, Бакый? Нинди притон? Нинди наркота? Рәмилә кайда, дип сорыйм бит мин синнән!.. Ә син… “напичкали”, имеш… “Уже пробовал”, имеш… Әйдә, күрсәт, нинди җир ул?! Ну тапсам!.. Яндырам!.. БетеӘрәм!..
Йосыф үз гомерендә беренче мәртәбә чыгырыннан чыкты. Моңарчы бу кадәр борчылганы, ярсыганы булмагандыр аның. Бу минутта ул үзе дә иләс-миләс хәлдә, ахры. Бераз каушабрак калган Бакый, ниһаять, һушын җыеп, аны тынычландырырга кереште:
— Борчылма инде, Йосыф абый… Фәрештә абый…
— Күп телеңә салынма! Фәрештә, имеш!.. Бер Рәмиләне саклый алмадык, шул хәлгә төшердек… Их!.. Иблис без моннан соң, аңлыйсыңмы? Иблис!
— Йосыф абый…
— Нәрсә тагы?
— Син бара тор. Үзәк мунча артындагы ике катлы сары йортта ул… Кызыл кнопкалы ишек…
— Ә син?
— Мин соңрак килеп җитәрмен.
— Качасыңмы? Курыктыңмы? Ә?!
— Мин бөтенләй дә курыкмыйм, курка белмим… Барысы да тәртиптә булыр, Йосыф абый…