Op Hoop van Zegen: Spel van de Zee in 4 Bedrijven - 4

SIMON. Nee, late we onze tijd nou niet verlulle!... Klaar, Cobus?
COBUS. As je maar voorzichtig ben... Nacht samen...


VIJFDE TOONEEL.
Jo. Kniertje. Clémentine. Marietje.

JO. Jessus, zit nou niet zoo sip!... Late we wat gèzèllig prate dan
dénk je an niks...
MARIETJE. Gisterenacht was ’t óok zoo èrreg... En ’k heb zoo náár
gedroomd... zoo schrikkelijk...
CLÉMENTINE. Droome zijn bedrog, malle meid...
MARIETJE. ’k Weet héelemaal niet òf ’t ’n droom was – d’r wer op de
ruite geklopt – éenmaal – toen ben ’k blijve legge – toen nòg is – toen
ben ’k opgestaan – niks te zien – niks. En zóo as ’k weer lei wer d’r
wéer geklopt – zoo (klopt op de tafel) – en toen heb ’k Mees z’n
gezicht gezien – zoo bleek as... God, o, God... En d’r was niks – niks
as wind...
KNIERTJE (doodelijk-angstig). Drièmaal geklopt?... Driémaal...
MARIETJE. Telkes zoo – precies zoo – ...
JO. Je ben toch ’n naar schaap, jij, om ’t ouwe mensch de stuipe op d’r
lijf te jage met je geklop... (Geklop. Schrik van allen).


ZESDE TOONEEL.
De vorigen. Saart. Truus.

SAART. Wat kijke jullie bezeten?... Dag juffrouw...
TRUUS. Magge we effen?
JO. Hè, góddánk, dat jullie komme.
SAART. Vies buiten! ’t Zand zit dik in me nek en me oore. En koud! Gooi
nog ’n paar blokkies bij!
TRUUS. ’k Kon ’t thuis oók niet uithoue – me kindere legge – zoo niks
geen anspraak – en dat gehùil van de wind. – D’r zijn twee ducdalve
weggeslage...
KNIER (een kous stoppend). Twéé ducdalve...
SAART. Vertel nou liever wat ànders...
JO. Dat zeg ’k ook... Wat hebbe we an die... Suiker en melk? Ja, hè?
SAART. Wat ’n vraag! ’k Zal koffie zònder suiker drinke!...
JO. Nou – Géert wou nooit suiker...
CLÉMENTINE. Je zoontje heeft zich dapper gehouen, Truus... ’k Zie ’m
nog staan wuiven...
TRUUS (breiend). Ja, da’s ’n schát van ’n jongen – en amper twaalef
jaar – U had ’m motte bijwone, twee en ’n halleve maand gelejen, – toen
de Anna zònder Ari binnenkwam – wat het dat kind zich toen as ’n èngel
gedrage – net ’n groote man. – ’s Avons zat-ie bij me op en ’n
gesprekke! – die jongen weet meer as ik – As ’t schaap maar niet èrreg
zeeziek is geweest...
SAART (breiend). Nou zal je me niet geloove – maar met ’n rooie bril
wòr je niet zeeziek.
JO (een baaien broek verstellend). Hahaha! Heb-ie ’t zellef geprobeerd?
Zij doet as de dokters – die late ’n ànder slikke...
SAART. Ik heb ménig nachie an boord geslape toen me man nog leefde en
mènig tochie meegemaakt...
JO. ’k Had jóú wel is wille zien in je oliepakkie!...
CLÉMENTINE. Ben jij getróúwd geweest, Saart?
SAART. Wacht, nou smeert de juffrouw me stroop om me mond!... Zóó knàp
zie ’k ’r nog uit, hoor je, jònge meide? – En òf ’k getrouwd was – en
stevig! – ’t Was ’n goeie vent, ’n beste vent – alleen as ’m iets niet
na z’n zin was – nou dan zònder kwaadsprekerij – dan hield-ie z’n poote
niet thuis – dan smeet-ie de boel stuk – ’k heb nòg ’n koffieketel,
waarvan-ie ’t oor het afgeslage – en voor geen daalder zou ’k ’m wille
misse.
CLÉMENTINE. Ik bie je geen gùlden! Hahaha!
JO. Hè, zij kan zoo lollig klesse! Vertel is van de haarlemmerolie,
Saart!...
SAART. Ja, zonder haarlemmerolie was ’k misschien geen weduwe, kon ’k
weer trouwe!...
CLÉMENTINE. Die is leuk!...
JO. O, u mot ’r hóore... Toe, drink nou wat gauwer!...
SAART. ’k Stik ’r al in!... Wat kijk je nou Knier? Da’s de wind – Nou
dan – me man was ’n kemiekert – zoo vin je d’r geen tweede. Je kocht ’m
’n mes in ’n leeren schee – duùr betaald, hoor – en as die na vijf weke
van de reis werom kwam – en je ’m vroeg: Jacob ben je me mes verlore? –
dan zei-die ’k weet niks van ’n mes – ’k hèb geen mes van jou gekrege –
zóo had-ie z’n hersens bij mekaar – maar as-ie zich dan voor ’t eerst
in vijf weke uitkleedde en z’n olieschoene uittrok – klets – viel ’t
mes op de grond – had-ie-àl die tijd niks van gevoeld!
CLÉMENTINE. Vijf weke z’n olieschoenen angehouen!...
SAART. ... En dan most ’k ’m schoonmake met zeep en soda – geen water
gezien en dik in de luis...
CLÉMENTINE. Hè – jakkes!...
SAART. ’k Wou da’k voor al ’t ongedierte an boord ’n cent voor ’t
dozijn kreeg! Dat hebbe ze toe op de d’r gazie... hahaha! – Nou dan –
z’n laatste reis slaat ’n stuk water ’m tegen de verschansing, net toen
de schotter ’t bezaanzeil na bakboord ophaalde – en z’n been kapot –
gebroken. Daar zatte ze mee. De schipper kon pappe en ’n eksteroog
snijje, maar ’n been héel make – née. Toen wou de schotter ’r ’n plank
onder steke – maar Jacob wou haarlemmerolie. Elleke dag moste ze
haarlemmerolie op z’n been wrijve – en wéer haarlemmerolie – en nog is
haarlemmerolie – ach jezis – de stakker – toen die ankwam was z’n been
héelemaal mis. – Je had ’t me toch niet motte late vertelle.
JO. En je het ’r laatst zèllef om gelache!
SAART. Nou jawel. – Affijn de dooie maak je niet levend. En as je ’r
goed over denkt is ’t ’n smerige gemeenheid da’k niet hertrouwe mag...
CLÉMENTINE. Màg? Wie zal ’t je belette?
SAART. Wie? Wie die gekke wette in mekaar geflanst het! ’n Jaar later
vergaat de Wisselvalligheid met man en muis. Dan zou je verdikkie
meene, dat as je man dóod is – met z’n anderhalleve poot was-ie nòg
meegegaan – je ’n àndere man mag trouwe. Mis poes. Dan mot je, geloof
’k, eerst in de krante oproepe waar-die zit – en as je driemaal geen
aasem gekrege het, dàn màg-ie ’n nieuw boterbriefie hale.
TRUUS (zeurigjes-breiend). Ik geloof niet da’k ooit hertrouwe zal...
SAART. Wat ’n wonder – jij wàs al tweemaal getrouwd – as je de manne
dan nóg niet kent...
TRUUS. ’k Wou da’k net as jij over alles kon prate... Nee – ’t is me ’n
angst. Met me eerste was ’t ’n grùwel – met me tweede dat wete
jullie...
CLÉMENTINE. Toe vertel is, Truus – ’k zou wel nachte kunne opzitten om
die verhalen-van-de-zee an te hooren...
KNIERTJE. Vertel nou geen dinge van dood en ellende...
SAART. Hè, wat knies jij – steek maar in zee – en schenk jij nog is in
– Jij most knies heete in plaas van Knier...
TRUUS (rustig-breiend en toonloos pratend). Ach – ’t kan je hier niet
gebeure, Knier – toen woonde ’k in Vlaardingen en ’k was ’n jaar
getrouwd zonder kindere – née, Pietje is van Ari – en toen ging-ie weg
met de Magneet – ja, ’t was de Magneet – op de haringvangst. Da’s nou
allemaal niks. En je begrijpt wel wat ’r gebeurd is – anders zou ’k
geen kennis an Ari hebbe gekregen en niet naàst je wone. – De Magneet
bleef op ’t Zand of erges anders. Maar dat wist ’k toen niet en daar
dàcht ’k niet an...
JO (verschrikt). Sst! Wees is stil...
SAART. Niks. Enkel wind.
TRUUS. ... Nou – in Vlaardingen heb je de toren en op de toren heb je
de kijker – de tòrenkijker...
MARIETJE (breiend). Da’s in Maassluis óok...
TRUUS. En die kijker hijscht ’n rooie bal as-ie ’n logger of ’n twawler
of ’n andere schuit in de verte ziet – en as-ie weet wiè ’t is – gewoon
’n wònder hoe-ie an ’n mast, an ’t tuig, an de kleur, an de zeile, an
de dekdeele – vraag niet an wàt – ’n schip herkent, dan laat-ie de bal
zakke – loopt na de reeder en na de familie en waarschouwt – laat ’k
zegge: de Albert Coster of de Goedkoop komt. Nou, de familie
waarschouwe is haast niet noodig. Want zóo as de bal op de toren
gehesche is, loope de kindere in de straat te schreewe – toen ’k jong
was, dee ’k ’t ook: „’n Bal op! ’n Bal op!” – dan gaan de vrouwe na de
toren en wachte benejen tot de kijker komt en dan geve ze ’m cente as
’t hùn schip is...
CLÉMENTINE. ... En...
TRUUS (in den schouw starend). En... en... de Magneet met me eerste man
– heb ’k al gezeid da’k ’n jàar getrouwd was? – de Magneet bleef zès
weke weg, zèven weke weg – toch maar proviand voor zès. En tellekes
riepe de kindere „’n Bal op, Truus! ’n Bal op, Truus!” Dan liep je as
’n gekkin na de toren – maar niemand die je nakeek – ze wiste wel
wáárom je liep – en as de kijker benee kwam, dan had je ’m wel de
woorde uit z’n mond wille schéúre – maar dan vroeg je àngstig: heb je
ting? – ting da’s tijding op z’n Vlaardingsch – „Ting van de Magneet?”
zei die dan: „née, ’t is de Vrouw Maria of de Waakzaamheid of de
Concordia” – en dan slofte je terug zoo langzaam – zoo langzaam – liep
je te huile, denkend an je màn – je màn... Elleke dag kreeg je ’n schok
door je hersens as je de kindere hoorde – en elleke dag was je bij de
toren – biddend dat God – maar de Magneet kwám niet, – kwám niet –
telangeleste dorst je niemeer na de toren as de bal geheschen was –
dorst je niemeer an de deur te blijve wachte òf soms de kijker zèllef
met de boodschap kwam... Dat het twee maande geduurd – twee maande – en
toen – nou toen geloofde ’k ’t wel (toonloos)... De visch wordt dúur
betaald...
CLÉMENTINE (na eene verhaal-stilte). ...En met Ari – wat is daarmee
precies gebeurd?
TRUUS. Ari...
JO. Nou... da’s nog zoo kort gelejen...
TRUUS (rustig). Ach kind, je zou ’t ellek uur van de dag an iedereen
wille vertelle – as je met zes kindere ben blijve zitte – ’n beste man
– nooit ’n kwaad woord met ’m gehad – nooit. In twee uur was-ie ’r uit
– ’n slag van ’t spil – geen woord het-ie meer gesproken. – As ’t zes
dage láter was gebeurd, hadde ze ’m meegebracht – zoue we ’m hier
begrave hebbe – nou zwomme de haaie al om ’t schip – die ruike as ’r ’n
dooie an boord is...
KNIERTJE. Ja, da’s waar, anders zie je ze nooit.
TRUUS (gelaten). U zal wel geen visscher trouwe, juffrouw, maar ’t is
droevig, droevig, god, zoo droevig, dat ze wat je lief heb gehad op ’n
plank sjorre – met ’n stuk zeildoek ’r om – en ’n steen ’r in –
driemaal om de groote mast – en dan één – twee – drie – in godsnaam...
De visch wordt dúur betaald ... (snikt zachtjes).
JO (opstaand – haar pakkend). Nou – Truus!...
SAART. Schenk ’r nog maar ’n kommetje... (tot Marietje) Huil jij nou
ook weer? Die zit maar an Mees te denke...
MARIETJE. Nee – nou dacht ’k niet an Mees – nou dacht ’k an me broertje
– die toen ook verdronken is.
JO (nerveus). Jullie schijne ’r plezier in te hebbe...
CLÉMENTINE. Was dat niet op de haringvangst?...
MARIETJE (weer doorbreiend). Z’n tweede reis – ’n slag van de fok... In
eens lag-ie overboord... Reepschieter was-ie... De schipper stak ’m nog
’n haringschop toe en die greep-ie, maar de schop was te glad – z’n
hande gleje ’r langs – toen hield Jeruzalem, de stuurmansmaat, ’m de
bezem voor – die greep-ie weer. Met z’n drieën trokke ze ’m op – toen
liet de bezem los – viel-ie terug in de golve – en nòg is voor de derde
maal smeet de schipper ’n lijn overboord... God wou me broertje hèbbe –
de lijn brak – en de andere helft ging mèt me broertje in de diepte...
CLÉMENTINE. Da’s schrikkelijk – driemaal grijpen, driemaal loslaten...
MARIETJE. ... En asof ’t kind ’t ’s morges voelde ankomme... De heele
nacht had-ie legge huile – vertelde de schipper – legge huile om moeder
die ziek lei – En toen de schipper ’m troostte, zei-ie: nee, schipper,
al wordt me moeder beter, ik eet vandaag me laatste harinkie... Dàt het
vader zoo an de drank gebracht...
CLÉMENTINE. Nou Marietje.
MARIETJE. Née, niet nou juffrouw – heusch toen-ie van Pieterse werom
kwam met ’t deel van de besomming dat Toontje as reepschieter most
hebbe – achttien gulden vijf en dertig cente – over vijf weke – nee,
vijf en halleve week – toen dee-die gewoon krankzinnig – toen smeet-ie
de cente over de grond – toen vloekte die op – ’k zal ’t maar niet
overbrenge – op àlles – en ikke – hoe oud was ’k – veertien – ik raapte
ze huilend op – we konne ’t best gebruike – moeder d’r ziekte en d’r
begrave hadde ’n boel gekost... Achttien gulden is ’n hoop geld... ’n
hééle hoop.
JO. Achttien gulden voor je kind... achttien... (verschrikt de
windvlagen beluistrend). Wees is stil...
SAART. Niks niemendal! Ben je zoo báng uitgevallen van avond?
JO. Bang? Ik bang? Nee, hoor, hahaha!... Ik bàng!
KNIERTJE (voor zich heen). Ja, ja, – as ’t water is spreke kon...
CLÉMENTINE. Toe vertel jìj nou ook is – jij heb zoo’n boel ondervonden.
KNIERTJE. Vertelle? Ach, juffrouw, ’t leven op zee is geen vertelsel –
Door ’n dùimsplankie zijn ze van de eeuwigheid gescheijen. – De mànne
hebbe ’t hard en de vroùwe hebbe ’t hard. – Gisteren ging ’k voorbij de
tuin van de burgemeester – ze zatte net an tafel en atte schelvisch
waarvan de damp afsloeg – enne de levertjes leien ampart – enne de
kindere zatte met gevouwen hande te bidde. Toen dacht ’k in me
onnoozelheid – as ’t verkeerd was, mag God ’t me vergeven – dat ’t
niegoed van de burgemeester was – van de burgemeester niet – en van
andere niet – want de wind woei zoo hard, zoo hard uit ’t oosten – en
de vissche komme uit ’t zelfde water waarin onze dooie – hoe mot ’k ’t
zegge – waarin onze dooie – u begrijpt me wel – (een stilte) ’t Is
dwaas om zulleke mallighede te denke – ’t is je bestaan – en tegen je
bestaan mag je niet in opstand komme.
TRUUS. Ja – zìj kan er van meeprate...
KNIERTJE (stillekens stoppend). Me man was ’n visscher
één-uit-de-duuzend. As ’r gelooid wier, proefde-die an ’t zànd waar-ie
was. ’s Nachs zei-ie menigmaal we binne op de 56 en dan wàs-ie op de
56. Wat het-ie al niet meegemaakt as matroos! Eens het-ie twee dage en
twee nachte met drie andere in de boot rondgezworreve. Dat was toen ze
de beug moste inhale en ’r zoo’n mist opsting, dat ze geen jóon meer
konde onderscheijen, laat staan de logger terugvinde. In twee dage en
tweé nachte geen ete of drinke – En later weer toen de schuit verging –
dat had u ’m motte hoore vertelle – zwom-ie met ouwe Dirk na ’n
omgeslage roeiboot – daar klom-ie op. Die nacht zei-die vergeet ’k
nooit. Ouwe Dirk was te moe of te oud om ’n vasthou te krijge. Toen
stak me man z’n mes in de boot en Dirk die grijpe wou en haast zonk,
greep in ’t mes dat drie van z’n vingers ’r bijhinge – ja, ja – da’s
àllemaal gebeurd – en met gevaar van z’n eigen leven trok-ie ’m op de
omgeslagen boot – Zoo dreve ze met d’r tweeë in de nacht – en Dirk –
die ouwe Dirk – of ’t van ’t bloedverlies kwam of van angst – Dirk wier
gek. Die zat me man maar an te kijke met ooge as van ’n kat – die sprak
van de duvel die in ’m was – van de satan – en ’t bloed, zei me man,
liep over de boot – de golve hadde maar werk om ’t weg te spoele. Net
tegen de morgen glee Dirk na benee – zoo uit zich zelf – me man wier
opgepikt door ’n vrachtboot die langs voer. ’t Het niet geholpe – drie
jaar later – da’s nou twaalef jaar gelejen – bleef de Clémentine – die
uw vader na u genoemd had – op de Doggersbank mèt me twee oudste – Van
wat ’r met diè gebeurd is, weet ’k niks, heelemaal niks – Nooit ’n luik
of ’n joon angespoeld – niks meer, niks – Je kan ’t je eerst niet
voorstelle – maar na zooveel jare weet je d’r gezichte niegoed meer –
en daar dánk je voor. Want hoe erreg zou ’t niet zijn as je de
herinnering hield. Nou heb ’k óok me vertelsel gedaan – elleke
zeemansvrouw het zoo ies in d’r femilie – ’t is geen nieuwigheid –
Truus het gelijk: de visch wordt duur betaald... Huil je juffrouw?
CLÉMENTINE (losbarstend). God – as ’r vànnàcht maar geen schèpen
vergaan...
KNIERTJE. ... We zijn àllemaal in God’s hand – en God is groot en
goed...
JO (woest-opstuivend) ... Schepe vergaan! Schepe vergaan! De een blert
– de ander huilt... ’k Wou da’k van avond in me eentje gezeten had (met
de vuisten haar hoofd bebonzend) Jullie make iemand dol, dol, dol!...
CLÉMENTINE (verbaasd). Jo – wat hèb je?...
JO (hartstochtelijk) ... Háár man en háar broertje – en me arreme oom –
die beroerde verhale – inplaas van je op te vroolijke!... Vraag mijn
nou ook! (gillend) Me vader is verdronken, verdronken, verdronken,
verdronken! D’r zijn ’r nog meer verdronken, verdronken!... En...
Jullie zijn ellendelinge – jullie zijn... (smijt heftig de deur achter
zich dicht).


ZEVENDE TOONEEL.
De vorigen zonder Jo.

TRUUS (angstig). ’k Gloof dat se bàng is geworden...
MARIETJE. Wil ’k ’r gaan opzoeke?...
KNIERTJE. Nee kind – Buiten bedaart ze van zelf – overspannen – de twee
laatste dage – Gaat u nou wèg, juffrouw?...
CLÉMENTINE. ’t Is laat geworden Knier – en je nicht – je nicht was wel
’n beetje onhebbelijk – nee, ’k neem ’t niet kwalijk. Wie brengt me na
huis?
SAART. As ’r dan één opstapt, – stappe we allemaal op – met mekaar waai
je niet weg – Dag Knier.
MARIETJE (bedrukt). Dag tante Knier...
KNIERTJE. Nog is wel bedankt, juffrouw voor de soep en de eiere...
TRUUS. Kom je morrege-avond bij mijn ’n kommetje drinke – toe, zeg maar
ja –
KNIERTJE. Nou misschien. Dag juffrouw. Dag Marietje. Dag Saart. As je
Jo ziet, stuur d’r direk, wil je? (Zij ruimt de koppen weg. De wind
huilt woest-gierend om het huis. Angstig luistert zij bij het raam,
schuift haar stoel dicht bij den schouw, staart in ’t vuur, begint
lippen-prevelend een rozenkrans te draaien).


ACHTSTE TOONEEL.
Jo. Kniertje.

JO (plompt op een stoel bij ’t raam, speldt zenuwbevend haar doekje
los).
KNIERTJE. Da’s goed dat je na bed gaat – je ben heelemaal mis. Was dat
’n uitval! – En dat goeie kind dat door weer en wind eiere en soep komt
brenge.
JO (ruw). Jouw zoons zijn wel in weer en wind uit voor haar en d’r
vader...
KNIERTJE. En voor òns...
JO. En voor òns... (een stilte) De zee is zoo wild...
KNIERTJE. Ben je weze kijke?...
JO (angstig). Ik kon niet tegen de wind op – de halve wering is
weggeslage... de pier staat onder (een stilte. Kniertje bidt)... O! O!
’k Ben kapot van die smerige verhale!
KNIERTJE. Ik herken jou niet van avond – Ben je ooit zoo geweest toen
Geert bij de marine voer? Ga na je bed – en bid – bidde is de éénige
troost – ’n zeemansvrouw mot niet zwak weze – Over ’n paar maande
stormt ’t weer, tellekes weer – en d’r zijn meer visschers op zee dan
onze jonges (haar praten gaat in zacht prevelen over – de ouwe vingers
betasten den rozenkrans).
JO. Barend hebbe we haast weggejaagd – tot ’t laatst heb ’k ’m
gesard... (ziende dat Kniertje bidt, loopt zij handenwringend naar het
raam, trekt het gordijn aarzelend op, staart door het glas. Dan,
voorzichtig opent zij een der vensterdeuren. De wind buldert het
gordijn omhoog – de lamp danst – ploft uit. Snel trekt zij het raam
dicht.)
KNIERTJE (driftig van angst). Da’s toch gekkewerk! Blijf met je poote
van ’t raam!...
JO (kermend). O! O! O!...
KNIERTJE (hevig-beangst). Hou je bèk! Zoek dan de lucifers! Haast je
dan wat! – Naast ’t zeepbakkie! (een stilte) Heb-ie ze?... (Jo steekt
huilend-angstig de lamp aan) ’k Ben gewoon koud geworde (tot Jo, die
snikkend bij ’t vuur hurkt)... Wat zit je nou?...
JO (drensend). ’k Ben bang...
KNIERTJE (angstig). Mot je niet weze...
JO. As ’r iets gebeurt – dan – dan – ...
KNIERTJE. Wees nou verstandig en klee je uit...
JO. Nee, ’k blijf hier de heele nacht.
KNIERTJE. ’k Vraag je – hoe ’t dan mot – as jullie getrouwd – as je
zellef moeder...
JO (hartstochtelijk). Je weet niet wat je zegt – je weet niet wat je
zegt, tante Knier! – As Geert (stokt hijgend) – ’k Heb ’t je niet durve
zegge...
KNIERTJE. Is ’t tusschen jou en Geert... – (Jo snikt hevig) Da’s niet
mooi van je – niet mooi om geheime te hebbe – jouw jongen – jouw màn,
is mijn zoon. (een stilte – de wind giert) Kijk niet zoo in ’t vuur –
huil niemeer. ’k Zal geen harde woorde zegge – al was ’t verkeerd – van
jou en van hem. – Kom, ga over me zitte – dan zulle we samen (legt haar
gebedenboek op tafel).
JO (wanhopig). Ik wil niet bidde...
KNIERTJE. ... Niet bidde?
JO (gejaagd). As ’r iets gebeurt...
KNIERTJE (heftig) ... ’r Gebeurt niks!
JO (woest) ... As ’r iets – iets – iets – dan bid ’k nooit meer, nooit
meer – dan is ’r geen God en geen moeder Maria – dan bestaat ’r niks,
niks...
KNIERTJE (angstig). Praat zoo niet...
JO. Wat heb je an ’n kind zonder man...
KNIERTJE. Mag jij dat zegge?
JO (met het hoofd op de tafel bonzend). ...Die wind maakt me gek,
tante!...
KNIERTJE (slaat het gebedenboek open, tikt Jo op den arm. Jo kijkt
hartstochtelijk-snikkend op, ziet het gebedenboek, schudt heftig neen,
valt weer met het hoofd, jammerend, op tafel. Angstig klinkt Kniertje’s
bevende stem) O barmhartige God, ik hoop met een vast vertrouwen... (De
wind joelt met wilde zwiepingen om het huis.)

EINDE VAN HET DERDE BEDRIJF.



VIERDE BEDRIJF.

(Een ouderwetsch kantoor. Links, eerste plan, deur vàn het kantoor door
houten ballustrade gescheiden. Tusschen deur en ballustrade twee
banken. Links, derde plan, een oude kast. Achtergrond: drie ramen met
uitzicht op de zon-beschenen zee. Voor ’t middenraam een lessenaar.
Rechts, eerste plan, schrijfbureau met telefoon, – tweede plan,
brandkast, – derde plan, binnendeur. Aan de wanden biljetten van
strandvonderij, veilingen, landkaart. In het midden een potkachel.)


EERSTE TOONEEL.
Bos. Mathilde. De Boekhouder.

MATHILDE. Clémens...
DE BOEKHOUDER (lezend met pijp in den mond) ... de navolgende
strandgoederen, als 2447 ribben, gemerkt Kusta, 10 schooten gemerkt M.
S. G. ...
MATHILDE. Hou effen je mond, Kaps...
DE BOEKHOUDER. ... 4 dekbalke, 2 spiere, 6 brailtjes...
MATHILDE (hem aanstootend). Lees strakkies maar verder.
DE BOEKHOUDER. Jawel, mevrouw.
BOS (ongeduldig). ’k Heb nou geen tijd.
MATHILDE. Dan máak je maar tijd. ’k Heb de circulaire van de torenklok
opgesteld. Toe schel de burgemeester is op.
BOS (ongeduldig-schellend). Vlug dan! Ansluite met de burgemeester! Ja!
– Dat gedonder terwijl ’k ’t druk heb – ’k zit tot over de oore –
(lief) Is u daar? M’n vrouwtje...
MATHILDE. ... Of mevrouw effen an de telefoon kan komme voor de
circulaire.
BOS (kribbig). Jawel! Jawel! Niet zoo lang. – (lief) Of mevrouw ’n
oogenblik voor de toestel... Precies burgemeester – de dames niewaar,
hahaha! – Die is héél goed. – (kribbig) Nou? Wat mot ’k zegge. Maak ’t
kort!
MATHILDE. Hier, lees de circulaire is voor. Dan kan die na de
drukkerij.
BOS (kwaadaardig). Die heele lap! Ben je dol! Denk je da’k niks an me
kop heb! Die verdomde...
MATHILDE. Hou ’n beetje je fatsoen – Kàps...
BOS. ... Loop naar de hel! – (lief) Jawel, mevrouw. Morgen mevrouw. M’n
vrouwtje. – Nee, ze kan niet zelf an de telefoon komme – weet ’r niet
mee om te gaan. – (kribbig) Waar is ’t vod? Schiet op! – Me vrouwtje
het de circulaire voor de torenklok opgesteld, luister u?... Datum
postmerk. M. M.... – Wat zeg u? – Heb u liever L. S.? – Ja. Ja. – Heel
juist. – Luister u? – De Nieuwe Kerk is u zeker niet onbekend. – Nee,
zegt ze, de stommeling! – ’k Ben al an ’t leze, mevrouw. – Nog is: de
Nieuwe Kerk is u zeker niet onbekend. Die kerk heeft, gij weet het, een
hooge toren. Die hooge toren wijst naar boven, en dat is goed, dat is
gelukkig en waarlijk niet overbodig voor vele kinderen van ons
geslacht...
MATHILDE. Lees toch wat duidelijker...
BOS. Hou je snater! – Pardon – dat was tegen me boekhouer – ja, ja, ha
ha ha! – ... Maar die toren kon toch iets meer doen, dat ook goed is,
ja zeer nuttig. Hij kan ons, kinderen des tijds, ook bij den tijd
bepalen. Dat doet hij niet. Hij staat daar sinds 1882 en gaf nog nooit
antwoord op de vraag. „Hoe laat is ’t?” Dat kon hij wèl doen. Hij is ’r
zelfs op gemaakt. Er zijn vier plaatsen zichtbaar, die gereserveerd
zijn voor wijzerplaten. Op allerlei wijze is sinds jaren – zeg u wat? –
Nee? – sinds jaren door de bevolking uit den omtrek van dien toren den
wensch uitgesproken, dat hij een klok mocht krijgen. Circa ƒ 3000 zijn
noodig. Wie helpt nu mee? De commissie. – Mevrouw... Wat zeg u? – Ja,
de namen ken u natuurlijk. – Ja, héél aardig, heél aardig opgesteld. –
Ja, ja, al de dames van de Commissie teekene natuurlijk in voor ’t
zèlfde bedrag. – Honderd gulden, ieder? – Ja – ja. – Héel goed. – M’n
vrouw blijft thuis. – Mevrouw! (schelt nijdig af) Verdomde nonsens!
Honderd gulden na de weerlicht! Wat raakt ’t joù of ’r ’n klok op dat
ding staat!
MATHILDE. ’k Zal je maar in je eigen vet late gaarsmoore.
BOS. Ze komt over ’n kwartier hier met d’r rijtuig. – Nou, bejour!
MATHILDE. Bejour! Bejour! As je ’s avonds wat minder groccies dronk,
zou je ’s morges niet zoo’n beroerd humeur hebben – geef effen vijf
gulden.
BOS. Nee. Nee! Je heb vanmorgen pas ’n rijksdaalder uit me beurs
genomen, terwijl ’k sliep. ’k Kan an de gang blijve!...
MATHILDE. Heb ik ’n rijksdaalder? Wat ’n infame lengen! Net één gulden!
Bah, wat ’n man, om z’n cente te telle voor-ie na bed gaat.
BOS. Bejour! Bejour!
MATHILDE. Geef ’t niet! Dan kan ’k strakkies de burgemeestersvrouw op
’n glaasje jenever trakteere – drie kruike ouwe snik en geen enkele
flesch port of sherry!... (Bos smijt driftig twee rijksdaalders
neer)... Zeg ben ’k je meid? Zonder mij zou jij niet met rijksdaalders
smijte! – Bah! (nijdig af)


TWEEDE TOONEEL.
De Boekhouder. Bos.

DE BOEKHOUDER (lezend). IJmuiden, 24 December – Heden ware an de markt
vijf sloepe met 800 à 800 levende en 1500 à 2100 dooie schelvisch èn
enkele levende kabeljauwe. De levende kabeljauw het zeven en ’n kwart
gedaan – de dooie...
BOS. ... Heb-ie niks ànders te doen?
DE BOEKHOUDER. ... Dooie schelvisch bracht dertien en ’n halve gulden
de mand op – poontjes en rog...
BOS (het bureau bekloppend). ’k Weet ’r àlles van! Hier pak an! Boek
in! – Sla is op de staat van uitbetaling van De Verwachting...
DE BOEKHOUDER (zoekend) – de Jacoba, née – de Koningin Wilhelmina, ook
née – de Mathilde, née – de Hoop van Zegen – da’s voor goed fluite – dé
Verwachting...
BOS. Hoe groot was de bruto-besomming?
DE BOEKHOUDER. ... ƒ 1443.47.
BOS. Dacht ’k wel – hoe kan je dan zoo góddeloos stom zijn, om vièr
gulden acht en tachtig voor ’t Weduwen-en-Weezenfonds uit te trekke?
DE BOEKHOUDER (cijferend). Laat ’s zien. – Veertien honderd drie en
veertig – drie percent ’r af – da’s veertien honderd – da’s an gage
bruto drie honderd zeven en tachtig gulden – ja, dan mot ’t drie gulden
acht en tachtig en nièt vier gulden acht en tachtig weze...
BOS (opstaand). As je van plan ben héelemaal suf te worde – ezelskop! –
dan staat ’t gat van de deur voor je open. Jullie vergisse je, goddoome
altijd an de verkeerde kant!...
DE BOEKHOUDER (vertrouwelijk-lachend). Daar zou wel wat tegen te zegge
zijn, meneer – ik heb toch geen uitbrander gekregen, toen, toen...
BOS. Nou, genoeg, genoeg!...
DE BOEKHOUDER. ... En dat was ’n vergissing met ’n paar gróóte nulle ’r
achter. (Bos gaat ongeduldig rechts af) Hèhèhè! Vandaar ’t spreekwoord
nul! (kijkt om, ziet dat Bos weg is, port de kachel op, stopt z’n pijp
uit Bos’ tabakspot, gapt voorzichtig een paar sigaren uit het
sigarenkistje).


DERDE TOONEEL.
Simon. De Boekhouder.

SIMON. Is Bòs d’r niet?
DE BOEKHOUDER. Ménéer Bos, hè? – Nee.
SIMON. Is-die uit?
DE BOEKHOUDER. Kan je mijn de boodschap niet doen?
SIMON. Ik vraag of die uit is?
DE BOEKHOUDER. Ja.
SIMON. Niks geen tijding?
DE BOEKHOUDER. Néé. Begint dat geloop nou weer? Meneer het toch gezeid
dat às-die bericht kreeg...
SIMON. ’t Wordt morrege nègen weke.
DE BOEKHOUDER. De Jacoba is wel na 59 dage met 190 kantjes
binnengeloope.
SIMON. Jij staat te lulle! Jij weet meer.
DE BOEKHOUDER. Heb je ’m nòu al om?
SIMON. Nee – geen druppel.
DE BOEKHOUDER. Dan wordt ’t tijd. – Ik ’r meer van wete! ’k Hou de
schepe an lijne vast!
SIMON. ’k Heb jullie gewaarschouwd toen die op de helling lei. – Wat
zijn me woorde geweest?
DE BOEKHOUDER (schouder-schokkend). Allemaal klespraatjes van jou om ’n
borrel!...
SIMON. Dat lieg-je! Waar jij bij was en waar de juffrouw bij was – heb
’k gezeid dat ’t schip ròt was, dat kallefatere geen bliksem meer hielp