Op Hoop van Zegen: Spel van de Zee in 4 Bedrijven - 1

OP HOOP VAN ZEGEN
SPEL VAN DE ZEE
in 4 Bedrijven

DOOR
HERM. HEIJERMANS Jr.

AMSTERDAM. – S. L. VAN LOOY
1901.



Voor de eerste maal opgevoerd door de „Nederlandsche
Tooneelvereeniging” te Amsterdam op Maandag 24 December 1900.



DRAMATIS PERSONAE.
Kniertje, eene visschersweduwe.
Geert } haar zoons.
Barend }
Jo, haar nicht.
Cobus, haar broer.
Daantje, diakenhuismannetje.
Clémens Bos, reeder.
Mathilde, zijn vrouw.
Clémentine, zijn dochter.
Simon, scheepmakersknecht.
Marietje, zijn dochter.
Mees, Marietjes aanstaande.
Kaps, boekhouder.
Saart, visschersweduwe.
Truus, visschersvrouw.
Jelle, bedelaar.
1ste Veldwachter.
2de Veldwachter.

Het Spel geschied in eene Noordzee-visschersplaats.



EERSTE BEDRIJF.

De armoedige woonkamer van Kniertje. Links, twee bedsteden en deur.
Rechts, ladenkast met heiligebeeldjes, pullen en portretjes. Een
schouw. Achter, klinkdeur naar het kookhok, glazenkast, kooi met duif,
raam met bloempotten. Middag.


EERSTE TOONEEL.
Cobus. Clémentine. Daantje.

CLÉMENTINE (’n schetsboek op de knie). Nou dan! – Cobùs!
COBUS (poseerend, schrikt wakker, glimlacht). Hè-hè-hè! Ikke heb niet
geslapè... Nee, neè...
CLÉMENTINE. Hoofd meer zoò – Nog meer – Wat zanik je nou! Strakjes zat
je zoo leùk. En – je hand op je kniè...
COBUS. Tja – as je zoo lang stil zit – krijg je ’t te pakkè...
CLÉMENTINE (ongeduldig). Zou je nou asjeblief, às-je-blièf nièt willen
pruimen?
COBUS. Ik – Ikke pruim niet. Kijk maar.
CLÉMENTINE. Hou dan je mond dicht.
DAANTJE (binnentredend door kookhok). Dag saam.
CLÉMENTINE. Dàg. Ga nog maar ’n hoekie om.
DAANTJE. Nee, Juffrouw – ’t wordt tijd. Nou – ik zou ’m nog niet
herkenne.
CLÉMENTINE (glimlachend). O.
DAANTJE (z’n bril verzettend). Ziet-u – as ’k zoo vrij mag zijn – z’n
kin staat ànders – en – en z’n òòge bevalle me niet – maar z’n neus die
is ’m – en – en – z’n dassie da’s màchtig – daar zou je op zwere.
CLÉMENTINE. Zoo.
DAANTJE. ... En de bedstee met de gordijne... ’t Is me ’n bik. (neemt
’n pruim). Kan u mijn niet is gebruike?
CLÉMENTINE. Misschien. Hand hooger! Je mònd stil!
COBUS. Da’s makkelijk ezeid – as ù gewoon is te pruime en je niet
pruime màg – dan kan je je lippe niet vàsthoue. Wat zeg jij, Daantjè?
DAANTJE. Ik zeg dat ’t tijd wordt. We ete om vier en de moeder is
làstig.
CLÉMENTINE. Dat zal met jullie ouwetjes wel nóodig zijn.
DAANTJE (een stoel bijschuivend). Pèh! We hebbe nog al wat in te
brenge! Niet dàt! ’n Diakenie is me ’n bik. Vrete met snauwe – of je ’n
bedelaar ben. Vanmorrege koffie as – as ’t onderste uit de regenton –
en errete zoo hard as je eksteroog.
CLÉMENTINE. In jouw plaats – hou je mond stil! – zou ’k God danken dat
me ouwe dag bezorgd is.
COBUS. Tja-tja je mag je niet bezondige...
DAANTJE... God dànke? Née hoor. Me heele leven gevaren – hoeveel reize
wel? – niet te telle – schipbreuk gehad – gebrek gehad – gevaren van me
tiende – èn – twéé zoons op zee verloren. Nee hoor. Nee hoor. De moeder
is ’n krèng. Je zou d’r op d’r smoel slaan...
CLÉMENTINE. Nou! Je ben hier niet in de kroeg.
DAANTJE. Dat ben ’k net niet. Maar ’t gaat je tot hièr zitte. Verlejen
week mocht ’k niet uit, omdat ’k met je permissie, náást ’t bakkie
gespoegd had. Zeg u nou zèllef – zou ù met òpzet náást ’t bakkie
spoege? ’n Diakenie is ’n gevangenis. Hebbe ze je opgeborrege dan zijn
ze je kwijt. ’k Wou da’k met fassoen door de haaie gevrete was, toen ’k
nog voer...
COBUS (giegelend). Hè-hè-hè! De haaie luste jou niet. Je ben te taai,
man.
CLÉMENTINE. Hou je lippen stil!
COBUS. Tja, tja.
DAANTJE... De haaie lùste niet... ’n Karkas slikke ze nog. Pèh! De
ouwe Willem heb ’k voor me ooge in tweeën zien bijte dat ’t bloed ’r
uit spoot. En die wàs mager.
CLÉMENTINE. Is de ouwe Willem door ’n háai opgegeten?
DAANTJE. Door één? Door zès. Zóo as-die overboord sloeg hadde ze ’m te
pakke. ’t Water zag rood.
CLÉMENTINE (glimlachend-ongeloovig). Hè, wat vreeselijk! En toch zou ’k
’t wel is willen meemaken – zoo iets.
DAANTJE. Pèh! Wille meemake... Wij mòtte...
CLÉMENTINE. Heeft ie geschreeuwd?
DAANTJE. En hoe!
COBUS. Tja, je zal niet schreeuwe as je de tande in je bille voelt –
hèhèhè! (Buiten klinkt ’n viool. Op de maat der muziek schokkert Cobus
in z’n stoel). Tadedade – dadada –
CLÉMENTINE (driftig het schetsboek sluitend). Daar dan! (opstaand).
Morgen ben je rustiger hoor!
COBUS (zich uitrekkend). Heelemaal stijf! (danst knip-vingerend met
waggelende beentjes). Tadedada – dadada.
DAANTJE (bij het raam). Psst! Niemand thuis.


TWEEDE TOONEEL.
De vorigen. Jelle. Barend.

JELLE (voortspelend). Asjeblief!
DAANTJE. Niemand thuis!
JELLE. Ik kom vàst eens in de week.
DAANTJE. Ze zijn naar de haven.
CLÉMENTINE. Daar! (smijt iets het raam uit).
JELLE (ophoudend). Dank u wel (zoekt).
COBUS. Achter die steen, stommert.
DAANTJE. Néé – meer daar.
CLÉMENTINE. ’k Heb ’t diè kant uitgesmeten. Hè, wat ’n ezel! Is-die zòo
kippig?
COBUS. Hij heit maar ’n hallef oog – en met ’n hallef oog zie je niet
veel. Achter je!
JELLE. Ik zie niks.
DAANTJE. Psst! Hé! Barend help is ’n handje!
CLÉMENTINE. ’r Moet ’n dubbeltje liggen.
BAREND (een mand wrakhout op den rug). Geef ’t ’m dan in z’n poote
(bonst de mand neer). Hier! (draagt het hout door het kookhok).
JELLE. Duizendmaal bedankt, juffrouw (loopt spelend door).
COBUS. Hè-je-die kwajongen gehoord?
CLÉMENTINE (tot Barend). Zeg ’ns, groote aap, had je ’t tegen mij?
BAREND (schuw-verlegen). Nee, juffrouw. ’k Wist niet dat ù hier was. Ik
dacht...
COBUS. Je mot niet denke – je mot denke om weer zoo gauw mogelijk na
zee te gaan – en brood voor je moeder te verdiene.
BAREND. Bemoei je ’r niet mee...
COBUS. Hoor – tegen mijn het ie praas – en anders staat-ie met z’n bek
vol tande – ik ben niet bang – hèhèhè – ik doe niet in me broek as ’k
vare mot – hèhèhè!
DAANTJE. Kom nou. ’t Heit vier geslage.
CLÉMENTINE. Morgen, tièn uur, Cobus...
DAANTJE. Kan niet juffrouw. We motte steentjes krabbe.
COBUS. Ja, we motte steentjes krabbe.
CLÉMENTINE. Weer wat nieuws! Wat is dat?
DAANTJE. Nou – ’t onkruid krabbe op de binnenplaas.
CLÉMENTINE. Morgen-middag dan?
COBUS. Tja – dan zal ’k ’r weze (neemt ’n pruim uit Daantjes doos) Dag
juffrouw. Dag lutjebroek. Hèhèhè!...


DERDE TOONEEL.
Barend. Clémentine.

CLÉMENTINE (haar hoed vaststekend). Die plaagt je nog al is, hè?
BAREND (schuw-lachend). Ja, juffrouw.
CLÉMENTINE. Ben je an ’t zoeken geweest op ’t strand? (hij knikt
verlegen). Veel gevonden?
BAREND. Nee – ’t was vannàcht eb – en dan – en dan – (stokt).
CLÉMENTINE. Ben je nou héúsch bàng, domme jongen, om te varen (hij
knikt lacherig). En ze doen ’t allemaal...
BAREND (bot). Ja, ze doen ’t allemaal.
CLÉMENTINE. ’n Man mot niet bang zijn...
BAREND. Nee, dat mot ’n man niet...
CLÉMENTINE. Nou dan?
BAREND (aarzelend). Ik blijf liever an wal...
CLÉMENTINE. Ik zal je niet dwingen... Hoe oud ben je?
BAREND. Vorige maand afgekeurd voor de dienst.
CLÉMENTINE. Afgekeurd?
BAREND. Voor me – voor me – ja, dat weet ’k niet – maar àfgekeurd.
CLÉMENTINE (lachend). Da’s ’n gelukkie – ’n bànge soldaat...
BAREND (kort-opvlammend). An wal ben ’k niet bang – laat ze maar op
komme – dan haal ’k ze ’n mes door d’r ribbe!...
CLÉMENTINE. Mooi!
BAREND (weer zakkend in verlegenheid)... Neem me niet kwalijk, juffrouw
(zwak getoeter van een stoomboot)... Da’s de Anna – d’r is ’n dooie an
boord.
CLÉMENTINE. Wéér ’n dooie?...
BAREND. De vlag hing – halfstok.
CLÉMENTINE. Tù-tù-tù-tù... Nummer twee van de week. Eerst de Agatha
Maria...
BAREND. Nee, ’t was de Charlotte...
CLÉMENTINE. O ja! De Agatha was de vórige week. En is ’t al bekend
wiè... (hij knikt ontkennend). Ben je dan niet nieuwsgierig?
BAREND. Och – je went ’r an – en van ons is ’r niemand op –
(verlegen-triestig) vader kàn niet – Jozef kàn niet – Hendrik kàn niet
– die – dat weet u wel – en – en – Geert – nou die zit nog altijd in de
kast...
CLÉMENTINE. Ja – diè heeft wat ’n schánde over jullie gebracht.
BAREND (wrokkig). Schande... schande...
CLÉMENTINE. Wanneer komt-ie vrij?
BAREND. Wete we niet...
CLÉMENTINE. Weet je niet?
BAREND. Zes maande hebbe z’m gegeve – zès maande – maar de voor-arrest
ging d’r af – en hoe lang die duurde wete we niet.


VIERDE TOONEEL.
De vorigen. Kniertje.

KNIERTJE (door het raam). Dag juffrouw.
CLÉMENTINE. Daàààg!
KNIERTJE. Hoe komme de kippe nou los? Kijk de haan nou toch is! Ga je
weg sallemander! Kischt! Vort! Jo! Jo!...
BAREND. Laat ze maar loope. Ze gaan al vanzelf.
KNIERTJE (binnentredend). Da’s ’n geduvel zonder end, juffrouw! Toe
steek je poote nou is uit! Motte we weer mot met Arie krijge?
BAREND (lijzerig). Dan zàlle we mot krijge (onverschillig af, jaagt
buiten de kippen op).
KNIERTJE. Dan zàlle we... Zoo’n lam stuk jongen mot ’r nog geboren
worde... Doodvreter! – Gaat u al weg?
CLÉMENTINE. ’k Ben nieuwsgierig wat ’r met de Anna gebeurd is.
KNIERTJE. Ja – ik was ook al op weg – maar ’t kon nog zoo lang dure –
en ’k heb me buik vol van dat wachte op de pier – as de pièr is
vertelle kon... Is u klaar met ’t portretteere van me broer?
CLÉMENTINE. Morgen. Ik wil Barend ook wel is teekenen – zoo als-ie
strakkies binnenkwam met ’n mand hout op z’n schouers.
KNIERTJE. Bàrend? Nou, mijn goed.
CLÉMENTINE. Die schijnt hier niet èrg vertroeteld te worden.
KNIERTJE (verveeld). Dàt most ’r bijkomme! Vertroeteld! Hoe eerder ’k
’m kwijt ben hoe liever! (door het raam) Jaag ze dan op! Kischt!
Kischt!
BAREND. De haan wordt bang van al dat schreeuwe.
KNIERTJE. Dan slacht-ie jou wat! Kischt!
CLÉMENTINE. Hahaha! Hahaha! Nou die zit lekker op Ari z’n dak.


VIJFDE TOONEEL.
De vorigen. Jo.

JO (door linksche deur – bruin voorschoot – rooi-ijzers aan de zwarte
handen). Dàg juffrouw.
KNIERTJE (nijdig). De kippe zijn los! De haan zit op Ari z’n dak.
JO (vroolijk-lachend). Hahaha! Dáar zal-ie toch geen eiere legge!
KNIERTJE. Hoor haar! En nou wéet ze dat ’t laatst op vechte af is
geweest omdat ze in z’n aardappelveld liepe!
JO. ’k Heb ze zélf losgelate, ouwe brombeer – Truus het gister gerooid.
KNIERTJE. Zeg ’t dan dadelijk.
JO. Nee maar, wat doe ’k nou ànders? O, juffrouw – die wordt alleen
mensch as ze gromme kan. ’s Nachts as ze slaapt knort ze nòg hardop.
Van nacht het ze in d’r droom gevlóékt! Hahaha! Nou maar je màg! Snauw
jij maar, hoor! Je ben toch ’n goeie ouwe. (tot Barend die binnenkomt).
Ach stumper! Zit de haan op ’t dàk? En wil-ie ’r niet afkomme?
BAREND. Nou – schei uit!
JO. Wedde dat as je met de kippies vrijt – de haan jaloersch wordt en
vanzelf na benee tippelt? Hahaha! Hij ziet ’r wit van!
CLÉMENTINE. Nou, nou!
JO. Hij mot bakker worde, wat tante? Met je blóóte voetjes in ’t
roggemeel! Hahaha!
BAREND. Jullie kunne allemaal!... (driftig af, links).
JO (nasarrend). Stakker!...
CLÉMENTINE. Nou – plaag zoo niet... Ben je an ’t rooien?
JO. Tja van vanmorge vier uur af. Niks gedaan tante – allemaal rot en
kriel.
KNIERTJE. ’n Arm mensch wordt wèl bezocht – regen en regen – de boel
mòst rotte – d’r was geen houe an – en zoo ga je de winter in – de
harde winter – ach, ach, ach!
JO. Hè, wat zanik je weer. Toe làch nou is. Ben ik zoo hangerig? Geert
kan elk oogenblik werom komme èn...
KNIERTJE. Geert – en wat dan?
JO. Wat dan? Dan – dan – Dan niks! Vroolijk zijn. Met knieze en gromme
win je geen aardappel meer. Ja, zoo mot ’k nou de hééle dag prate... ’k
Heb ’n konijn gevangen. O zoo!
CLÉMENTINE. Gesprenkeld?
JO. En netjes. Die schooier wou van ons armoedje meevrete. Jawel. We
làte ons begappe! Net terwijl ’k an ’t rooie ben, zegt de sprenkel:
knàp – ’n vette hoor – veertig cente minstens!
CLÉMENTINE. Da’s leuk! Nou – ik ga.


ZESDE TOONEEL.
Kniertje. Jo. Clémentine. Bos.

BOS. Hallo! Blijf je hier heelemaal logeere? Mag ’k ’r in komme?
KNIERTJE (vrindelijk). Natuurlijk, meneer. Asjeblief, meneer.
BOS. ’k Heb vuile pootjes, kindere.
KNIERTJE (lief). Hindert niks, meneer. Droog zand is geen ongeluk – ga
u zitte.
BOS. Daar zal ’k nièt nee op zegge. Ja, Knier, we worde ’n daggie
ouwer, meid. Dag nichie.
JO. Dag meneer. U ziet... (wijst lachend haar handen).
BOS. Mot je naar bal met je handschoentjes?...
JO (knikt uitdagend). De horrelepiep en de schotsche drij! – Hè!
BOS. Hahaha! Jij ben ’n brutaal zwartoogie (tot Clémentine): Nou?
Laat’s kijken.
CLÉMENTINE (kribbig). Née. Daar heb-u toch geen verstand van.
BOS. O. Dank u. Breng ’n dochter groot, leer ’r teekene, maar je neus
’r buiten. Kom! Doe nou niet kinderachtig!
CLÉMENTINE (verwend-kribbig). Née. As ’t àf is.
BOS. Eén oogenblikkie.
CLÉMENTINE. Hé, pa, zanik nou zoo niet. Dat gezeur!...
BOS. Alweer ’n standje te pakken, hahaha!


ZEVENDE TOONEEL.
De vorigen. Barend.

BAREND (verlegen). Dag, meneer.
BOS. Barendje – je komt asof je geròepen was.
BAREND (lacherig-verwonderd). Ikke?
BOS. We hebben je noodig, ventje.
BAREND. Goed meneer.
BOS. Drommels, ’r begint hier al wat te groeie.
BAREND. Ja, meneer.
BOS. Je wordt ’n héele kerel. – Hoe lang loop je nou al zonder werk?
BAREND (schuw). Drie verreljaar...
KNIERTJE. Dat liegt-ie – meer dan ’n jaar...
BAREND. Niewaar!
JO. Wel waar! Reken maar op... November... December...
BOS. Goed, goed, kinderen. Geen kwestietjes. ’t Leven is zoo kort...
Nou, Barendje – heb je lust in de 47?... Wat?...
BAREND (angstig). De 47...
BOS. De Op Hoop van Zegen...
CLÉMENTINE (verwonderd). Wil u de Hoop van Zegen...
BOS (scherp). Hou je ’r buiten! Hou je ’r buiten, zeg ik!
CLÉMENTINE. En van morgen nog...
BOS (driftig). Clémentine!
CLÉMENTINE. Maar pa...
BOS (heftig met den voet stampend). Wil je asjeblief vooruit gaan?
CLÉMENTINE (schouderophalend). Wat flauw om kwaad te worden – hè, wat
klein – Bonjour!
KNIERTJE. Dag juffrouw...


ACHTSTE TOONEEL.
Kniertje. Jo. Barend. Bos.

BOS (glimlachend). Precies d’r mama. ’n Katje, hè? Ja – bij tijden mot
je ’n duvel zijn, hahaha! Anders zouen m’n vrouw en m’n dochter de
reederij waarnemen – en ik in de keuken de aardappels schillen, hahaha!
Ofschoon ’k dat ook wel gedaan heb in me jonge jare.
KNIERTJE. Of ’k me dat herinner...
BOS. Aarpels met ’n versche haring (smakt met de lippen). Maar voorbij,
voorbij. Met ’n vloot van acht loggers staat je kop na andere zaken –
(glimlachend) al zie ’k nog graag zoo’n paar zwarte oogies, brutaaltje!
Mag ’k toch wel zeggen? Ongevaarlijk – tijd gehad – hahaha!
KNIERTJE. Gaat uw gang maar...
BOS. En ons vrindje?
KNIERTJE. Doe dan je bek open!
BAREND. Ik wou liever...
KNIERTJE (nijdig). Liever... lièver!
JO. Hè – wat ’n mispunt!...
BOS. Kinderen! Geen ruzietjes!... Jong, je mot ’t zelf weten. De Hoop
van Zegen heeft ’t vorig jaar op de haringvangst, in ’n teelt van vier
reizen, de besomming van veertien duuzend gulden gemaakt – de equipage
is compleet – Hengst is schipper – de matrozen zijn ’r op één na... de
jongste, de reepschieter, de afhouer – alles voorzien – nou dacht de
schipper an jou as oudste – driekwart, jong.
BAREND (zenuwachtig-aarzelend). Nee – née, meneer...
KNIERTJE. O, zoo’n koppig kreng! ’k Kan ’m niet na boord rànsele...
JO. As ik ’n man was...
BOS. Ja maar dat ben jij nou niet – jij ben ’n knappe meid – hahaha! –
Zulke matroosjes kunne wij niet gebruike. – En waarom wil jij niet,
vadertje? Bang voor zeeziekte? Je heb toch al ’n teelt meegemaakt as
afhouer en as middeljongen...
KNIERTJE. En as speeljongen, meneer!...
JO. Hij slentert en schooiert liever – Uh, wat ’n pietermannetje!...
BOS. Je doet èrg dom, jong. Met je grootvader heb ’k zelf gevaren – ja,
toen had ’k ook liever bij moeders pappot gezeten, dan prikken levend
gehouen met handen as klompies ijs – en liever in ’n versche boterham
gehapt dan prikkekoppen afgebeten... En je vader...
BAREND (heesch). Me vader is verzope – èn me broer Jozef – èn me broer
Hendrik – Nee – ik vertrap ’t!...
BOS (opstaand, vrindelijk). Ja – as-die zóó denkt, is ’t beter ’m niet
te dwingen, moeder Kniertje. Dat kan ’k meevoelen. Mijn vader is ook
niet op z’n bed gestorven – maar as je zoo doorredeneert, leit de heele
visscherij op ’r gat – of we motten met ’n simmetje uitgaan op baars en
bliek en palinkies...
KNIERTJE (driftig). ’t Is om te...
BOS. Lauw! Lauw! Met geweld vang je nog geen katterige haring...
JO (lachend). Die zou ik wel is wille zien!
BOS (lachend). Dat gelooft ze niet, Knier! Wij weten bèter, wat?
KNIERTJE. Ach – ik vin ’t niet om te gekke, meneer. Die beroerde
kwajongen praat ’r van asof ik me man – – en die goede Jozef – – en –
en – vergeten ben – maar dat ben ik niet – dat (eindigt in zacht
snikken).
JO. Mal mensch! Toe! Tantetje-lief! Lamzak! Draak! Stuk schagrijn!
BOS. Niet huilen, Knier!... Met huilen maak je de dooien niet levend...
KNIERTJE. Nee, meneer – dat weet ’k wel, meneer. De volgende maand
wordt ’t twaalf jaar dat de Clémentine op ’t Zand is gebleven...
BOS. Ja, ’t was de Clémentine – in ’88.
KNIERTJE. November acht-en-tachtig... Toen was hij zeven. Wou zoo’n aap
daar nou méer van wete dan ik?
BAREND (nerveus). Dat heb ’k niet gezeid. ’k Ken me vader heelemaal
niet – en me broers niet... Maar – maar –
BOS. Nou dan?
BAREND. ’k Wil ’n ander vak? Niet op zee – néé...
KNIERTJE. ’n Ander vak? Kan je wat anders? Nog niet leze of schrijve...
BAREND. Is dat mijn schuld?
KNIERTJE. Nee – ’t is de mijne. Drie jaar heb ’k ondersteuning gehad –
’t eerste jaar drie – ’t tweede twee vijf-en-twintig – ’t derde ’n
daalder – de andere negen kon ’k rondscharrele...
BOS. Vergeet je mij nou totaliter?
KNIERTJE. Daar blijf ’k u dankbaar voor, meneer. As ’k bij u en bij de
pastoor niet had kenne werke of is ’n warrem kliekie hale – dan – dan –
En dat verwijt de snotneus me nog!...
BAREND. Ik verwijt niks... Ik... ik...
JO. Kom uit je wóorde. Meneer zoekt ’n plaasie om van z’n cente te
leve.
BAREND. Jij kan!... Ik wil alles – zandgrave – helmenplante – inzoute –
ik wil metselaar worde of timmerman – of loopjongen...
JO. ... Of burgemeester! Of veldwachter! Hahaha! En ’s nachs in ’t
dònker loope – om de diefies te pakke... O! O! Wat ’n stùk van ’n
man!...
BOS. Brutaaltje!
BAREND. An jou heb ik maling!... Heb ’k ’n woord geklaagd toen laatst
’t zout ’t vleesch van me poote vrat, toen ’k niet slape kon van de
pijn.
KNIERTJE. Metselaar wòrde... De jongen is gek!... Timmerman worde...
Hoeveel keer krijgt ’n metselaar ’n ongeluk? Elk vak het wat anders...
BOS. Ja, Barendje – ’t is wèl onnoozel. Risico van de arbeid, jongetje.
Denk is an de mijnwerkers, de machinisten, de stokers – de – de. Hoe
dikwijls klim ik niet langs ’n valreep? Hoe dikwijls roei ik niet naar
’n logger? Kuren, ventje! Daar mot je niet an toegeven.
KNIERTJE. En we hébbe geèn keus. God alleen weet hoe de winter zal zijn
– al de aarpels zijn in ’t late najaar verrot, meneer...
BOS. Ja – da’s in de hééle streek. – Nou, joggie?
BAREND. Née, meneer.
KNIERTJE (driftig). As je dan maar ’t huis uitrukt – opvreter!
BAREND (dof). Goed, moeder.
KNIERTJE. Marsch! ’k Zou ’m... (dreigt).
BOS. Kom, kom. (’n Stilte. Barend loopt schuw heen).


NEGENDE TOONEEL.
Kniertje. Jo. Bos.

JO. As ik zoo’n zoon had...
BOS. Maak eerst dat je ’n vrijer krijgt...
JO (glunderend). Die hèb ’k hoor!... As ik zoo’n zoon had, sloeg ’k ’m
links en rechts! Bah! ’n Bànge man! (luchtig) ’n Zeeman weet niet beter
of vroeg of laat... Daar denkt-ie niet over... As Geert zoo was... dan
weet ’k wel dat... Verbeel je tante – Géért...
BOS. Geert?...
JO. Die staat de duvel – wat tante? Nou, ’k ga afrooie. Dag Meneer.
BOS. Zeg, zwartoogie – lach jij nou àltijd?
JO (schaterend). Nee, ’k zal huile! Daààààg! (terug in de deuropening).
Tante – spreek ’s over Geert.


TIENDE TOONEEL.
Kniertje. Bos.

BOS. Geert – is dat je zoon, die...
KNIERTJE. Ja, meneer.
BOS. Zès maanden?
KNIERTJE. Ja, meneer.
BOS. Insubordinatie?
KNIERTJE. Ja, meneer – z’n hande niet thuis gehoue...
BOS. Stomme bliksem!
KNIERTJE. Ik denk dat z’m gesard hebbe...
BOS. Dà’s larie! Sarren doen ze niet bij de Marine. ’n Mooie boel! ’t
Gezag zou voor de haaien zijn, as ’n matroos maar opstoppers had uit te
doelen, as ’m iets niet beviel.
KNIERTJE. Da’s wel waar meneer, maar...
BOS. En is zij op die... op die deugniet verkikkerd?
KNIERTJE. Z’is dol met ’m. En dat mag. ’t Is ’n knappe jongen – net z’n
vader – en sterk – Daar staat z’n portret – toen droeg-ie nog z’n
uniform – eerste klasse – nou is-ie...
BOS. Gedegradeerd?...
KNIERTJE. Nee – weggejaagd – as-ie vrij komt... De brani-kraag stond ’m
zoo lief – tweemaal in Indië geweest – ’t is hard – en as-ie de
volgende week – of over veertien dage – of morgen – ’k weet niet
wanneer – werom komt, heb ’k ’m ook op me dak – ofschoon – ofschoon –
dàt mot ’k van ’m getuige – hij ’r geen gras over zal late groeie –
Zoo’n reus vindt overal ’n schipper...
BOS. ’n Lekker dier...
KNIERTJE. As jongen is-ie al op de geepreis geweest.
BOS. ’k Zal je één ding zeggen, Knier – liever neem ’k ’m niet –
ontevrejen rakkers zijn ’r tegenwoordig genoeg – Wat van de Marine komt
– dat is – verdomd ’t is wáar – dat is róod op de graat – rooien blief
ik niet. Gelijk?
KNIERTJE. Zeker meneer. Maar mijn jongen...
BOS. Jawel... Lauw! Jacob – de kromme Jacob heeft de schipper ook an de
dijk motten zetten. Die was, godbetert, met alles ontevrejen – die
dacht dat ’k met de besomming knoeide. – Ja – ja. Krankzinnig. Nou
probeert-ie ’t in Maassluis. Bij ons geen fratsen.
KNIERTJE. Mag ’k ’m dan na de schipper zende – of direk na ’t kantoor
van de waterschout?
BOS. Maar je zègt ’m...
KNIERTJE. ... Ja meneer.
BOS. Komt-ie bijtijds dan kan-ie op de Hoop van Zegen. Net van de
helling. De proviand en de vaten worden ’r in gebracht – en terug met
’n vòlle lading – dat weet je.
KNIERTJE (blij). Ja meneer.
BOS. Nou – ajuus! (buiten stemgemompel). Wat is dat?
KNIERTJE. Mensche die van de haven terug komme – de Anna het ’n dooie.
BOS. De stoomtrawler van Pieterse? – Sjongen! Wie is ’t?
KNIERTJE. ’k Weet ’t niet. ’k Ga effen hoore.


ELFDE TOONEEL.
Geert. Barend.

(Het tooneel blijft ledig. Buiten vaag gemompel. Pratende visschers
gaan het raam voorbij. Een kerkklokje luidt. Geert sluipt de linksche
deur binnen, smijt ’n pakje in rooden zakdoek neer, kijkt schuw in de
bedsteden, in het kookhok, loert door het raam. Dan, grommend, plompt
hij bij de tafel, de hand onder het hoofd, staat wrokkend op, neemt uit
de achterkast het brood, snijdt zich een homp, loopt kauwend naar den
stoel terug, laat de homp grimmig vallen, staart voor zich uit. Het
kerkklok-gelui houdt op.)
BAREND (uit kookhok). Wie?... Geért!...
GEERT (norsch). Ja – ik ben ’t... Nou, je mag wel ’n poot geve.
BAREND (druk zijn hand schuddend). Heb je – heb je moeder al...
GEERT (norsch). Nee. Waar is ze...
BAREND. Moeder die... die...
GEERT. Wat sta je me nou bezopen an te kijke?...
BAREND. Je – je... Ben je – ziek geweest?
GEERT. Ziek? Ik wor niet ziek.
BAREND. Je ziet zoo – zoo wit...
GEERT. Zeg maar bedonderd. Geef ’t spiegeltje is an – Verdomme! Wat ’n
smóél! (smijt ’t spiegeltje woest neer).
BAREND (angstig). Heb je ’t beroerd gehad in de – kast?
GEERT. Nee, lèkker! – Wat ’n vraag! – Je krijgt ’r biefstuk te vrete!
Is ’r klare in huis?
BAREND. Nee.
GEERT. Haal dan wat – As ’k geen druppie krijg – sla ’k zoo tegen de
vlakte.
BAREND (verlegen). ’k Heb geen cente...
GEERT. Ik wel (peurt in z’n zak, smijt een handvol op tafel). In de
kast – verdiend. Daar!...
BAREND. Bij de rooie om ’t hoekie?
GEERT. Kan me niet verdomme – as je maar opschiet (hem naroepend). Is –
is moeder gezond? (een stilte) – En Jo?
BAREND. Die is an ’t rooie...
GEERT. Hebbe se de pest an me?
BAREND. Waarom?
GEERT. Omdat ’k... (kwaadaardig) Kijk toch niet zoo bezopen...
BAREND (verlegen). ’k Mot nog an je – hoe zal ’k ’t zegge – an je ráar
gezicht wenne...
GEERT. Raàr gezicht... Nùl ’k hou ’n bokkie!... Hadde ze de duvel
in?... (norsch) Nou?...
BAREND. Dat weet ’k niet...
GEERT. Verrek – jij weet niks! (Een zwijgen – Barend slipt weg).


TWAALFDE TOONEEL.
Jo. Geert.

JO (met ’n gesprenkeld konijn in de hand)... Jezis!... (laat het
vallen)... Géért!... (vliegt op hem toe, slaat de armen om z’n hals,
barst in zenuwsnikken los).
GEERT (dof). Schei nou uit! Dat verdomde geblèr – schei uit!
JO (voortsnikkend). Ik ben zoo blij – ik ben zoo blij, lieve Geert...
GEERT (grimmig). Nou! – Nou!
JO. Ik kan ’t niet helpe (snikt heftiger).
GEERT (haar armen loswringend)... Nou dan! ’k Kan zoo’n boel leven niet
an me kop hebbe...
JO (verschrikt)... Zoo’n boel leven?...
GEERT (grommend). Dat snap je natuurlijk niet... Zes maande alléén –
alleen met je eigen vuil – in ’n cel... (verblind de hand voor de oogen
houdend) Laat ’t gordijn wat zakke – ’t is hier ’n zon om dol te worde!
JO. God... Geert...
GEERT. Toe dan!... Dà’s beter.
JO. Is je baard?...
GEERT. Me baard beviel ze niet... Die wou ’t Rijk hebbe... Leelijk
geworden, wat? ’k Zie ’r belazerd uit, wat?
JO (aarzelend-lachend). Jij? Nee. Hoe kom je ’r op? Je zou heelemaal
niet zegge... (snikt opnieuw zachtjes).
GEERT. Wel verdomd! Heb je niks ànders te vertelle? (Zij lacht nerveus.
Hij wijst op z’n slapen). Grijs geworden, hè?
JO. Nee, Geert.
GEERT. Je liegt (den spiegel wegtrappend). ’k Heb ’t zelf gezien. De
schooiers om ’n zéeman op te sluite in ’n hok waar je niet loope kan,
waar je niet spreke kan, waar je (slaat woest met de vuist op tafel).


DERTIENDE TOONEEL.
De vorigen. Barend.

BAREND. Hier is de jenever.
JO. ... De jenever!
BAREND. Voor Geert...
GEERT. Bemoei je ’r niet mee.. Is ’r geen glas? – La-maar! (slikt
driftig)... Dat knapt op. Hoe laat is ’t?
BAREND. Half vijf...
JO. Heb je brood genomen? Had je honger?
GEERT. Ja. Nee. Nee. Ja. ’k Weet ’t zelf niet (zet de flesch weer aan
z’n mond).
JO. Toe Geert – niemeer... Je kan ’r niet tegen.
GEERT. Niemeer? (slikt) Torn!... Hahaha! Da’s de beste manier om je
maag te looien! Nog geen vaam! (slikt) Torn! Kijk maar niet zoo