Menazerya ludzka - 08

Dziewczyna zebrała się na odwagę.
-- Ja... Olka!...
Krew uderzyła do głowy Wiekowi.
-- Czego ty się tu przywłóczysz? -- zasyczał wściekły
i groźny -- czego?
Ona dźwignęła się na klęczki i za rękę go pochwycić pragnęła.
-- Wicek!... ta my rodzeni!
-- Nijaki ja tobie rodzony, małpo jedna!
Popchnął ją silnie, aż głową o parkan uderzyła.
-- Ta za co ty mnie walisz? Wicek, za co?
-- Za twoje łajdactwo!
-- Ta cóż robić?... kiedy już tak jest! teraz już nikt tego nie
odmieni!
Milczeli chwilę oboje.
Wiatr drzewami za parkanem kołysał.
Latarnia naftowa, na słupach za pomocą sznura zawieszona, pośrodku
uliczki się chwiała, cała żółta, smutna, jakby mgłą przysłonięta.
-- Ty się jutro żenisz? -- zapytała wreszcie dziewczyna.
-- Żenię, abo co?
-- Nic!... daj ci Boże jak najlepiej!
Przekleństwo uwięzło w gardle Wicka.
-- A w którym ty kościele ślub będziesz brał?
Wicek ramionami wzruszył.
-- U Śnieżnej... ale, co ci do tego, ty mi czasem do kościoła
nie przychodź! Słyszysz?
Dziewczyna głowę podniosła.
-- Bo to... widzisz Wicek, ja sobie pieniędzy trochę
złożyłam -- zaczęła prędko -- mogłabym porządną jaką kieckę
przywdziać i wstydu byś ty nie miał!...
Wicek cały się wstrząsnął.
-- Nie o kieckę tu chodzi -- krzyknął -- ale o ciebie samą,
słyszysz!
Głowa ulicznicy pochyliła się jeszcze niżej.
-- Słyszę, Wicku, słyszę!...
Pokora drgała wielka w jej głosie.
Małą i nędzną zdawała się, klęcząc tak u stóp brata, do desek
parkanu przytulona.
Wicek chwilę stał niezdecydowany, czując znów litość budzącą się
w sercu.
-- Bądź zdrowa! -- wyrzekł nieco łagodniejszym głosem i odwróciwszy
się szybko iść zaczął.
Lecz ona wyciągnęła ręce i powlekła się za nim na środek ulicy,
w żółtą strugę światła z latarni płynącego.
-- Wicku!
Chłopiec stanął.
-- Co?
-- Kiedy ty niechcesz mnie na ślubie mieć... -- podjęła gorączkowo
-- to choć ty mi jedną łaskę zrób! Niewiele ja pieniędzy mam, ale
to co jest!... weź!.. zda ci się na jutro!... weź!...
Ręce wyciągnięte trzymała wciąż, błagalną linią wśród światła
się znacząc.
Wicek uczuł w piersiach dziwne ściśnienie.
-- Nie! -- odpowiedział -- nie... pieniędzy twoich nie chcę!
Ona targnęła się, jakby uderzona biczem.
-- A!... tak!... masz recht!... łajdackie pieniądze...
Lecz w nim, w tym brutalnym chłopie, zbudził się cień delikatności.
-- Nie, nie dlatego! -- odparł szybko -- lecz ja mam dosyć, schowaj
je dla siebie!
Ona uśmiechnęła się teraz radośnie.
-- Schowam je dla... ciebie, Wicek!
On, oddalając się i malejąc coraz więcej w przestrzeni, powtórzył
prawie bezwiednie:
-- Schowaj, Olka!
..................................................................
Trzy lata upłynęło, a Olka ciągle włóczyła się po przedmieściu
zdobywszy sobie powoli nawet sympatyę ogółu.
Nazywano ją ogólnem mianem „małpy” -- lecz, że zachowywała się
względnie przyzwoiciej, „grajzlerówki” mówiły o niej:
-- Choć małpa, ale porządna dziewczyna!
Zaokrągliła się, wypełniała i tylko twarz miała niezdrową bladość
strawionej bezsennością i trunkami kobiety.
Ręce jej drżały, a oczy często mgła zasłaniała.
Zrobiła się dumną i nieraz w szynku chwaliła się „uczciwą”
rodziną, z której pochodziła.
Pieniądze Wicka chowała święcie i od czasu do czasu drogę bratu
zabiegała, zapytując, czy oddać ma złożone w kącie swej izby
papierki?
On, według usposobienia, usuwał ją przekleństwem lub dobrem słowem,
cały teraz przejęty ważnością swego stanowiska -- ważnością zięcia
Burby, który, choć w grosze nie tak bardzo zasobny, cieszył się
poważaniem całego cechu stolarzy.
Olka nie podchodziła nigdy w stronę ulicy Piaskowej, gdzie teraz
mieszkał Wicek wraz z żoną i teściem.
Znów spotykała go ukradkiem, czyhając nieraz miesiącami całemi,
zanim go w bramie lub w jakiem przejściu spotkała.
Powoli dowiedziała się z boku, że trzysta papierków posagu Wickowej
były bajką i tylko przynętą na lep dla złapania męża.
Wicek więc pracował teraz na troje, bo stary Burba, odpoczywając na
respekcie ludzkim, hebla się więcej nie imał, na zięcia się
oglądając.
Nareszcie Wickowa, chodząca w ciąży -- porodziła córkę, lecz ciężko
zaniemogła i akuszerka doktorów wezwać kazała.
Zaczęły się ciężkie dni we dworku na Piaskowej ulicy.
Olka wszelkiemi siłami teraz brata spotkać chciała.
Wychodził często, biegał bez pamięci, do aptek, do doktorów, ale po
ludnych ulicach i w dzień, kiedy ona po świetle doń przystępu mieć
nie mogła.
Nareszcie Kazia podniosła się z łóżka i do sił wracać poczęła,
dziecko chowało się zdrowo, Wicek odetchnął i roboty się chwycił.
Czas bo był niemały.
Wszystkie zasoby wyczerpały się i poszły na lekarstwa i doktorów.
Dziecko chrztu się domagało.
Znajomi o sute chrzciny się domawiali, stary Burba pragnął ludzi
fetą zadziwić i zły stan swoich interesów w ten sposób ozłocić.
Pieniędzy ani centa nie było.
Wicek nie sypiał nocami, drażniony przez teścia, przez żonę, która
także chciała sąsiadkom proch w oczy rzucić i dać im powód do
zazdrości najmniej na tydzień.
Nareszcie w bramie domu, gdzie Wicek blejtramy zamówione odnosił,
spotkała go Olka, zmęczona dnia tego czatowaniem na brata od samego
świtu.
-- Wicek -- szepnęła, w kąt bramy go pociągając -- powiedzże, co
się tam u was dzieje?
On oparł się o ścianę, znękany, przybity walką o byt.
-- A cóż ma być. Córkę mam!
Olka ręce na piersiach złożyła.
-- Córkę?
-- A jakże!
-- Ładna?
-- E!... czerwona jak rak... Gadają, że ładna!
-- Do ciebie podobna?
-- Albo ja wiem?
-- Ale przecieć!...
Badała go gorączkowo, cała podniecona tą myślą o noworodku,
o dziecku śpiącem w białych pieluszkach we wnętrzu kołyski.
-- Najgorsze... że chrzciny wyprawić trza -- podjął Wicek --
a ja...
Urwał nagle, przypomniawszy sobie do kogo mówi.
Lecz Olka podchwyciła jego słowa i porwawszy go za ręce, gorąco
prosić zaczęła:
-- Taże ja właśnie o to za tobą łażę... weźże ty odemnie te
_swoje_ pieniądze, bo jeszcze mi je jaka psiakrew ukradnie.
On bronił się mięko:
-- Nie mogę, Olka, nie mogę!...
Lecz kobieta nacierała coraz gwałtowniej.
-- Taże to są twoje pieniądze! Twoje rodzone, schować mi je
kazałeś...
-- Bogać tam!
-- Ale tak! tak! sprawiedliwie... niepamiętasz jeno!
Z za pazuchy wyjęła szmatę, w której szeleściło kilkadziesiąt
papierków.
-- Ja je mam przy sobie już od tygodnia, lecz nigdzie cię dopaść
nie mogłam! Masz, na chrzciny ci starczy!...
On odsuwał się jeszcze, cały zmieszany myślą dotknięcia się w ten
sposób zarobionych pieniędzy.
Lecz kobieta instynktem odczuła myśl brata.
-- Weź, Wicek, weź!... to pieniądze z uczciwego zarobku! Jak Boga
kocham! Koszule po nocach szyłam!... weź... to nie z „tego”!...
Kłamała, cała potem oblana, pełna wysiłku nerwowego.
Wreszcie, udało się jej pieniądze w rękę brata wcisnąć.
-- A! Nareszcie!
Odetchnęła pełną piersią, jakby się ciężaru zbyła.
Lecz on stał przybity i upokorzony, ściskając w ręku szmatę
z pieniędzmi.
Czuł, iż biorąc od Olki pieniądze, czyni krok pojednawczy i że
powinien siostrę przychodzącą mu z pomocą na owe chrzciny
zaprosić.
-- Olka!... możeby ty... -- wykrztusił wreszcie przez nerwowo
ściśnięte gardło -- możeby... ty... przyszła....
Lecz ona otworzyła szeroko oczy.
To, co zdawało się jej naturalnem lat temu kilka, teraz wydało się
jej po prostu... potwornem. Przygryzła drżące usta i ręce kurczowo
dokoła szyi zacisnęła.
-- Dziękuję ci, Wicek!... nie przyjdę!... a widząc niepokój
drgający na twarzy brata, dodała stanowczo:
-- Przyjść nie mogę... nie mam uczciwej kiecki!
..................................................................
Chrzciny wnuczki Burby sute były i wspaniałe.
W wieczór majowy, przy nawpół otwartych okienkach weselili się
dobrani goście naokoło dobrze zastawionych stołów.
Była więc cielęcina z czerwoną kapustą, kotlety z sosem pikantnym,
kawa, babka i tort z cyfrą nowonarodzonej.
Kazia, blada, lecz zdrowa, kręciła się pomiędzy gośćmi, wesoła,
uśmiechnięta, pełna macierzyńskiego wdzięku.
Wicek, trochę chmurny, dolewał gościom wina, rozsypywał po kolanach
kobiet bakalie z jakąś dziwną rozrzutnością, jakby chcąc cały ten
częstunek jaknajprędzej załatwić.
Pod okna oświetlone ściągali ci i owi, aby się owemu traktamentowi
przyjrzeć, lecz powoli pustoszało dokoła dworku, ludzie wracali do
swych legowisk i do snu się kładli.
W cieniu spowite jaśminy ogródka całe kłęby woni w wilgotną noc
wyrzucały, szumiąc zlekka.
Zdaleka majaczyły naftowe latarnie ubogie i smutne wśród dzikiego
bzu zawieszone. Pod parkanami mknął biały kot, czając się
i odskakując co chwila.
Z dworku Burby dolatywały głosy harmonijki, grał na niej Wicek,
siedzący teraz na stole, z którego nawpół ściągnięty obrus opadał
na ziemię. Dokoła niego kręciło się kilka par w takt polki a stary
Burba z dzbanka szklanego piwo do szklanek dolewał.
Na oknach ledwo przymkniętych powiewały muślinowe firanki.
Pod jednem z nich, wychodzącem na ogród siedziała Kazia, trzymająca
w poduszce kokardami upstrzone dziecko.
Matka patrzyła na tańczących machinalnie, poruszając poduszką,
z której długa, lekka spadała sukienka.
Nagle zdawało się jej, że ktoś za oknem westchnął. Nieporuszyła się
nawet, pogrążona w słodkiej ekstazie na widok tak dobrze bawiących
się gości.
Tymczasem za oknem uczepiona prawie o ramę stała Olka, z oczyma
szeroko rozwartemi, z których dwie strugi płynęły.
Wiatr, wiewając muślinową zasłoną, ukazywał jej wnętrze wesołej,
widnej izby, napełnionej rozbawionymi ludźmi.
Dźwięki harmonijki serce jej szarpały na strzępy -- z piersi
wydzierało się westchnienie, w jęk prawie psi przechodzące.
Widok brata, żyjącego pomiędzy inną sferą ludzi, inną niż
ona -- wyklęta i wydziedziczona, napełniał ją dojmującym bólem,
a drobna główka dziecka w tiule i muśliny spowitego, zbudziła
w niej samicę.
Wyciągnęła rękę z jękiem ku tej drobnej istocie, której stóp nawet
ucałować nie miała prawa.
Westchnęła!...
Od okna porwała się Kazia i szybko podjęła firankę.
Olka nie zdążyła się cofnąć, bratowa przeszyła ją oczami.
-- Wicek! -- zawołała -- Wicek a pójdzi tu ino!
Mąż zlazł ze stołu i, nie przestając grać, do okna poszedł.
-- Co chcesz? -- zapytał.
-- Odpędź-no jakąś małpę, co się pod oknami słania!
Przytrzymując dziecko prawą ręką, lewą odkręciła rygiel
i otworzywszy na oścież okno, miejsca mężowi ustąpiła.
On, grając ciągle, bokiem przez parapet się przechylił i wśród
smugi światła dojrzał w oddaleniu bladą i spłakaną twarz siostry.
Przez chwilę milczał, grając machinalnie polkę, nie mogąc słów
znaleźć dla oddalenia tej, za której pieniądze zdołał ochrzcić swe
dziecko i uraczyć gości.
Żona tymczasem ciągnęła go za surdut.
-- Zamknij okno, dziecko się zaziębi!
Teraz on przechylił się jeszcze silniej i nizkim, wzruszonym głosem
rzucił:
-- Odejdź... siostro!...
Ona wyciągnęła ku niemu ręce drżące, jakby rzucając pocałunek
i odwróciwszy się wolno, odeszła w głąb ciemnej ulicy, po której
kłęby woni jaśminów płynęły.


IX.
=Szakale.=

Przez dziedziniec zajazdu jak strzała przemknął numerowy, siejąc po
drodze świeże deszczułki, które przywiązywał do kluczy.
Wpadł do mieszkania właścicielki, i prawie bez tchu zatrzymał się
w progu saloniku.
-- Z pod siedemnastego „sie” powiesiła! -- zawołał, łapiąc
z wysiłkiem powietrze.
Właścicielka, tłusta, żółta, cała rozlana w swej włóczkowej halce,
która wydymała się jej na brzuchu i biodrach a zapadała pod
kolanami, otworzyła szeroko oczy.
-- Co to za paskudne gadanie! Po co się miała powiesić, kiedy
jeszcze rachunku nie zapłaciła!
Lecz kelner powtarzał uparcie:
-- „Sie” powiesiła!
Żydówka cmoknęła niecierpliwie:
-- Zkąd Marciński wie?
-- Widać ją „bez” okno. Ma nogi o deskę oparte!
-- Może sobie tylko tak w oknie stoi?
-- Ale!... wisi, wisi jak mi Bóg miły, ot nogi się jej zgięły
w kolanach a ręce dyndają po bokach. Wedle głowy już dojrzeć nie
mogłem, bo bez okiennice wszeteczne ciemności w numerze.
Żydówka pod boki się ujęła i stała chwilkę zamyślona.
-- Trzeba drzwi otworzyć, podjął znów kelner -- może jeszcze dycha.
-- Aj! aj! niech pan Marciński tak sobie nie śpieszy. Po co to
głosić takie rzeczy? To interes psuje... Goście się odstraszą.
Żydówka podreptała do sypialni.
Za chwilę wyszła w perkalowym szlafroku, który się jej roztwierał
na brzuchu i piersiach. Na perukę zarzuciła wełnianę chustkę.
Przez uchylone drzwi weszła kilkunastoletnia dziewczyna, chuda
i czarna, w opiętej bardzo sukience. Włosy miała ściągnięte po
chińsku i przepasane żółtą tasiemką.
Podeszła do matki.
-- Gdzie mama idziesz?
-- Do numerów. Kanapa się zawaliła w piętnastym! aj, co ja z tem
mam!... Ty sobie Salcia pograj trochę gamy.
Roztwierała fortepian, ścierając pył połą szlafroka.
-- Nie chcę gamy! -- grymasiła Salcia.
-- Aj Salcia! co z tobą!... ty gorzej „kaprysujesz”, niż te całe
numera i wszystkie goście! Graj sobie gamy, albo jakie kawałki.
Graj głośno a okna otwórz, niech goście słuchają!
Znów do okien dreptała, lecz kelner jej drogę zastąpił.
-- Chodźmy pod siedemnasty!
-- Chodźmy!
Na dziedziniec wyszli i okrążali furę z sianem, która na środku
drogę barykadowała. Kilka kur kręciło się pod wozem, dziobiąc
w żółtawej, lepkiej cieczy, co cuchnącym wężem pod kołami się
kręciła. Przez otwartą wjazdową bramę widać było szary bruk uliczny
i nagłe podniesienie się ścian kamienic przeciętych ciemnemi jamami
otwartych okien. Z góry płynęło szarawe światło chmurnego dnia
letniego, deszcz mżył od świtu, tnąc powietrze cieniuchnemi
podłużnemi nitki. Pomiędzy kamieniami tworzyły się czarniawe
strumyki, które zdawały się zastygać jak ciemne pokręcone robaki.
W środkowym korpusie hotelu, cofniętym w tył, pomalowanym na
jasnoróżowy kolor, prawie wszystkie okna były otwarte. Tylko na
dole jedno okno miało przymknięte szaro brudne okiennice, krzywe
i popaczone. Okiennice te były od wewnątrz śrubą ujęte.
Kelner palcem na okno wskazał:
-- O!
Lecz żydówka wykrzywiła się ze złością.
-- Ty, panie Marciński, palcem nie pokazuj! Ty mi policyę jeszcze
naprowadzisz tym palcem!
Do sionki wchodowej zwróciła się, lecz stanęła nagle jak wryta, na
widok myszurysa drzemiącego na klocku wśród porozrzucanych wiórów.
-- Jojne! Jojne!
Jojne, rudy, mały, pokręcony, z sześcioma palcami u lewej ręki,
prawdziwy „rarytas” hotelowy, porwał się na równe nogi.
-- Schlufst du?
-- Naaa! schlaf i nit!...
Lecz właścicielka napadła nań, sypiąc gradem obelżywych wyrazów.
Leniwiec, próżniak, drogę gościom zawala i nie wie nigdy co się
w numerach dzieje.
Kelner zniecierpliwiony wszedł do sieni.
-- Niech pani idzie.
-- Zaraz! zaraz!
Jojne uciekł, teraz właścicielka przypatrywała się zsypanym w kąt
dachówkom, któremi miano kryć oficynę. Nagle z lewego skrzydła
zajazdu wypłynęła tryumfalnie „Ostatnia myśl” Webera, kaleczona
przez Salcię.
Żydówka chwilkę jeszcze słuchała, uśmiechając się radośnie:
-- O!
Poczem dopiero z trudnością na trzy wschodki wlazłszy, w ciemną
szyję sionki zagłębiła się.
Cały zaduch źle utrzymywanych numerów zacieśniał się tu, w tej
ciemnej przestrzeni. Podłoga, ściany, zdawały się być przesiąkłe
wonią potu, brudnej bielizny i piwniczej wilgoci. W kącie bielały
skorupy rozbitej miski, przed drzwiami numerów porzucono buty,
z których jeden w niepewnem świetle płynącem z wysoko umieszczonego
okienka, miał świeżą zelówkę jasno na czarnem tle podłogi się
znaczącą. Cały ten zakąt, w którym nędza, występek, rozpusta,
często wykwintne nawet cudzołóztwo, odwiedzało w przelocie, całe to
schronienie dla smutnych, wydziedziczonych, bezimiennych, czasem
jeszcze wilgoć więzienia w swem ubraniu ze sobą wnoszących,
koncentrował się głównie w tym pawilonie, w dolnych numerach, gdzie
stawali najczęściej ludzie wybladli, wychudli, mówiący cicho, nie
domagający się nigdy świeżych prześcieradeł, szuwaksu na buty, lub
wody do karafki. Jakaś tajemniczość włóczyła się wzdłuż tych
ścian rzędem drzwiczek przeciętych, jakiś podejrzany handel,
przywodzący na myśl połączenia potworne, kurcze głodu przed światem
tajone, łzy dziewczyny schańbionej i oczy starca powleczone mgłą
rozpusty.
Lecz już kelner stał koło drzwi siedemnastego numeru, dzwoniąc
kluczami.
Żydówka doń dopadła.
-- Cicho! cicho! niechaj nie słyszą!
Spojrzała przez dziurkę od klucza, ciemno było zupełnie, wyjęła
z peruki szpilkę podwójną i zanurzyła w głębię.
-- Nie ma klucza! -- wyszeptała.
Numerowy od pasa kółko odpiął, na którem brzęczały klucze.
-- Poszukam!
Z wielką wprawą klucz znalazł, w zamek go włożył i dwa razy
przekręcił.
Drzwi otwarły się, skrzypiąc.
* * * * *
Łóżko stało zasłane, nietknięte, wyciągające swe brudno czerwone
fałdy kołdry i biały kwadrat poduszki w półcieniu, jaki panował
dokoła.
Od okna płynęły jaśniejsze smugi a przez wycięty otwór
w okiennicach padał snop światła przecinający brutalnie ciasną
przestrzeń numeru. Snop ten, biegnąc ukośnie, padał na stół pokryty
różową bawełnianą serwetą, na której stała szklanka do połowy
wypitej wody, karafka, kawałek sznura ciemno czerwonego,
odpalonego na jednym końcu i trochę kwiatów sztucznych,
pogniecionych i zwiniętych w kłębek. Bliżej okna leżało przewrócone
krzesełko, z którego materac wypadł na środek pokoju.
Reszta przedmiotów tonęła po kątach w cieniu.
I tylko jeszcze piec występował masą ciężką, białą, jak zwierz
uśpiony w kącie ciasnej klatki z paszczą szeroko otwartą, z której
jak język czarny wisiały na jednej złamanej zawiasie zardzewiałe
drzwiczki.
Lecz u okna jakaś czarna, nieruchoma zwieszała się postać, smutna
i nędzna. Źle dopasowane okiennice właśnie tam filtrowały szeroką
szparą światło. W szparze tej najdokładniej dostrzedz można było
ciemną głowę kobiety, obramowaną jaśniejszym paskiem światła
i dalej korpus zwieszający się ciężko z rękami opuszczonemi
i wykręconemi konwulsyjnie ku ciału, z nogami podkurczonemi na desce
okna.
Marciński rękę wyciągnął.
-- Wisi! o tam w oknie!
Żydówka oczy zmrużyła.
-- Niechno Marciński poczeka! Może to takie udawanie, bo to z...
takiemi to różnie się trafia. Panno! panno! zleź panna z okna!...
zleź zaraz!...
Lecz postać czarna nie drgnęła nawet, wciąż nieruchoma w swej
strudze jasnej w ramę ją obejmującej.
Żydówka podsunęła się bliżej.
-- Niech Marciński okiennicę jedną uchyli, a ostrożnie coby
z „dworza” widać jej nie było.
Marciński szybko podstąpił, na okno się wspiął i rękę po za trupa
wyciągnął. Okiennice powoli się uchyliły. Szeroka szczerba światła
doskonale teraz oblała straszną, zsiniałą twarz samobójczyni.
Numerowy w pierwszej chwili oczy przymknął, znalazłszy się tak
blizko z trupem w ciasnej niszy okna. Powoli jednak powieki
podniósł i ręką policzka zmarłej dotknął.
-- Jak lód -- wyrzekł.
Z okna zeskoczył i stał teraz bezczynnie z opuszczonemi rękami,
patrząc ciągle w wiszącą.
Nagle żydówka wybuchnęła:
-- A niech ją dyabeł porwie! Pięć dni numer trzymała i teraz
jeszcze go zapaskudziła! aj! aj!... kto to teraz tu stanie! A
policya! a gwałty!... a stancya niezapłacona!
Kelner milczał, jakby zahypnotyzowany widokiem martwej dziewczyny.
Była przecież ohydna; cała sina, z oczyma szeroko rozwartemi,
prawie czerwonemi od krwi nabiegu, z masą bezkształtną języka
wysuwającego się z jej ust granatowych i spuchniętych. Tylko od
tyłu głowy zwieszały się przepyszne wspaniałe warkocze, czarne
i lśniące, na wpół splecione. Jeden z tych warkoczy zsunął się
naprzód i wisiał w przestrzeni a lekko przez wejście na okno
numerowego poruszony, chwiał się jak warkocz płaczącej brzozy,
z czarnej kolumny spadający.
-- To ci włosy -- wyrzekł nareszcie.
Lecz żydówka lamentowała.
-- Ny, kto mi teraz zapłaci? Kto? Co ja mam za moje dobre serce,
żeby taką włóczęgę z końca świata do numeru brać! A młoda jeszcze
była, zdrowa, po co jej było taki koniec ze sobą robić? aj! aj!...
Do stołu się zbliżyła.
-- Lichtarz mi popsuła, o!... świeca się wtopiła, niech ją choroba
ciśnie!...
Na stole stał lichtarz mosiężny, cały zielony, ze stearyną świecy
szeroką po brzegach rozlaną. Widocznie samobójczyni pozostawiła na
stole płonącą świecę. Przepalony sznur, którego druga połowa
posłużyła za śmiertelny stryczek, należał kiedyś do szlafroka lub
bluzki. Na blasze przed piecem walały się popalone kawałki listów
i papierów.
-- Marciński! co ona jadła? -- spytała nagle żydówka.
-- Kawę; codzień dwie szklanki jej nosiłem!
-- I bułki?
-- A jakże!...
-- Ny co ja tera pocznę, kto mi za tę kawę zapłaci?
W kącie ciemnym dostrzegła małą skrzynkę.
-- Może tam co jest. Niech Marciński posunie!
-- Nie wolno ruszać!
-- Głupi Marciński jest! Mnie wszystko wolno, bo mnie się należy
i ja pierwsza do długu jestem!
Marciński kuferek pod światło przysunął.
* * * * *
A w kuferku tym był cały dramat ciężki i bolesny, cały dramat życia
kobiety wykolejonej, rzuconej jednem przyśpieszonem tętnem krwi
w falę życia straszną i nielitościwą.
Dziewczyna ta musiała być statystką w jakimś teatrzyku, bo jeszcze
„krakowianka” brudna i kawałkami glasy naszyta, mieniła się wśród
reszty szmat i szmatek. Atłasowe pantofle baletowa jak dwa opadłe
i martwe motyle, różowiły się wśród fałd połatanych koszul. Trochę
paciorków brzęczało na dnie kufra, a pomiędzy niemi rozkładał się
nagle krawat męzki atłasowy, jasny-lila z czarną przetartą dziurą
od wkładania tombakowych szpilek.
Krawat ten zdradzał wiele, jakąś miłostkę łatwą do zawiązania
w cieniu kulis, w tem bezustannem zbliżeniu mężczyzn i kobiet, w tym
kodeksie moralności przenicowanym i ułatwiającym nieuprawnione
związki. Krawat ten był tani, podszyty perkalem, kupiony z wystawy
ubogiego sklepu na jakiejś oddalonej uliczce. Mężczyzna, który go
nosił, był biedny i był bezwątpienia aktorem, bo na atłasowym węzie
świeciły się żółtawo-różowo plamy szminki. Był trywialny
i niewybredny w swych gustach, dowodził tego kolor krawatu
a brutalny i pełen namiętności, gdyż tkanina cała porwana była
gwałtownie wyszarpywaną szpilką.
Lecz żydówka, mrucząc gniewnie, zanurzyła dalej rękę. Z powodzi
lichych szmat wydostała kilka fartuchów płóciennych, dużych,
ordynarnemi nićmi widocznie na wsi uszytych. Na jednym z nich
wisiała jeszcze gałązka uczepionego chmielu zeschła i zczerniała.
Inny miał na sobie kilka uczepionych bodiaków. Nagle coś
zaszumiało. Z jednej kieszonki wysypało się trochę pośladu dla kur.
Widocznie dziewczyna, zerwawszy z życiem teatralnem, przyjęła
służbę w jakimś wiejskim domu. Lecz niedługo tam była, może
dowiedziano się, że dawniej „pokazywała komedyę” i wypędzono ją
od razu. Tak często bywa. Panie ze wsi nie lubią aktorek...
Jeszcze kilka par pończoch sztucznie pocerowanych wyrzuciła
z kuferka żydówka, jakiś stanik ciemno granatowy przerobiony pod
szyję, ze śladami huzarskich galonów na plecach i na piersiach,
wreszcie waporyzator rozbity z pękniętą gumą i zerwaną siatką,
obrazek Matki Boskiej oprawny w blaszane ramki, kłębuszek włóczki
z zaczętą szydełkową rozetką, patelkę całą czarną i spaloną od
ognia, wreszcie pustą, wytłuszczoną portmonetkę. To było wszystko,
lecz z tych smutnych gałganów trup cały odżywał i opowiadał gorzkie
dzieje kobiecej doli. Dziewczyna ta żyła widocznie z jednym ze swych
kolegów, była pracowitą i oszczędną. Pełniła przy mężczyźnie
obowiązki kucharki i posługaczki.
Miała jeszcze trochę wiary, którą musiano wpoić w nią w domu. Była
nerwową i lubiła denerwować się sztucznemi zapachami. Miała grunt
najuczciwszy i starała się po rozstaniu ze swym kochankiem,
wywalczyć sobie jakieś stanowisko wśród ludzi. Pracowała i musiała
czuć się bardzo szczęśliwą. Wypędzona, wpadła w nędzę i rozpacz
bezdenną. Głód, opuszczenie, smutek, pchnęły ją w otchłań
zwątpienia, które kończy jedynie... śmierć.
Młoda, lecz z ciałem zniszczonem nędzą i przedwczesną miłością --
nie umiała iść dalej.
Wśród nocy, w zaduchu i ochydzie żydowskiego zajazdu postanowiła
skończyć to, co się nazywało życiem.
Przepaliła sznur, bo przeciąć go czem nie miała, i bez łzy, bez
żalu, z ustami nerwowo zaciśniętemi założyła go sobie na szyję.
Ostatnie wrażenie, jakie ze sobą w dal ciemną uniosła, był żółty,
drgający płomień dogasającej na środku izby świecy.
* * * * *
Żydówka kopnęła nogą kuferek.
-- Ani gałgana nawet wybrać! Tego nawet handlarz za dwa grosze nie
zechce!...
Powstała powoli i do trupa się zbliżyła, oglądając zniszczoną
sukienkę, w jaką dziewczyna była ubrana.
-- Może ona w kieszeni co ma?
Rękę wyciągnęła, ale prędko cofnęła ją i po za plecy ukryła.
-- Niech Marciński zobaczy!
-- Nie wolno!
-- Głupi Marciński jest.. jak się co znajdzie, to i Marcińskiemu
się dostanie za usługę. Przecież Marciński na piwo nic nie dostał.
Kelner pokręcił głową.
-- A no racya jest, zobaczę!
Do kieszeni trupa sięgnął, lecz pustą była prawie zupełnie. Trup
się zakołysał. Żydówka z rękami złożonemi na brzuchu przyglądała
się niecierpliwie.
-- A nie „stłuknij ją”, Marciński.
-- Wisi mocno! niech się pani nie stracha!
Oswajali się powoli z tym trupem smutnym i stygnącym w zaduchu źle
utrzymanej izby.
-- Niema nic?
-- Nie.. ino blaszany naparstek.
Żydówka znów zaklęła.
-- Daj pan Marciński naparstek! Salcia swój zgubiła, nie potrzeba
kupić.
Nagle zamilkła i bliżej do okna postąpiła.
Trup, kołysząc się, odsłonił nogi.
Nowe porządne buciki, zapięte na guziczki, ukazały się oczom
właścicielki hotelu.
-- Niech pan Marciński zlezie!
Lecz Marciński dotykał wiszącego warkocza i mlaskał językiem.
-- Aj! aj! co za włosy!
-- Marciński musi zleść!...
Kelner warkocz z żalem z ręki wypuścił.
-- Niech pan Marciński pójdzie cicho do mojego mieszkania
i przyniesie duże nożyce. Trzeba ją oderżnąć, może jeszcze żyje, to
się ją potrze!
Kelner spojrzał w oczy żydówki.
Przez kilka chwil mierzyli się wzrokiem, a oboje mieli w źrenicach
jakieś płowe, migocące światełka.
Wreszcie, kelner ku wyjściu się skierował i, skrzypiąc drzwiami,
znikł w głębi sieni.
Żydówka, pozostawszy sama, obejrzała się kilkakrotnie, poczem
wyciągnąwszy jaknajdalej ręce, na palcach do trupa podeszła
i szybko guziki bucików rozpinać poczęła. Nos jej się zwęził ze
strachu, usta zagięły się w półkole. Na czoło pot wystąpił. Ona,
sapiąc, przechylona, ciągnęła dalej swą pracę, zdzierając ze
zmarłej obówie, szarpiąc trupa, nie czując prawie chłodu nóg
zesztywniałych, które pozbawione osłony, zabielały nagle jasną
barwą szarych, pocerowanych ciemną bawełną -- pończoch.
Dokonawszy swego dzieła, właścicielka cofnęła się szybko, otworzyła
drzwi i z siłą cisnęła daleko, w głąb korytarza buciki. Stuknęły
o podłogę, jak uderzenie młotka o wieko trumny. Czas jednak był już
wielki. Marciński powracał, kryjąc pod połami kartki duże nożyce.
Żydówka pot z czoła otarła.
-- Panna Salcia gra?
-- Panna się bije z kucharką!
Weszli znów do numeru i teraz już sam Marciński podszedł do okna.
-- Niech się pani nie zbliża, ja ją sam obetnę.