Spaens Heydinnetie - 9

strengh, strikt, vast, 823.
stuck, 569. Kil. res, causa, factum, facinus.
stuur, bar, 334.
suyker, 195 A.
suysebollen, 1007 A., 1069.
sulcx, 1720: zodanige, dergelijke zaken.
suur, scherp, 785.
swarte hoop 841.
sweven, zwerven, 878.
boven --, overtreffen, 339 A.


T

taey, karig, tenax, 311.
te, 358 A.
te, zeer? al te? 155.
teen, plur. van tee, 1279.
teer, aanvallig, teder, teer, 34, 55 A., 292, 840, 1139, 1366.
--, leden, 201, 203.
t'elcken, telkens, 1691, 1705.
tergen, prikkelen, 1366 A.
terstont, zo even, 945? 1293.
terwijlen, 1081.
't gunt, 1283.
tieën na hem, 1969: veroorzaken.
tijt, jonge --, jeugd, 896.
tijt, nu ter --, 1182, 1292.
doen ter --, 1244.
toe-komende, toekomstig, 1559.
toestaen, toestemmen, 1831.
tol, belasting, census, 809.
tot, te, 1202.
tot aen, 604.
-- in, 678, 1086.
tranen-broot, 1311. vgl. Ps. 80, 6.
trecken, trekken, aanhalen, nemen, 79, 819, 1788, 1872.
treden in het ondersouck, 1813.
trou, in -- gebonden, verloofd, 1125.
troutel-reden, vleitaal, 517.
trouwe, 851: vaste verbintenis. Kil. fides, fidelitas.
tucht, eerbaarheid, 653.
tuygh, gerei, 757.
t'wijl, terwijl, 351, passim.


U

uytgelesen, 336.
uyt-hangen, 939 A.
uytkomste, 1827.
uytmuntend, sterk uitkomend, 1705 A.
uytnemen, uitzonderen, 741.
uyt-strijcken, bedriegen, 506, 849.
uytvinden, ontdekken, 78, 1542, 1621.


V

vallen, voorvallen, komen, uitkomen, terechtkomen, 141, 316, 335,
782, 1099; komen te -- op, overslaan op, 1891.
-- in gedachten, geraken, 697.
-- in beraet, 701.
-- aen, vlug gaan aan, 1426.
van, door, 1965.
van gelijck, gelijcke (n), evenzo, 1138, 1521, 1629, 1839.
vant, 16 (:), 1136 (:), ouder (ook Zeeuws?) praeteritum van vinden;
naast vont, 891.
1164 (:), 1199 (:), 1275, 1621.
varen, gebeuren, fieri, 713.
vast, 1269: nauw.
--, zeker, 1930.
vast houden, voor zeker houden, 846. vgl. houden.
vast stellen, voor zeker aannemen, bepalen, 277, 287, 592, 1201,
1572, 1747, 1762, 1982.
vatten, begrijpen, 92.
--, vangen, 152, 376; vgl. amore captus.
veerdigh, met spoed, 69, 1180.
veynzen, ontveinsen, 280.
veysen, veinsen, 589.
velden, groene --, 1429.
venster, dese --, 1300. Vgl. Kolthoff, blz. 61.
verbaest, verstomd, verbijsterd, 549, 1054, 1167, 1253.
verbond, bond, kring, 835.
verde, verre, 596.
verderven, vergaan, 403.
verdrayen, verwringen, 197.
-- 141: plooien.
verdrucken, 420 A.
verdwelmen, bedwelmen, 1101.
vereeren, versieren, decorare, 34, 1210.
vergapen, hem --, 1701.
vergen aen, tot, vragen, eischen, voorstellen, 812, 901, 1909.
vergenought, hem -- houden (met), zich vergenoegen, 1537.
verhael, het verhalen, 324.
verhalen uyt, mededelen volgens, 1504.
verheven, grootmachtig, 814.
verhopen, hopen, 1883. (Vgl. onverhoopt.)
verklaren, uitkomen voor, 1854.
verquicken, opleven, bijkomen, 1255.
vermaeck, ontspanning, genoegen, 366, 386, 918.
vermaken, 641 A., 985.
--, verkwikken, opvroliken, recreare, 178.
vermenghen, paren, 464.
vermogen, vrijheid hebben, 1780, 1848.
vernemen, bemerken, 374, 601, 1691.
vernougen, voldoening, 640.
vernugen, 1943.
vernougen, hem -- des, ingenomen zijn met, 949, 1975.
vernuf, verstand, 42, 1427.
vernuft, verstand, 1766.
verrader, 1004 A.: booswicht.
verrassen, 22.
verrucken, vervoeren, 377, 686.
versaden, 48: zat zien.
versch, fris, 373, 706.
verscheydenlick, verschillend, 1472.
versegelen, in de trou --, 952 A.
versekeren, zekerheid geven, 1284.
verselschapt, verloofd, 1424.
versouck, bezoek, 1455.
--, aanzoek, 956.
versoucken des, 253.
verstaen, begrijpen, 1779, 1803.
--, vernemen, 1467.
verstant, 15, mening.
--, 1194.
verstellen, veranderen, 203.
verstopt, opgehouden, 201 A.
vertrecken, hem --, weggaan, 858.
vertrout, 1351 A.; vgl. in trou gebonden.
vervoeren, wegslepen, 657, 1406, 1544.
vervougen, hem -- na, zich begeven naar, 1490.
verw, schoone --, schoonheid, 41, 393, 968.
verwecken, opwekken, 49.
verwerren, verward raken, 98.
-- 1196: (in de praet) verwerret, verwikkeld, verdiept.
verwonderen des, 1736.
veur, voor, 250.
vinden, opmerken, 51.
--, bevinden, gevoelen, 289.
vinnigh, 1068.
--, dreigend, 804.
vlam, 1143.
vleck, plaats, 25.
vlijt, 294: met alle vlijt, vurig.
vlijtich, nauwlettend, 1278, 755.
vloeyen, 483.
vogeltje, 't -- onder de steert zien, 1772 A.
vol, in volle daet, 583.
met (een) -- mont, gul uit, 284, 467.
--, smakelik, 523 A.
in -- leden, volledig, 1382 A.
volgende, dien --, diens volgens, 1581.
vond, vinding, zet, 284, 486 A.
vonck, 489 A.
voor eerst, in de eerste plaats, 739; vgl. eerst.
voor-komen, 1297: het komt mij voor, ik herinner mij.
voornamelick, voornaam, 1630.
voorraet, in --, bij voorbaat, 830.
voor-seggen, 1439.
voorstel, aanzoek, 626.
voortbrengen, voorstellen, opperen, 595.
voor-vallen, toevallig voorkomen, 1950.
vordere, verdere, 1826.
voren, 1762: vroeger.
vougen, schikken, sigh --, 518.
syn leden -- tot, zich voegen naar, 950 A.
--, passen, 692.
in vougen dat, zo dat, 47.
vragen des, 953.
-- op, ondervragen, 73. vgl. bevragen.
vrat, wrat, 1275, 1282.
vreedsaem, in vrede, 1412.
vremd, zonderling, 703.
vreught, 543, 896, 1003, 1286.
vrienden, famielie, 954.
vry, vrij wat, nog, 698, 953.
vrye woorden, 922.
vrijster, ongehuwde maagd, 36, 1365, 1403.
vrolick sijn van, 831: feest vieren van.
vroom, braaf, moedig, 1128.
vrou moeder, 295.
vuyl, gemeen, schandelik, slecht, 53, 62, 873.
vuylheyt, gemeenheid, 59.


W

wacker, helder, 43.
waen, 1929.
waer, hoever, 469. Kil. ad quem locum.
waer nemen, merken, opletten, 1025.
wagen, dreunen, 1010.
wassen, groeien, 37.
weder-klack, echo, 1431.
weert, lief, passim; vgl. Fr. cher.
weerd des, 1670.
wech dragen, roven; vgl. to carry away, 538.
wech leyden, meevoeren, 663.
wech-rucken, wegslepen, 656.
wegen, schatten, 1881. Vgl. Lat. pendere.
weyden, breet -- in, 123: veel doen aan.
weynigh, een --, 1349; vgl. un peu.
wel, heel, 320.
werden, worden, 73, passim; praet. wort, passim; ook praes.
wort (?) 384 A.
werck maken van, hoog lopen met, 1785; vgl. Kil.
wesen, voorkomen, gelaat, uiterlik, 41, 86, 134, 377, 469, 481,
769, 1139, 1660, 1749, 1805.
--, gestel? 205, 317.
wet, (maatschappelike) instelling, 307, 738.
buyten wetten, 958.
--, overheid, 1405.
wetten op, 1627: spitsen.
wie, relatief, 101.
wieen, wijden, 727.
wiens, 21 A.
wijf, huisvrouw, 682, 743.
--, 999.
wijse, zeden, gebruiken, 821, 877; plur., 717.
wijsen, aanwijzen, 1231.
wil, om uwen t' --, 719.
te -- zijn, 216.
willen, 191, 930, 1168: zullen.
wil, zin, 964.
wilde, 1849.
wind, windhond, 353.
winnen, 740.
woelen, zijn best doen, 983.
woest, 869, 1917 A.
wonder, collect. wonderen, 998.
wonderbaer, wonderlik, zeldzaam, Aenmerck. blz. 69.
worden (niet bij participia), 1791 A.
wrangh, bitter, 965.
wrocken, 841.
wulp, jonge --, jonge kwant, jongmens, 96, 318.



AANTEKENINGEN

[1] Deze werd gedrukt voor Matthias Havius, "opper-Klerck van den
Raet-Pensionaris", by Hendrick van Esch, boeckdrucker, woonende in
't Hof, in de Druckerije van de Maeght van Dordrecht.
De titelplaat: "A v. Venne, inuen:" en "Crispiaen v.q. sculp:"--heeft
als bijschrift: I Cats | Prouf-steen | van den Trou-ringh. | 1636. |
't Privilegie is van 4 April 1635.
't Werk is al enige jaren vroeger opgezet en bij gedeelten afgewerkt;
zie hierna, blz. XXI, over het Sp. Heyd., en blz. XVIII.
[2] Voorreden.
[3] Aenm. Adams Houwelick.
[4] Voorreden.
[5] Verzamelde bewijzen bij _Kalff_, Cats, _Gids_ 1899,
III, blz. 387. En bij _Van Heeckeren_, Vader Cats: _Taal
en Letteren_ V. Verder: Uit alle de Wercken van Jacob Cats,
blz. VI. Med. Dr. E.D. _Baumann_, Johan van Beverwijck, in leven en
werken geschetst (1910), blz. 41 vv.--Zie ook over zijn populariteit:
_Nieuwe Gids_ 1910, II, 412, _Groot Nederland_ 1911, II, blz. 225.
[6] Cats, Trouringh, 't Gront-Houwelick, blz. 6.
[7] Lees verder de mooie bladzijden betreffende _Cats_ van
Dr. _A. Kuyper_, Het Calvinisme en de Kunst, 1888, blz. 34 vv.
[8] Vryster-mart (slot).
[9] Zo schrijft _van Heeckeren_ (1876) in _Taal en Letteren,_ V, 83.
[10] Q. geeft.
[11] C. Huygens, Costelick Mal.
Zie o. a. hier Aant. bij 1582.
In zijn Trouringh (1637) 4º, blz. 304 vermeldt hij, hoe het Parlement
van Parijs--5e Sept. 1634--het geval beslist van "de broeder des
konings."
[12] Bij haar afbeeldsel, achter de Tafel in de Trouringh.--Zie over
haar: _Eucleria_, van haar zelf, Altona, 1673.
[13] Tijdschrift Mij. Letterkunde, Leiden, VI. 25.
[14] Inleydinge (of "Voorreden") van de Trouringh 1637.
[15] In de voorrede van de Lat. bewerking, die ook in dit opzicht van
Cats zijn werk verschilt, worden beide personen aldus gekarakteriseerd:
"Loquuntur in Opere Catsii Belgico Sophroniscus et Philogamus,
quorum hic discentis, ille docentis partes sustinet, hic amantium
officia scire satagit, ille exponit. alter concitatior et ardentior,
alter cautior; alter nullum non conjugii modum probat; alter non
nisi legibus circumscriptum: hic juvenili ardore et fiducia promit,
quiequid dictat amoris affectus, ille senili gravitate regit dictis
animos et pectora mulcet, hic, ut vivant, aut ut vivere optent amantes,
ille ut vivere oporteat, ostendit."
[16] _Ebert_, Allgem. Gesch. d. litt. d. MA. II.--_Kalff_,
Nederl. Letterk. I, 419.
[17] "Est historia quaedam ex hispanorum monumentis depromta
lectu amoena ob varios cuentus: Doctor Potzzo hispanice dicitur eam
descripsisse, quem autorem tamen non vidi. habet quaedam similia cum
narrationibus Heliodori. argumentum est nobilis quidam hispanus amore
ill ctus Aegiptiam puellam (quam nos heijdens vocamus) per longum satis
tempus sequitur, vitam illam rudem, mendicam et rusticam tolerat, et
mores sorditos istius hominum generis, tandem agnita fuit ista Aegiptia
pro virgine nobili et hinc foelix matrimonium." (Tijdschrift 1.1.)
[18] "En igitur tibi historiam quam ex hispanorum monumentis hausi,
siue illa vera, vt isti affirmant, siue noua, siue ex antiquitate
deprompta, non admodum curo; narratio est rara et amoena, ego
rudi Minerea eam tractaui, tu contrahere, omittere, noua inserere,
prout videbitar, poteris. locus communis his in Censurâ esse poterit
... narrationes ... rudes sunt, secundas expectant et requirunt curas.
In nominibus si quid mutare tibi visum, non refragabor; teut nica
disponam vt potero; minima mutatio etiam optima." (Tijdschrift
1.1. 27, 28.)
[19] Zie _J. A. Worp_, Noord en Zuid XX, 56.
Of gebruikt Cats Ferdinando om de maat? Wat heeft de franse
vertaling? Waarschijnliker toch gebruikte Cats een franse.
[20] _Worp_, a. pl.
[21] _A. Borgeld_, Tijdschr. XXV, 73.
In de Vyf nieuwicheden (1653 door Henryk Takama vertaald) wordt dit
Sp. H. vermeld als vroeger al uitgegeven.
[22] Alleen de e (nu en dan) is voluit als en gedrukt; het een enkele
maal voorkomende en (naast ende) als ende; de vv als w. Vgl. hiervoor,
Cats-z'n tekst op blz. VI.
[23] Men zie Mr. Ch. M. Dozy: Pieter Nolpe, _Oud-Holland_ 1897 pag. 49.
[24] De l'origine des Egiptiens, autrement Bohemiens, vide
Est. Pasquier des Recherches de France lib. 4. cap. 17. Et
de horum Chiromantia lib. 7. cap. 39. Item
Camerar. part. 1. Meditat. historic. cap. 17.
[25] 7. F2 dat 'et; in F2 zijn de enclytica overal door een '
gescheiden; zo b.v. 32. weet 'er 44. uyt 'er, 60. sy 'er ; 73. gunt
'er; 114. of 'er; 173. quam 'er; 312. waer 'et; 328. was 'et, (enz.).
[26] 13. F2 Madrid.
[27] 47. voegen: aldus in de regel de ou (= onze oe).
[28] 64. Q F spelen. O F2 stelen.
[29] 69. F2 vaerdig; en zo geregeld deze ee.
[30] 175. F. ontbr. Voor haer. F2 haer en haer.
[31] 313. F mynen 't wil. F2 mijnent wil.
[32] Dit is een seker hantghespel in Spaengjen ghebruyckelick, 1
daer onder met eene na de mate wert gesongen.
[33] 354. F2 paegjen.
[34] 358. F2 afgekomen.
[35] 508. F2 al wat 'er.
[36] 591. proeve.
[37] 719. F uwen 't wil. F2 uwent wil.
[38] 789. oorlogh.
[39] 843. F2 hoon.
[40] 859. Uyt.
[41] 929. F2 Uw.
[42] 1098. F2 ontbreken.
[43] 1128. F2 ongedult.
[44] 1252. F2 op dese.
[45] 1333. Q Canstançes.
[46] 1364. proef.
[47] Den vermaerden schrijver doctor _Pozzo_, wordt geseyt in
't 1425
Spaens deze historie beschreven te hebben.
[48] F wonderbaerlick.
[49] 1529. F2 geloof hadden gegeven.
[50] 1579. F2 houdt.
[51] 1582. F2 ader.
[52] 1593. ontdekt.
[53] 1598. Vyt.
[54] 1653. proeve.
[55] 1695. hitten.
[56] 1703. Q af. F1 F2 of.
[57] 1791. F2 Even-wel _Estienne P._
[58] 1797. F2 dat'er.
[59] 1807. F2 van houden.
[60] 1943. F1 F2 vernoegen.
[61] 1972. F2 van Laban.
[62] 1975. F2 my in uwe.
[63] Vgl. daarmee: _dede_: "het selve gebreck hebbende dat onse Crates
_dede_, te weten een bult op den rugh."
[64] Vgl. Tijdschr. Ned. Letterk. II, 20.
[65] Vgl. ook ald. 22, noot.
[66] Vgl. ook: _Jos. Bédier_, Les Fabliaux. Etudes de littérature
populaire et d'histoire littéraire du moyen-Age2, 1895. Daarover
_G. Busken Huet_, Komen onze sprookjes en vertellingen uit Indië,
_Gids_, Okt. 1902. Verder: Bursian Jahresbericht, XIIe Jahrg. (1884)
II, I, 20, 205, 271.