Minnebrieven; Over Vrijen-Arbeid in Nederlandsch Indië; Indrukken van den dag - 05

Total number of words is 4559
Total number of unique words is 1451
38.2 of words are in the 2000 most common words
54.7 of words are in the 5000 most common words
63.0 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
weggejaagd. We moeten dus geduld hebben, Tine! Nu, dit hebt ge!
Ik ben nog in verbystering over al die Kappelmannen. Begrypt gy er
iets van?


VAN TINE AAN FANCY.
Zie eens wat hy schryft. Geen woord over U! Wat beduidt dit?


AAN TINE.
Weer wat nieuws! Ge zult vreemd staan te kyken als ge dat hoort! Ze
leggen 't er op toe, me gek te maken, en dit is heel inkonsequent
van de velen die zoo lang reeds zeggen dat ik 't ben. Daar hoor ik
weer dat ik niet minnebrieven schryf maar ze laat drukken, en let wel
... dat ik ze drukken laat ten voordeele van 'n arm huisgezin! Voor
u, Max en Nonnie ... meent ge! Neen, neen, voor 'n onbekend gezin,
voor menschen wier naam ik niet weet, menschen die ik nooit gezien
heb! 't Idee is nieuw ... faire l'amour par charité! Hadt ge zooveel
fantasie verwacht in Publiek? Me dunkt ... ja, als Publiek zelf eens
'n roman schreef.
Ik heb ook lust om te schryven, maar romans niet. Ik wou graag dat
boek koopen van Money. Ik gis dat het besteld werk is voor rekening
van de firma Bato Saldig & Co. en vertrouw dat ik in de meeste punten
met dien Mr. Money eens kan wezen. Ik heb geen geld om 't boek te
koopen, maar uit de analyse die ik las in de Amsterdamsche Courant,
begryp ik heel goed hoe hy aantoont dat de Hollanders zoo veel halen
uit Indië, als maar eenigszins mogelyk is. Wat wil men meer? Il prêche
des convertis. Hy wint z'n pleit vóór hy begon. Maar ik vind dat die
firma zoo'n werk niet had hoeven te bestellen in 't Buitenland. 't
Ware goedkooper geweest daarover natelezen wat Multatuli schryft in
z'n boek over de veilingen:
Doch daar kwamen vreemdelingen uit het Westen, die zich heer maakten
van het land. Ze wenschten voordeel te doen met de vruchtbaarheid
van den bodem, en gelasten den bewoner, een gedeelte van z'n arbeid
en van z'n tyd toetewyden aan het voortbrengen van andere zaken, die
meer winst zouden afwerpen op de markten van Europa. Om den geringen
man hiertoe te bewegen was niet meer noodig dan 'n zeer eenvoudige
staatkunde. Hy gehoorzaamt z'n hoofden: men had dus slechts die
hoofden te winnen door hun 'n deel toetezeggen van de winst ... en
het gelukte volkomen.
Als men let op de ontzettende massa Javasche produkten, die in
Nederland worden te-koop geveild, kan men zich overtuigen van het
DOELTREFFENDE dezer staatkunde ...
Is 't te betreuren dat ze, na zulke hulde uit den mond van iemand,
die toch de Nederlanders niet schynt te vleien, nog Engelsche hulde
noodig hebben? De firma B. S. & Co. lykt wel 'n schryver, die nooit
genoeg wordt geprezen naar z'n zin. Ik spreek by ondervinding. En
nog zeggen ze dat ik ydel ben en hoogmoedig!
Het is puur om boos te worden op dien Engelschman, die daar zoo
geheel onbevoegd zich belast heeft met het pryzen van de godvreezende
Nederlanders. O, hadden ze 't my opgedragen! Holland staat ver
boven den lof van alle Money's! Wat kan zoo'n Money weten van al
de verdiensten ... neen, dit wordt 'n woordspeling. Maar om nu te
bewyzen hoe verkeerd men deed niet my te belasten met het blazen van
de trompet, ziehier.
Money spreekt:
"O, godzalige Nederlanders, m'n Engelsch hart is verliefd op uw
GESCHIKTHEID [26]. Waarmee zal ik u vergelyken? Hoe zal ik lucht
geven aan de bewondering die me ontengelst en ontmoneyt? Zyt ge als
de roos....
Cantique tout pur!
"Zyt ge als de roos ... neen dit gaat niet! Ge zyt als de trouwe
herder die z'n schaapjes scheert....
Ik: Ge VILT ze!
Money weer:
"Ge zyt als de dorstige reiziger, die water drinkt uit de vriendelyke
bron ...
Ik: Water? Reiziger? Drinken? Deugt niet! Dat drinken is ZUIGEN,
die reiziger is 'n VAMPIER, en dat water is BLOED!
Ge ziet, beste Tine, dat men verkeerd deed, lof te bestellen in
't buitenland. Men is schryver of men is 't niet, que diable! Er
zyn gedurig tentoonstellingen van nyverheid. Welnu, ik ben van plan
dien Engelschen trompetter op de eerste tentoonstelling eens te
laten hooren, hoe ik de trompet blaas! 't Zou my niet verwonderen,
als ik terstond bestellingen kreeg op m'n deuntjes, vooral daar er in
Engeland schaarste is aan lof over de manier van regeeren in Bengalen,
waar telkens hongersnood woedt... precies of 't in Lebak lag.
En zonder myn groot talent--dat wat te duur zou wezen voor de bekende
firma, die zuinig is in 't betalen van inlandsch fabrikaat--men had
veel eenvoudiger te-recht kunnen komen, en goedkooper, ja geheel
kosteloos! Laat ons zuiver redeneeren: wat begeert de Natie? Een
certificaat dat ze daar-ginder goed en voordeelig huishoudt. Welnu,
hiertoe behoeft geen letter op 't papier gezet te worden; al de
bewysstukken zyn in orde, en ik zal ze--kosteloos!--toonen aan Europa.
De zaak is heel eenvoudig. Wat bevolkingsstaten vóór en na 'n
hongersnood! En de konklusie? Het verlangd certificaat? Wel, dit kan
ieder zelf opmaken uit de eenvoudige cyfers.
Daar waren in 't jaar zóóveel, zooveel menschen.
Daar waren, een jaar later, zóóveel menschen.
't Verschil is gestorven.
Ze hadden geen ryst, omdat zy voor de firma B. S. & Co. koffi, suiker
en indigo moesten planten.
Die koffi, suiker en indigo is voordeelig verkocht voor rekening van
gezegde firma.
Ziehier hoe Multatuli 't zegt:
«Als men let op de ontzettende massa Javasche produkten, die in
Nederland worden te-koop geveild, kan men zich overtuigen van het
DOELTREFFENDE dezer staatkunde, al vindt men ze niet edel. Want
mocht iemand vragen, of de landbouwer zelf 'n belooning geniet,
evenredig met die uitkomst, dan moet ik hierop 'n ontkennend antwoord
geven. De Regeering verplicht hem, op zyn grond aan te kweeken wat
háár behaagt. Ze straft hem, als hy het aldus voortgebrachte verkoopt
aan wien het ook zy, buiten hààr, en zyzelf bepaalt den prys, dien
ze hem daarvoor uitbetaalt. De kosten op den overvoer naar Europa,
door bemiddeling van een bevoorrecht handelslichaam, zyn hoog ... de
aanmoedigingsgelden van de hoofden bezwaren daarenboven den inkoopsprys
... en daar toch ten slotte de geheele handel winst afwerpen moet,
kan deze winst niet anders worden gevonden, dan doorjuist zóóveel
uittebetalen aan den Javaan, dat hy niet sterve van honger, hetgeen
de voortbrengende kracht der natie verminderen zou.
Ook aan de Europeesche beambten wordt 'n belooning uitbetaald in
evenredigheid met de opbrengst.
Wèl wordt dus de arme Javaan voortgezweept door dubbel gezag ... wèl
wordt hy afgetrokken van z'n rystvelden ... wèl is hongersnood vaak
het gevolg van deze maatregelen ... doch vroolyk wapperen, te Batavia,
te Samarang, te Soerabaia, te Passaroean, te Bezoeki, te Probolingo,
te Patjitan, te Tjilatjap, de vlaggen aan boord der schepen welke
beladen worden met de oogsten die Nederland ryk maken.
Hongersnood? Op het ryke, vruchtbare Java, hongersnood? Ja, lezer, voor
weinige jaren zyn geheele distrikten uitgestorven van honger! Moeders
boden haar kinderen te-koop voor spyze! Moeders hebben hare kinderen
gegeten ...
Maar toen heeft zich het Moederland met die zaak bemoeid. In de
raadzalen der volksvertegenwoordiging is men daarover ontevreden
geweest, en de toenmalige Landvoogd heeft bevelen moeten geven, dat
men de uitbreiding der dusgenaamde Europesche-marktprodukten voortaan
niet weder zou voortzetten TOT HONGERSNOOD TOE....»
Die lieve vertegenwoordiging! NIET WEER TOT HONGERSNOOD TOE! Ik
verzeker u dat er na dien tyd inderdaad eenige Javanen in 't leven
zyn gebleven.
En andere certificaten! Sedert eenige jaren bemoeien zich velen met
Indie. Die "velen" kunnen onderscheiden worden in twee hoofdsoorten,
de Behouders en de Liberalen. Behouders zyn de personen die gaarne
zoo veel mogelyk voordeel trekken uit Indie. En liberaal noemt
men de zoodanigen die gaarne uit Indie voordeel trekken,.. zoo
veel mogelyk. Ziedaar 't verschil, dat zich oplost in treffende
gelykheid. Maar deze overeenstemming openbaart zich nog duidelyker in
de gelykluidendheid van de scheldwoorden, die ze elkaar naar 't hoofd
werpen. Welnu ze zyn beiden volkomen in hun recht. Het is volkomen
waar, wat de liberalen zeggen: de behouders zuigen Indie uit ... maar
even eerbiedwaardig is de oprechtheid, waarmee de Behouders de eer van
't uitzuigen toekennen aan de Liberalen.
Deze wederzydsche getuigenissen van goed gedrag had de firma aan Europa
kunnen voorleggen, en 't heele boek van dien fameuzen Mr. Money had
achterwege kunnen blyven.
Het eenige verschil misschien ligt hierin, dat de Behouders goedkoope
spoorwegen willen bouwen, en dat de Liberalen veel geld begeeren om
in-staat te wezen hun plaatsen te betalen op spoorwegen die met eigen
geld betaald, en dus duurder zyn.
Maar dit is van ondergeschikt belang. Als ik 'n keuze doen moest,
zou ik de zyde kiezen van 't Behoud, om deze redenen. Ten-eerste:
't een belet het ander niet. Men kan zeer goed spoorwegen bouwen van
gestolen geld, en bovendien zorgen dat de gepensioneerde residenten
tóch ryk zyn. Ten-andere: op goedkoop spoor kan ook ik meeryden, en
dit zou 't geval niet wezen, wanneer de Liberalen hun zin hadden. Ik
begryp dat de vry-arbeiders zeer dankbaar en tevreden zyn, maar wanneer
de firma B. S. & Co, haar rails betalen moest uit eigen middelen, zou
't me weinig helpen dat de Droogstoppels, Slymeringen, kontraktanten,
industrieelen, planters, of hoe ze allen heeten mogen, by-machte zyn
gebruik te maken van 'n vervoermiddel, dat dan te duur zou wezen voor
ieder ander, die geen fortuin had gemaakt in liberale koffi en tabak.
Ziedaar, waarom ik me voorloopig aansluit by de Behouders. Veel hecht
ik er evenwel niet aan. 't Zyn byzaken. In de hoofdzaak komt alles
hierop neer, dat Indie op 'n zeer voordeelige wyze geëxploiteerd wordt,
en dat Money onnoodig moeite deed.
Maar dit aansluiten by de party van Behoud, is van myn kant niet zóó
hartelyk, dat ik kans hebben zou door haar ontvangen te worden met wat
vriendschap. Integendeel. De Behouders obstineeren zich my aantezien
voor liberaal, even als de liberalen 't omgekeerde. Hiervan heb ik
veel verdriet, want nu word ik uitgescholden en belasterd door beide
partyen, en dit is te veel. Ik had maar te kiezen, ge weet het. Nu
ik niet gekozen heb....
Lieve hemel, zou er geen derde party te scheppen wezen? Een party
die eenvoudig de meening voorstond, dat men den Javaan niet moet
mishandelen? 't Is 'n excentriek idee, dit erken ik, doch zoodra
er weer 'n plaats open komt in die Tweede-Kamer, zal ik dat toch
eens beproeven. Maar, Tine, ik vrees dat ik niet slagen zal, omdat
ik geen systeem heb, en geen politieke beginselen, zoo-als ze 't
noemen wanneer iemand altyd stemt met dezelfde party, onverschillig
of hy de zaak die behandeld wordt goed vindt of niet. Ook zie ik
geen kans geleerdheid te plaatsen in myn beroep op de kiezers. Toch
zal ik m'n stuk maar terstond schryven, dan ben ik gereed zoodra 't
noodig wezen zal. Maar ik hoop dat ze my niet kiezen, want, verbeeld
u, dan zou ik al die redevoeringen moeten aanhooren over de wyze
waarop de Javaan behoort te worden uitgezogen! En wanneer ik daarby
meesmuilde, zou de voorzitter my tot de orde roepen, en klagen over
myn tuchteloosheid! Ik zou me moeten aanstellen als-of ik luisterde
naar 't spreken van den heer Duymaer van Twist, wanneer hy redeneert
over "Indische zaken" en "Vryen Arbeid". Want dit doet hy soms. Is
't niet komiek? Die Tweede-Kamer zou my 'n ware pynkamer wezen. Maar
als ze my kiezen, ga ik! Ge weet wat Luther zei? "Al waren er zooveel
Gouverneurs-Generaal als dakpannen, enz,"
Zie-hier wat ik in zoo'n geval schryven zou:


Brief aan de Kiezers van Nederland.
Kiezers! Ik heb u iets te zeggen dat zeer eenvoudig is, en dat
ge daarom wellicht niet terstond zult begrypen. Maar om 't u niet
al te moeielyk te maken, zal ik de zaak die ik u wil voorstellen,
behandelen van den oorsprong af. Ik beweer geenszins meer te weten
dan gy. Verwacht dus niets nieuws.
In den regel bemoeit gy u weinig met de publieke belangen. Laat ons
eens nagaan, of ge hieraan wèl doet.
Gy hebt behoefte aan orde, aan veiligheid. Ge betaalt vele personen om
in uwen naam die orde te handhaven, en die veiligheid te verzekeren. Ik
hoor u wel eens klagen over te hooge belastingen--en ik vind dat
gy gelyk hebt in die klachten--maar aan den anderen kant waardeert
ge niet genoeg het genot dat u ten-deel valt door de zekerheid van
personen en goederen. Alle menschelyke zaken zyn gebrekkig, en onder
die zaken is er misschien geene die moeielyker te zuiveren is van
gebreken, dan het bestuur eener maatschappy.
Het is evenwel, dunkt me, plicht te zorgen, dat dit bestuur zooveel
mogelyk nadere tot de volmaaktheid.
In zóóverre is het jammer, dat u door vele samenloopende omstandigheden
'n Regeering is te-beurt gevallen, die over het algemeen geenszins
onderdoet voor de Regeering der meeste andere volken. Gy bezit een
gepaste maat van vryheid. Geen dwingeland neemt u 't moeielyk verdiend,
of gemakkelyk gewonnen, geld af. Men zet u niet in de gevangenis,
zonder dat ge 't er naar maakt. Men dwingt u niet tot goddienen op 'n
manier die u niet aanstaat. Men roept uw kinderen niet van hun werk,
om ze noodeloos kunsten te leeren met 'n geweer ...
Ja, de militiewet bestaat nog, maar dit zal zoo niet blyven.
... hoe het zy, alles saamgenomen, hebt ge geen sterksprekende redenen
tot ontevredenheid, en hierdoor zyt ge onverschillig geworden voor
de openbare zaak.
Maar hebt gy u wel eens voorgesteld dat dit alles anders wezen
kon? Wanneer uw verbeelding te-kort schiet in deze voorstelling,
lees dan de geschiedenis na! En vèr behoeft ge niet te gaan. Ons
eigen land heeft by herhaling te doen gehad met slechte Regeeringen.
Ik geloof niet alles wat men zegt van Philips den tweede. Maar neem
eens de helft voor waar aan ... 'n derde ... 'n kleiner gedeelte
nog ... en stel u de vraag voor, hoe 't u smaken zou, als we weder
moesten geregeerd worden op 'n wyze als die welke hy zich veroorloofde.
Dit zoudt ge niet begeeren. Ik ook niet. En haasten wy ons hierby te
voegen, dat er voor 't terugkeeren van zulk wanbestuur geen gevaar is.
Wat stelde dien Philips in-staat ons arm landje te teisteren als hy
deed? Macht! De mogelykheid om eigen wil te stellen boven de wet. Of
wel: verkeerdheden in die wet. En, ten-laatste, maar vooral: gebrek
aan wetten.
Want ... wat niet verboden is, wordt als geoorloofd beschouwd. Wanneer
de Fransche koningen waren gebonden geweest door 'n bepaling "dat
niemand mag worden onttrokken aan zyn natuurlyken rechter," zouden zy
zich hebben moeten onthouden van 't genoegen, iemand die hun mishaagde
naar de Bastille te zenden alleen omdat hy hun mishaagde.
Nu geloof ik gaarne dat vele koningen ook zonder zulke wetten zich
zouden vermaken op andere wyze ... maar ik vind het toch geruster en
kalmer, dat men in zulke gevallen niet afhange van smaak.
Het zyn de wetten alzoo die ons beschermen tegen 'n misbruiken van het
gezag, dat men wel genoodzaakt is dezen en genen in handen te geven in
't algemeen belang.
Wie maken deze wetten? De koning laat ze, in zyn naam, aan het volk
voorstellen door z'n ministers. Keurt het volk de voorgestelde wet
goed, dan gaat ze dóór, en wordt van kracht.
Keurt het volk de wet niet goed, dan maken de ministers een nieuwe
wet ... of gaan naar de baden.
Het spreekt vanzelf dat zoo'n inrichting geheel ontbrak in den tyd
van Philips. Wanneer hy aan het volk gevraagd had, of 't genoegen nam
in al dat moorden en branden, in die geloofsvervolging, in 't betalen
van de vele zóóveelste penningen--ja, dat vooral!--dan had het volk
"neen" gezegd, en de hertog van Alva ware naar de baden gegaan, tot
groot relief van de 30.000 menschen die hy nu heeft laten ombrengen
in weinig jaren tyds. 't Was te veel, waarachtig!
Wetten kunnen dus nuttig zyn. Maar opdat ze 't niet alleen kunnen,
maar inderdaad zyn, behooren de wetten goed te wezen.
Het beoordeelen van de voorgestelde wetten is dus van groot gewicht,
en 'n volk dat zich daarmee weinig of niet bemoeit handelt verkeerd
en tegen z'n eigen belang.
Eigenlyk moet het verdrietig wezen voor 'n koning, die gedurig vraagt:
"vindt gy lieden die wet goed?" als hy telkens bemerkt dat het volk
zelf, in wiens belang die vraag geschiedt, niet eens de moeite neemt
zich met die zaken intelaten, en door verregaande onverschilligheid
toont onmondig te wezen.
Als de konklusie niet al te streng klonk, zou ik byna zeggen: zulk
'n volk verdiende dat Alva terugkeerde van de baden.
Deze onverschilligheid blykt evenwel gedurig uit de wyze waarop
gylieden u van uwen plicht kwyt, by de verkiezing der personen die u
tot het beoordeelen der voorgestelde wetten vertegenwoordigen ... of,
beter gezegd, in de wyze waarop gy u van dien plicht niet kwyt.
't Is reeds te betreuren dat men spreken moet van plicht, waar 't
geldt: de uitoefening van een recht.
Indien ge waart overgeleverd aan een despoot die eigen wil voor
recht liet gaan, zonder den wil des volks eenig aandeel te geven
in de beschikking over de algemeene zaak, zoudt ge luid roepen om
verlossing. Ge zoudt dien despoot vloeken, te wapen loopen, stryden
... en over eeuwen had 'n nieuw nageslacht nieuwe dapperheden te
bezingen van nieuwe voorvaderen.
Maar nu gy niet tot weerstand wordt gedrongen door geweldenary,
houdt ge u geheel buiten de zaken, als-of die u niet aangingen. Dit
is niet goed, Kiezers! M'n bedoeling is thans u opmerkzaam te maken op
eenige verkeerdheden, die eerlang zeer nadeelig op uw belangen zullen
werken, en u optewekken tot de meening dat men onvoorzichtig doet
het oordeel over die belangen op den duur overtelaten aan anderen,
zonder--of zonder voldoende--controle.
Het lydt geen twyfel dat de welvaart van Nederland voor 'n zeer
groot gedeelte afhankelyk is van de voordeelen die wy genieten uit
Indie. Zeer onlangs hebt gy in cyfers kunnen nalezen hoeveel gy naar
die gewesten uitvoert, en vooral hoeveel geldswaarde die bezittingen
produceeren, en op uwe markt aanvoeren [27]. En nog zyn deze cyfers
't voornaamste niet. De minder rechtstreeksche maar even zekere
voordeelen, die Indie aan Nederland verschaft, bedragen oneindig
meer. Staat my toe, dit als bekend te veronderstellen. Het is zoo vaak
betoogd--en nooit weersproken!--dat het me inderdaad verdrieten zou,
langer stil te staan by iets dat ieder weet.
Maar erkent dan ook dat het verlies van die voordeelen zeer noodlottig
zoude werken op uwe welvaart.
Erkent dan ook dat het van hoog belang is de Oost-Indische bezittingen
zóó te besturen, dat de kans van dat verlies gering zy.
Erkent alzoo dat ge onverstandig doet ... dat gy handelt tegen uw
eigene belangen, door zoo lauw te zyn omtrent de wyze waarop die
gewesten worden bestuurd.
Een groot gedeelte van uwe welvaart hebt ge te danken aan den arbeid
van den Javaan. Zonder dien arbeid immers, geen koffi, geen suiker,
geen reederyen met alles wat daarmee in-verband staat. Stelt u eens
voor--iets onmogelyks natuurlyk--'n onzinnig minister trachtte eene
wet te doen aannemen, die de strekking had de Javanen te behandelen,
zooals uw voorvaderen werden behandeld door Alva. Het gevolg zou
wezen dat die Javanen--niet zoo spoedig wel-is-waar, omdat ze zeer
geduldig zyn, maar in 't eind zéker toch--zouden opstaan, en het
Nederlandsch gezag afschudden. En hiertoe zouden zy geen tachtig
jaren behoeven, want ze zyn oneindig sterker in verhouding tot u,
dan uw voorouders waren tegen-over Spanje. Bovendien zouden zy hulp
ontvangen van buiten, daar er volken en regeeringen zyn, die nayver
voelen op uwe welvaart. En nog meer redenen bestaan er, die 't van
belang maken dat de Javaan u genegen zy, of althans niet volstrekt
vyandig gezind. Het Europeesch evenwicht zal eenmaal verbroken
worden ... neen, het zal meermalen verbroken worden, zoo-als alle
evenwichten. De taak der staatslieden is juist hierom zoo zwaar,
wyl de Natuur--dat is: alles!--voortdurend in beweging is. Stilstand
is onmogelyk. Het embleem der geheele schepping is 'n baskule ... en
de politiek maakt hierop geen uitzondering! Wat men evenwicht noemt,
is eigenlyk het streven naar evenwicht ... de gelykheid van de som der
beweging aan beide zyden van het midden der balans ... het sidderen van
den wyzer in het "huisje". Eénmaal slaat een der beide schalen neer.
Wie nu 't oog slaat op het gewapend parallelisme van de beide
hoofdmogendheden in Europa, zal inzien dat ook hier eenmaal--misschien
weldra--een der beide schalen zal nederslaan.
Er moet oorlog komen tusschen Frankryk en Engeland! En wie er aan
twyfelt, lette slechts op al de moeite die men zich van weerszyde
getroost, om te beletten dat er oorlog kome. Van beide kanten voelt
men zich gedurig genoopt de hand uittestrekken om de schaal te
stutten. Dit zou niet noodig wezen als het evenwicht natuurlyk ware,
in stede van kunstmatig en gekunsteld. De natuur is sterker dan de
kunst, sterker dan gekunsteldheid vooral.
En 't onmiddellyk gevolg eener vredebreuk? Ik zal 't u zeggen, zonder
te meenen alweer, dat ik u iets nieuws zeg.
Weet ge waar Engeland ligt naar het oordeel van den eersten
Napoleon?...
Engeland ligt in Indie.
En dat ook het hedendaagsche Frankryk met deze geographische kettery
behebt is, blykt uit de "verkenningen" die het doet op de--in dien zin:
Engelsche--kusten, door gedurig expeditiën te zenden naar China, Cochin
en Madagaskar. Door de gezantschappen naar het verre Oosten. Door
't uitlokken van tegenbezoeken ... zie de Siamsche ambassade.
Maar het zyn niet alleen verkenningen. Reeds voorlang zyn de handen
aan 't werk geslagen.
De doorgraving der landengte van Suez is voor den handel en de
scheepvaart of voordeelig of nadeelig. Deze doorgraving geschiedt onder
Franschen invloed. Indien ze nadeelig ware, zou zy niemand baten ... en
in geval van voordeel en nut, zou dat reuzenwerk slechts voordeelig
zyn voor de eigenaars van Indie, d.i. voor Engeland hoofdzakelyk,
en voor Nederland in de tweede plaats. Voorts zou dat voordeel--in
mindere mate, maar eenigszins altoos--genoten worden door den handel
van de noordelyke havens Hamburg en Bremen, enz. Maar niet, of althans
zeer weinig, zou die doorgraving baten aan Frankryk, een land dat
juist het minst met Indie in aanraking is.
Toch geschiedt de doorgraving onder Franschen invloed!
En omgekeerd, Engeland--de Staat die juist by dezen nieuwen handelsweg
het grootste belang hebben zou--verzet zich krachtig tegen die
doorgraving. Het beweert dat de kosten te hoog zyn om door tollen
te kunnen worden gedekt. Het laat door z'n bekwaamste ingenieurs
bewyzen, of ... betoogen, dat de heele zaak onmogelyk is--eilieve,
waartoe dan het verzet?--dat, al slaagt men in 't volbrengen van de
voorgestelde taak, evenwel het onderhoud te veel bezwaren opleveren
zal ... dat men gedurig zal te stryden hebben tegen verzanding. De
Engelsche ekonomisten berekenen, dat op 'n lading die uit Indië naar
Europa wordt overgevoerd om de Kaap de Goede Hoop, de rentekosten
van tydverlies, verhoogd met het verschil der premiën van verzekering
tegen zeegevaar, minder bedragen dan 't evenredig aandeel dat zoodanige
lading, langs den nieuwen weg vervoerd wordende, zou te dragen hebben
in de monsterachtige uitgaven voor 't graven en onderhouden van het
Egyptische kanaal.
Dit alles leidt nu tot de volgende vreemde konkluziën:
Frankryk besteedt geld en invloed, om 'n werk tot-stand te brengen
dat òf onnut is, òf voordeel zal geven aan z'n MEDEDINGER.
Engeland spant zich in om te voorkomen dat er Fransche kapitalen
verloren gaan in't bevorderen van Engelsche welvaart.
Had ik niet recht te zeggen dat die konkluziën vreemd zyn?
Het getal schepen dat uit de middellandsche zee op Indie vaart,
is niet noemenswaardig in vergelyking der koopvaardyvloot die thuis
behoort in de meer noordelyke havens van Europa ...
Nog eens: Frankryk brengt vriendschapsoffers aan Engeland, en Engeland
werkt met ongehoorde edelmoedigheid, deze belanglooze hulp tegen ...
Dit zou 'n combat de générosité zyn, 't geen zooveel zeggen wil als:
de geheele zaak is ongerymd en onmogelyk.
Hoe dàn! Ik zeide dat Frankryk de kusten peilde van het Engeland dat
in Indië ligt ... dat het reeds handen aan 't werk sloeg ...
Welnu, de doorgraving der landengte van Suez, nadeelig voor Frankryk
uit 'n oogpunt van HANDEL, is hierom van belang voor dit land, wyl
ze, UIT EEN STRATEGISCH OOGPUNT, Indië verbindt met Brest en Toulon,
wyl ze vergelykender-wys Indië verwydert van Southampton en Portsmouth.
Ik hoop, kiezers, dat dit u niet te eenvoudig zal schynen, maar, 't is
me onmogelyk u in deze zaak te onthalen op de minste ingewikkeldheid.
In Indie zal eenmaal de stryd gevoerd worden om de
wereldheerschappy. Het kanaal van Suez is de loopgraaf by 'n beleg
... geen trekvaart tot het vervoeren van koopwaren. Wel is dit het doel
later! Als de heirbaan heeft uitgediend, kan ze strekken tot gemak
van de reizigers ... die alsdan hun home zullen hebben te Marseille,
te Genua, te Livorno, te Venetie, te Alexandrie ... want Italie en
Egypte zyn in 't Program begrepen, zooals billyk is.
Nieuw? Volstrekt niet! De verandering waarop we ons moeten
vooorbereiden, is terugkeer tot 'n vroegeren, toestand die
natuurlyker was dan de tegenwoordige. Wanneer men het oog vestigt op
de wereldkaart, is 't inderdaad onnatuurlyk dat de Indische produkten,
voor 't grootste gedeelte, om centraal Europa te bereiken, hun weg
nemen over Londen, Hamburg of Amsterdam. Men zou onrechtvaardig
handelen, iemand euvel te duiden dat hy de havens der Middellandsche
zee voorstelde als genegen en geschikt om terug te keeren tot den
toestand dien ze vroeger innamen, en waaruit ze niet dan door zeer
buitengewone omstandigheden, verdrongen zyn. Maar men vindt dikwyls
vreemd wat natuurlyk is, en we zouden de eenvoudige waarheid met minder
inspanning vatten, wanneer we niet van jongs af te veel inspanning
ten-koste legden aan 't leeren, betoogen, over-eenbrengen vasthouden
van dingen die niet waar zyn.
Zoodra nu 't evenwicht wordt verbroken en de stryd alsdan gevoerd
zal worden op Indisch terrein, kunnen onze bezittingen niet gespaard
blyven. Geen der beide krygvoerende partyen zal de ryke hulpbronnen
versmaden, die Insulinde aanbiedt. Dáár zyn goede oorlogshavens. Dáár
is plaats en geschiktheid voor magazynen en hospitalen. Dáár zyn
te verkrygen alle levensbehoeften voor legers en vloten. Dáár
kan men werven aanleggen tot bouwen en herstellen. Dáár kan men
reeden, uitrusten, ademhalen. Dáár kan men fabrieken oprichten van
ammunitie. Dáár zyn hulptroepen ... dáár is ALLES!
Het is in 't belang van beide partyen, om òf Insulinde te nemen
voor zichzelf, òf--wat precies hetzelfde is--door bezetting het te
beschermen tegen de andere party. Dit laatste is meer gebeurd. En dat
we in 1816 Java van de Engelschen hebben teruggekregen, is te danken
aan 'n misverstand, onmogelyk voortaan door 't boek van Money. Vroeger
meende men dat Java 'n lastpost was, en thans weet ieder wat daar te
halen is.
Men droome nu niet van neutraliteit. Neutraliteit is 'n woord, niets
dan 'n woord, dat alleen kracht heeft zoolang de sterken voordeel zien
in de werkeloosheid der zwakken. "Neutraliteit!" is de onverstane kreet
van iemand die onder den voet is geraakt in 'n gedrang. Het beroep op
neutraliteit doet denken aan 'n pré-aux clercs die zich beklagen zou,
gebruikt te worden als vechtterrein. Neutraliteit van kleine staten
houdt op, zoodra de grootere--of één van de grootere--behoefte voelen
aan het tegendeel.
En Frankryk en Engeland zullen eerlang Insulinde noodig hebben! 't
Zal die vraag niet wezen, wie trachten zal het te nemen. De vraag
voor Nederland is: of 't goed is het te laten nemen, door wien ook?
Ik vertrouw dat ge volmondig neen zegt op deze vraag.
Nederlandsch-Indie zal dus verdedigd moeten worden.
Maar deze verdediging zal zeer zwaar vallen, ja onmogelyk wezen,
wanneer de inlandsche bevolking gemeene zaak maakt met de aanvallers
... of met de ongeroepen beschermers, wat kompleet hetzelfde is.
You have read 1 text from Dutch literature.
Next - Minnebrieven; Over Vrijen-Arbeid in Nederlandsch Indië; Indrukken van den dag - 06