Huşıgız!

(ike pärdäle drama)
KATNAŞALAR:


Miläüşä.

Ğalimulla.

Räfis.

Fähim.

Nurislam.

Şähit.

Röstäm.

Sacidä.

Elmira.

BERENÇE PÄRDÄ

Miläüşäneñ fatirı. Cihazlar yuk diyärlek. Tormışta iñ kiräkle äyberlär genä. Ul fatir yalgız irlär yäşi torgan fatirnı häterlätä. Miläüşä şäl börkänep tirän kresloga kerep çumgan. Kürenmi dä di­yärlek. Kreslo yanındagı bäläkäy östäl östendä magnitofon. Annan, kayçandır yäş çagında Miläüşä cırlagan cır işetelä.

Citär inde turgay, moñayma,

Minem moñsu çagım bolay da.

Moñaymasañ kilep karşıma,

Urın betkänmeni tugayda?

Moñayuım tügel, köylävem,

Turgay tele belän söylävem.

Sälam alıp kildem dustıñnan,

Şunı tapşırırga telävem.

Cır carlanıp betkäç, Miläüşä magnit tasmasın kiregä äyländerep, yañadan şul cırnı cırlata. İşektä zvonok işetep, magnitofonnı tuktata, avırlık belän genä urınınnan torıp işekkä bara. Annan Ğalimulla belän kerälär. Ğalimulla pöhtä itep avılça kiyengän. Üz yäşenä karaganda şaktıy uk ölkän kürenä. Gomere buyına kuşkannı eşläp izelgän avıl keşeläreçä tıynak. Läkin mokıt tügel. Küñele tulı cırlanmagan cır, äytelmägän ser. Ğalimulla işek yanınnan uzmıyça gına küzläre belän fatirnı tikşerep çıga.

Miläüşä (kulların Ğalimullaga suzıp). Yä inde, häzer äybätläp küreşik. İke kullap. Avılça bulsın. İsänme-saumı, Ğalimulla?

Ğalimulla. Bolay yarıysı gına. Köçkä ezläp taptım. Şähärgä gel kilep bulmıy bit. Eş tä eş, eş tä eş.... Bu telegrammanı sin birgänseñder bit? Ällä be­rärse yüri şayartkanmı?

Miläüşä. Min, Ğalimulla, min. Üzem. Aptırap kaldıñmı?

Ğalimulla. Buldı inde beraz. Kötmägändä bit... Kem uylagan... Sinnän bit...

Miläüşä. Äydä, uz. Menä biregä utır. Uz inde, tartınma. (Ğalimulla işek yanındagı utırgıçka utır­gaç.) Yuk, menä biregä uz. (Üze elekkege urınına barıp utıra.) Kil biregä. (Ğalimulla uzıp utırgaç.) Bigräk oyalçan ikänseñ, kızlar kebek. Tanımıy tordıñ mine, äyeme?

Ğalimulla. Äye.

Miläüşä. Bigräk nık üzgärgänme?

Ğalimulla. Äye.

Miläüşä. Küreşmägängä dä bik küptännän. Soñgı tapkır avılga kayçan kaytkan idem ikän? Unbiş yıllap bardır?

Ğalimulla. Unöç yıl yarım.

Miläüşä. Anda küreştekme soñ bez?

Ğalimulla. Yuk. Min genä sine kürdem.

Miläüşä. Äye, şulaydır. Kaygılı könnär. Ätine cirlägän çak. Nihällärdä yäşiseñ soñ, Ğalimulla?

Ğalimulla. Yäşälä inde. Avılda anda närsä... Şul inde... Kem äytmeşli, cäyen kötü kötäm, kışın gülyayt itäm.

Miläüşä. Kötü kötäseñ, äye?

Ğalimulla. Yuk. Bolay gına äytüem. Traktorda idem, häzer masterskoyda butalam şunda.

Miläüşä. Nigä çakırtkannı belmiseñ inde sin, älbättä.

Ğalimulla. Niçek beläseñ. Onıtılgan keşene.

Miläüşä. Çakırgaç, dimäk, onıtılmagan... Di­mäk, onıtılmagan, Ğalimulla. Telegrammanı aluga uk yulga çıktıñmı? Tiz kilep citteñ.

Ğalimulla. Tiz kilep citärgä kuşılgan bit.

Miläüşä. Kuşılmagan la inde. Proşu diyelgän­der iç?

Ğalimulla. Anısı bar, äye. Transportı bit anıñ bezneñ yakta...

Miläüşä. Rähmät, Ğalimulla. Soñlamadıñ. Aşıy­sıñ da kiläder inde sineñ?

Ğalimulla. Tüzärlek.

Miläüşä. Bar, çäynekne gazga kuyıp kil, Ğalimul­la. Sin inde eş kuşkanga üpkälämä. Min siña barısın da añlatırmın. (Ğalimulla kuhnyaga kerep kitkäç, tözä­tenä, östäldän közge alıp karana. Ğalimulla çıkkaç.) Buldımı, Ğalimulla? Kil inde, utır, basıp torma.

Ğalimulla. Minem beraz küçtänäç bar ide.

Miläüşä. Ällä balmı?

Ğalimulla. Anısı da bar...

Miläüşä. Kiter tizräk. Ätidän min härvakıt bal alıp kilüen ütenä idem. (Ğalimulla östälgä kuygan bankanı kulına alıp.) Aç tizräk. (Ğalimulla açıp birgän bankadagı balnı komsızlanıp isni.) Ay, rähmät! Rähmät, Ğalimulla. Beläseñme kaydan cıyılgan bal bu? Äy, onıtılgan da inde. Karamalıga barganda sul yakta bar bit äle... bolınlık... Onıtılgan... Rähmät, Ğalimul­la... Säyersenep karap torasıñ, äyeme? Ä niçek sin miña bal alıp kiläsen beldeñ, Ğalimulla?

Ğalimulla. Bolınga çıkkaç çäçäklärne isnäp yörergä yarata ideñ bit.

Miläüşä. Onıtmadıñ, äyeme? Onıtmagansıñ, räh­mät. Min bit sine töşemdä kürdem, Ğalimulla. Ätiyeñ Ähliulla abıynı da kürdem. Şunnan inde sine çakır­dım. Familiyägezne onıtkanmın. Köçkä iskä töşerdem. Döres yazılganmı? Häliullin bit, äyme?

Ğalimulla. Şulay.

Miläüşä. Ä beläseñme, min sine nigä çakırdım, Ğalimulla? Läkin sin aptırap kalma, yarıymı? Yüri genä söyli dip tä uylama. Min çınlap. Min sine huş­laşırga çakırdım, Ğalimulla. Mäñgelekkä huşlaşır­ga. Şulay... Min inde bu dönyadan kitäm, Ğalimulla. Bügen yä irtägä, yä berseköngä. Şunnan da soñga kal­mıym.

Ğalimulla. Niçek inde alay?

Miläüşä. Şulay, Ğalimulla. Artıgın soraşma. İke-öç kön vakıtıñ bulır bit mine ozatırga?

Ğalimulla. Niçek inde alay?

Miläüşä. Soraşma, didem. Böten tormışımnı uylap-uylap utırdım da sinnän dä yakın keşem bulmagan ikän minem, Ğalimulla. Äye, äye, siña säyer toyıladır minem süzlär. Ämma sin miña ışan, kılanıp söyläşer­gä vakıtım yuk minem. Min bit ütenep sorıym sinnän, ber-ike köngä bu öygä huca bul. Ütenep sorıym.

Ğalimulla. Niçek?..

Miläüşä. Ütenep sorıym. Telämäsäñ, häzer ük kay­tıp kitä alasıñ. Kilüeñä rähmät.

Ğalimulla. Yuk, min kitäm dimim dä, şulay da... Bolay itep söyläşkänne işetkänem yuk. Niçek inde ul alay bula? Keşedän kölgän kebegräk kilep çıga bolay itep söyläşkäç.

Miläüşä. Min çınlap, Ğalimulla. Äle sin miña ı ş a n mı ysıñ m ı ni ?

Ğalimulla. Işanırlık bulmagaç. Miläüşä, Ant itimme?

Ğalimulla. İtimme dip... (Miläüşägä tekälep karap tora.)

Miläüşä. Çınlap, Ğalimulla, çınlap... Min üte­nep sorıym sinnän. Çınlap dip äytäm iç inde, nigä ha­man ışanmıysıñ? Häyer, ışanmaska hakıñ bar, kayçan­dır aldagan idem min sine. Häterendä dä yuktır inde.

G a l i m u l l a. Sin onıtmagan iç, nigä min onıtıym di?

Miläüşä. Onıtkan idem, isemä töşte. Kinät kenä barısı da iskä töşä ikän ul. Barısı da, barısı da. İskä töşä, ükenderä, üzgärtep bulmıy. Uylap-uylap utır­dım da — bu dönyada mine çın-çınlap yaratkan ber genä keşe bulgan ikän digän näticägä kildem. Ul — sin bul­gansıñ kebek toyıldı. Nigäder şulay toyıldı. Menä äle sin miña tekälep karadıñ da tagın ber kat barısı da küz aldınnan uzıp kitte. Niçek miñ şunı añlap betermägänmen, niçek bäyäli belmägänmen... Minem bolay söy­läşüemä iğtibar itmä, Ğalimulla, bälki sataşamdır da. Minem äle siña söylise süzlärem bik küp. Ägär dä tıñlarga teläsäñ, älbättä. Bez bit sineñ belän ber yılda, ber köndä tugannar... Şulay bit, äyme?

G a l i m u l l a. Şulay...

Miläüşä. Niçä yäş inde bezgä? İlle bişme? Küp inde, äyme?.. Nigä däşmiseñ, Ğalimulla?.. Ğalimulla, nigä däşmiseñ?.. Gafu it. Min kup söylim bugay. Söy­läp kaldırasım kilgänder inde, gafu it. Söyläp kaldırasım kilä, söylär keşem yuk. Yalgız bit min, Ğalimul­la. Yapa-yalgız. Ber keşem yuk. İke tapkır kiyäügä çık­tım, tirä-yagımda keşelär mıclap tordı häm menä... Yalgızlıknıñ ni ikänen beläseñme sin, Ğalimulla? Äyt inde berär süz.

Ğalimulla. Närsä?

Miläüşä. Sin ällä mine tıñlamıysıñ damı?

Ğalimulla. Nişläp... Tıñlıym...

Miläüşä. Tıñlagaç, nigä soñ ber süz dä äytmi­señ?

Ğalimulla. Nindi süz?

Telefon şaltırıy. Miläüşä telefon trubkasın almıy. Telefon şaltırıy-şaltırıy da tuktıy.

Miläüşä. Şaltıratalar... Kızıksınalar... Ä min almıym... Şnurın özep ük taşlamakçı idem dä, kire uyladım. Şaltıratsın, üzenä kürä iptäş... Aptırap ka­rap torasıñ miña, äyme? Bu dönyanı şakkatırırga cı­yıngan Miläüşä Niğmätcanova telägenä ireşte. Avıl yegete Ğalimulla Häliullin aña aptırap karap tora. (Kölä başlıy da kinät tuktap kala. Ğalimulla, hälneñ citdilegen töşenep, Miläüşä tiräsendä böterelä.)

Ğalimulla. Miläüşä, Miläüşä...

Miläüşä (öyänäge uzıp kitkäç, hälsezlänep kreslo arkasına başın salıp, yılmaep Ğalimullaga karap tora). İsänme, Ğalimulla!

Ğalimulla. Sin yatıp tor, bolay uñaysızdır iç...

Miläüşä. Zarar yuk, älegä ütep kitte. (Tagın te­lefon şaltırıy.) Al, Ğalimulla. Kemgä bik kiräk bul­dım ikän?

Ğalimulla (trubkanı alıp tıñlıy. Miläüşägä). Fedor İvanoviçnı sorıy.

Miläüşä. Kuy, Ğalimulla... Şul Fedor İvanoviç­nı sorasalar gına inde. Ğalimulla, alıp bir äle tege räsemne.

Ğalimulla (stenadagı räsemgä karap). Kemnär bu, Miläüşä?

Miläüşä. Alar minem yäşlek duslarım, Ğalimul­la. Şularnıñ ikesenä kiyäügä çıktım. İkese belän dä ayırılıştım. Alıp bir äle. (Ğalimulla alıp birgän rä­semgä kürsätep.) Monısı — berençe irem Şähit, monısı — ikençe irem Nurislam. Boları Räfis belän Fä­him. Monısı — min. Duslar. Bik tä, bik tä yakın dus­lar. (Räsemne östäl tartmasına salıp kuya.)

Ğalimulla. Nigä?

M i l ä ü ş ä. Yatsınnar şunda, Ğalimulla.

Ut sünä. Ut yanganda Räfislär fatirı, Sacidä közge karşında bi­zänä, malayları Röstäm magnitofon kolakçının kolaklarına kiyep kresloda utıra. Sähnä şartları küpme mömkinlek birä, ul şul çak­lı bay itep bizälgän. Kıskası, baylık añkıp tora.

Sacidä. (Räfisneñ kaytkanın toyıp). Kayttıñmı, ätise?

Räfis (Ul baştanayak zaman yäşläre kiyenä torgan kiyemgä kiyengän, häm ul kiyem aña kileşä dä, yäşärtep kürsätä.) Kaytmadım, ütep kenä barışım.

Sacidä Minem belän rätläp söyläşer köneñ bu­lır mikän sineñ?

Räfis. Çäy kuy häm yöz gramm konyak çıgar.

Sacidä. Käyefeñ şäp kürenä, berär etlek eşläp kayttıñ mällä?

Räfis. Kaytmıyça. Beryulı ike marcanı koçak­lap kayttım. Menä mondıylar.

Sacidä. Häsrät. (Kuhnyaga kerep kitä.)

Röstäm (ätisenä taba borılıp). Ne drazni yee, opyät naçnete. Neuceli ne nadoyılo ruğatsya?..

Räfis. İyäläşkän inde... (Kesäsennän gazeta çıga­rıp.) Karale, ulım, ukı äle. Ätiyeñ turında närsä yaz­gannar monda. (Üze ukıp.) «Minem öçen iñ kızganıçı — Räfis Hatipnıñ poeziyädän kitüe buldı. Talantlı şa­gıyrebezne yugalttık. Anıñ şiğırlärendä moñ bar ide». Añlıysıñmı, ulım?

Röstäm. A çego tam neponyatnogo? (Yılmaep.) Priyät-no, da, çitat?

Räfis. Niçek inde!.. Minem turıda bit. Dimäk, hä­terläüçelär bar Räfis Hatip şiğırlären. Tıñla äle, ulım, niçek di bit?

Röstäm. Nu, hvatit, hvatit... Çitayte s mamoy.

Räfis. Añlıymıni sineñ äniyeñ şiğriyätne... Şi­ğırlärendä moñ bar ide, di. Sin, ulım, beläseñme moñ­nıñ ni ikänen?

Röstäm. Znayu, znayu. Kakoy tı bolşoy rebenok, äti. Vse yışe civeş kakimi-to illyuziyämi. Poeziyä... Moñ... Nu pora uc vıleçitsya. Nikomu oni ne nucnı tvoi stişki.

Räfis. Şulay inde anısı, şulay. Kitap kibetenä kergän idem. Öyelep yata şiğır kitapları. Menä digän şağıyrlärneke. Şulay da menä yazgannar bit. Mine onıtmagannar. Häterlilär. İh!.. (Gazetaga soklanıp ka­rap tora.) Molodets!.. Cäüdät Mansurov yazgan... Kem ikän bu Cäüdät Mansurov? Belmim dä.

Röstäm. Naydi i priglasi v gosti.

Räfis. Çakıram, çakıram.

Röstäm. Kstati. Çto-to davno vı ne hodite v gosti. Ranşe, bıvalo, vozvraşalis pozdno, do utra sporili s mamoy, rugalis. Ona veçno revnovala. İnteresno bılo.

Räfis. Kartayıladır inde.

Röstäm. Kstati. Ya bıl v bolniñe, gde glavvraçom moy drug. U nego lecala vaşa Milyauşa. V obşem, u nee dela ne vacnı.

Räfis. Miläüşä?

Röstäm. Da. Mocet, drugaya Milyauşa yıst — peviçka.

Räfis. Ni bulgan aña?

Röstäm. S serdtsem çto-to. Tak çto vaşa podruga, mocet, i umerla. A tı tut moñ... moñ...

Räfis. Tuktale, ulım. Niçek inde Miläüşä? Bez bit...

Röstäm. Vot i bez bit, bez bit... Druzya... Sobiralis... Klyatvı raznıyı...

Räfis. Nigä soñ anı äytmi yördeñ?

Röstäm. Çto, u menya drugih zabot net? Vı ce klyalis, ne ya. Vı ce izuçali moralnıy kodeks...

Räfis. Tuktale sin... Niçek soñ äle Miläüşäneñ telefon nomerı?

Röstäm. Zvoni glavvraçu. Tridtsat vosem, tridtsat şest, tridtsat şest.

Räfis (şaltırata. Trubkanı aluçı bulmagaç, Sa­cidäne çakıra.) Sacidä, Sacidä!..

Sacidä. Ni buldı, nigä ükeräseñ tagın?

Räfis. Sin Miläüşäneñ telefon nomerın häterlä­miseñme?

Sacidä. Kayan iseñä töşte äle ul Miläüşä?

Räfis. Çirlägän, di.

Sacidä. Çirläsä — tereler. Altmışka citkändä keşe çirlämiçä tormıy. Minem dä yörägem çänçep tora.

Räfis. Häterliseñme telefon nomerın, yukmı?

Sacidä. Kayan belim? Köne-töne sez şunda yata idegez. Min kayan belim? Onıtkandır, disäm...

Röstäm (änisenä). Hvatit... Pomniş — skaci.

Sacidä. Soñ, ulım... İnde akılga utırdı, disäm, nişli bit...

Röstäm. Ona bolna... Tı soobracayış? Ona bolna. Oni — druzya.

Sacidä. Beläm min alarnıñ duslıkların. Hatı­nınıñ hälen belü yuk. Miläüşä kiräk bulgan.

Räfis. Ahmak!

Sacidä. Kem ahmak?

Räfis. Min...

Sacidä (Röstäm yanına atılıp barıp). Ulım, Rustik, işetteñme, işetteñme, ätiyeñ miña närsä di? (Ükerep cılap cibärä.)

Röstäm. Naçalos. (Änisen koçaklap.) Nu, ladno, ladno. Uspokoysya.

Sacidä. Nigä ul mine mıskıl itä?! Gomere buyı şulay. Böten açuın minnän ala. Min añarga nindi na­çarlık eşlägän? Min bulmasam, ällä kayçan alkaş bu­la ide. Şul Miläüşälär belän yörep. Duslar digän bu­lıp. Pärilär belän sataşalar. Cıyın razgildäy.

Röstäm. Nu, hvatit, hvatit... (Änisen citäkläp kuh­nyaga kertep çıga.) Nu, çego tı drazniş yee? Neuceli ne nadoyılo? Nu, tı ce mucçina. Nu, çego?.. Tı ce vidiş, tı ce poet, ona ce dura.

Räfis. Ul sineñ äniyeñ.

Röstäm. Nu, äni, äni... Yışe çego? Tı äti. Nu i çto? Oba vı kretinı. Nu, skaci yıy çto-to laskovoyı, çego tebe, calko, çto li? Nu, ne vışlo iz tebya bolşogo poeta, çego tı vse obidı na nee valiş? Çego, tebe ploho civetsya? Çego vam ne hvatayıt? Etoy makulaturı? (Kesäsen­nän akçalar çıgarıp, idängä sibä.) Nu, berite, hapayte. Tolko ne orite.

Sacidä (bülmädän çıgıp, akçalarnı cıya). Birmä aña, närsä sin aña da aña...

Röstäm (Sacidäne kütärep torgızıp). A nu, uydi v svoyu komnatu. Ya vam dom postroil. Poltışi kvadratnıh metrov. Neuceli ne umeşayıtes?

S a c i d ä. Ul başladı.

Röstäm. Ul başladı, ul başladı... Oba vı... iz-za vas cenitsya boyus. Vı ce zagrızete lyuboyı civoyı suşestvo. (Änisenä.) Nu, idi, idi, govoryat. İ ne pokacis, poka on doma. (Sacidäne etep diyärlek bülmäsenä kertep cibärä. Räfiskä.) Çego tebe, nomer telefona nucen? Vot spravoçnik. Smotri i zvoni.

Räfis (beleşmälär kitabınnan karap şaltırata). Kem bu? Niğmätcanovlar fatirımı? Kem sez?.. Nindi Ğalimulla? Nindi avıldaşı? Miläüşä öydäme? Bire­gez äle trubkanı Miläüşägä. Räfis... Räfis, diyegez... Yakın dustı min anıñ. Añlıysızmı? Biregez, dilär, trubkanı. (Trubkanı kuyıp.) Närsä bu?

Sacidä (kürenep). Närsä bulsın, söyärkäse belän utıra.

Räfis. Niçek teleñ äylänä? İlledän uzgan hatın­ga.

Sacidä. Sez bit unsigez yäşleklär kebek kılana­sız.

Räfis. Buldı, buldı... Nişlärgä soñ äle?.. Ällä niçek kenä kilep çıktı bit äle. (Röstämgä.) Ulım...

Röstäm. Yışe çego?

Räfis. Trubkanı almıy Miläüşä apañ.

Röstäm. Nu, sezdi. Dlya çego maşinu podaril? Kataysya na udovolstviye.

Sacidä. Min dä baram.

Röstäm. Koneçno. Bez tebya ce on ne mocet.

Räfis. Kaya barasıñ?

Sacidä. Sin kaya barasıñ — şunda.

Räfis. Nu, bar inde, bar.

Sacidä. Tışta salkın mikän?

Räfis. Meñ gradus.

Sacidä. Bu hätle dä yaratmagaç yaratmıysıñ ikän. Küñeleñ bulsın — barmıym. Kara anı, äybät kenä yör. Min äytkännärne Miläüşägä söylämä tagın. (Räfisneñ yañagınnan übep ala.)

Ut sünä. Sähnä yaktırganda Ğalimulla telefonnan söyläşä.

Ğalimulla. Äye. Niğmätcanovlar fatirı. Ga­limulla. Miläüşäneñ avıldaşı. Öydä. (Miläüşägä.) Räfis, di. Sine sorıy.

Miläüşä. Äyt, Ğalimulla, ul berkem belän dä söyläşergä telämi, digen.

G a l i m u l l a (trubkaga). Ul berkem belän dä söy­läşergä telämi. Min kayan belim?.. Äyttem... (Miläüşä­gä.) Bir Miläüşägä trubkanı, di.

Miläüşä. Kuy häm bütän alma.

Ğalimulla. Nigä alay, Miläüşä?

Miläüşä. Şulay, Ğalimulla. Minem berkemne dä küräsem kilmi, beräü belän dä söyläşäsem kilmi. Mi­nem yanımda sin bar. Miña berkem dä kiräkmi. (Tagın telefon şaltırıy.)

Ğalimulla (trubkanı alıp). Äye... Ul berkem be­län dä söyläşergä telämi... Ğalimulla... Avıldaşı... Äyttem iç inde... (Miläüşägä.) Elmira, di.

Miläüşä. Alma trubkanı, didem min siña.

Ğalimulla (trubkanı kuya). Elmira, di bit.

Miläüşä. Bulsın.

Ğalimulla. Nigä söyläşmiseñ soñ? Äytäse süze bardır berär.

Miläüşä. Minem äytäse süzem yuk, Ğalimulla. Äy­täse süzlär küptän inde äytelgän. Niçaklı mäğnäsez süz söylänelgän.

Ğalimulla. Kırt kisep söyläşä torgan ğadäteñ­ne taşlamagansıñ ikän.

Miläüşä. Holık üzgärmi, dilär bit, Ğalimulla. Şul holık şuşı köngä kaldırdı da inde. Yaraklaşa belmädem şul, härvakıt üzemneken tukıdım. (Ğalimul­lanıñ urınınnan torganın kürep.) Kitmä, Ğalimulla, utır. Sin berkaya da kitmä. Kilgänseñ ikän, yanımda gı­na utır.

Ğalimulla. Çäy, dideñ bit. Peşkänder. (Kuhnya­dan çınayaklar alıp çıga, çäy yasıy.) Şulay yarıymı? Kuyı tügelme?

Miläüşä. Miña barıber, Ğalimulla. Şulay da miña rähät, yanımda sin...

Ğalimulla. Radiodan elek gel cırlatalar ide, häzer siräklättelär. Televizordan da kürsätmi başladı­lar.

Miläüşä. Kartaydım bit inde, Ğalimulla.

Ğalimulla. Barıber dä sineñ kebek cırlauçı yuk.

Miläüşä. Cırlauçı yuk ide, digen, Ğalimulla. Bar ide, Ğalimulla, bar idelär. Bar idek. Onıtıldık kına. Berkemgä dä kirägebez yuk inde. Ul çakta da ki­räkmägänbez.

Barmıni bezdä gomumän çın keşe kadren belü?!

Bez anı kaydan belik, miskin ülep añlatmagaç?!

Bez inde ülep tä añlata almıybız, Ğalimulla bäğır­käyem.

Ğalimulla. Barıber yuk... Tege cırnı cırlat äle...

Miläüşä. Kaysı cırnı?

Ğalimulla. Min kilgändä cırlıy ide. İşek tö­bendä tıñlap tordım.

Miläüşä. Min anı üzem genä, kaçıp kına tıñ­lıym şul, Ğalimulla. Açulanma inde. Teliseñme, min siña bütän cırlarnı cırlatam.

Ğalimulla. Miña sin cırlagannar kiräk.

Miläüşä. Bütännärne tıñlamıysıñmı?

Ğalimulla. Tıñlıym da..

Miläüşä (yılmaep). Min bötenesennän dä äybäträk cırlıym, äyeme?

Ğalimulla. Äye.

Miläüşä. Rähmät! (Ber kaseta alıp.) Menä şularnı tıñlap kara äle sin, iptäş Häliullin. (Magni­tofonnı kabıza, cır yañgırıy.)

Bu dönyada yäşäp karap şunı beldem —

Hak digänem barısı da yalgan ikän:

Ak digänem, paq digänem korım bulıp

Yörägemä, bägıremä yaugan ikän.

Bu dönyada yäşäp karap şunı beldem —

Ant itülär häylä ikän, mäker ikän:

Tugrı diyep, turı diyep yörgännärem

Turı tügel — bökre häm käkre ikän.

Bu dönyada yäşäp karap şunı beldem —

Çın digänem mäzäk kenä, uyın ikän,

Oçraşular, küreşülär, köleşülär,

Barısı da barı päri tuyı ikän.

Miläüşä (magnitofonnı tuktatıp). Niçek?

Ğalimulla. Niçek dip...

Miläüşä. Oşadımı ällä? Min cırlıym bit.. Hätta köyneñ üzen dä, şigıren dä üzem yazdım.

Ğalimulla. Radiodan işetkänem bulmadı.

Miläüşä. Mondıy cırlarnı radiodan cırlat­mıylar, Ğalimulla.

Ğalimulla. Däres eşlilär ikän anısın bolay

Miläüşä. Nigä, Ğalimulla? (İşektä zvonok.) Aç­ma, Ğalimulla.

Ğalimulla. Bälki, yomışı bardır?

Miläüşä. Nindi yomış? Häzer inde miña beräü­neñ dä bernindi dä yomışı yuk, Ğalimulla.

Zvonok kabatlana.

Ğalimulla. Tikkä genä kilmägänder inde keşe.

Tışta «Miläüşä!» digän tavış işetelä.

Miläüşä. Räfis tavışı.

Ğalimulla. Açıymmı?

Miläüşä. Kiräkmi.

Tışta Räfisneñ: «Miläüşä, aç, beläm bit — sin öydä» digän tavı­şı işetelä.

Ğalimulla. Kersen.

Miläüşä. Kiräkmi.

Tışta Räfisneñ: «Miläüşä, sin isänme? Äyt, sin isänme?.. Äy, Ga­limulla, sin öydäme?» digän tavışı işetelä.

Miläüşä. Äyt, Ğalimulla. Öydä, digen. Miläüşä isän-sau, digen. Beräüne dä kürergä telämi, digen.

Ğalimulla (işek yanına barıp). Miläüşä isän-sau. Ul beräüne dä kürergä telämi. Närsä?.. (Ğalimulla Räfis belän işek aşa söyläşä.)

R ä f i s. Aç äle işekne.

Ğalimulla. Miläüşä açarga kuşmıy.

Räfis. Sin kem?

Ğalimulla. Ğalimulla, didem iç.

Räfis. Monda nişläp yöriseñ?

Ğalimulla. Miläüşä çakırıp kiterde.

Räfis. Kayan?

Ğalimulla. Avıldan.

Räfis. Miläüşä avılınnanmı?

Ğalimulla. Şunnan.

Räfis. İsemeñ kem dideñ äle?

Ğalimulla. Ğalimulla, didem.

Räfis. Min Räfis atlı bulam, aga-ene. Miläüşä­neñ yakın duslarınıñ berse. Niçek anıñ häle?

Ğalimulla. Äybät.

Räfis. Niçek äybät?

Ğalimulla. Şulay äybät..

Räfis. Rätläbräk söyläş äle minem belän. Häle niçek, dim bit.

Ğalimulla. Äybät, dim.

Räfis. Bolnitsadan kayçan çıktı?

Ğalimulla. Belmim. Min kilgändä äydä ide.

Räfis. Min kilgänne beläme ul?

Ğalimulla. Belä.

Räfis. Kertmäskä kuşamı?

Ğalimulla. Äyttem iç inde.

Räfis (kıçkırıp). Miläüşä, bu min, Räfis. (Ca­vap işetmägäç.) Öydäme soñ ul?

Ğalimulla. Öydä bulmıy kayda bulsın?

Räfis. Menä äkämät. Ä sine nigä çakırdı?

Ğalimulla. Belmim.

Räfis. Ä sin anıñ keme?

Ğalimulla. Avıldaşı.

Räfis. Elek nigä ber dä kürgänem bulmadı?

Ğalimulla. Monda kilgänem bulmadı.

Räfis. Häzer kildeñme?

Ğalimulla. Äytep toralar iç, Miläüşä çakırıp kiterde.

Räfis. Sin tırpaymıy gına söyläş äle, yarıymı, añlat miña. Ul min kilgänne beläme? Räfis kilgänne beläme?

Ğalimulla. Belä, dim iç.

Räfis. Belgäç, nigä?..

Ğalimulla. Beräüne dä küräsem kilmi, dide.

Räfis. Min bit beräü tügel, min bit Räfis. Anıñ yakın dustı. Añlıysıñmı? Bez niçä yıllar bergä... Añ­lıysıñmı?

Ğalimulla. Nigä miña kıçkırasız? Minem ni gayıbem bar?

Räfis. Sin bit işek töben saklap torasıñ.

Ğalimulla. Miña Miläüşä kuştı...

Räfis. Ä bälki, kuşmagandır. Bälki, sin... Aç işekne, burzay.

Ğalimulla. Sin süzeñne ülçäp söylä, yarıymı.. Kürsätermen min siña burzayıñnı.

Räfis. Min kittem, Miläüşä. Riza-bähil tügel.

Miläüşä (işek töbendä basıp torgan Ğalimulla yanına kilä). Berni dä añlamıysıñmı, Ğalimulla? Añ­lama, Ğalimulla, kiräkmi. Nigä kildem dip ükenäseñme? Şulaymı?

Ğalimulla. Ükenüen ükenmim dä... Ällä niçek...

Miläüşä. Uyınga ohşagan, äyeme?

Ğalimulla. Kem belä inde. Min bit...

Miläüşä (Ğalimullanı bülderep). Tik, zinhar, meskenlänmä, yäme! Beläseñ, min meskennärne yaratmadım, häm yaratmıym. Bötenesen dä añlıysıñ, barısın da be­läseñ sin. Sine tabiğat akıllı itep yaratkan. Sin mi­nem süzläremä ışanmıysıñ, Miläüşä nindider uyın uy­nıy dip uylıysıñ. Läkin min uynamıym. Uynamıym, uynamıym! Siña şulay toyıla gına ul. Bezneñ böten tormışıbız uyınga ohşagan. Äti äytmeşli, at kämite... Ägär dä miña ışanmasañ, kaytıp kitä alasıñ.

Ğalimulla (Miläüşägä nindider kırıs süz äy­tergä teläp). Miläüşä...

Miläüşä. Kiräkmi, Ğalimulla... Aptırama, sin bezneñ barıbızdan da östen.

Ğalimulla. Min üzemneñ kem ikänlegemne beläm, Miläüşä...

Miläüşä. Yuk, belmiseñ, Ğalimulla. Min dä üzem­neñ kem ikänlegemne belmim. Beräü dä belmi. Beläm dip uylıylar gına. Beläm dip uylap niçaklı gomerne äräm ittem. Sin dä ğayeple, Ğalimulla. Cibärmäskä ide min ahmaknı avıldan. Nindi bähetle hatın bula idem bit min. Öy tulı bala-çaga... Häzer inde onıklarıbız ni­çaklı bula ide. Kem inde min? Ni öçen yäşädem inde? Yuk, berkemne dä küräsem kilmi, Ğalimulla. Min gomer buyı yalgız buldım. Şähit bezgä äytä ide: öç tiyenlek eşe­gez yuk, sukır ber tiyenlek akılıgız yuk, diyä ide. Haklı bulgan. (Kinät kölep.) Äşäke keşe min, äyeme, Ğalimulla? Äyt äle döresen genä, nindi keşe min? Äyt inde, Ga­limulla!

Ğalimulla. Niçek äytim. Sine kürmägängä...

Miläüşä. Bala çakta, üsmer çakta, yäş çakta yış küreşä idek, hätta übeşkän çak ta buldı bugay. Sin hä­terliseñme? Bakalı kül yanına bargan idek. Ni öçen bargan idek äle, häterliseñme?

Ğalimulla. Sin alıp bardıñ, anda tönboyıklar üsä ide.

Miläüşä. Äye, äye. Min siña tönboyıklar özärgä kuştım. Yöz ille tönboyık özep miña büläk itsäñ, min sine yaratırmın, didem. Sin niçäne özdeñ äle?

Ğalimulla. Yöz ille bişne.

Miläüşä. Äye, äye. Nindi olı külne aktarıp çık­tıñ. Sunıñ salkınınnan kügärep kattıñ. Miña ber olau tönboyık tottırdıñ. Ä min «miña yöz ille biş tönboyık kiräkmi, yöz ille genä tönboyık kiräk» dip, tönboyıklar­nı cirgä sibep kaytıp kittem. Sin mine kuıp citteñ. Belägemnän kısıp tottıñ. Min siña kıçkırdım: «Niş­liseñ, cülär. Cibär kulnı, avırttırasıñ dilär bit! Ğalimulla. Äydä.

Miläüşä. Kaya?

Ğalimulla. Tönboyıklarnı cıyıp al.

Miläüşä. Bik kiräkläre bar.

Ğalimulla. Alaysa, nigä özderdeñ?

Miläüşä. Kem siña yöz ille bişne özärgä kuştı? Miña yöz ille genä kiräk ide, cibär kulnı, cülär. Kaya alıp barasıñ? Cıymasam nişlätäseñ?

Ğalimulla. Şuşı külgä batıram.

Miläüşä. Batırıp kına kara.

Ğalimulla. Batıram, kire täre.

Miläüşä. Sin mine batırsañ, äti sineñ üzeñne batıra.

Ğalimulla. Maktanma ätiyeñ belän, yarıymı! Cıy tönboyıklarnı.

Miläüşä. Cıymıym.

Ğalimulla. Cıyasıñ!!!

Miläüşä. Barıber cıymadım bit, Ğalimulla. İh, şunda batırıp kına ütergän bulsañ. Ciñä alma­dıñ şul mine, ciñä almadıñ kire tärene. Tönboyıklar­nı täki üzeñnän cıydırttım. Anıñ karavı, bez anda übeştek. Üz gomeremdä berençe tapkır bit. Unaltı yäşemdä. Annan soñ niçaklı min siña kürenergä oyalıp yördem. Yaratkanmındır inde sine. Yaratmasam, übeşmä­gän bulır idem. Annan soñ Bakalı kül yanına yış bara başladık. Bakalarga kuşılıp cırlıy idek. Häterli­señme, Ğalimulla?

İsäpsez, hisapsız yoldızlar sibelgän

Ğalämneñ kiñlegenä,

Ä bez cirdä sineñ belän ikäü genä,

İkäüdän-ikäü genä,

İkäüdän-ikäü genä. (Cırga Ğalimulla kuşıla.)

Hisapsız avazlar moñ bulıp koyıla

Bolınnar iñlegenä,

Ä bez haman sineñ belän ikäü genä,

İkäüdän-ikäü genä,

İkäüdän-ikäü genä.

Köy äkren genä dävam itä. Şul köy ritmında Ğalimulla belän M i l ä u şä söyläşä.

Miläüşä. Ägär dä min oçıp kitsäm, nişlärseñ, Ğalimulla?

Ğalimulla. Sineñ arttan oçarmın.

Miläüşä. Ägär dä min yıgılıp töşsäm, nişlär­señ, Ğalimulla?

Ğalimulla. Ä min sine totıp kalırmın.

Miläüşä. Ägär dä min yugalsam, nişlärseñ, Gali­mulla?

Ğalimulla. Ezlärmen.

Miläüşä. Tabalmasañ, nişlärseñ?

Ğalimulla. Kötärmen.

Miläüşä.

Bilgesez kiläçäk kul izäp çakıra

Hıyalım illärenä:

Sukmaklar, yullar küp, ä bez ikäü genä,

İkäüdän-ikäü genä,

İkäüdän-ikäü genä.

Işanasıñmı sin miña, Ğalimulla?

Ğalimulla. Min sine yaratam gına.

Miläüşä. Işanmıyça yaratmıylar.

Ğalimulla. Ä min yaratam.

Telefon şaltırıy.

Miläüşä (kıçkırıp). Alma! Alma, Ğalimulla!..

Fähimnär fatirı. Fähim kresloga çumgan da karaşın bilgesez ber noktaga töbäp utıra. Berniçä kön inde kırınmagan. Elmira katıp kerä.

Elmira. Haman utırasıñmı? Könnär buyı. Niçek oça söyägeñ tişelmi. Kibetkä çıgıp kerer ideñ, içma­sam.

Fähim. Akça yuk.

Elmira. Niçek bulsın? Küpmegä citä ul minem pensiyäm?

Fähim. Eşkä kerergä kuşasıñmı?

Elmira. Nider eşlärgä kiräk läbasa. Bolay utı­rıp bulmıy bit inde, Fähim.

Fähim. Bula iç, kürep torasıñ.

Elmira. Betäseñ, harap bulasıñ bolay bulsa.

F ä h i m. Ä min şunı kötep utıram da.

Elmira. Närsäne?

Fähim. Tizräk betärgä ide dä, kotılırga ide...

Elmira. Fähim, ni söyliseñ, bäğırkäyem?

Fähim. Yäşäsem kilmi minem bu dönyagızda. Fä­heşhanädä miña kızık tügel. Ul yäştän uzgan min.

Elmira. Keşelär yäşi bit.

Fähim. Keşelär? Nindi keşelär? Keşelär bette. Kayda ul keşelär? İke ayaklı küşäüçe hayvannar häm alarnı aşauçı ike ayaklı yırtkıç canvarlar gına kal­dı.

Elmira. Ya alla!..

Fähim. Alla da yuk...

Elmira (kıçkırıp). Fähim!

Fähim. Kitte ul. Cirgä, keşelärgä kulın seltäde dä kitte, kaytmaska kitte ul. Cirgä İblis huca.

Elmira. Keşelärgä ni açuıñ bar? Sin üzeñ dä adäm balası.

Fähim. Yuk. Adäm balaları ülep bette alar. İb­lis tokımı gına kaldı.

Elmira. Sineñ yaza almavıñda keşelärneñ gayıbe yuk. Sin yazmıy dip dönya tuktap tormıy. Yaña köylär tua tora, alarnı cırlap toralar.

Fähim. Köy? Nindi köy? (Kinät sikerep torıp pianino yanına bara, un barmak belän klavişlarnı kıy­nap alıp.) Şuşı buldımı köy? Kemnär cırlıy? När­sä cırlıy? (Klavişlarnı kıynıy-kıynıy cırlıy.)

Siña şundıy cır kiräkme?

Siña şundıy cır kiräk?

Şundıy, şundıy, şundıy, şundıy

Şundıy, şundıy cır kiräk,

Cırr kiräk,

Cır kiräk,

Cır kiräk,

Cır kiräk,

Cır, cır, cır, cır, cır, cır.

Kiräk, kiräk, kiräk, kiräk, kiräk.

Yaratam, yaratam, yaratam,

Yaratam...

Siña şundıy cır kiräkme? Zäynullalar, Säyfullalar cırı kiräkme? Yaza almıym min mondıy cır. Yazarga telämim min mondıy cır. Min — kompozitor. Min pro­fessional kompozitor. (Pauzadan soñ.) Timä miña, El­mira. Kıynama minem canımnı.

Elmira. Sin üz canıñnı üzeñ kıynıysıñ, bä­ğırkäyem. Ütkännär belän genä yäşiseñ. Elekkege danıñ komaçaulıy, haman da maktau kötäseñ.

Fähim. Ä nigä min anı kötmäskä tiyeş? Närsä, mi­ne maktarlık muzıka yazmadımmıni? Närsä, min utız yıl tray tibep yördemmeni? Nigä äle mine ciñel genä onı­tırga tiyeşlär? Närsä, minem aşarga akçam yuklıgın belmilärmeni? Närsä, tamak hakı da eşlämädemmeni min? Närsä, tamagımnı tuydıru öçen takmaklar yazıp utırıymmı bügen? Kulıma garmun alıp çatka çıgıp basıymmı? Timä miña. (Kresloga kerep çuma. Tınlık. Telefon şaltırıy.)

Elmira (trubkanı alıp). Äye... Äye. Min. İsän­me, Räfis. Äle sin dä isänmeni. Hodayım, canım! Äy, Rä­fis, Räfis... Niçek oyat tügel siña? Şaltıratıp hälebez­ne dä belmiseñ. Ayırılmas duslar idek bit. Fähimme? Öydä, öydä... (Fähimgä.) Fähim, Räfis şaltırata.

Fähim. Närsä kiräk bulgan?

Elmira. Sine sorıy.

Fähim. Söyläş üzeñ genä.

Elmira. Alay itmä inde, Fähim. (Fähim kuzgal­magaç.) Räfis, sin kerep çık äle bezgä. Beläseñ bit Fä­himneñ holkın, ber kirelänsä... Kerep çık äle, bäğırkäyem. (Trubkanı kuya.)

Fähim. Nigä çakırdıñ sin anı?

Elmira. Çönki üzemneñ genä köçem citmi. Yuk. Bolay igärgä hakıñ yuk sineñ. Böten duslarıñnı cıyam, kürsennär.

Fähim. Nindi duslar? Ni söyliseñ sin?

Elmira. Mäñge duslar bulırga antlar iteşmädegezmeni? Närsä, Miläüşä dus tügel idemeni? Nuris­lam dus tügel ideme? Gaynulla, Şähit dus tügellär ide­me? Yuk, barısın da cıyam. (Şaltıratıp.) Allo, Niğmätcanova kvartirasımı? Miläüşäne biregez äle? Ni­çek almıy? Sez kem? Ğalimulla? Nindi Ğalimulla? Bi­regez Miläüşäne. Elmira sorıy, diyegez... Niçek inde? (Trubkanı kuyıp.) Miläüşä trubkanı almıy, di. Ğalimulla, di. Ällä üpkälägänme Miläüşä? Üpkäläve dä bar. Şaltıratıp hälen dä belgänebez yuk.

Fähim. Anıñ barmı soñ? Minem hälemne kemneñ belgäne bar? Kem kemgä kiräk bu dönyada?

Elmira. Ğalimulla... Ğalimulla... Tanış isem. (Telefonnan şaltırata da, tıñlap torgaç, trubkanı kuya.) Gaynullalar däşmi. Nurislamnıñ telefonı yuk.

Fähim. Şul alkogoliktan mine tärbiyälätmäkçe bu­lasıñmı?

Elmira. Rätleräk süz belmiseñme ällä? (Şaltı­ratıp.) Şähit, sinme? Min bu, Elmira... Fähimneñ ha­tını inde, alaysa... Şähit, sin bezgä kilä alasıñmı? Nigä däşmiseñ? Nigä dip... Sagındım... Küräsem kilä... Gafu it inde, alaysa. (Trubkanı kuya.)

Fähim. Närsä inde sin?.. Kem kemgä kiräk bu zamanda...

Elmira. Şulayrak şul, şulayrak, ahrı. Läkin min sineñ bu kıyafäteñä karıy almıym. Sin bit kompo­zitor. Sin bit keşelär cırlasın öçen köy icat itüçe. Ägär kompozitorı şuşı häldä bulgaç, halkı nindi bu­lırga tiyeş? (Kayandır talyan garmun tabıp alıp kilä.) Mä, içmasam, garmun uynap utır. Eçeñ poşkanda alıp uynıy ideñ. (Garmunnı Fähim aldına kuya, kayışların kiderä.) Uyna äle «Avıl köyen» — yaratkan köyeñne. (Fä­him telär-telämäs kenä garmun tellärenä baskalıy da «Avıl köye»nä küçä. İşektä zvonok. Elmira barıp aça. Räfis belän kerälär.)

Räfis. Ha, monda mäcles ikän. (Uynaudan tukta­gan Fähimgä.) Sälam, kartlaç.

Fähim. Üzeñ nihäl?

Räfis. Hällär — hälävä, başlar — galava, munça — banya, hatın — Manya.

Elmira. Räfis! Närsä buldı sezneñ belän? Elek bergä cıyılıp utıra idek. Köleşä idek... Kaygı-şatlıklarnı urtaklaşa idek. Taraldık bit. Kara äle dustıñ­nıñ kıyafätenä. Könnär buyı şulay utıra.

Räfis. Tik utıruı rähätter. Utırsın.

Fähim. Min sin tügel. Cır yazuımnı taşlap, akça artınnan kuşayaklap çaba belmim.

Räfis. Öyrätermen.

Fähim. Min öyränergä telämim. Tipkäläsennär, ütersennär, imanımnı alıştırmıym.

Räfis. Kem siña alıştırırga kuşa?

Fähim. Sin! Sin alıştırdıñ.

Räfis. Sin süzeñne ülçäp söylä, agay-ene. İman süze belän avız çaykama. Minem imanım minem yörägemdä. Timä aña. Min aña üzem dä kagılırga kurkam. Läkin min kemnärgäder açu saklap cılap ta utırmıym. Kem­gä açu saklarga? Östägelärgäme? Alar barıber bezne kürmi. Keşelärgäme? Nişlätäseñ inde alarnı? Zaman nindi, keşeläre şundıy. Yöräk ülde, korsak kına kaldı keşedä. Närsäsenä üpkälärgä? Tökerdem ber laç itep. Korsak ikän korsak, mindä dä korsak bar. (Fähimgä.) Tor, närsä cılap utırasıñ? Kittek talarga. Talarga ikän — talarga! Bezgä bit kompozitorlar kiräkmi, ta­lauçılar kiräk. Ällä bez bütännärdän kimme?

Fähim. Min talıy belmim. Minem barmaklarım kesägä kerer öçen caylaşmagan.

Räfis. Caylaşırlar. Dönya öyrätä ul. Miläüşä­se utıra anda biklänep. Beräüne dä küräsem kilmi di­gän bulıp...

Elmira. Min aña şaltıratkan idem, nindider Ğalimulla söyläşte. Miläüşä trubkanı almıy, di.

Räfis. Ä mine öyenä dä kertmäde. Üpkälägän, kürä­señ. Üpkälärlek tä... Bolnitsada yatıp çıkkanın da bel­mädek.

Fähim. Miläüşäme?

Räfis. Miläüşä şul. Malay başka sugıp iskä tö­şerde. Duslar idegez, di. Çınnan da, duslar idek bit. Äydäle, Fähim, tor, yuın, kırın. Berär närsä uylap çı­garıyk äle. Oyat bulıp kitte. Äydäle, tor äle. (Fähimne kullarınnan tartıp torgıza.)

Ut sünä. Ul Miläüşälär fatirın yaktırta.

Ğalim u l l a. Miläüşä, ber süz sorasam, açulan­mıysıñmı?

Miläüşä. Bik kızık... Aşıysıñ kiläder inde si­neñ?

Ğalimulla. Aşıysı kilsä peşeräbez dä aşıy­bız anı, Miläüşä brat.

Miläüşä. Niçek dideñ, Ğalimulla? Miläüşä brat. İskitkeç! Sin miña şulay gına endäş, yarıymı?

Ğalimulla. Endäşäbez anı, nigä... Min bit, Mi­läüşä, avılda yäşim digäç tä, mokıt tügel. Boyıgıp ta yäşämim. Köläsen köläm, cırlıysın cırlıym.

Miläüşä. Çınnan da, mine kötep öylänmädeñme sin, Ğalimulla?

Ğalimulla. Kötmädem. Cülär tügel iç min bul­magannı kötärgä. Bütän belän, öylänsäm dä, tora almıy idem. Nigä keşene bähetsez itärgä?

Miläüşä. Berär hat yazıp salsañ şunda.

Ğalimulla. Baştarak yazdım, cavap kilmäde. An­narı inde añladım.

Miläüşä. Äşäke şul min. Şulaymı?

Ğalimulla. Andıy süz äytmä. Yämsez süz.

Miläüşä. Anıñ karavı, döres.

Ğalimulla. Tügel. Bilgele inde, färeştä dip tä äytep bulmıy inde. Caysız keşe sin.

Miläüşä. Niçek, niçek?

Ğalimulla. Caysız, köysez. Läkin aña sin ga­yeple dä tügel inde. Talantlı keşelär caysız bulalar alar. Bezneñ avılnıñ Räşitne onıtmadıñ mikän? Bal­ta ostası. Anıñ kebek osta dönyada yuk. Ä şunı köyli almıy can çıga. Änä bit uynauçılar skripkäne dä küp­me köylilär. Şulay ul, Miläüşä brat.

Miläüşä (kuanıp). Söylä, söylä, tuktama, Gali­mulla.

Ğalimulla. Avıl mucigınnan nindi süzlär çıga, diseñme?

Miläüşä. Nigä inde sin, Ğalimulla?

Ğalimulla (Miläüşä yanına tezlänep aña karap tora). Şulay, Miläüşä brat. Oçraştık digen?

Miläüşä. Soñladık şul.

Ğalimulla. Zıyan yuk. Tereltäm min sine. Min dä bit ücät keşe, Miläüşä. Köttem. Küñelem sizde. Mine ezläp tabaçagıñnı sizdem.

Miläüşä (kinät kenä). Ğalimulla, sin nindi tös­ne oşatasıñ?

Ğalimulla. Nigä?

Miläüşä. Soraunı min genä biräm. Sin, Ğalimul­la, uylap-nitep tormıyça cavap bir. Kileştekme?

Ğalimulla. Karap karıyk. Uyınmı?

Miläüşä. Uyın. Dimäk, nindi tösne oşatasıñ?

Ğalimulla. Ak belän yäşel.

Miläüşä. Kaysı rizıknı yaratasıñ?

Ğalimulla. Piçkä tägärätkän bäräñge.

Miläüşä. Nindi keşelär kübräk oşıy?

Ğalimulla. Sabır itä belüçelär.

Miläüşä. Nindilären yaratmıysıñ?

Ğalimulla. Keşelärne kargagan keşelärne.

Miläüşä. Tönne yaratasıñmı, könneme?

Ğalimulla. Tañ atkan çaknı.

Miläüşä. Yörägenä ışanasıñmı, başıñamı?

G a l i m u l l a. Yöräk ışanıçlırak.

Miläüşä. Kaysı yahşı: cäyme, kışmı?

Ğalimulla. Köz.

Miläüşä. Äçene yaratasıñmı, töçeneme?

G a l i m u l l a. Sine.

Miläüşä. Ä sin şayarma.

Ğalimulla. Şayarmıym. Sine genä yaratam. Barı tik sine genä häm ütkännär öçen sine ğayeplämim. Üpkäm dä, räncüem dä yuk, Miläüşä. Yazmış. Hoday mine siña tiñ itep yaratmagan. Ä üze sine yarattırgan. Sin östä, min tübändä. Yöräk şunı añlamıy integä. Sineñ ber cırıñ bar ide. Yegerme yıllar elek cırlıy ideñ. Avıl köyenä. Min cırlarga tiyeşle cırnı sin cırlıy ideñ.

Hay, canıyım, sin bit miña,

Sin bit miña tiñ tügel;

Tiñ tügellegen dä belä,

Özelep söyä yäş küñel.

M i l äü ş ä. Häterlämim dä inde.

Ğalimulla. Cırçınıñ cırın cırlauçı üze hä­terlämi inde. Tıñlauçı häterli anı.

Miläüşä. Ğalimulla, bäğırkäyem... Sin çınlap ta traktorist ideñme? Gafu it, zinhar. Mıskıl itep äy­tüem tügel.

Ğalimulla. Mıskıl itkängä dä tüzäbez. Bezne bit mıskıl itmägän keşe yuk. Bez üstergän ikmäkne aşıy-aşıy bezne mıskıl itälär. Zıyan yuk, Miläüşä. Anıñ karavı... Yuk, yarıy inde.

Miläüşä. Söylä inde, Ğalimulla.

Ğalimulla. Yuk, kiräkmi.

Miläüşä. Ütenep sorıym.

Ğalimulla. Yuk, ällä närsä söylämim inde. Tön­ge smenada eşlärgä yarata idem min. Ällä nindi akıl­lı uylar kilä tönlä. Köndez baş eşlämi. Tönlä başta­gı şariklarnı çistartıp kuyalarmı? Kayvakıt şulay aylı töndä barasıñ ayga karşı, nindi genä uylar kil­mi. Menä ul uylarnı yazıp baruçı maşina bulsa ide ul. Beläseñme, Miläüşä, ay minem öçen koyaşka karaganda qaderleräk. Koyaş, bilgele, kirägräk. Koyaş bulmasa, cir dä, ay da bulmıy. Ä ay menä küñelgä yakınrak. Koyaşka bit turı da karap bulmıy, küzne çagıldıra. Ay andıy tügel. Ay belän küzgä-kuz karap söyläşep bula. Aña canıñnı açıp kürsätergä bula. Serläreñne aña söylä­gäç, niçekter ciñeläyep kitäseñ. Söylär süzlärem küp ide minem. Bik küp ide. Keşelärgä söylärgä kurıktım.

Almaçılar alma sata

Alma yäşnige belän;

Tiñ tügellegen dä beldem,

Söydem yäşlegem belän.

Miläüşä. Ğalimulla... sin mine kiçerä kür inde. Min sine onıtkan uk idem bit. Äle dä yarıy töşemä ker­deñ. Menä häzer böten gomerem iskä töşä. Kiläçäk tu­rında inde min uylıy almıym, dönya belän mine barı ütkännär genä bäyläp tora. Niçaklı ükeneç, yañadan ba­rısın da kire kaytarıp yäşäp bulmıy şul. Ämma miña bügen ciñel. Canım tormışnıñ çüp-çarlarınnan arı­nıp kaldı. Danı da, şöhräte dä, säyäsäte dä, säyähäte dä — berse dä kiräkmi inde miña. Miña barı tik möm­kin bulgança arulanıp kına kitärgä kiräk. Küpme gö­nah cıyılgan. Gönahlarımnıñ berazın gına kiçer, dip hodayga yalvarır idem, ber genä doga da belmim. Dogasız kalgan buın. Täharätsez buın.

Ğalimulla. Alay dimä, Miläüşä. Küpme keşe si­ña rähmät äytte.

Miläüşä. Kem? Kem äytte, Ğalimulla?

Ğalimulla. Sineñ cırlavıñnı tıñlagannan soñ bik küplär rähmät ukıy ide.

Miläüşä. Aldama. İçmasam, sin aldama inde, Ga­limulla?

Ğalimulla. Min üzem dä...

Miläüşä. Sin miña läğnät ukırga tiyeş ideñ.

Ğalimulla. Nigä mine yaratmagan öçen min siña läğnät ukırga tiyeş?

Miläüşä. Ä bälki, yaratıp ta hıyanät itkänmender? Kötüçe Ähliulla malayı Ğalimullanı predsedatel Ha­ris kızı Miläüşä tiñ kürmägänder? Yaratmaska üzen-üze mäcbür itkänder? Mähäbbäten taptap ütep danga ireşep, bähetle bulası kilgänder? Häm menä dönya kulasasında äylänä torgaç, yañadan şul Bakalı kül yanına kilep töşkänder? Menä bu östälneñ tartmasında, Ğalimulla, konvert bar. Anda minem vasıyatem yazılgan. Zin­har, tögäl ütä. Häzer bit keşeneñ isän çagında fikere­nä, ülgäç vasıyatenä kolak salmıylar. Ütenep sorıym: avılga alıp kayt, äti belän äniyemneñ ayak oçlarına cirlä. Häzer uk alıp kit, dip äyter idem, berençedän, barıber isän-sau kaytıp citä almıym, ikençedän, gay­bätçelärne bähetle itäsem kilmi.

Ğalimulla. Ülem turında söyläşmibez, dideñ bit.

Miläüşä. Äytep kaldırası süzläremne äytäm dä tuktıym... Mine avılça itep cirlägez, yarıymı? Böten yolaların kiterep.

Ğalimulla. Kaberneñ tiränlegen niçä metr itär­gä?

Miläüşä. Niçek inde niçä metr?

Ğalimulla. Sine kümäçäk kaberne niçä metr itep kazırga?

Miläüşä. Sin ni söyliseñ, Ğalimulla?

Ğalimulla. Şunı söylim. Sin söylägänne söy­lim. Nigä sin haman... sayın... Min monda kaber kazırga kilmädem läbasa!

Miläüşä. Ä sin miña nigä kıçkırasıñ?

Ğalimulla. Min kıçkırmıym...

Miläüşä. Kıçkırasıñ. Bar, kaytıp kit.

Ğalimulla. Ällä kitmäs diseñme? Minem dä üz akılım üzem belän.

Miläüşä (ozın pauzadan soñ). Üpkälädeñme, Ga­limulla?

Ğalimulla. Yuk.

Miläüşä. Nigä, alaysa, ber süz dä däşmiseñ? Tukta... Tukta... Tanış süzlär bit bolar. (Häterlärgä tırışıp.) Nigä, alaysa... ber süz dä... däşmiseñ... Bu süzlärne kayçandır min siña äytkän idem iç. Äye, äye, avıldan kitäse könneñ aldagı kiçendä... Ällä üpkälä­deñme, Ğalimulla?

Ğalimulla. Yuk.

Miläüşä. Nigä, alaysa, ber süz dä däşmiseñ?

Ğalimulla. Närsä dip däşim?

Miläüşä. Min sine sagınırmın, digen. Sin mine sagınırsıñmı, dip sora.

Ğalimulla. Sagınmasıñnı beläm iç min.

Miläüşä. Kayan beläseñ?

Ğalimulla. Beläm inde. Sin sagına belmiseñ.

Miläüşä. Niçek inde belmim?

Ğalimulla. Sin yarata belmiseñ. Yarata belmägän keşe sagına da belmi.

Miläüşä. Menä siña kiräk bulsa! Yä, äytep beter inde, äytep beter.

Ğalimulla. Sin üzeñne genä yaratasıñ. Üzen küp yaratkan keşe bütännärne yarata belmi.

Miläüşä. Äbügalisinä buldıñmıni? Bötenesen dä belep torasıñ. Şularnı äytergä dip mine ozata kildeñ­meni? Bar, kaytıp kit.

Ğalimulla. Sau bul.

Miläüşä. Ällä çınlap kitäseñme?

Ğalimulla. Kugaç nişlim?

Miläüşä. Bigräk... Ber süz dä äytergä yaramıy, Üze ällä nilär äytä dä. Yarata belmiseñ, imeş. Sin üzeñ beläseñme soñ? Min irtägä kitäm. Sagınırmın, dip tä äytmi. Koçaklamıy da. Sagınırsıñ äle, min bulmam. (Ğalimullaga karap.) Nişliseñ, ä? Ällä cılıy inde. (Kölep.) Äy, bäbi, bäbi... Yeget başınnan cılap tora. Min dä cılıymmı, Ğalimulla?.. (Borılıp kitkän Ga­limullanıñ karşına çıgıp, muyınına sarıla.) Kitmä, kitmä, Ğalimulla. Min sine sagınırmın, Ğalimulla. Yaratam bit min sine, Ğalimulla. Äyt ber süz, kitmä, Miläüşä, digen. Min sineñ yanıñda kalam.

Ğalimulla. Ätiyeñ sine barıber cibärä.

Miläüşä. Ä min anı tıñlamıym.

Ğalimulla. Siña avılda kalırga yaramıy, dide­lär.

Miläüşä. Min sine barıber sagınırmın.

Ğalimulla. Min dä... Min dä sagınırmın, Mi­läüşä.

Kayandır yıraktan törle yaklardan cır yañgırıy. Miläüşä belän Ğalimulla cırnıñ kayan işetelgänen ezlilär.

Koş bulıp kükkä oçarsıñ,

Oçarsıñ — kagınırsıñ,

Utlar bulıp uçaklarda

Ürlärseñ — kabınırsıñ.

Yaratsañ sagınırsıñ,

Yaratsañ sagınırsıñ.

Kübäläklär genä bulıp

Göllärgä kagılırsıñ,

Tañda iskän cillär bulıp

Tallarga sarılırsıñ,

Yaratsañ sagınırsıñ,

Yaratsañ sagınırsıñ.

Onıttım dip yuanırsıñ,

Yugalıp tabılırsıñ,

İsemnären yörägeñä

Uyarsıñ — tabınırsıñ.

Yaratsañ sagınırsıñ,

Yaratsañ sagınırsıñ.

Miläüşä. Gafu it sin mine, Ğalimulla. Kiçerä alsañ, kiçer.

Ğalimulla. Ni öçen, Miläüşä?

Miläüşä. Barısı, barısı öçen dä. Sin belgän häm sin belmägän gönahlarım öçen.

Ğalimulla. Gönahlarıbıznı ber hoday gına kiçerä.

Miläüşä. Kiçerer mikän, Ğalimulla?

Ğalimulla. Yuk, yuk sineñ gönahlarıñ, Miläüşä. Küñelendäge moñın keşelärgä öläşkän keşe niçek gönah­lı bulsın? Keşelärgä maturlık büläk itüçe gönahlı bula dimeni?

Miläüşä. Äkren, Ğalimulla. Keşelär işetep şar­kıldap kölmäsennär.

Ğalimulla. Akıllılar kölmäs. Ä akıllılar bar äle bu dönyada.

Miläüşä. Bu dönyada şulaydır, läkin min inde bu dönyada tügel.

Pärdä.

İKENÇE PÄRDÄ

Şähitneñ ostahanäse. Molbertta Miläüşäneñ yazılıp yata torgan portretı. Şähit uylanıp şul portret karşında utıra. İşektä zvo­nok. Şähit işetsä dä, başta işekne açarga telämi. Zvonok kabat­lana. Şähit portretnı kinder belän kaplıy da işekne aça. Räfis belän Fähim kerälär. Şähit alarnıñ kilüenä söyenmägän. Gacäplänebräk kalgan.

Räfis. Oçraşkaç, isänläşergä kiräkter inde, äyeme, Şähit Fäyzrahmanoviç? İsänmesez-saumısez, Şähit Fäyzrahmanoviç.

Şähit. İsänmesez.

Räfis. Türgä uzarga çakırmıysız äle, Şähit Fäy­zrahmanoviç. Ällä komaçauladıkmı?

Şähit. Äye.

Räfis. Şundıy inde bez. Gomerebez buyı eşlägän keşelärgä komaçaulap yöribez. Äyeme, Şähit Fäyzrah­manoviç?

Şähit. Äye.

Räfis. Ä bit kayçandır ayırılmas duslar idek, äye­me, Şähit Fäyzrahmanoviç?

Şähit. Äye.

Räfis. Şunnan sin bezdän ayırıldıñ.

Şähit. Äye.

Räfis. Kemnär ide äle bezneñ kompaniyädä? Sin, bez ikäü, Nurislam. Tagın kem äle?

Şähit. Sezgä ni kiräk?

Räfis. Açuıñnı kiterä başladık, äyeme?

Şähit. Äye.

Räfis. Gafu, gafu... Bez siña kuanıçlı häbär alıp kildek bit äle.

Fähim. Räfis, tukta...

Räfis. Şähit ul ni citte keşe tügel, salıp ci­bärergä dä küp soramas, diseñme? Yarıy, alaysa, kan koyu­larsız gına söyläşäbez. Sez niçek uylıysız, Şähit Fäyzrahmanoviç?

III ä h i t. Şulay uylıym.

Räfis. Bezneñ Miläüşä isemle dustıbız bar ide. Bezneñ arada hatın-kız zatınnan bulgan berdänber can iyäse ide. Bez barıbız da aña ğaşıyq idek. Läkin sin aldanrak ölgerep, anı bezdän tartıp alıp hatın itteñ, ikegezne ike yakka tormış dulkını kaktı, häm sin rä­hätlänep, tınıçlanıp kaldıñ Äyeme?

Şähit. Äye.

Fähim. Citte! Min mondıy söyläşüne tıñlıy almıym.

Räfis. Kurıkma, Fähim. Bez bit yaratışıp kına şulay.

Fähim. Alaysa, minnän başka gına yaratışıgız.

Şähit, gafu it. Räfisne sin beläseñ inde. Şundıy inde ul.

Ş ä h i t. Äye, şundıy.

Räfis. Nindi?

Ş ä h i t. Şundıy. Ä häzer sau bulıgız, minem eşem bar.

Räfis. Tagın ber laureat bulasıñ kiläme?

Ş ä h i t. Tagın ber laureat bulasım kilä.

Räfis. Bolay da inde sineñ kartinalar belän dönya tulgan.

Ş ä h i t. Häzer sineñ öçen eşlim.

Räfis. Menä monısın şäp äytteñ. Bir bişne.

Şähit (kulın suzıp). Mä.

Räfis. Kulıñ köçle.

Şähit. Sineñ işe ätäçlär belän genä söyläşä ala­bız äle.

Fähim. Yä, buldı, buldı, yegetlär. (Kulların ayı­ra.) Hällär niçek soñ, Şähit?

Şähit. Sez närsä, minem hälemne belergä kildegez­me? Ällä bütän ber yomışıgız barmı? Hälemne belergä kilsägez, öygä rähim itegez. Monda minem eş urınım, monda min eşlim.

Fähim. Kılanma inde, Şähit. Bügenge zamanda eş eşläp bulamıni?

Şähit. Zamanga ni bulgan?

Fähim. Ahırzaman bit.

Şähit. Bulsa ni. Eşlik äle, bälki, başına kara­ganda ahırı häyerleräkter.

Fähim. Yarıy la eşlägän eşebezneñ kemgä dä bulsa kiräge çıksa.

Şähit. Anısın bütännär äyter. Älegä alar minem üzemä kiräk.

Räfis. Üz rähätem rähät!

Şähit. Äye.

Räfis. Eşlä inde, alaysa, eşlä... Ä bez menä güläyt itep yöribez.

Şähit. İtegez.

Räfis. Bezneñ belän barasıñmı?

Şähit. Yuk.

Räfis. Kaya ikänen äytmädek iç äle.

Şähit. Minem öçen barıber.

Räfis. Bez Miläüşä yanına barabız.

Şähit. Barıgız.

Räfis. Bez barıbız da añarda cıyılırga söyläş­tek.

Ş ä h i t. Cıyılıgız.

Räfis. Miläüşä sine sorasa, ni dip äytik?

Şähit. Huşıgız.

Räfis. Sorauga cavap birmädeñ.

Şähit. Huşıgız.

Fähim. Şähit! Miläüşä...

Räfis. May kap. Şulay diyärbez. Huşıgız, dip äytte diyärbez. Huşıgız, Şähit Fäyzrahmanoviç.

Kügärçen görlider

Balasın uynatırga;

Äle dä yarıy duslarım bar

Küñelne yuatırga.

Duslar, digen... Duslarım, dus-işlärem... Kilgän-kilgän, eşlägän eşegezne kürsätegez inde. Nindi böyekleklär­gä ireştegez ikän. (Molbert yanına bara.)

Şähit (yulına arkılı töşep). Yakın kiläse bulma.

Räfis. Yaramıymıni?

Şähit. (Usal.) Yaramıy. Barıgız, çıgıp kitegez.

Räfis. Ällä şayarıp söyläşkänne dä añlamıy baş­ladıñmı?

Şähit. Añlamıym.

Räfis. Huş, alaysa. Kittek, Fähim. Kilergä uyla­sañ, Miläüşäneñ adresı şul uk.

Çıgıp kitälär. Şähit, molberttagı portretnı açıp, «Miläüşägä» karap tora. Ut sünä.

Miläüşä fatirı. Ğalimull Miläüşä bülmäseneñ işegenä karap tora.

Miläüşä (işektän başın tıgıp). Häzer, häzer, Ğalimulla. Bizänmiçä sähnägä çıgarga yaramıy. Kiyem dä saylıysı bar. Az gına köt. (Yugala. Berazdan halat ki­yıp, kulına ber çäçäkle külmäk totıp çıga.) Ğalimulla, tanıysıñmı? Bu närsä?

Ğalimulla. Sineñ külmägeñ.

Miläüşä. Älbättä, mineke. Häterliseñme, kayçan kigän idem min anı?

Ğalimulla. Kitkändä.

Miläüşä. Ä min anı sakladım. Min äpçi karçık­lar şikelle bit, Ğalimulla. Min bötenesen dä saklıym. Sin dä saklarsıñ alarnı, yarıymı? Kara, nindi bul­ganmın, äyeme? Bu miña sıymıy da inde häzer.

Ğalimulla. Sin üzgärmägänseñ. Kitkändäge şi­kelle.

Miläüşä. Nu, Ğalimulla! Kara, nindi komplementlar äytäseñ! Üzgärdem, Ğalimulla. Äle dä yarıy üzgär­gänmen. Yugıysä, adäm kölkese bulır idem.

Ğalimulla. Ä sin kiyep kara ul külmäkne.

Miläüşä. Yuk, Ğalimulla, yuk. Min häzer bütän ber külmäk kiyep çıgam. Min bik tiz. Sähnä artında ar­tistlar bik tiz kiyenälär alar. Sin äzer bulıp tor, yarıymı. (Ğalimullanıñ ös-başına karap.) Yuk, bolay barmıy. Miläüşä Niğmätcanova kontsertın alıp ba­ruçı bolay bulırga tiyeş tügel. Häzer. (Grim savıtı alıp çıgıp, Ğalimulla bitenä grim sala. Ğalimullaga bu uyın oşıy, avızın yırıp yılmaep kına tora. Miläüşä grim salıp beterä dä soklanıp Ğalimullaga karıy.) Menä, içmasam, bu konferanse. Häzer siña baboçka da kiräk bit inde. Häzer tababız anı. (Ber yaulık alıp çıgıp, Ğalimullanıñ muyınına bäyli.) Karale közgegä, niçek?

Ğalimulla (közgegä karap). Predsedatel Gıymadiyev kürsä, ni äyter ide ikän? (Artist bulıp kıla­nıp.) Hörmätle tamaşaçılar!..

Miläüşä. İskitkeç! Alaysa, sin repetitsiyä yasıy tor. Min häzer kiyenep çıgam.

Ğalimulla (uyın belän mavıgıp kitep, közge kar­şında äylängäli.) Hörmätle tamaşaçılar! Häzer sezneñ aldıgızda mähşür cırçıbız.

Miläüşä (işektän kürenep). Berençedän, mähşür tügel, mäşhür. İkençedän, bernindi mäşhür dä kiräkmi. Miläüşä Niğmätcanova gına.

Ğalimulla. Öyrätmävegezne sorıybız. Hörmätle tamaşaçılar! Häzer sezneñ aldıgızda mäşhür cırçılar arasında iñ mäşhüre Miläüşä Niğmätcanova cır­lıy. (Miläüşä bülmäseneñ işege yanına kilep.) Miläü­şä, häzer ovalarnı äytep tormıylar bit. Miläüşä Niğ­mätcan dip äytimme?

Miläüşä. Teläsäñ nişlä. Barıber min äytkänne tıñlamıysıñ.

Ğalimulla. Çıgasıñmı?

Miläüşä. Äydä.

Ğalimulla. Hörmätle tamaşaçılar! Cırlıy Miläüşä.

Miläüşä (çıgıp, tamaşaçılarga baş iyä. Gali­mullaga.) Nigä kul çapmıysıñ?

Ğalimulla (kul çaba). Miläüşä sezgä «Turgay cırın» başkara. (Magnitofonnı kabıza. Anda Miläüşäneñ spektakl başında üze genä tıñlap utırgan cı­rı yañgırıy. Cır betkäç, Ğalimulla magnitofonnı tuktata da kul çaba.) Magnitofonsız gına cırla äle, Mi­läüşä.

Miläüşä. Yuk, Ğalimulla. Buldırıp bulmıy inde. Teliseñme min siña üzem yazgan şiğırne söylim? Tik kölmä, yarıymı?

Ğalimulla. Hörmätle tamaşaçılar! Häzer sezgä Miläüşä Niğmätcan şiğır söyli.

Miläüşä.

Maktanma yäşlegeñ belän,

Bezdän ütkän yäşlek ul —

Tüşlärne tüşlärgä kuyıp

Bez dä küp söyläştek ul.

Maktanma yäşlegeñ belän,

Salma yöräkkä yara.

Menä minem yäşkä citkäç

Ber ğaşıyq bulıp kara.

Şäp bit, äyeme, Ğalimulla, min yazgan şiğır?

Ğalimulla. Şäpneñ aryagında ayagın salındı­rıp utıra.

Miläüşä. Şulay ul Miläüşä apañ. Şundıy ul. Kemgä ğaşıyq buldıñ, dip nigä soramıysıñ?

Ğalimulla. Kemgä bulsın, miñadır inde.

Miläüşä. Maktançık sin, Ğalimulla. Ä sin nigä minem külmäkkä soklanmıysıñ? (Külmägen Ğalimullaga kürsätep.) Sähnägä berençe tapkır kiyep çıkkan külmägem. Bügengedäy häteremdä: sähnä artında dereldäp basıp toram. Yuk, sähnägä çıkkanım bar ide inde. Cırla­ganım da, kul çapkanda baş igänem dä bar ide. Läkin bu bit, beläseñme, professional cırçı bularak çıguım. Zur kontsert. Kemnär genä yuk anda. Küz aldına kiteräseñme? Kurkasıñmı, dilär. Kurkam, dip äytergä te­lem äylänmi. Baş kagıp kına cavap birdem. Kurıkma, dilär, bu dönyada minnän dä köçle cırçı yuk dip uyla, dilär. Äytüe genä ciñel. Cırnıñ da bit äle, cülär tügel digen, nindiyen saylaganmın. «Täftiläü». (Äkren genä «Täftiläü» yañgırıy başlıy.) Familiyämne äyttelär. Çıgıp kittem sähnägä. Yuk, çıgıp kittem, dip häzer genä äytäm, çıkkanımnı häterlämim dä. Cırlaganımnı da häterlämim. Sähnä artına çıkkaç kına isemä kil­dem. Kemnärder kotlıy. Kemder äle kolagıma pışıl­dıy: kemneñder borınına çirtteñ, di. Yuk, min beräüneñ dä borınına çirtergä telämädem. Minem barı tik cır­lıysım gına kilde. Sin halıkka hezmät itärgä tiyeş, dilär. Min añlamıym, nindi halıkka? Ni öçen hezmät itärgä tiyeş? Minem cırlıysım gına kilä, barı tik cırlıysım gına kilä. Hezmät itü bit ul ikençe törle­räk buladır. Halıkka hezmät itärgä tiyeş digänne miña bik küp tapkırlar äyttelär. Min barı tik cırladım gına. Miña kul çaptılar, çäçäklärgä kümdelär, rähmät ukıdılar. Halıkka hezmät itüneñ ni ikänen min soñın­nan gına añladım. Cırlaudan tuktagaç kına añladım. Çönki minem berkemgä dä kirägem yuk ide. Küplär tanı­madılar. Tanıgannarı gaybätemne sattılar. Ägär dä canımnı kisäkli-kisäkli telgäläp cırlamıyça, hezmät kenä itkän bulsam, bu çaklı uk avır bulmagan bulır ide. Yuk, Ğalimulla, bäğırkäyem, min berkemne dä ğayeplämim, yazmışıma gına üpkälim. Nigä, nigä kiräk ide...

Oçtı dönya çitlegennän, tarsınıp küñelem koşı,

Şat yaratsa da cihanga yat yaratkan rabbısı.

Nigä soñ min berençe cırım itep şuşı cırnı sayla­dım? Anı bit minnän yahşı cırlauçılar bar ide. Lä­kin minem namusım çista, vöcdanım saf, Ğalimulla. Min cırıma hıyanät itmädem. Min berkemgä dä hıyanät it­mädem. Min barı tik berençe mähäbbätemä, siña gına hıyanät ittem. Anısın da üzem añlap tügel. Gafu it min tilene, Ğalimulla. (Ğalimulla karşın tezlänä.) Ğalimulla. Miläüşä...

Miläüşä. Sin mine gafu itäseñme, Ğalimulla?

Ğalimulla. Minem alda ber gayıbeñ dä yuk, Mi­läüşä.

Miläüşä. Aldaşma, Ğalimulla. Minem duslarım bolay da gomer buyı aldaştılar. Min dä alar belän ber­gä aldaştım. Sin aldaşma. Bolay da dönya tulı yalgan. Bezne bay dip söylilär, bezneñ sähnägä tagıp, asıp çık kan tätilärne altın dip uylıylar. Alar da yalgan. Bö­tenese yalgan. (Häle betep, tuktap kala.) Ğalimulla, min tora almıym. Yärdäm it. (Ğalimullanıñ kullarına totınıp tora.) Ğalimulla, kertep yatkır mine üz bülmä­mä. (Ğalimulla saklanıp kına anı ozata. Miläüşä tuk­tap kala.) Ğalimulla, min tamaşaçılarga baş imädem bit äle. (Zalga karap başın iyä.) Rähmät, hörmätle ta­maşaçılar. Bähetle bulıgız, ullarıgız, kızlarıgız täüfıyklı bulsın. Kul çabıgız, hörmätle tamaşaçılar. Kittek, Ğalimulla.

Ut sünä. Ut yanganda sähnädä Nurislam fatirı. Fatir hucası ös­täl tiräli üzeneñ avtoportretların tezep kuygan. Alar törle canrda, ämma aşık-poşık kına yazılgan, här portret aldına ryumka kuyılgan. Üzeneñ kulında da ryumka.

Nurislam (tantanalı kıyafät belän basıp tora). Röhsät itegez, hörmätle Nurislamnar, sezneñ hörmätkä şuşı çärkäne kütärep kuyarga. Tost kiräk, disezme? Äy­täbez anı. Ber urmannıñ alanında pärilär yäşi ikän. Şul pärilä här comga sayın tuy yasıylar ikän. Tuyda bötenese bergä: «Çärşämbe! Çärşämbe!» — dip biilär ikän. Ni öçen eçäbez? Comga könne çärşämbe dip kıç­kırgan pärilär öçen eçäbez. (Eçep kuya.) Yä, niçek, iptäş Nurislamnar? Yä, häzer kaysıgız tost äytä? (Berençe portret yanına barıp basa, tavışın üzgärtep.) Miña äy­tergä röhsät itäsezme? Rähmät, rähmät, hörmätle iptäş­lär. (Tüşen kiyerep cırlıy.)

İlem minem — köräş ciñü ile,

Başlap ğadel dönya tözüçe.

Şuşı köräş, ciñü yulında bez

İñ berençe buldık, berençe.

(Kul çaba. Berençe portret aldındagı ryumkanı kütä­rep eçä.) Molodets, Nurislam. Häzer kaysıgıznıñ çira­tı? (İkençe portret artına barıp basa.) Min?.. Ä nigä min? Äytergä bula inde, anısı. Ni inde... yarıy inde... Soñ inde... Bula inde ul. Eçik inde... (Eçep kuya da öçen­çe portret artına kilep basa.) Eçäsez, ä? Min dä äytäm. Ällä äytmäs dip beldegezme? Gadı vı! Barıgız da svoloçlar! Min sezne nenavicu! Sezneñ barıgıznı da be­räm-beräm sıtarga kiräk. Kandalanı sıtkan kebek sı­targa kiräk. Närsä karap torasız? Ällä Nurislamnı kürgänegez yukmı? Menä ul Nurislam. Sez Nurislam tü­gel. Sez gaunyuklar! Sezneñ belän eçmim dä min. Üzem genä eçäm.

Eçep cibär salgannı,

Sorama kaydan algannı;

Eçep cibärsäñ salgannı,

Basa yöräk yangannı.

(Ber kulına portretnı, ikençesenä ryumkanı totıp bül­mä buylap yöri. İşektän kergän Fähim belän Räfisne kürep.) A-a-a, ahirilär! Ä sez nigä keşe öyenä şakımıy­ça keräsez?

Räfis. İşegeñ şar açık. Tavışıñ uramga işete­lä.

Nurislam. Çın keşelärneñ işekläre açık bu­lırga tiyeş. Sez genä ul barıgız da kerep bikländegez. İkeşär kat işeklär kuyasız, ä? Ä menä minem işek açık. Minem urlatırlık närsäm yuk. Ber çebenem bar ide. Aşarına taba almagaç, ul da koridorga çıgıp kitte.

Räfis (portretlarnı karap). Närsälär bu?

Nurislam. Alar minem duslar. (Kulındagı port­retnı da tegeläre yanına kuyıp.) Alar Nurislamnar. Me­nä dürt Nurislam gulyät itäbez. Menä bu Nurislam, fi­losof, ni öçen pärilär comga könne çärşämbe dip kıç­kıralar dip baş vata, monısı mesken Nurislam, mo­kıt, monısı... Äydä, utırıgız bezneñ yanga. Läkin zakuska yuk. Çeben aşarlık ta yuk.

Räfis. Sin iserekme, Nurislam?

Nurislam. Min härvakıt iserek. (Fähimgä kür­sätep.) Änä ul härvakıt ayık. (Ryumkalarga arakı sala.)

Räfis. Tuktale, Nurislam, sabır it äle.

Nurislam. Berärne totabız, annarı sabır itäm. (Kullarına ryumka tottıra.) Zakuskam yuk, gafu itüe­gezne ütenäm. Yä, qaderle vä gıyzzätle vä hörmätle dus­lar! Yäşäsen Frantsiyä korole Lyudovik unaltınçınıñ yaktı istälege.

Yullar da ber, uylar da ber.

Teläklär dä ber.

Däräcäle itte bezne

Danlıklı däver.

Ä sez nigä cırlamıysız? Niçek, iptäş kompozitor, min çıgargan köy? (Räfiskä.) Min yazgan şiğır niçek, ip­täş bıvşiy poet?

Fähim. Äydä, Räfis, kittek.

Nurislam (şarkıldap kölep). Kurkasız, ä? Alay-bolay bulsa, Nurislam belän bergä bezne dä alıp kitär­lär dip kurkasız?

Fähim. Ahmak sin.

Nurislam. Min — ahmak. (Portretlarnı kürsä­tep.) Alar kem?

Räfis. Nurislam, cilkenmä, utır äle.

Nurislam. Yuk, başta sez äytegez, sez akıllımı?

Räfis. Bez dä ahmak. Utır äle sin, söyläşäse bar.

Nurislam. Söyläşäse bar? Kızık? Utırabız häm tıñlıybız.

Räfis. Sin citdi itep söyläşerlek häldäme?

Nurislam. Sez niçek uylıysız soñ? Häldäme min, häldä tügelme? (Portretlarnı cıyıp alıp, ber çitkä ırgıta.) Içkınıgız monnan, komaçaulıysız, alkogo­lizmnıñ kurkınıç çir ikänlege turında lektsiyä başlana.

Räfis. Ul turıda tügel. Miläüşä turında.

Nurislam. A-a-a, Milaşka turında. Ällä yañadan kavıştırasız? Yuk, barıp çıkmayaçak niyätegez. Zakon nigezendä ayırılıştık.

Sayıskan, sayıskan

Tüşen tüştän alışkan.

Hoday kuşkan — ayırılışkan,

Bezgä kem ikän doşman?

Salkın ul sezneñ Miläüşägez. Anı hätta minem mähäb­bätem dä cılıta almadı. Yöräge boz anıñ.

Räfis. Miläüşä bik katı çirläp bolnitsada yatıp çıkkan.

Nurislam (kinät citdilänä. Pauzadan soñ.) Kay­çan?

Räfis. Öçençe kön çıkkan.

Nurislam. Ä nigä sez anı miña äytmädegez?

Räfis. Tabıp bulamıni sine? Üzebez dä yaña bel­dek.

Nurislam. Närsä, yöräkme?.. Häzer häle niçek?

Räfis. Öyenä kertmäde. Biklänep utıra.

Nurislam. Ni öçen?

Räfis. Min kayan belim?

Fähim. Beräüne dä küräsem kilmi, dip äytä di.

Nurislam. Çirattagı kaprizı. Bolnitsada yatka­nın äytmädegez, ä? Duslar...

Räfis. Barıyk bergäläp öyenä.

Nurislam. Şunnan?..

Räfis. Sin bulgaç... Ul sine yarata.

Nurislam. Äytmägez äle şul süzne. Yarata, yarata.... Şul da buldımı süz! Miläüşäneñ bolnitsaga kerüe — naçar. Anıñ bolnitsaga kergänen dä belmäü — duñgızlık. Çıkkaç, nişläp yöriseñ inde anda? Aklanır öçenme?

Fähim. Belergä kiräk iç inde.

Nurislam. Belergä? Belüdän ni fayda? Bolnitsaga digen, ä? Añlaşıla. Şulay bulırga tiyeş tä ide ul. Arıgan. Milaşka da arıgan. Yal itsen, timägez ke­şegä. Bolnitsaga kergänen belmäü — duñgızlık. (Ryum­kaga arakı salıp eçä.) Häyer, duñgız duñgızlık kılırga tiyeş tä inde ul. Dönyası — duñgız abzarı bulgaç...

Räfis. Sal äle miña da...

Nurislam (ber ryumka salıp, Fähimgä). Siña?

Fähim. Yuk, kiräkmi.

Nurislam. Mäyleñ. Äytmäk bar bu dönyada, köçlämäk yuk. Köçlämäk yuk bit, äyeme, qaderle duslar? (Eçep kuyıp.) Sez, dimäk, Miläüşä yanına alıp barırga kerdegez?

Räfis. Aptıragannan inde. Taralıştık bit. Tör­lebez törle yakka taralıştık. Cıyılası ide. Kartayıp ba­rabız. Ayırılmas duslar idek. Nindi genä hällärdä dä bergä bulırga süzlär bireşkän idek.

Nurislam.

Bireşkän idek...

Alışkan idek...

Algan da, di, salgan, di,

Tagın alıp salgan, di.

Kalganı çın yalgan, di.

Fähim. Nişlibez? Yugıysä, miña öygä kaytırga kiräk.

N u r i s l a m. Miña anda barırga yaramıy. Mine bu kıyafättä kürsä, Miläüşä şunda uk yöräge yarılıp ülä­çäk. Bolnitsanı belmäü — duñgızlık. Ut sünä. Ut yanganda Miläüşä fatirında Ğalimulla gına. Räfis, Fähim, Nurislam kerälär.

Ut sünä. Ut yanganda Miläüşä fatirında Ğalimulla gına. Räfis, Fähim, Nurislam kerälär.

Räfis (Ğalimullaga). Kayda Miläüşä? (Ğalimul­la däşmägäç.) Närsä buldı, nigä däşmisez? (Miläüşä bülmäsenä ütmäkçe bula.)

Ğalimulla (anıñ yulına arkılı töşep). Yara­mıy.

Räfis. Närsä sin kansa da kansov?

Ğalimulla. Miläüşä yuk.

Nurislam (ul inde iserek). Miläüşä kayda?

Räfis. Ahir, sabır... Tuktagız äle, tuktagız. Sa­bır gına, sabır... (Ğalimullaga.) Ğalimulla bit äle?.. Miläüşä kayda?

Ğalimulla. Ul — yuk.

Räfis. Yu-uk? Niçek?

Ğalimulla. Şulay.

Fähim. Sez çınlap söylisezme?

Nurislam. Kayda Milaşka?

Räfis (Ğalimullaga). Nigä anda kerergä yaramıy?

Ğalimulla. Sez Räfis bit? (Ber magnitofon kas­setasın alıp birä.) Monı sezgä birergä kuştı. Menä bu yazu da sezgä.

Räfis (yazunı ukıgaç). Kayçan yazdı?

Ğalimulla. Belmim. Min kilgäç tä birde.

Fähim. Närsä anda?

Räfis. Mä, ukı.

Nurislam. Närsä sez anda? Kayda Milaşka? Duñ­gızlık...

Räfis (Nurislam yanına kilep, anıñ tämam mäl­cegänen kürep). Häzer, häzer, ahir. Sin utırıp tor, yarıymı? (Nurislamnı caylap utırta. Tegese, şunı gı­na kötkändäy, yokıga da kitä.)

Fähim. İnde närsä?..

Räfis. Ğalimulla tugan... Nişlibez?

Ğalimulla. Min anı irtägä avılga alıp kaytıp kitäm.

Räfis. Dimäk, bezgä anı kürsätmiseñ?

Ğalimulla. Anda niçek yazılgan — şulay.

Räfis. Alay bulmıy bit inde ul. Tuktale, närsä­der eşlärgä kiräkter iç inde? (Fähimgä.) Bir äle yazu­nı. (Kabat yazunı ukıp.) Sacidä... Ni öçen Sacidä? Ber­ni añlamıym. (Fähimgä.) Alaysa, min Sacidäne alıp kiläm... Bezgä şaltırat äle, cıyına torsın. (Çıgıp ki­tä.)

Fähim (telefonnan şaltıratıp). Sacidä hanım­mı? Fähim bu. Miläüşälär fatirınnan şaltıratam. Häzer Räfis kayta, kiyenep uramga çıgıp torıgız. (Trubkanı kuyıp, Ğalimullaga karap tora.) Bezne kürer­gä telämägänen tele belän dä äytteme?

Ğalimulla. Nişläp inde miña ışanmıysız?

Fähim. Açulanmagız. (Telefon şaltırıy.) Sez alasızmı?

Ğalimulla (trubkanı alıp). Äye... Ul yuk... Äye, min... Ul yuk... Bügen... Äye... (Trubkanı kuyıp.) Sez miña üpkäli kürmägez tagın. Min sezneñ köylärne yaratıp tıñ­lıy idem. Läkin miña Miläüşä üze kuştı. Kuşkanın ütämäsäm, bähil bulmıym, dide. (Miläüşä bülmäseneñ işege yanına urındık alıp barıp şunda utıra. İşek­ne açıp, Miläüşägä karap tora.)

Fähim (telefonnan şaltırata). Elmira, Miläü­şä vafat. Äye, min anda. Yahşı. (Ğalimulla yanına ba­ra. Ğalimulla işekne yabıp kuygaç.) Alay yaramıy iç inde.

Ğalimulla. Üpkälämägez. Min Miläüşäneñ süzennän kire kayta almıym. Küzläregez belän ukıdıgız. Kem ul tege iserek?

Fähim. Nurislam...

Ğalimulla. Şähit tä şaltırattı.

Fähim. Sezgä karap torsañ, berni dä bulmagan ke­bek. Şundıy tınıç.

Ğalimulla. Tınıç bulmıy nişliseñ? Ägär dä Miläüşäne yakın itsägez, irtägä maşina tabarga yärdäm itegez.

Fähim. Maşinadan başka da, ällä niçä spravka kiräkter äle.

Ğalimulla. Aların da karagız inde.

Fähim. Ällä niçek kenä buldı bit äle bu. Dimäk, sez?..

Ğalimulla. Äye, şul Ğalimulla... Şul Ğalimul­la... Şul da tügelder inde.

Fähim. Bälki, ul isänder?

Ğalimulla. Kem?

Fähim. Miläüşä.

Ğalimulla. Niçek inde ul isänder?

Fähim. Miläüşä şayartırga yarata ide. Kunakka dip barıbıznı da çakıra ide dä üze işegen bikläp çı­gıp kitä ide. İşegenä, gafu itegez, mine kunakka ça­kırdılar, dip yazu elep kitä ide.

İşektä zvonok. Ğalimulla barıp aça, Şähit kerä.

Şähit. Döresme?

Ğalimulla. Äyttem iç inde.

Şähit. Üz bülmäsendäme? (Miläüşä bülmäsenä yünälä.)

Ğalimulla (anıñ yulın bülep). Yaramıy.

Şähit. Tuktagız äle, niçek? Gafu itegez. (Gali­mullanı çitkä etep ütmäkçe bula.)

Ğalimulla (Şähitneñ belägennän totıp). Yara­mıy.

Şähit. Cibäregez, kulnı avırttırasız.

Fähim. Yaramıy, dilär bit. Miläüşä yazu kaldır­gan. Mäyete östenä berebezgä dä kerergä röhsät itelmägän. Sacidägä genä röhsät itelgän.

Şähit. Nindi Sacidä?

Fähim. Räfis hatını.

Şähit. Ni öçen ul? Häm nigä ul gına?

Fähim. Belmibez. Änä yazuı östäl östendä.

Şähit (yazunı alıp ukıy). Äye, bu anıñ yazuı. Ni­çek soñ äle bolay?.. (Nurislamga kürsätep.) Ä bu närsä, iserekme? Nigä anı öyenä alıp kaytıp ırgıtmıysız? Nigä äle bolay?..

Ğalimulla. Äkrenräk.

Şähit. Min anı kürergä tiyeş.

Ğalimulla. Nişlätim soñ min?

Şähit. Miläüşä yış kına üzeneñ ni eşlägänen dä belmi ide. Soñınnan ükenä ide. Bu yazunı da ul kızıp kitep, nindider ber depressiyä vakıtında yazgan bulırga tiyeş. Niçek inde ul beräügä dä kürsätmäskä? Alay bul­mıy. Anıñ gäüdäsen teatrga kuyarga kiräk, ul bit artist­ka, bilgele artistka, cırçı.

Ğalimulla. Ul üzen avılda cirlärgä kuştı.

Şähit. Niçek inde avılda? Añlıysızmı — ul ar­tistka, tanılgan cırçı.

Ğalimulla. Beläm. Läkin üze kuştı bit.

Şähit. Ul ni äytmäs? Keşe ni äytmäs. Miläüşä kebek keşelär...

İşektä zvonok. Ğalimulla aça. Räfis belän Sacidä kerälär.

Räfis. Nigä ul işekne bikläp kuyasız?

Sacidä (kabalanıp). Kayda ul?

Ğalimulla. Sez Sacidäme?

Sacidä. Äye lä inde. Menä siña kiräk bulsa. Kaya, mondamı? (Ğalimulla belän Miläüşä bülmäsenä kerep kitälär. Şähit tä iyärmäkçe bula da, anı Fähim tuktata.)

Fähim. Äytkänne añlamıysız mällä?

Şähit. Bolay bulmıy bit.

Räfis. İsän çakta kiräk ide. Nigä häzer...

Şähit (anıñ karşına kilep). Sin!.. Sin närsä be­läseñ? (Küz yäşlärenä tıgılıp, urındıkka utıra.) İh, Miläüşä... Nigä inde? (Fähim belän Räfiskä.) İh, sez... Täki başına cittegez! Duslar...

Ğalimulla belän Sacidä Miläüşä bülmäsennän çıgalar.

Sacidä (cılap). Yokıga kitkän kebek kenä yata, bahır.

Räfis. Bälki, yokıga gına kitkänder?

Sacidä. Mondıy çakta nişlilär soñ äle? Min bit räten dä belmim. Anı üzen genä yatkırırga yaramıydır inde.

Ğalimulla. Bez ikäü.

Sacidä. Kara sin, ä... Räfis, avılga alıp kaytam di bit äle bu keşe. Röstämgä äyt, maşina kiräkter. İç­masam... Yoklagan kebek yata. (Ğalimullaga) Äydä, äydä, yalgız yatmasın. (Ğalimulla belän kerep kitälär. Kal­gannar tın gına utıralar. Nurislamnıñ gırlaganı, gı­na işetelä.)

Şähit (yörägenä çıdıy almıy kıçkırıp). Tukta­tıgız şul häşärätne!

Ut sünä. Ut yanganda Räfislär fatirı. Anda Räfis, Sacidä, Fähim, Elmira, Nurislam, Şähit magnitofonnan Miläü­şäne tıñlıylar.

Miläüşä tavışı: İsänmesez, duslarım! Sezne kü­rergä häm kürenergä telämägän keşeneñ duslarım dip en­däşüe säyerräk toyılsa da, duslarım, dim. Gomerneñ bik küp öleşen bergä uzdırdık häm ber-berebezgä duslar dip endäşä idek. Şähit, älbättä, bezdän ayırıldı. Häyer, anı­sın kem belä, bälki, ul tügel, bez añardan ayırılganbız­dır, härhäldä, min anı da dus dip sanıym. Yäşlegebez bar ide bit. Yäşlektä Şähit bar ide. Anı niçek itep sızıp taşlıysıñ? Bälki, bu yazmanı ul tıñlamas ta. Oçraşkanda äytegez, Miläüşä siña dustım dip endäşte, diyegez. Duslarım, min beläm — sezneñ barıgıznı da ber sorau borçıy. Ni öçen Miläüşä soñgı könnärendä bezne kürergä häm bu dönyadan kitkäç tä kürenergä telämäde, disezder. Anıñ ällä ni sere yuk. Arıdım min, duslarım. Tuydım. Duslar bulıp, ber-berebezne aldaşıp yäşäüdän tuydım. Beläm, bez nindider yavız niyät belän aldaşma­dık. Bez üzebezneñ buldıksızlıgıbıznı, mäğnäsezlegebezne, kurkaklıgıbıznı, meskenlegebezne yäşerer öçen aldaştık. Ber-berebezne maktadık. Zamanında ber tap­kır döreslekne äytep çistarınırga uylagan idek tä, ta­gın kurıktık. Min berebezne dä ğayeplämim. Bälki, ob­yektiv säbäplär bulgandır. Bezneñ yäşävebez kahär töş­kän zamanga turı kilgänder. Läkin bolay dip äytü aklanırga tırışu gına. Çın keşe, çın şähes teläsä nin­di şartlarda da keşe bulıp kalırga tiyeşter. Bez ke­şe bulıp kala almadık, üzebez bula almadık. Bezneñ arada üze bulıp kala algan berdänber can iyäse — Sa­cidä. Anıñ gına eçendäge tışında ide. Çönki ul... Yuk, minem añarga avır süz äytäsem kilmi. Ul şulay buluı belän bähetle dä. Min Sacidä bula almaganıma ükenäm. Duslarım, sez mine barısı öçen dä kiçerä alsagız, kiçeregez. Soñgı minutlarımda üzem bulıp kalasım kil­de. Üzem bulıp kalırga sez komaçaulıy idegez. Aldaşa başlıy idek. Hätta üle gäüdämne kürsägez dä aldaşa idegez. Çönki bez aldaşmıyça yäşi belmi idek inde. Kiçeregez. Arıdım min, tuydım. Dönyasınnan, üzemnän, sezdän tuydım. Yarıy äle, hoday miña märhämätle bulıp, terelä almas avıru cibärde. Yugıysä, yäşäüdän dä tuy­gan idem. Bolarnı min beryalgızım üz fatirımda utır­ganda yazdım. Tulı akılımda. Avıldan Ğalimullanı ça­kırtıp telegramma suktım. Kilsä, bu yazmanı sezgä ul birer. Kilmäsä, tabıp alırsız, östälem tartmasında. Vasıyatemne äytep yazu da yazıp kaldıram, vasıyatemne tö­gäl ütävegezne ütenäm. Zinhar öçen dip yalvaram. Tagın ber kat ütenäm: zinhar öçen. Huşıgız, duslarım. Huş, Räfis. Dönya arbası kay yakka tägäri — utır da kit, yıgılıp kına töşä kürmä. Sacidäne kultıklap utır häm sakla. Ul sineñ öçen genä tugan hatın. Huşıgız, Fähim belän Elmira! Elmira, sakla Fähimne. Aña sineñ akı­lıñ citmi. Fähim, açulanma. Huşıgız, Şähit belän Nurislam. Min sezneñ hatınıgız bularak, sezne bähet­le itä almadım, läkin sez dä bit mine bähetle itä al­madıgız. Bähetsez ildä bähetlelär bula almıy. Nuris­lam, ütenäm, eçmä. Küpme äyttem — üzeñnän üzeñ eçep kenä kaçıp kotılıp bulmıy. Süzlärem bette, duslarım. Cır­lanmagan cırlarım gına kaldı. Şularnıñ bersen cır­lap kaldıram. Tavışım yuk inde, kiçeregez. Elekkege Miläüşä, elekkege tavışı belän cırlıy dip kabul itegez.

Kitäm inde, kitäm inde,

Kitsäm kaytalmam inde;

Sındı sabır kanatlarım —

Sabır itälmäm inde.

Kitäm inde, kitäm inde,

Kitsäm kala şällärem;

Ber hodayım gına belä

Cannarımnıñ hällären.

Kitäm inde, kitäm inde,

Kaytmaska kitäm inde;

Sızılıp yangan şämnär kebek

Yanıplar betäm inde.

Räfis (magnitofonnı tuktatıp, pauzadan soñ). Me­nä şulay.

Şähit (urınınnan torıp). Yarıy, huşıgız.

Räfis. Kaya aşıgasıñ?

Şähit. Tıñladım, işettem, añlaşıldı.

Räfis. Böten närsäne bik tiz añlıysıñ da inde. Kayan kilgän mondıy başlı keşe.

Şähit. Nigä sin miña haman sayın bäylänäseñ?

Fähim. Tuktagız äle, yegetlär. Utır äle, Şähit. Bergä cıynalganbız ikän... Ällä tagın bergä cıyılır­bız, ällä yuk. İçmasam, huşlaşıp ayırılışıyk... Bügen berebez, irtägä ikençebez...

Şähit. Miña bäylänmäslek bulsagız gına. Yugıy­sä, eçep alasız da miña bäylänergä totınasız. Sin fä­län ideñ, fälän buldıñ. Miläüşä aldında minem namu­sım çista. Äye, bähetle itä almadım. Rähmät Miläüşä­gä dä, döresen äytep kaldırgan, ul da bähetle itä alma­dı. Yazmış, küräseñ. Yazmış talantsız hudocniknı ta­lantlı cırçı belän kavıştırgan.

Räfis. Niçek talantsız?

Şähit. Sez şulay disez bit. Sez bit härvakıtta da haklı. Yarıy, min talantsız di, sez talantlılar. Me­nä barıbız da yarık tagarak yanında kaldık.

Sacidä. Üzeñ, bäylänmägez, diseñ, üzeñ bäylänä­señ. Utırıgız äle matur gına itep.

Nurislam. Niçek bula ul matur gına utıru, Sa­cidä hanım?

Sacidä. Ayırılgan hatınıñ ülgändä iserep yoklap utıru kebek bulmıy.

Räfis. Sacidä...

Sacidä. Kaktırıp-suktırıp utırmasın.

Elmira. Häteregezdäme, Miläüşäneñ berençe kon­tsertınnan soñ cırlaşıp bezgä kaytkan idek. Barıbız da yäşlär. Bötenebezdä dä çäçäklär. Şatlıgıbız eçe­bezgä sıymıy. Min äle sezneñ kompaniyä belän yaña ta­nışkan idem. Miña kızık. İcat keşeläre şulay culärsımak bulalardır inde dip aptırap utırdım. Ul hıyallar!.. Hıyallar!.. Kaysısı böyek hudocnik, kaysısı mäşhür şağıyr, kaysı ataklı kompozitor...

Nurislam. Pşik kilep çıktımı?

Elmira. Nurislam, käyefeñ bulmasa, däşmä. Nigä inde?

Nurislam. Yalgışa Miläüşä. Bez aldaşmadık. Bezne aldarga mäcbür ittelär. Aldaşmıy yäşär öçen sin yäşägän cämgıyätneñ döreslekkä korılgan buluı kiräk. Ä bez yalganga, aldaşuga korılgan cämgıyättä üstek. Yalgışa Miläüşä. Ul härvakıt yalgıştı. Närsä, şulay gına utırabızmıni? Tatarça mesken bulıp yäşädek, pominkanı da tatarça gına ütkäräbezme?

Sacidä. Bu pominka tügel. Ällä oyatsızlanıp eçep utırır ideñme?

Nurislam. Ayık kileş oyatsızlanıp utırgançı, eçep oyatsızlanu äybäträk, minemçä...

Fähim. Närsä, Nurislam, eçmiçä tora almıysıñmıni?

Nurislam. Äyt äle üz gomereñdä berär akıllı süz.

Fähim. Ägär söyläşü bolay barsa, bez kaytıp ki­täbez. Däşmi-däşmi torgaç ta. Härnärsäneñ çaması bar.

Nurislam. Döresen äytep söyläşergä kuşkan Mi­läüşä.

Räfis. Çınnan da, yegetlär. Ällä soñ berär çärkä totıp kuyabızmı?

Sacidä. Yuk, röhsätem yuk. Bu urıs öye tügel.

Nurislam. Tatar öyendä balalar tatarça söyläş­kännär.

Sacidä. Minem ulımda eşegez bulmasın. Üzegezne tikşeregez. İkegezgä ber bala kaldıra almadıgız. Mi­läüşä mesken yalgızlıktan tilmerep ülde. Gomeregez buyı şulay buldıgız. Arakıdan başka söyläşä almadıgız. Şuñarga kürä sezne küräse kilmäde Miläüşäneñ.

Räfis. Buldı, Sacidä, citte.

Şähit. Miläüşäneñ plastinkaları barmı? Tıñ­lıyk äle şularnı.

Räfis. Plastinkası bar, radiola yuk.

Nurislam. Sezdä dä yuk närsä bar ikän. Biznes­menda şul da bulmagaç...

Räfis (Nurislam karşına oçıp barıp). Tuktıy­sıñmı sin, yukmı? Bolay da nervılar... Ber-berebezgä cılı süzlär äytäse urınga... Keşeneñ üleme dä täesir itmi başladımı ällä? Biznesmen, biznesmen... Äye, taşladım şiğır yazunı, äye, taşladım filologiyäne. Kem­gä kiräk? Kemgä kiräk bügen şiğır? Kemgä kiräk sineñ räsemnäreñ? Şähit räsemnäre kemgä kiräk? Bez berebez dä berkemgä kiräkmädek tä, kiräkmibez dä. Et oyası kıyıgına sandugaç kunıp sayramıy. Bez parohodka iyärep oçuçı telänçe akçarlaklar gına. Hökümätkä kiräkme bez? Yu-uk. Aña çinovniklar kiräk. Barıp kara berär ministrga, kabul itärme ul sine? Änä gäcitlärgä yazıp yarlı artistlarnıñ tişek kesälärendä aktarınalar, ak­çaların sanıylar. Halıkka kiräkme? Kayda ul halık? Kämit kürsätmäsäñ, sügenep teatrıñnı taşlap çıgıp ki­tä. Änä kitaplar, tau-tau öyelep yata, kem ala? Akçaları yukmı? Ä arakını küpme bäyägä alalar? Bez berkemgä ki­räkmibez. Miläüşäneñ facigase bezdä tügel, şunda. Bezgä räncemäde ul, änä şul ğadelsezlekkä räncep kit­te. Yuk, min alay bulmıym. Min üzemne räncettermim. Sezgä biznesmen kiräkme, äfändelär? Rähim itegez. Min üzemä altın tabut eşlätäçäkmen. Altın tabut eçendä yıl­mayıp yataçakmın. Kürsennär yarlı şağıyrgä kul birergä oyalgannar, tabutım karşınnan baş iyep ütsennär. İyäse­läre kilmäsä, idererlär.

Sacidä. Räfis, Räfis, uzınma.

Räfis. Tik tor!.. Biznesmen, imeş... Miläüşäne kü­rep kalırga öyegezdän berämläp cıyıp yördem. Bez barı­bız da monıñ öçen cavap biräçäkbez. Yazmışıbız bez­dän sorau alaçak häm hökemen çıgaraçak. Bez barıbız da cinayätçelär. (Nurislamga.) Sin närsä ätäçlänäseñ? Siñ, beläseñme, kem? Bar, çıgıp kit öyemnän! Eç tä, änä uram çatında yatıp ül. Bik kızganırlar. Hahıldap kö­lärlär.

Elmira. Räfis!.. Räfis, kiräkmi.

Räfis. Gafu it, Elmira. (Tıyıla almıyça cılıy başlıy.) Gafu it, Miläüşä cankisägem. Bezne oyıştı­rıp toruçı sin bar ideñ. Sineñ yanıñda ber yuanıç taba idek. (Urınınnan torıp işekkä taba baruçı, Nurislam­nıñ izüennän eläkterep alıp.) Kaya barasıñ? Min sine menä şuşı kullarım belän buıp üteräm.

Şähit belän Fähim alarnıñ aralarına töşep ayıralar.

Sacidä. Räfis, canım, Räfis, yä inde. (Räfisne koçaklap tınıçlandıra.)

Räfis. Bez barıbız da meskennär. Halkıñ mesken häldä kaldırılgaç, anıñ talantlı balaları da mesken bula inde.

Elmira. Ğayeplämä halıknı! Ğayeplämägez halık­nı!

Räfis. Min ğayeplämim. Min anı kızganam gına.

Elmira. Kızganmagız da. Ul aña mohtac tügel.

Räfis. Kızganam. Çönki ul üz qaderen üze belmäde, belmi häm belmäyäçäk.

Fähim. Tınıçlan, Räfis. Nigä kiräk inde bolar?

Räfis. Kiräkmimeni? Nigä mäyete östenä dä kertmäde soñ Miläüşä? Sezneñ öçen, bälki, bu ber mäzäk kenäder? Minem öçen moñardan da zurrak faciganeñ buluı möm­kin tügel. Bezneñ bäyäbez şunıñ gına hätle.

Şähit. Başlagansıñ ikän, äydä, bu mäsälägä nokta kuyıyk. Üzebezgä hökem kararı çıgarırga aşıkmıyk. Äl­bättä, berebez dä äüliyä tügel. Naçar yakka üzgärgänbez. Läkin Miläüşä mäsäläsendä böten ğayepne bezgä genä sıl­tau döres ük bulmas. Onıtmagız, Miläüşä egoist ide. Ägär dä anıñça bulmasa, ber çiktän ikençesenä taşlana ide. Avır tufragı ciñel bulsın, ämma duslarıña karata alay miherbansız bulu... Üze turında gına uyladı ul.

Elmira. Bütännär sine onıtsa, üzeñ turında gına uylıy başlıysıñ.

Şähit. Anı beräü dä onıtmadı. Bälki, min çitläş­känmen, anıñ bilgele säbäpläre bar. Ä sez? Bigräk tä Rä­fis. Berärebezne kertmäsä dä, Räfisne kertergä tiyeş ide. Räfis Miläüşägä barıbızdan da iğtibarlırak buldı. Döresme, Sacidä?

Sacidä. Bulsa bulgandır inde.

Şähit. Egoist ide Miläüşä.

Nurislam. Ä kem egoist tügel? Sinme? Minme? Möhämmätäminme? Barıbız da üläçäkbez. Närsä fälsäfä korıp mataşabız? Bez inde küptän tere mäyetlär. Bez tu­ganda uk üle tuganbız. Tugan cireñ kaberstan bulgaç, nigä «Äpipä» biyep mataşırga? İrtägä min üläm, beregez­gä dä kilergä röhsät itmim, häm beregezgä dä barmıym da. Nu, mäñgelekkä huşlaşır aldınnan eçik berär ryumka. Tege dönyada isäpläşerbez. Ocmahka eläksäk, hur kız­ları belän, tämugka eläksäk, kisäü başı belän... Birmi­sezme? Alaysa, huşıgız. (Çıgıp bargan cirennän tuk­tap.) Ä şulay da Miläüşä citmi. Dönyanıñ tagın ber çite kitelde. (İşektä Röstäm belän oçraşa.) O-o, Rustam Rafisoviç! Zdrave celayu, Rustam Rafisoviç.

Röstäm. Nu, ladno, ladno... Golova, çto-li, bolit? Skaci tam, moyımu şoferu, pust nalet.

Nurislam. Spasibo, Rustam Rafisoviç.

Röstäm. Rähmät digen, hudocnik. (Nurislam çıgıp kitä. Röstäm bülmädägelärgä karap tora.) İsänmesez, icat ähelläre, haman da äle ätäçlänäsezme? Dönyanı matur­larga cıyınasızmı? Keşe küñelen kamit itärgä cıyına­sızmı? Kızganıç keşelär sez. Bügenge dönyaga sıymagan keşelär. Şulay da sez miña oşıysız. Çönki sez cülärlär, tilelär. Ä cülärlärsez, tilelärsez keşelär yäşi al­mıy... Tatarça döres söylimme min, äti?

Pärdä.

1993 yıl.