Әлдермештән Әлмәндәр - 11

  Алиш. Ишетәсезме, нинди моңлы җыр. Моңлы җыр – кайгылы, хәсрәтле җыр түгел.
  «Сибелә чәчәк» көе яңгырый. Алиш китә.
  Тавыш җәлилчеләрне саный тора, алар Муса, киткән якка китеп, яктылыкка чумалар. Муса һәм җәлилчеләрне «Сибелә чәчәк» көе озата бара. Сәхнәдә ялгыз калган Шагыйрь сәхнә алдына килә. Килгәндә Муса Җәлилнең «Җырларым» шигыренең соңгы строфасын укый.
  Җыр өйрәтте мине хөр яшәргә
  Һәм үләргә кыю ир булып.
  Гомрем минем моңлы бер җыр иде,
  Үлемем дә яңрар җыр булып.
  Пәрдә.
  Әниләр һәм бәбиләр
  (Драматик хикәя)
  Ике пәрдәдә
  Ана –
  Бөек исем,
  Нәрсә җитә ана булуга…
  Һ. Такташ
  Консультант врачлар: Миңгалиева Ләйсән Миңлеәхмәтовна, Җәләева Лениза Шакировна
  Катнашалар:
  Гөлфинә – 45 яшьтә.
  Валентина – 30 яшьтә.
  Алтынчәч – 32 яшьтә.
  Дилемма – 20 яшендә.
  Баш врач – өлкән яшьтәге ханым.
  Айзарә Әхәтовна – палата врачы, 50 яшьләрендә.
  Нина – сестра, 19 яшьтә.
  Исемсез хатын – 30 тирәләрендә.
  Вазыйфа – Дилемманың каенанасы.
  Римма – Дилемманың әнисе.
  Бала тирбәтүче ике Ана. (Мөмкинлек булса, аларның санын арттыру отышлырак булмасмы?)
  Вакыйга безнең заманда шәһәрдәге бала тудыру йортларының берсендә бара.
  Беренче пәрдә
  Бала тудыру йортында бала тапкан аналар палатасы. Коридорның да бер өлеше һәм врач кабинеты күренә. Тирә-як ап-ак. Аклык бу очракта медицина фәнендә кабул ителгән гигиена билгесе булу белән бергә яктылык символы да. Якты дөньяга гөнаһсыз нарасыйлар килгән урын. Кеше туган җир. Сәхнәнең ике ягында ике бишек эленгән. Ак төс фонында алар төрле төсләргә буялган, бизәкле булулары белән игътибарны җәлеп итеп торалар. Ике бишек янында ике Ана утыра. Вакыйгада катнашучылардан аермалы буларак, аларның киемнәре бишекләр шикелле үк бизәкле, чәчәкле. Бүтәннәрнең киемнәре, әлбәттә, ак төстә. Пәрдә ачылганда, бишекләр янындагы ике Ана, бишек җырын җырлап, бишекләрне тирбәтәләр.
  Әлли-бәлли-бәллием,
  Йокла, балам, нәнием,
  Тәмләп йокла, бәбием,
  Сакта тора әниең.
  Әлли-бәлли, бәлли-бәү,
  Әлли-бәлли, бәлли-бәү.
  Беренче Ана. Йокла, улым, батырым.
  Икенче Ана. Йокла, кызым, матурым.
  Икәү бергә. Йокла, минем бергенәм.
  Чәчәк кенәм, гөл генәм.
  Әлли-бәлли, бәлли-бәү,
  Әлли-бәлли, бәлли-бәү.
  Йөрәгемнең парәсе,
  Ике күзем карасы,
  Мәхәббәтем чаткысы,
  Күңелемнең яктысы.
  Әлли-бәлли, бәлли-бәү,
  Әлли-бәлли, бәлли-бәү.
  Җырны ике Ана сүзсез генә дәвам итәләр. Шул җыр белән бала тапкан аналар палатасы яктыра. Вакыт иртә. Аналар йокыдан уянып, юынып, ясанып, балаларын имезергә китергәнне көтәләр. Алтынчәч белән Валентина караватларында утырып торалар. Дилемма яткан. Гөлфинә аяк өстендә.
  Гөлфинә (Дилемма караваты янына килеп). Тор әйдә, кызым, тор. Синең яшьтә озак яту килешми. (Дилемма борылып яткач.) Бигрәк иркә семьяда үскәнсең, ахрысы, авыр булыр яшәве. (Алтынчәч янына килә.) Нихәл соң, Алтынчәч?
  Алтынчәч. Яхшы.
  Гөлфинә. Исемең бигрәк матур инде.
  Алтынчәч. Үзем ямьсез, әйеме?
  Гөлфинә. Ямьсез дип инде… Бер дә ул хәтле ямьсез түгел. Матурлык ул туйда гына кирәк. Үзеңә ишең табылган бит әле. Балагыз бар. Ямь шул була инде, Алтынчәч айналаем.
  Алтынчәч. Безнеңчә каян беләсез?
  Гөлфинә. Казахчамы? Белмим, Чимкентка кунакка барган идек тә, шунда бер казах апасыннан ишеттем. Бигрәк матур сүз – айналаем. Матур сүзләрне яратам мин, Алтынчәч… Бер киңәш биримме, Алтынчәч? Син һәрвакыт елмаеп йөр, елмайганда син бик чибәрләнәсең. Ямьсез дип әйткәннәренә ышанма, бик ямьле, бик матур син, айналаем.
  Алтынчәч (елмаеп). Рәхмәт.
  Гөлфинә (караватында мышык-мышык елап утыручы Валентина янына килә). Ни булды, Валентина, нигә җылыйсың?
  Валентина. Куркам.
  Гөлфинә. Нидән?
  Валентина. Әгәр дә минем сөтем җитмәсә? Ул ачтан үлсә? Юк, ул үлсә, мин дә яшәмәячәкмен. Ул – минем соңгы өметем.
  Гөлфинә (көлеп). Тукта, тиле. Тапкансың җылар нәрсә! Җиңел котылганыңа сөенеп, көлеп кенә йөрергә кирәк сиңа. Җылап бала үстереп булмый ул, җаным. Көлеп йөр, балаң да синнән көләргә өйрәнсен.
  Валентина. Карагыз әле минем күкрәкләргә. Бик бәләкәйләр бит. Ничек аның сөте җитсен?!
  Гөлфинә. Алай димә, Валентина. Тфү, тфү, күз тимәсен, бу имиләрдән колын имезергә була. Мин беренчемне тапканда бөтенләй юк иде әле имием. Эзләре генә бар иде. Әле дә хәтеремдә, өйләнешеп беренче йоклаган төнне Зарифулла, минем ирем инде, тотмакчы була имиемне, кулы шуа да китә тегенең, шуа да китә. Менә шул имиләрне, Валентина җаным, унбер бала имеп үстеләр. Уникенчесе монда керергә көтеп тора. Улларым Газинур Гафиятуллин кебек, кызларым Галиябанудан ким түгел. Әле район больницасында табып шундыйлар. Казан больницасында тапсам, нинди булмаслар иде. Менә шуңарга күрә, уникенчесе тагын да шәбрәк булсын дип, Казан роддомына килдем. Зарифулла әйтә, алмыйлар сине, син анда учётта түгел, ди. Ашыкма, мин әйтәм. Табар чагым җиткәнне чамаладым да сеңелләремә килдем. Тулгак тота башлагач, «Скорый помощь» ка шылтыраттылар да… алмый нишләсеннәр. Туам дигән баланы кире кертеп булмый ич.
  Дилемма. Туктап торыгыз әле әзрәк кенә.
  Гөлфинә. Ни дидең, сеңлем?
  Дилемма. Бик күп сөйлисез!
  Гөлфинә (Дилемма янына килеп). Балтун инде мин шулай, тел бистәсе. Зарифулла да шуның өчен әрли үземне. Нишлисең, синең сыман, бер-беребезгә сырт куеп ятсак та күңелле булмас иде. (Алтынчәчкә.) Шулай бит, айналаем?
  Алтынчәч. Шулай.
  Гөлфинә (Алтынчәч янына килеп). Син үзең Казанда торасыңмы соң, Алтынчәч?
  Алтынчәч. Юк, Ульбада.
  Гөлфинә. Ульба? Кайда соң ул?
  Алтынчәч. Казахстанда.
  Гөлфинә. И-и-и! Монда ничек килеп эләктең?
  Алтынчәч. Шулай туры килде инде. Мәскәүгә бара идем, апаларга.
  Гөлфинә. Ирең беләме соң монда тапканыңны?
  Алтынчәч. Юк.
  Гөлфинә. Хәбәр иттер, ятмасын дөньясын онытып. Туганнарың бармы соң Казанда?
  Алтынчәч. Юк.
  Гөлфинә. Пәрәмәч! Ничәнче балаң?
  Алтынчәч. Беренче.
  Гөлфинә. Ничә яшь соң үзеңә?
  Алтынчәч. Утыз ике.
  Гөлфинә. Кияүгә соң чыктыңмыни?
  Алтынчәч. Әйе, соң. Ямьсез бит мин – алучы булмады.
  Гөлфинә. Алай димә. Әйтмә алай дип. Бала тапкан хатын ямьсез булмый. Юкны сөйләмә икенче тапкыр, Алтынчәч, риза-бәхил түгел.
  Алтынчәч. Кызым да ямьсез булыр микән? Малай булуын теләгән идем.
  Гөлфинә. Хәзер малайның, кызның аермасы юк. Хәзер барысы да үз бәхетләре белән туалар. Әнә минекеләр тупырдап торалар. Унике булдылар бит, малай җаным, унике. Бик күп инде, әйеме?
  Валентина. Күп түгел, Гуля апа. Мин егермене табар идем.
  Гөлфинә. Егермегә хатын-кызның чыдамы җитсә дә, гомере җитмидер ул, Валентина. Хатын-кызның гомере кыска бит ул.
  Валентина. Без җиде ел көттек. Ой, белсәгез… Саша, мин, Сашаның әтиләре, минекеләр – барыбыз да көттек. Бармаган больница, күренмәгән доктор калмады. Җиде ел! Саша белән икәүләп сүзләрнең ниндиләрен генә ишетмәдек. Ой-ой!.. Буйга узгач ничек сакладык без аны, Гуля апа!..
  Гөлфинә. Шуңа күрә зур булып туган да инде ул.
  Валентина. Өч кило да алты йөз илле грамм.
  Гөлфинә. Артык зур булып туганны врачлар яратып бетерми шул.
  Валентина. Яшәр микән? Ой, куркам… Белсәгез курыкканымны. Яшәр микән, Гуля апа?
  Гөлфинә. Мондагылар җыелып туена барабыз әле малаеңның, чакырсаң.
  Валентина. Чакырам, Гуля апа, барыгызны да чакырам. Шундый туй булыр, шундый туй булыр!.. Ой, кызлар!.. Кызлар! Белмисез шатлыгымны, белмисез куанганымны! Аны бары тик җиде ел бала көткән хатын-кыз гына аңлый. Балам бар бит минем, улым бар! Исеме Саша булачак. Әтисе дә Саша, улым да Саша! Александр Александрович. Ой, ничек яратам мин аның әтисен, кызлар! Сез күз алдына да китерә алмыйсыз, ничек мин аны яратам!
  Гөлфинә. Безнең дә иребез бар. Яратмасак, шул ирдән унике бала тапмас идек.
  Ишек төбенә Исемсез хатын килеп, сөйләшкәнне посыбрак тыңлап тора.
  Валентина. Сез бәхетле, Гуля апа. Унике балагыз бар.
  Гөлфинә. Нәселебез шундый инде. Мин үзем, Зарифулланың җиле тиеп китсә дә, балага узам. Тик менә сеңлебез генә, Казанга китте дә ире белән икәүләп бер баланың күзенә карап торалар.
  Валентина. Юк, юк! Мин!.. Менә күрерсез!..
  Гөлфинә. Була, була… Бер юлы ачылгач, була инде ул, Валентина. Бигрәк матур исем инде «Валентина». Марҗа булган булсам, мин үземә Валентина куштырган булыр идем. Син, Валентина, миңа «Гуля» димә инде, ярыймы?! Үз исемем белән әйт, ярыймы?!
  Валентина. Әйтүе читен бит.
  Гөлфинә. Бер дә кыен түгел. Гөл-фи-нә. Гөл, гөл, гөл… цветок, цветок… Беләсеңме цветокны? Менә шул инде. Финәсен үзем дә белмим. Гөлфинә.
  Валентина. Гульфина. Гульфина апа.
  Гөлфинә. Менә. Менә бит, менә. Онытма гына инде хәзер. Гөлфинә нәрсә ул, менә авыр исемнәр була ул. Әйткәндә телең сынарлык. Сугыш вакытында безнең авылга эвакуирынныйлар килгән иде. Безгә дә бер семья урнашкан. Мин аларны бик аз гына хәтерлим. Әни сөйли: бик тиз бер-беребезгә ияләштек, ди. Сөйләшергә дә өйрәндем, ди. Тик менә бабайларының гына исемен әйтә алмый изаландым, ди. Үзебезчә «Самат бабай» дип әйткән идем дә, пажалысты үз исемем белән әйтегез инде, дип әйтә, ди, бабай. Язып алып ике ай ятладым, ди, әни әйтә, көчкә өйрәндем, ди. Миңа әйткән иде, мин дә әйтә алмадым. Әкрен генә иҗекләп кенә әйтеп була, бергә җыеп тиз генә әйтеп булмый. Яле, син әйтә алырсың микән, Валентина? Са-му-ил Со-ло-мо-но-вич.
  Валентина. Самуил Соломонович.
  Гөлфинә. Синең телең килешеп тора шул андый исемнәргә. Һәр халыкның үз теле шул. Шуңа күрә әйбәт тә. Бөтенесе дә матур. Валентина, милый мой, дорогой. Кара нинди матур сүзләр. «Валентина җаным» дисәң дә рәхәт бит.
  Дилемма. Ой! Перестаньте, ради бога.
  Гөлфинә. Дәшмим, дәшмим, сеңлем, ачуланма, зинһар… Ә синең исемең ничек, сеңлем?.. (Дилемма эндәшмәгәч.) Казан роддомының шул инде аның, районда булса… Өченче баламны тапканда Малаевка авылының бер хатыны белән бер караватта яттык. Рәхәтләндек кенә сөйләшеп. (Ишек төбендәге Исемсез хатынны күреп, янына килә.) Карап-карап торам да, ни кермисез, ни китмисез. Йә кереп утырыгыз, йә…
  Хатын. Миңа анда керергә ярамый.
  Гөлфинә. Нишләп ярамасын ди! Монда барыбыз да бертигез.
  Хатын. Мин бүтән отделениедән.
  Гөлфинә. Булсагыз ни! Бездә йогышлы авырулар ятмый. Сезнең палатагыз кайда соң?
  Хатын. Аста.
  Гөлфинә. Анда ниндиләр ята?
  Хатын. Минем кебекләр.
  Гөлфинә. Сез нинди соң?
  Хатын. Баласыз хатын.
  Гөлфинә. Балагыз булмыймыни? Әйтәм аны… Ә сез бер дә кайгырмагыз. Балалардан кем рәхәт күргән. Интегеп, азапланып үстерәсең, үстерәсең дә… Әнә безнең күрше Хәдичә апа малайлары кайсы кая таралышып бетте, адреслары да билгесез.
  Коридордан Айзарә Әхәтовна килә.
  Айзарә (Исемсез хатынга). Сез тагын биредә? Соңгы тапкыр кисәтәм, әгәр тагын бу отделениегә керсәгез…
  Хатын. Китәм, китәм… (Югала.)
  Айзарә (Гөлфинәгә). Ә сез монда нишләп торасыз? Керегез палатагызга.
  Гөлфинә. Балам булмый, ди.
  Айзарә. Булмаса, сез табып бирмәкче буласызмы?
  Гөлфинә. Юатырга кирәк бит кешене.
  Айзарә. Юатырга… Ятыгыз урыныгызга. (Палатага керә.)
  Гөлфинә (аңа иярә). Сез – врач кеше, алай дип әйтү сезгә килешми.
  Айзарә. Аларга монда кереп йөрергә рөхсәт ителми, аңлыйсызмы? Сезгә дә теләсә кайда йөрергә ярамый.
  Гөлфинә. Харап икән. Тегеләй ярамый, болай ярамый. Кешенең авыр хәсрәте бар. Җаны үрсәләнәдер, аңа сөйләшеп җиңеләергә кирәк.
  Айзарә. Биредән чыккач иркенләп сөйләшерсез.
  Гөлфинә. Аны кайчан күрәм мин.
  Айзарә. Йә, йә, булды, тынычланыгыз. Ул хатынга сез дә, без дә ярдәм итә алмыйбыз. Моннан ун ел элек аборт ясаткан ул. Беренче баласына. Шуннан бүтән балага узмаган. Ул вакытта врачларны тыңламаган. Хәзер йөри. Без нишли алабыз, йә? Бирегез әле кулыгызны. (Гөлфинәнең пульсын тыңлаганнан соң.) Яхшы. Тик шулай да бик күп йөрмәгез. (Валентина янына килеп.) Йә, сезнең хәлләр ничек?
  Гөлфинә. Курка ул.
  Айзарә (Валентинага). Нидән?
  Валентина. Сөтем җитәр микән?
  Айзарә. Җитмәсә әйтерләр. Борчылмагыз. Барысы да яхшы булыр. (Дилемма янына килеп.) Бүген тордыгызмы әле?
  Дилемма. Юк.
  Айзарә. Бераз йөрергә кирәк.
  Дилемма. Йөрергә ярамый миңа.
  Айзарә. Нигә?
  Дилемма. Шулай. Сез врач – сез белергә тиеш. Олы корсаклы булып каласым килми.
  Айзарә. Ай-яй, күп беләсез! (Гөлфинәне күрсәтеп.) Әнә бу апага карагыз, унике бала анасы – талчыбыгы кебек зифа.
  Гөлфинә. Безнең бит май җыеп ятарга вакыт юк.
  Дилемма. Гомумән, әйтегез аларга. Миңа дәваланырга, ял итәргә кирәк, ә биредә базар.
  Айзарә (хатыннарга). Нигә шулчаклы тавышланасыз?
  Валентина. Кем тавышлана? Безме? Без сөйләшәбез генә, Айзарә Әхәтовна.
  Айзарә. Әкренрәк сөйләшергә кирәк.
  Гөлфинә (Валентинага әкрен генә). Чебен тимәс чер итәрләр командасыннан икән теге.
  Айзарә (Алтынчәч янына килеп). Ә сез ничек?
  Алтынчәч. Яхшы.
  Айзарә. Молодец. Йөрергә ашыкмагыз, сезгә иртәрәк әле.
  Алтынчәч. Әйтегез әле, кызлар әтиләренә охшыйлармы, әниләренәме?
  Айзарә. Ә сез кемгә охшавын теләр идегез?
  Алтынчәч. Миңа түгел. Күреп торасыз. Ямьсез бит мин.
  Айзарә. Кем әйтте аны сезгә?
  Алтынчәч. Минем яныма бер егет тә якын килмәде.
  Айзарә. Димәк, җүләрләр.
  Гөлфинә. Мин дә шулай дидем. Нәрсәгә сиңа егетләр, ирең булгач…
  Айзарә (Гөлфинәгә). Утырыгыз урыныгызга. Бөтен җиргә өлгерәсез, бөтенесен күрәсез, бөтенесен ишетәсез сез.
  Гөлфинә. И күңелсез сезнең Казаныгызда, район больницасында рәхәтләнеп йөри идем.
  Тышта ирләр тавышы ишетелә.
  Валентина (тәрәзә төбенә менеп баса да форточкадан кычкыра). Саша!.. Сашенька!.. Мин бу! Бу мин! Таныйсыңмы мине?! Ә?.. Яхшы! Борчылма, Сашенька!
  Айзарә (Валентина янына килеп). Төшегез хәзер үк.
  Валентина. Доктор… Айзарә Әхәтовна… Зинһар өчен, пожалуйста… Саша килгән бит, Сашенька… Бер генә сүз әйтәм… (Форточкага башын тыгып.) Са-ша-а!.. Син мине яратасыңмы, Са-ша-а?
  Айзарә. Әйткәнне аңлыйсызмы-юкмы?
  Валентина (тәрәзә төбеннән төшә-төшә). Аңлыйм, доктор, аңлыйм. (Айзарә Әхәтовнаны кочаклап.) Ой, белсәгез иде, доктор, белсәгез иде!.. Безнең бакчабыз бар, Айзарә Әхәтовна, чәчәкләр күп. Мин сезгә чәчәкләр китерәм әле. Барыгызга да, барыгызга да…
  Айзарә. Яхшы, яхшы… Китерерсез. Тик тынычланыгыз. Тынычрак булырга кирәк, бала ашатасыгыз бар.
  Валентина. Булды, булды, доктор. Ни әйтсәгез дә тыңлыйм. (Караватына барып утыра.)
  Айзарә. Менә нәрсә, кадерле әниләр, форточка ирләр белән сөйләшү өчен уелмаган. Әгәр дә тагын шулай кылансагыз, кадаклап куячакбыз. Өйләрегезгә кайткач сөйләшерсез. Аңлашыламы?
  Валентина. Аңлашыла, доктор, аңлашыла.
  Гөлфинә. Өйгә кайткач ирләр белән сөйләшергә вакыт буламыни ул… Кешенең ирләре ир төсле. Безнеке йөридер чабып.
  Айзарә. Йә, ярый… Тик, зинһар, әкренрәк… (Чыгып китә.)
  Балаларның елаганы ишетелә. Арбага шул елакларны төяп, сестра Нина керә.
  Нина. Ягез әле, апалар, алыгыз әле елакларыгызны. Тик сабыр, сабыр… Кабаланмыйча гына. (Балаларны аналарына өләшә, Валентинага.) Баланы алай кысып тотмыйлар, күрсәттем бит мин сезгә.
  Валентина. Йә төшеп китәр.
  Нина. Китми. Әнә апага карагыз. (Алтынчәчкә.) Башта ашатыгыз, нәрсә эзлисез аның битендә? Алар әлегә барысы да бертөсле.
  Валентина. Түгел… Минеке…
  Нина. Сөйләшмәгез. (Дилеммага.) Ә сез нигә ашатмыйсыз?
  Дилемма. Ашатырмын, борчылмагыз.
  Нина. Мине борчылыр өчен укыттылар. (Арбаны алып чыгып китә.)
  Бала имезгәндә генә була торган илаһи тынлык урнаша. Ул тынлыкны балаларның дәррәү елап алуы гына бозгалый. Ут бишек тирбәтүче ике Ананы гына яктырта. Алар үз җырларын дәвам итәләр.
  Беренче Ана. Сайрар кошлар тынып калган,
  Исәр җилләр ялга талган:
  Изге тынлык бу дөньяда –
  Бала имезә Ана,
  Бала имезә Ана.
  Икенче Ана. Ага сулар тып-тын гына,
  Тып-тын урман тыңлап тора:
  Изге мизгел бу дөньяда –
  Бала имезә Ана,
  Бала имезә Ана.
  Бергә. Атмый торсын атар туплар –
  Дөрләмәсен хәтәр утлар,
  Тынлык кирәк бу дөньяга –
  Бала имезә Ана,
  Бала имезә Ана.
  Җырның соңгы юлларында сестра Нина тамаклары туеп, тынып калган балаларны төяп чыгып китә. Палата эче, коридор яктыра.
  Гөлфинә. Бик үзсүзле булыр, ахры…
  Валентина. Каян беләсез аны, Гульфина апа?
  Гөлфинә. Белмәскә… Мин аларның кайсы нинди буласын карынымда ятканда ук беләм. Нурисламым селкенеп тә карамады, хәзер дә йокы ярата. Әлфиям гел тибенеп торды, хәзер дә өстендә юрганын тотмый, Фәритем кыбырсына да кыбырсына иде, һаман утырган урынында тик кенә утыра алмый – боргалана…
  Алтынчәч. Ә минем кызым үземә охшамаган. Аның сеңлесенә охшаган. Ә ул чибәр. Аңарга сокланмаган егет юк.
  Валентина. Минеке нәкъ минем каенанам. (Тавыш ишетеп, кинәт тәрәзәгә ташлана.) Ой, кызлар, килегез әле, килегез. Бер көтү. Минекеләр. (Тәрәзә төбенә менеп, форточкадан кычкыра.) Әни-и!.. Исәнме, әнием! Исәнмесез, Антонина Сергеевна! (Хатыннарга карап.) Минем каенанам. (Урамга.) Борчылмагыз… Искиткеч!.. Алдым, барысын да алдым… Антонина Сергеевна, оныгыгыз сезгә охшаган. Честное слово. Ә?.. Юк, юк, нормально… Сашаны ач йөртмәгез. Саша, тәмле ашаталармы сине? Кара аны, ач йөрмә.
  Гөлфинә (Валентинаның итәгеннән тартып). Валентина, сора әле, безнеке күренми микән шунда. Зарифулла күренми микән?
  Валентина. Хәзер, хәзер, Гуля апа… Әйе, Саша, Зарифулла күренмиме анда? Ә?.. Гуля апаның ире.
  Гөлфинә. «Гөлфинә» диген, Валентина, «Гуля» дигәнне аңламый бит инде ул Зарифулла.
  Валентина. Әйе, Саша! Гульфина апаның ире анда булса, әйт, Гульфина апа сине эзли диген. Ә?.. (Гөлфинәгә.) Ниндирәк соң ул, Гульфина апа?
  Гөлфинә. Авыл кешесе әллә каян танылып тора инде. Кара чәчле булыр. Мыегы бар. Борынының сул канатында бәләкәй генә миңе дә бар. Уң кулын болгап йөрер. Керфекләре озын. Уртача буйлы. Өстенә ни кигәндер – белмим инде.
  Валентина. Әй, Саша, әйбәтләп тыңла. Кара чәчле, борынында миңе бар, озын керфекле, уртача буйлы, уң кулын болгап йөри. Аңладыңмы? Аңладыңмы, Сашенька? Тапсаң, шушы тәрәзәгә килсен. Әнә, әнә шул син басып торган җиргә килсен. (Кинәт Гөлфинәгә таба борылып.) Гульфина апа! Карале, теге түгелме?
  Гөлфинә (тәрәзәдән карап). Шул, үзе, алабай. (Валентина янына менеп баса. Алар хәзер икәүләп бер-берсен бүлешә-бүлешә сөйләшәләр.)
  Валентина. Саша! Саша! Кирәкми. Әнә ул үзе.
  Гөлфинә. Зариф, чукынчык, нишләп йөрисең? Ә? Авылда әллә эшең беткәнме монда йөрмәсәң. Ә?.. Ни булсын ди миңа. Ничек эзләп таптың?.. Передача алып килдеңме?.. Балалар ни хәлдә?..
  Валентина. Саша!.. Әни!.. Чәчәкләр алып килегез!.. Күп итеп чәчәкләр алып килегез. Ә?.. Озакламыйм… Әйтәм бит, барысы да нормально.
  Гөлфинә. Зарифулла, мине ишетәсеңме? Гөлсинә сыерны сауганда үзең дә карап тор, сыерның гадәтен беләсең. Айраттан хат юкмы? Айдарны кара, су буена төшмәсен. Казларны алып кайтып ябарга онытмагыз.
  Валентина. Саша, ак күлмәгең гардеробның антресолендә. Безне алырга килгәндә галстук тагып кил.
  Гөлфинә. Зарифулла, Зарифулла… Бар, кайт, монда болганып йөрмә, сүз әйтмәсеннәр. Уракка төшмәдегезме әле? Карап йөрт комбайныңны. Былтыр да өч көн ремонтлап яттың.
  Валентина. Антонина Сергеевна…
  Гөлфинә. Зарифулла, дүрт көннән чыгам. Килеп йөрмә, үзем кайтырмын.
  Валентина. Әни!..
  Гөлфинә. Зарифулла, чукынчык, тукта, кая чабасың?
  Валентина. Әни!..
  Гөлфинә. Зарифулла…
  Сестра Нина керә.
  Нина. Әй сез, төшегез әле аннан тизрәк!
  Гөлфинә. Ярый, бар инде, бар, Зарифулла. (Тәрәзә төбеннән төшеп, тәрәзәдән карап тора.)
  Нина. Кемгә әйтәләр. (Валентинаның итәгеннән тарта.)
  Валентина. Саша!.. Әни!.. Антонина Сергеевна! Сау булыгыз. (Төшә.)
  Нина. Әгәр дә ачык форточка янында торып күкрәкләрегезгә салкын тидерсәгез… Бала-чага түгел бит инде сез, әйткәнне тыңларга кирәк. Врачка әйтәм.
  Гөлфинә. Врач үзе дә белә инде. Миңа салкын тими ул, сеңлем.
  Нина. Соңгы тапкыр кисәтәм.
  Валентина. Зинһар, гафу итегез.
  Нина (Дилемма янына килеп). Сез нигә балагызны ашатмадыгыз?
  Дилемма. Каян беләсез?
  Нина. Белмәсәм, мин биредә эшләмәс идем. Нигә ашатмадыгыз?
  Дилемма. Нигә әле сез минем белән андый тонда сөйләшәсез?
  Нина. Мин нормаль тонда сөйләшәм. Сез балагызны ашатмагансыз. Мин сәбәбен белергә тиеш.
  Дилемма. Минем күкрәкләрем авырта.
  Нина. Врач беләме бу турыда?.. Нигә эндәшмисез?.. (Дилемма эндәшмәгәч.) Яхшы. Мин хәзер үк врачка әйтәм. (Чыгып китә.)
  Гөлфинә. Син, сеңлем, алар белән матуррак сөйләш. Алар синең балаңны караучылар ич. Нәрсә, әллә имиләреңнең башы ярылганмы? Бала тапканчы белмисең шул ул нишләргә кирәген. Аны угалап, массаж ясап торырга кирәк. Әллә нинди әле син, сеңлем. Әллә бер зур начальникның баласымы? Безне санга сукмавыңмы?
  Валентина. Без биредә барыбыз да аналар.
  Гөлфинә. Дөрес әйтә Валентина, монда бөтенебез бертигез. Ачылып китеп сөйләшсәң, без дә каршыңда көлеп торыр идек. Алай ярамый.
  Дилемма. Сөйләп бетердеңме?
  Гөлфинә. Юк әле.
  Айзарә Әхәтовна белән Нина керәләр.
  Нина. Мин үлчәп карадым, Айзарә Әхәтовна, бала ашатылмаган.
  Айзарә (Дилеммага). Күрсәтегез әле күкрәкләрегезне. (Караватка иелеп, Дилемманың күкрәкләрен карый.) Икесе дә нормаль. Ничек авырталар? Имезгәндәме? Һәрвакытмы?
  Дилемма. Һәрвакыт.
  Айзарә. Ягез әле, карыйк тагын бер мәртәбә.
  Дилемма. Карадыгыз – җитәр.
  Айзарә. Гафу итегез, мин белергә тиеш.
  Дилемма. Белегез, алайса, авыртмыйлар.
  Айзарә. Авыртмыйлар? Нигә, алай булгач?..
  Дилемма. Кирәкми.
  Айзарә. Ничек «кирәкми»?
  Дилемма. Теләмим.
  Айзарә. Ачыграк итеп әйтегез.
  Дилемма. Теләмим имезергә.
  Айзарә. Ни өчен?
  Дилемма. Теләмим – бетте-китте. Нигә бәйләнәсез?
  Айзарә. Сабыррак, сабыррак. Әйдәгез, җайлап кына сөйләшик. Мин бит сезнең палатагызның врачы, шуңа күрә мин белергә тиеш. Тиешме? Ни өчен балагызны имезергә теләмисез?..
  Пауза.
  Дилемма. Миңа ул кирәкми.
  Әлегә хәтле сөйләшкәнне дикъкать белән тыңлап утырган өч хатын – Гөлфинә, Валентина, Алтынчәч – аягүрә басалар.
  Айзарә (хатыннарга). Утырыгыз, ханымнар. Сабыр. (Дилеммага.) Сәбәбе җитдиме?
  Дилемма. Җитди.
  Айзарә. Ирегез бармы?
  Дилемма (паузадан соң). Юк. Юк минем ирем.
  Бишек тирбәтүче Аналар бишек җырын башлыйлар.
  Әлли-бәлли бәбкәсе,
  Көйләр көйли әнкәсе,
  Әнкәсенең янында
  Бәбкәсенең әттәсе.
  Әлли-бәлли, бәлли-бәү,
  Әлли-бәлли, бәлли-бәү.
  Палата яктырганда, Айзарә Әхәтовна да, Нина да юк. Алтынчәч караватында елап утыра. Аның ике ягына Гөлфинә белән Валентина утырганнар.
  Гөлфинә. Алтынчәч, айналаем, бәгырь кисәгем, тукта. Йә, нигә, нигә инде җылыйсың?
  Валентина. Алтынчәч, милая, хорошая…
  Гөлфинә. Ул бала безгә дә кызганыч. Нишләтик соң инде? Алданалар шул. Хатын-кыз алданыр өчен яратылгандыр инде.
  Валентина. Җылама, Алтынчәч, күрерсең, барысы да яхшы булыр. Кызып китеп кенә ул. Тынычланыр, уйланыр, барысы да яхшы булыр. Җылама инде, югыйсә мин дә җылый башлыйм. Бөтен кеше өчен дә җылап бетереп булмый ич инде. Без үзебез дә аның белән сөйләшербез.
  Гөлфинә (Алтынчәч елаудан туктагач). Менә шулай. Сабырлык – сары алтын. Сездә дә шулай диләрме?
  Алтынчәч. Әйе…
  Валентина. Ә балаларга сездә ничек иркәләп дәшәләр, Алтынчәч?
  Алтынчәч. Колынчагым… Чырагым… Балапаным… Кымбатым…
  Гөлфинә. И-и-и, кара ничаклы матур сүзләр…
  Алтынчәч. Күп алар.
  Валентина. Ә бездә – соколик ты мой, золотце мое, солнышко мое, сынуля, дочурка, лапочка, ненаглядный, ненаглядная…
  Гөлфинә. Бигрәк тә күп инде матур сүзләр. Матур сүзләрне яратам шул мин. Бәгырь кисәгем, багалмам, йөрәк маем, матурым, тәтием, күземнең карасы, алтыным, көмешем, сандугачым, карлыгачым, гөлкәем… Шундый сүзләрне әйтергә тилмерүчеләр дә бар бит дөньяда. Әйтергә теләмәгәннәр дә бар.
  Алтынчәч. Барыбер ул хаклы түгел. Хаклы түгел! Кемдер теләмәгән дип кенә ана үз баласыннан баш тартырга тиеш түгел. Бала өчен ата җаваплы түгел, ана җаваплы. Ананың хакы юк. (Караватында яткан Дилеммага карап.) Хакың юк. Кемнеңдер үчен баладан алырга хакың юк.
  Гөлфинә. Алтынчәч…
  Алтынчәч. Тыймагыз мине, юатмагыз. Мин барыбер аңа әйтәсемне әйтәм. Ул аңларга тиеш. (Дилеммага.) Хакың юк синең. Табигать сиңа олы бәхет биргән. Бала табу бәхетен биргән. Син рәхмәт әйтәсе урынга…
  Гөлфинә. Йә инде, йә. Шаярта гына бит ул. (Дилеммага.) Юри генә бит син, сеңлем, әйеме?
  Дилемма эндәшми. Дөресрәге, хатыннарның сүзләрен ишетми дә ул, ишетергә дә теләми… Ул күптән инде мондый карарга килгән, теләсә нинди гаепләү сүзләрен ишетергә әзер.
  Алтынчәч. Шаяртмасын да. Бала шаяра торган нәрсә түгел. Уенчык түгел ул. Уенчыкны да ташлап калдырмыйлар юньле кеше балалары. Ире юк, имеш. Минем дә ирем юк. Ләкин баламның атасы бар. Егетләр карамады миңа, кулымнан тотып сөям дип әйткән кешем булмады. Кияүгә алырга да теләмәделәр. Картаеп барганымны аңлагач, берәвесенә үзем ялындым. Бала анасы ит мине, дидем. Бу дөньядан бала анасы булып китәсем килде. Көлде генә ул берәү миннән, ышанмады чынлап әйткән сүзләремә, бәлки, курыккандыр да. Икенчесенә ялындым. Йөземә карарга курыксаң, төнлә кил, караңгыда йөземне күрмәссең, дидем. Бала табасым килә, дидем. Синең балаң икәнен берәүгә дә әйтмәм, дип ант иттем, еладым. Көлмәде ул миннән, аңлады мине. Мең-мең рәхмәтләр яусын аңа, ул мине бәхетле итте. Мин – ана, минем балам бар. Миннән соң да минем каным аңарда калачак, җанымның бер өлеше аңарда булачак. Минем балам минем күкрәк сөтемне имгәндә миннән дә бәхетле кем бар дөньяда! Ничек син?.. Җаның ничек чыдый?..
  Валентина (елап җибәреп). Юк, мин ышанмыйм моңа. Теләсәгез нишләтегез, мин ышанмыйм. Ышанырга да теләмим.
  Гөлфинә. Ягез, булды. Дөнья күрмәгәнсез әле сез. Бер дә ишеткәнегез юк мәллә? Ятыгыз урыннарыгызга. Ятасыгыз килмәсә, коридорда йөрегез. Нәрсә икәүләп ташландыгыз кешегә? Кешене сүгү җиңел ул. (Дилемма караваты янына утырып.) Нәрсә, алдандыңмыни, сеңлем? Син бик бетеренмә. Нишләтәсең инде хәзер. Боларга ачуланма да. Алар сине якын итеп кенә ачуланалар. Йә, торып утыр. Сеңлем тәмле күчтәнәчләр керткән, әйбәтләп сөйләшә-сөйләшә ашыйк. Җиңеләеп китәрсең. Сөйләш син, хәсрәтеңне эчеңә җыеп барма. Имез син балаңны. Алырсыңмы, алмассыңмы, башта имез. Аннан соң үзең дә тагын бер кат уйларсың. Иргә исең китмәсен. Ир-ат ир-ат инде ул. Ишегалдындагы әтәч кебек. Балаңны күргәч, ул да әле икенчерәк уйлар. Нәрсә, өйләнгән нәрсә идемени? Әтиең-әниең бармы соң?
  Дилемма. Китегез.
  Гөлфинә. Кит дигәч… Китәрмен. Без монда гомер буе ятмыйбыз, күп булса, атна-ун көн. Яныңа килгәннәрне куарга ашыкма. Юкса килүче дә булмас. Ялгыз башың нишләрсең? Тор әйдә, тор, киреләнмә. Әдрисен әйт сине алдаган мәлгуньнең, без аңа хат язып салыйк… Яшь әле син, күп нәрсәне белмисең. Менә мин төннәрен уянып китәм дә балаларымның барысының да башларыннан сыйпап чыгам. Ә сыйпарлык кешең булмаса…
  Дилемма. Китегез, дидем.
  Гөлфинә. Бәгырең каткан синең, җанкисәгем. Авыр булачак. Үзеңә дә, бүтәннәргә дә. Бәгыре каткан кеше куркыныч бит ул, сеңелкәем. Изгелек тә эшли алмый ул, эшләгән изгелекнең дә кадерен белми. Балаңның рәнҗүеннән курык, ичмасам. Ананың рәнҗүе – балага, баланың рәнҗүе анага төшә ул, дип әйтә минем әни. (Айзарә Әхәтовнаның кергәнен күреп.) Менә әле сөйләшәбез, иптәш врач, бик матур гына сөйләшәбез.
  Айзарә (Дилеммага). Нигә алдашасыз, Менгличева? Ирегез бар бит сезнең… Нигә эндәшмисез?
  Дилемма. Нигә сез миннән сорау аласыз?
  Айзарә. Мин сезнең врачыгыз.
  Дилемма. Врач булсагыз, үз эшегез белән шөгыльләнегез. Сорау алу сезнең эш түгел.
  Айзарә. Сез, ирем юк, дидегез. Сезнең ирегез бар. Законлы ирегез бар… Нигә эндәшмисез? (Кызыксынып тыңлап торган хатыннарга.) Мөмкин булса, беразга гына чыгып торыгыз әле, ханымнар. (Хатыннар чыгып киткәч.) Сезнең законлы ирегез бар, Менгличева.
  Дилемма. Әйе, бар. Шуннан?
  Айзарә. Сез аның белән бергә торасыз.
  Дилемма. Әйе, торабыз.
  Айзарә. Нигә алдашырга?
  Дилемма. Анысы минем эш.
  Айзарә. Сезнең баланы алырга теләмәвегезне ирегез беләме?
  Дилемма. Үзеннән сорагыз.
  Айзарә. Ул командировкада.
  Дилемма. Ул студотрядта. Сезгә бездән ни кирәк?
  Айзарә. Миңа сездән берни дә кирәкми, иптәш Менгличева. Мине сезнең балагызның язмышы борчый.
  Дилемма. Нигә сез аңа борчыласыз?
  Айзарә. Баланың әнисе борчылмый икән, кемдер борчылырга тиеш ич инде. Мин аңламыйм сезне, Менгличева.
  Дилемма. Аңлашылмаслык ни бар? Баланы алмаячакмын. Һәм минем ирем дә, законлы ирем дә шул ук фикердә.
  Айзарә. Ни өчен?
  Дилемма. Әлегә безгә бала кирәкми. Ул безгә комачаулый.
  Айзарә. Ничек?
  Дилемма. Бала карарга безнең вакытыбыз юк. Безгә икебезгә дә укып бетерергә кирәк.
  Айзарә. Әниләрегез бармы?
  Дилемма. Без аларга бурычлы булырга теләмибез. Икебез дә.
  Айзарә. Алайса, нигә балага узарга иде?
  Дилемма. Ул безнең ялгышыбыз.
  Айзарә. Нигә абортка кермәдегез?
  Дилемма. Беренче баланы төшерткәннән соң икенче балага узмавыгыз ихтимал, диделәр. Кем белә, бәлки, безгә киләчәктә бала кирәк булыр.
  Айзарә. Шундый тыныч сөйләшәсез!..
  Дилемма. Ә нигә аһылдарга?.. Артык эмоция сәламәтлеккә зарарлы.
  Айзарә. Сүз сезнең балагыз турында бара.
  Дилемма. Аңлыйм. Беләм.
  Айзарә. Аңлап бетермисез, сеңлем.
  Дилемма. Сез нәрсә?.. Сеңлем дә сеңлем. Әйттеләр бит сезгә – бала безгә кирәкми. Кемгә кирәк, шул алсын. Минем… Безнең бернинди дә претензиябез юк һәм булмаячак та.
  Айзарә. Ирегезне чакырып кайтарырга туры килер.
  Дилемма. Файдасы булмаячак. Без икебез дә принципиаль кешеләр.
  Айзарә. Әниләрегез белән сөйләшәчәкбез.
  Дилемма. Сөйләшегез. Телиләр икән – алсыннар. Тик безгә претензияләре булмасын.
  Айзарә. Коточкыч! Мондый хәлне беренче тапкыр очратам.
  Дилемма. Тагын очратырсыз да икенче булыр… Нигә карап торасыз? Оялтырга теләпме? Юкка тырышасыз.
  Айзарә. Сез укыган институтка хәбәр итәчәкбез.
  Дилемма. Без ул вариантны да уйладык. Без җинаять эшләмибез. Аборт ясатып үтергәнгә хөкем итмиләр, ә моның өчен нигә хөкем итәргә тиешләр? Ни аермасы бар?
  Айзарә (кыза төшеп). Кем карарга тиеш сезнең балагызны? Уйладыгызмы шул хакта? Кем карарга тиеш?
  Дилемма. Кабатлап әйтәм: кемгә кирәк, шул карар. Андыйларны карый торган махсус урыннар бар.
  Айзарә. Дәүләт җилкәсенә?
  Дилемма. Дәүләтнең җилкәсе юк. Дәүләт үзе кешеләр җилкәсендә утыра. Дәүләткә хезмәт итәргә кешеләр кирәк. Кирәк икән – үстерсен.
  Айзарә. Иманыгыз бармы сезнең?
  Дилемма. Мин ул сүзне аңламыйм.
  Айзарә. Бишек җыры беләсезме сез?
  Дилемма. Безгә аны өйрәтмәделәр.
  Айзарә. Сез бит ана!
  Дилемма. Мин хатын-кыз гына. Ул миңа корсакта чакта ук ят иде.
  Айзарә. Кеше исемен йөртәсез бит сез!
  Дилемма. Кеше исемен йөртүчеләр миллиард белән исәпләнә. Барысы да сез күз алдына китергәнчә түгелдер. Сез тормышны үзегезчә күрәсез, мин – үземчә. Мин бит, нигә минемчә уйламыйсыз, дип бәйләнмим, нигә сез үз рецептыгыз белән миңа бәйләнәсез?
  Айзарә. Туктагыз әле, бәлки, сез чынлап түгелдер, ә? Болай гынадыр, безне сынап карау өчен генәдер?
  Дилемма. Ә нигә сезне сынарга? Ул минем вазифама керми. Шулай ук мине сынау да сезнең эш түгел. Мин ничек телим, шулай яшим.
  Айзарә. Әгәр мин үзем теләгәнчә эшләсәм, сезне моннан типкәләп чыгарыр идем.
  Дилемма. Чыгарыгыз. Булдыра алсагыз.
  Айзарә. Кызганычка каршы, гуманность дигән нәрсә бар дөньяда. Кешелеклелек бар.
  Дилемма. Әйе, бар. Кызганычка каршы…
  Айзарә. Ичмасам, имезә торыгыз. Чыкканда алмассыз.
  Дилемма. Сез врачлар телендә сөйләшмисез, авыл апасы кебек сөйләшәсез. Нигә миңа аны имезергә? Ярамый миңа аны имезергә. Ияләшмәсен… мин арыдым, миңа ял итәргә кирәк. Мәсьәлә ачык. Калганын үзегез хәл итәрсез.
  Айзарә. Бәлки уйларсыз, ә, сеңелкәем, бәгырькәем. Карале, күзләремә карале. Күңелеңнең бер почмагында, бәлки, миһербан очкыны калгандыр? Карале күзләремә. (Дилемма эндәшмәгәч, әкрен генә урыныннан тора да ишеккә юнәлә.)
  Аны коридорда хатыннар каршы алалар.
  Валентина. Доктор…
  Айзарә. Барыгыз, керегез. (Кабинетына уза. Хәле бетеп урындыкка утыра.)
  Сестра Нина керә.
  Нина. Айзарә Әхәтовна… Сезгә ни булды, Айзарә Әхәтовна? Нигә шулай карап торасыз, Айзарә Әхәтовна?
  Айзарә. Йөргән егетең бармы синең, Ниночка?
  Нина. Нигә сорыйсыз, Айзарә Әхәтовна?.. Бар.
  Айзарә. Әйбәтме?
  Нина. Кайсы мәгънәдә?
  Айзарә. Ниночка, әйтмә шул кайсы мәгънәдә дигән мәгънәсез сүзне.
  Нина. Гафу итегез, яратамы дип сорыйсызмы? Кем белә инде аны.
  Айзарә. Ә кем белергә тиеш?
  Нина. Мин, билгеле.