Lidewyde - 16

van toenadering zijnerzijds mededeelingen hebben uitgelokt, die men
uit eigen beweging niet voor hem ten beste scheen te hebben. Doch hij
handelde niet overeenkomstig een vast plan; en zoo hij aan den eenen
kant zou hebben gewenscht, vollediger door Sarah op de hoogte gehouden
te worden omtrent Lidewyde's doen en laten, aan den anderen kant was
het hem eene verligting, dienaangaande min of meer in het onzekere te
blijven verkeeren. Hoe langer hij met een goed geweten zich zelven
diets kon maken dat zijne betrekking tot Lidewyde eene zaak van geene
beteekenis was en niemand anders als Emma bij voortduring de eerste
plaats in zijn hart bekleedde, hoe aangenamer hij het vond. Het was
dan ook geenszins een kreet van onvermengde vreugde, die hem
ontsnapte, toen hij op het reeds vergevorderd avonduur van een der
volgende dagen, terwijl hij, met de lamp aan zijne zijde, voor het
geopend venster zijner kamer zat en de sterrebeelden aan den
donkerblaauwen hemel bespiedde, eensklaps door een bezoek van Sarah
verrast werd.
Met Adriaan, Lidewyde en Emma was hij in den vooravond uit rijden
geweest naar Zeeburg, waar men gezamenlijk, luisterend naar de
muziekale uitvoering van een militair orkest en groeten wisselend met
bloedverwanten of vrienden, de zon had zien ondergaan. André was niet
ongevoelig voor zulke genietingen. Hij vond Dijks landauer een
voortreffelijk rijtuig, en het voorregt twee vrouwen tot =vis-à-vis= te
hebben als Emma en Lidewyde vergoedde honderdvoudig in zijne schatting
het ongerief van Dijks konversatie. Het Zeeburgsche badhuis was klein
van omvang, dit gaf hij toe, en wanneer men het met dat van
Scheveningen of Ostende vergeleek, verzonk het in het niet. Doch alle
dingen zijn betrekkelijk; en niet zelden zal men aan een beperkt
terras, mits men zich omgeven weet door een uitgelezen kring van
bekenden, de voorkeur geven boven een veel uitgestrekter grondgebied,
waarover vreemdelingen den schepter voeren. In het gezelschap van
Lidewyde en haren man, gevoelde André zich opgenomen in de M'sche
=beau-monde=, en al kende hij de meeste dier heeren en dames nog slechts
van naam of van aangezigt, het was niettemin eene weldadige
gewaarwording, zichzelven en zijn meisje tijdelijk als een onderdeel
dier fiere keurbende te mogen beschouwen.
--"Kom binnen, Sarah," zeide hij opstaand en het venster sluitend.
"Het is reeds laat, en de avonden beginnen koel te worden."
--"Vergeef mij, mijnheer," antwoordde zij, "dat ik zulk een ongelegen
uur kies om u mijnen dank te komen betuigen. Mijne vrijheid is
beperkt, en het behoort tot de zeldzaamheden dat ik voor mijzelve
eenige oogenblikken uitbreken kan."
--"Om uwentwil wenschte ik, dat daarin verandering kwam, Sarah. Gij
zijt in uwe afhankelijke betrekking hier aan huis niet op uwe plaats,
en indien ik iets bijdragen kon om u eene betere positie te
verzekeren, zou ik het gaarne en met ijver doen. Doch ik bezit geene
noemenswaardige relatien, en moet voorshands in de eerste plaats voor
mijzelven zorgen."
--"Ik dank u voor uwe belangstelling, mijnheer André, maar het is niet
over mij dat ik kom spreken. Mijne positie is geheel en al het gevolg
van mijne eigen keus, en ik twijfel of gij met den besten wil daarin
eenige verandering zoudt kunnen brengen. Men heeft u verhaald, naar ik
bemerk, dat mijn lot eenmaal zeer verschillend is geweest van hetgeen
het nu is, en evenals vele andere welwillende personen verlangt gij,
dat ik mijnen rang in de zamenleving, gelijk men dat noemt, hernemen
zal. Doch gij zoudt mij toch niet gelukkig willen maken tegen mijnen
wensch? Geloof mij, gij kunt niets voor mij doen, en elke poging die
gij zoudt aanwenden om mij uit dit huis te verwijderen, zou mij juist
van datgene berooven waarop ik den hoogsten prijs stel. Voor mij gaat
niets boven de vriendschap van mevrouw Dijk, en de gelukkigste
oogenblikken van mijn leven zijn die, waarin ik mij beroemen mag iets
gedaan of beproefd te hebben om haar leven te veraangenamen."
--"Die gevoelens strekken u zeer tot eer, Sarah," zeide André op een
gewigtigen en beschermenden toon, "en met u geloof ik dat mevrouw Dijk
volle aanspraak heeft op uwe erkentelijkheid. Doch, in ernst, zijt gij
overtuigd dat aan haar geluk iets wezenlijks ontbreekt? Zij heeft
hare vlagen van somberheid en afgetrokkenheid, nu ja; doch welke vrouw
is altijd dezelfde? Mij komt het voor, dat mevrouw Dijk niets anders
behoeft als nu en dan een weinig afleiding."
--"Ik begrijp zeer wel, mijnheer André, dat gij tegenover mij uwe
verdiensten poogt te verkleinen; doch mijne dankbaarheid voor uwe
tusschenkomst is daarom niet minder levendig. Gij hebt gedaan hetgeen
ik voor onmogelijk zou gehouden hebben, en tot hiertoe is uw overleg
met den besten uitslag bekroond geworden."
--"Mijn overleg, Sarah? Verkeert mevrouw Dijk in de meening dat ik met
overleg gehandeld heb?"
--"Mevrouw Dijk is geheel en al onkundig, mijnheer, van het verzoek
dat ik mij verstout heb tot u te rigten. Zij vermoedt in de verte
niet, dat gij kennis draagt van de zorgen, die haar kwellen, en
waarvan de oorzaak bij dokter Ruardi ligt. Niet-alleen heeft zij mij
niet opgedragen u eenigerlei mededeeling te doen omtrent hetgeen zij
voor u gevoelt, maar tot hiertoe is uw naam te naauwernood door haar
genoemd geworden. Ik kan u alleen zeggen, dat zij in de hoogste mate
ingenomen is met jufvrouw Visscher, en daareven nog heb ik haar in den
lof van uw meisje hooren uitweiden. Zij verhaalde mij dat jufvrouw
Emma ook weder dezen avond aan het Badhuis het voorwerp van allerlei
oplettendheden geweest is, en dat de geheele wereld haar u benijdt.
Zoo is het ook, mijnheer, daar ben ik zeker van; en juist om die reden
doet het mij zulk een groot genoegen, dat in weerwil van hetgeen gij
aan jufvrouw Visscher verschuldigd zijt, gij middel hebt weten te
vinden om dokter Ruardi op een afstand te houden. Sedert uwe komst, en
vooral sedert de komst van jufvrouw Emma, gevoelt mevrouw Dijk zich
veel krachtiger tegenover hem; en ik heb reden om te hopen, dat zij
binnen kort voor goed van hem ontslagen zal zijn."
--"Ik bespeur, Sarah, dat men voor u geene geheimen behoeft te hebben;
doch laat mij nu alleen, bid ik u, en spreek niet meer met mij over
deze zaak. Het is volkomen waar, dat ik door u op het denkbeeld
gebragt ben om mevrouw Dijk eene dienst te bewijzen, die zij van
niemand anders scheen te kunnen verwachten. Ik verneem van u, dat ik
daarin geslaagd ben, of kans heb van te zullen slagen. Des te beter.
En nu gij alles weet, behoort ook dit u niet onbekend te zijn, dat ik
gehandeld heb met voorkennis van jufvrouw Visscher en onder het zegel
van hare goedkeuring. Met dokter Ruardi, die vooral in de eerste dagen
van mijn verblijf alhier zeer vriendelijk voor mij geweest is, wensch
ik voor het uitwendige op een goeden voet te blijven. Mijnheer Dijk,
gelijk van zelf spreekt, weet van niets, en zal, dat beloof ik u,
nimmer van iets weten. Ook mevrouw Lidewyde behoort onkundig gelaten
te worden van hetgeen tusschen ons verhandeld is, en in geen geval zou
ik meer voor haar kunnen doen dan hetgeen zij tot hiertoe door mij
verkregen heeft. In een woord, het zal mij bijzonder aangenaam zijn,
indien aan de scheve positie, waarnaar ik mij uit vriendschap voor
mevrouw Dijk eene poos gevoegd heb, zoodra mogelijk een einde komt."

Nog nooit had André in éénen adem zoo vele onwaarheden op elkander
gestapeld als in dit antwoord van hem aan Sarah. Dat Sarah hem op den
inval had gebragt om voor de leus aan Lidewyde het hof te maken; dat
hij daarover met Emma gesproken en Emma's toestemming op dat
gedrochtelijk plan verworven had; dat hij in zijne verhouding tot
Ruardi geene verandering wenschte te zien komen; dat hij hoe eer hoe
liever ontslagen wilde worden van zijne geheime verstandhouding met
Lidewyde: dit waren even zoo vele leugens; en Sarah kon, hij gevoelde
het aan zijn hart, van al die verzinselen geen woord gelooven. Een uur
geleden zou hij zichzelven onbekwaam geacht hebben om in die mate zijn
eigen beter-ik geweld aan te doen, en nog daareven, toen Sarah de
kamer binnentrad, had hij er op durven zweren dat geene magt op aarde
hem immer tot zoo iets zou kunnen bewegen. Toch was de valschheid,
waaraan hij thans eensklaps in zijne eigen oogen schuldig stond,
slechts eene bevestiging der misdaad waarvoor Emma, gehoor gevend aan
een schrander instinkt, hem van den dag zijner komst op Soekabrenti af
gewaarschuwd had.
Vanwaar dat men somtijds in weerwil van zichzelven er toe gebragt
wordt, de dingen voor te stellen onder een licht, waarvan men zich
bewust is dat het daaraan een met de werkelijkheid onvereenigbaren
schijn leent?... André zou dan-alleen in staat geweest zijn een
bevredigend antwoord op die vraag te geven, indien hij tevens en in de
eerste plaats had kunnen verklaren, hoe het kwam dat Emma's beeld in
zijne ziel door dat van Lidewyde overschaduwd en verduisterd werd.
Helaas, hij wist het niet; en daar hij de oorzaak van het kwaad niet
kende, kon hij ook zijne gevolgen niet wegnemen. Waarom werd Theseus
ontrouw aan Ariadne? Waarom deed Herakles op den tweesprong eene
loffelijke keus? Omdat Herakles Herakles, en Theseus Theseus was.
Doch het zou er met de menschelijke wetenschap treurig uitzien, indien
zij, om belangrijk te zijn, onvoorwaardelijk moest kunnen doordringen
tot den diepsten grond der dingen. Ook tweede gronden kunnen somtijds
belangstelling wekken; en zelfs dan nog bijwijlen bestaat er uitzigt
op een wetenswaardig resultaat, wanneer de kennis der oorzaken u te
eenemaal ontzegd is en gij u met de ontleding van feiten en
overleggingen te vreden moet stellen.
Na eene korte poos--te kort, voor een held--geworsteld te hebben tegen
het licht, hetwelk Sarah's dankbetuiging in zijnen geest deed opgaan,
was André voor het eerst tot een besluit gekomen. Hij overzag nu den
toestand, waarin hij zichzelven gebragt had, en meende wijs, of
althans manlijk te handelen, door dien te aanvaarden. Waren zijne
eerste antwoorden aan Sarah half ontwijkend geweest, het laatste had
de kenmerken van een gevestigd voornemen vertoond. Of de schaduwzijden
dier vastberadenheid niet welligt talrijker waren dan hare voordeden;
of de strik, waarin hij verward was geraakt, instede van losser te
worden, niet van nu af dagelijks meer zou gaan klemmen; of zijn geloof
aan Lidewyde's genegenheid voor hem niet de vermetelheid-zelve was; of
toe te geven aan dien mogelijken waan niet in den grond der zaak
gelijk stond met het opofferen van zijne eerste liefde ter wille van
eene andere en mindere,--daaraan dacht hij niet en vroeg zich dat niet
af. Hetgeen hem aan zijn onderhoud met Sarah plotseling een einde had
doen maken en hem op gemelijken toon den wensch had doen te kennen
geven, alleen gelaten te worden, was de volgende redenering geweest:
"Er is tegenspraak tusschen Sarah's beweren, dat Lidewyde mijnen naam
niet noemt, en het feit, dat zij zich aanvankelijk krachtiger gevoelt;
"Zoo Lidewyde mij al niet regtstreeks lief heeft, is het nogtans
duidelijk dat zij aan mij de voorkeur geeft boven Ruardi;
"Ik wil voortaan niets meer met Sarah te maken hebben;
"Het beste middel om mij van haar te ontslaan, is haar te doen
gelooven, dat ik haar plan geheel en al tot het mijne gemaakt en in
alles met Emma's voorkennis gehandeld heb.
"Op die wijze zal de eenige persoon, welke thans nog tusschen mij en
Lidewyde staat, uit den weg geruimd zijn, en zal het moeten blijken,
of ik werkelijk in Lidewyde's oogen niets anders ben als een bruikbare
afleider."
Ware dit laatste denkbeeld minder ondragelijk geweest, misschien zou
André niet met zulk eene snelle vaart zijn voortgehold op den weg
zijns verderfs. Doch tegen eene zoo sterke slingering tusschen hoop en
vrees was zijn karakter niet bestand. Stelde hij zich voor, dat de
verdorven Ruardi zich eene plaats in Lidewyde's hart had weten te
veroveren, dan maakte een onuitsprekelijk gevoel van haat zich van hem
meester, en hij zou, indien de dokter zich in zijne nabijheid bevonden
had, hem een slag in het aangezigt hebben willen geven. Dacht hij
daarbij aan Ruardi's gaven, dan klom, door het gevoel van zijne eigen
minderheid, de haat tot woede. Te beseffen dat Lidewyde regt had
Ruardi te verwijderen, en tevens te moeten bekennen dat hij zelf in
het oog der wereld niet in Ruardi's schaduw kon staan, was in de
hoogste mate smartelijk. Oneindig pijnlijker nog evenwel was de
mogelijkheid, dat Lidewyde van zijne dagelijks aangroeijende liefde
voor haar, die zij ongetwijfeld opgemerkt had, alleen gebruik maakte
om daarmede haar voordeel te doen, en zij hem met geen ander oogmerk
aanmoedigde,--of indien de gesprekken, die zij met hem voerde, indien
de bladzijden, die zij hem liet voorlezen, geene aanmoediging waren,
wat zou dan immer zoo heeten?--als om zich des te gemakkelijker te
kunnen ontslaan van zijnen medeminnaar. Die vrees maakte hem
waanzinnig. Zij gaf overmagt op zijn gemoed aan eenen invloed waaraan
hij nog nooit onderworpen was geweest; en misschien lag in die
demonische verbijstering,--tenzij men liever elke verklaring mist, dan
zich op te houden bij eene zoo willekeurige,--de sleutel tot den
nieuwen hartstogt, die hem aan Lidewyde ketende. Daarentegen geraakte
hij buiten zichzelven van verrukking, wanneer hij zich de andere
mogelijkheid voorstelde. Het was een gevoel, duizendmaal verhevener
dan het oogenblik, toen hij, een half jaar geleden, voor het eerst van
hart tot hart met Emma sprak. Aan Emma's zijde zou hij een bezoek aan
de Elyzeesche velden hebben willen brengen; en zonder blozen zou hij,
door haar begeleid, getuige zijn geweest van de reine blijdschap der
gelukzaligen in het Paradijs. Doch wat zeide zulk eene hemelvaart, al
moest dezelfde togt, met Lidewyde ondernomen, in eene hellevaart
eindigen? Sommige genietingen, meende hij, waren voor geene
vergelijking vatbaar; en indien men hem te dezer ure aan zijn woord
gehouden had, zou hij de eeuwige straf geen te duren prijs gevonden
hebben voor één kus van Lidewyde's lippen.


TWINTIGSTE HOOFDSTUK.

Noordduitsche liberalen van vóór den slag van Königgrätz, uit den tijd
toen men aan gene zijde van den Rijn nog aan het staatsomwentelend
vermogen van politieke maaltijden geloofde, zouden het heden door den
heer Dijk in de groote zaal van Soekabrenti aangerigt diner een
=Zweck-Essen= genoemd hebben. Werkelijk bestond het gezelschap, voor zoo
ver de heeren betrof, zoo niet uitsluitend dan toch grootendeels uit
personen, wier ondersteuning de gastheer voor zijne parlementaire
kandidatuur behoefde. Doch in koopsteden heeft de staatkundige wereld
een zeer weinig afschrikwekkend diplomatisch voorkomen, en men weet in
die kringen de regeling van 's lands zaken gepaard te doen gaan met
een ongedwongen behartiging van al de belangen der gezelligheid. Het
waren welopgevoede mannen, niet uitermate schrander of geleerd, geene
feniksen in het staatsregt, maar doorkneed in hunne mercantile, of
industriële of financiële specialiteit; mannen, die, onder den
nederigen naam van commissionairs, russische leeningen sloten of
americaansche spoorwegen hielpen aanleggen; makelaars in suiker, die
niet opstonden voor een paar ton; eigenaars van scheepstimmerwerven,
die met het grootste genoegen van de wereld den aanbouw van een
volledig gepantserd eskader voor hunne rekening zouden genomen hebben.
Huisvrienden van Adriaan Dijk waren zij niet; evenmin als hunne
vrouwen of dochters tot Lidewyde's gewone omgeving behoorden. Doch zij
vertegenwoordigden dezelfde maatschappelijke belangen als hij, en
waren hem genegen omdat zij hem als den regten man beschouwden om in
de Tweede Kamer (zoodat zijzelven te huis konden blijven) als orgaan
van die belangen plaats te nemen. Die sympathie, niet overmaat van
intimiteit, ontboeide wederzijds de tongen. En waarom ontveinsd, dat
eene al te gemeenzame bekendheid het middel niet is om talrijke
gezelschappen in eene aangename stemming te brengen? Vaak zal men een
opgeruimder geest en levendiger gesprekken waarnemen bij lieden, die
heden zamenkomen om morgen weder elk huns weegs te gaan, dan onder
hen die sedert lang op de hoogte zijn van elkanders wedervaren en de
een voor den ander geene geheimen meer hebben. "Men moet twintig jaren
uitlandig geweest zijn," heeft iemand gezegd, "om het in een salon vol
boezemvrienden twintig minuten te kunnen uithouden."
Toen de maaltijd afgeloopen was, en de dames, met Lidewyde aan de
spits en Emma in de achterhoede, zich verwijderd hadden, vroeg
Lefebvre het woord en stelde hij, in den vorm eener eindelooze
redevoering, welke al de gasten van het sterker geslacht, en André
niet het minst, met hooge bewondering voor hem vervulde, den volgende
feestdronk in:
"Om te weten, mijne heeren, wie onze vrienden zijn, behooren wij ons
eene juiste voorstelling te vormen van onze vijanden. Misprijst het
niet, bid ik u, dat ik thans deze kwestie aanroer. Zij raakt ons
zamenzijn van nabij.
"De rigting, die wij bestrijden, is geen alledaagsch kwaad, maar een
voortwoekerende kanker. Triomfeerde zij, wij zouden niet-alleen in
Staat en Kerk en School, in onzen handel en in onze nijverheid den
treurigsten achteruitgang waarnemen;--neen, ook ons gezellig verkeer
zou gestoord zijn, en eene bijeenkomst als de onze op dit oogenblik,
zoo genoegelijk en vriendschappelijk, zou weldra tot de
onmogelijkheden behooren.
"Onze tegenstanders hebben een woord gekozen en vastgesteld, waarmede
zij deze voorspelling zoeken te brandmerken. Doch mij intimideert
hunne aanklagt wegens intimidatie niet. De vrees, beweren zij, is de
meest nuttelooze van alle hartstogten; en aan die spraak herkent men
hun bestaan. Alleen het nuttige toch heeft waarde in hunne oogen; en
vrijpostigheid is hun levenselement. Zouden zij niet anders denken en
anders spreken, indien hetgeen zij nuttig noemen in het algemeen,
schadelijk bleek te zijn voor henzelven? Zoo ja, ik zou er hen niet
minder om achten. De vrees, die zij bespotten, is een trek der
menschelijke natuur. Zij is het begin der wijsheid. De mensch is
geschapen om te vreezen, even als hij geschapen is om lief te hebben
en na te denken.
"Of is het zelfzucht en eigenbaat, indien wij in naam van dit ons
zamenzijn waarschuwend den vinger opheffen? Ik loochen het. Wie de
gezelligheid verwoest, is een vijand der maatschappij; en het is geen
egoïsme, het is ware menschenmin, die ons de maatschappij doet
liefhebben. De omwenteling en het despotisme hebben ook dit met
elkander gemeen, dat zij in hun gevolg slemppartijen medevoeren. De
ingehouden overvloed daarentegen, de gekuischte weelde, zijn een vast
kenmerk van een toestand van orde en van eerbied voor de wet. Deze
feestelijke tafel, mijne heeren, is meer dan zij schijnt. Zij is het
symbool der konservative beginselen. Zij vertegenwoordigt de nationale
welvaart, gegrondvest op nationale tucht.
"Zeide ik tucht? In het woordenboek der vrijzinnigheid zult gij die
uitdrukking misschien niet vruchteloos zoeken; doch zij is een klank
geworden, eene letter zonder geest, eene formule waarvan men zich
bedient om zichzelven en anderen te misleiden. Die soort van bedrog is
eene specialiteit van de mannen der vrijzinnige rigting. Hun
dagelijksch handwerk is, te ploegen met den os van hunne tegenpartij.
"Vraag de liberalen, u den zetel van het gezag te noemen,--zij zullen
u op den volkswil wijzen. Beteekent dit, dat zij het ernstig meenen
met de heerschappij der menigte? In geenen deele: zij slaan een kruis
bij die gedachte. Is dan de vorst hun souverein? Nog veel minder. Zij
meesmuilen onder elkander om alle Koningen der aarde; zouden
zesendertig gekroonde Hoofden, en meer, voor een droog flanelletje
wenschen te kunnen bieden, en gelooven aan geene andere souvereiniteit
als die der rede, zeggen zij. Doch met die aangelengde wijsbegeerte is
geen praktisch resultaat te verkrijgen, en men regeert geen volk met
paragrafen uit een schoolboek. Dit gevoelen zij. En ook weten zij wel,
dat onze natie haar woord verpand heeft aan eene dynastie. Vandaar een
Janussysteem, waarvan waarheid in staatsbeleid het uithangbord en
onopregtheid de geheime kracht is. Zij zweren trouw aan een Vorst,
dien zij in hunne binnenkamer minachten en bespotten, en vleijen de
ijdelheid eener schare aan wier onmondigheid zij hunne populariteit
ontleenen.
"Ziet het liberalisme in de kaart, mijne heeren, en gij zult bespeuren
dat onze beginselen, die het verwerpt, zijne eenige levenskracht zijn.
Om iets tot stand te kunnen brengen moet het onze liefde en onze
geestdrift huichelen. Geloofden wij niet, het ongeloof van onze
tegenstanders zou niets te beteekenen hebben. Aan ons hebben zij het
te danken, dat hunne negatien een schijn van magt vertoonen. Zij
willen den Staat regeren; doch indien het van hen afgehangen had, zou
geen Staat zich ooit gevormd hebben. Niets van hetgeen een volk tot
volk maakt, is door hen in het leven geroepen, en veel daarvan is
onherroepelijk door hen verwoest. Zij weten te bedillen; maar om iets
te stichten, daartoe zijn zij onbekwaam. Zegt men dat Indie de kurk
is, waarop Nederland drijft? welnu, wij konservatieven zijn het, die
de liberalen boven water houden. Wij zijn het gezag, wij de orde, wij
de welvaart. Zonder ons vermogen zij niets.
"Indie, mijne heeren! Ik behoef niet uit te weiden over hetgeen voor
ons in dat ééne woord besloten ligt. Door het bezit dier onschatbare
kolonie is Nederland onder de volken als een man van fortuin, die
eigen rijtuig en een buitenplaats nahoudt. Zwitserland, Wurtemberg,
Beijeren,--wat zijn zij, met Nederland vergeleken? Daglooners onder de
Staten! Laat mij niet vragen hoe het u smaken zou, indien uw
rentmeester, uw pachter, uw tuinman tot u zeide: "Twintig jaren lang
heb ik uwe bloembedden aangelegd, uwe velden omgespit, uwe bosschen
verzorgd: dit geeft mij het regt om na uwen dood uw landgoed als mijn
eigendom te beschouwen." Op even goede gronden zou uw koetsier kunnen
beweren, dat gij hem bij testamentaire beschikking uwe paarden behoort
te vermaken, die hij zoo lang gereden heeft. Doch ongaarne scherts ik
waar het hooge en heilige belangen geldt. Nederlands regt op Indie is
even onbetwistbaar als het regt van een zoon op de nalatenschap van
zijnen vader. De liberalen noemen zich filanthropen, omdat zij van de
Javanen een onafhankelijk volk willen maken; en de christelijke liefde
gebiedt ons te gelooven, dat zij het met dien toeleg eerlijk meenen.
Doch wij, mijne heeren, zijn de leer toegedaan, dat wie Java van
Nederland poogt te scheiden, misschien een goed mensch, maar stellig
een slecht Nederlander is. Ook in deze aangelegenheid (ik vraag
verlof, dit nogmaals te mogen doen uitkomen), ook hier is het
parasitisch karakter der vrijzinnigheid openbaar. Zij werpt koloniale
kwestien op, zij draagt kultuurwetten voor, zij bepleit de toekomst
der Javanen, en bemerkt niet, de kortzigtige, dat men zonder duiven
geene duivenpastei vervaardigen kan. Al de lauweren, welke onze
koloniale vrijzinnigen zich zelven om de filanthropische slapen
hechten; al de populariteit, welke hunne Javanenliefde hun tot hiertoe
heeft opgebragt; al het geld, hetwelk zij in de toekomst uit hunne
koloniale kwestie slaan zullen;--hebben zij hieraan te danken, dat het
behoudend Nederland eene koloniale mogendheid is... Nog eene
opmerking, mijne heeren, en ik zal uw geduld op zijne laatste proef
gesteld hebben.
"Wanneer men van de schare onzer tegenstanders diegenen aftrekt, die
aanspraak kunnen maken hetzij op onze hoogachting, omdat zij te goeder
trouw hunne krachten wijden aan eene in hunne oogen loffelijke zaak,
hetzij op onze deernis en onze verschooning, omdat zij blindelings
gelooven hetgeen hun gepredikt wordt door lieden, die zij voor
bekwamer houden dan zich zelven;--ik bedoel, wanneer men het totaal
der liberale partij vermindert met de som van hare dupen en van hare
dweepers,--en gij zult mij toestemmen dat geen dier twee elementen
geacht kan worden, tot de kern der partij te behooren,--blijken
nooddruft en eerzucht de voorname springveeren van het liberalisme te
zijn. Tallooze malen is men in de gelegenheid geweest te konstateren,
dat niets te verliezen te hebben een afdoend motief is om zich onder
de vanen van eene rigting te scharen, welke met het hazardspel dit
gemeen heeft, dat zij somwijlen de bank kan doen springen. Men is
liberaal om dezelfde reden, waarom men in benarde omstandigheden een
loterijbriefje koopt. Voegt daarbij dat in de gelederen van het
liberalisme geen avancement is als voor diegenen, welke uitmunten door
verstandelijke gaven. Hebben zij het doel van hunne eerzucht bereikt,
dan werpen deze berooide vernuften het masker af; verloochenen het
gepeupel waaraan zij hunne opkomst te danken hadden, en worden eene
bastaardsoort van konservatieven, voor wie behoud en zelfbehoud
woorden van eenerlei beteekenis zijn.
"Ik vraag niet, mijne heeren, of wij het in onze magt hebben, en zoo
ja, of het verstandig van ons gehandeld zou zijn, die partij te
vernietigen. Ik vraag alleen, of het heilzaam geacht kan worden voor
den nederlandschen Staat, het beruchte =laissez-faire= in praktijk te
brengen ten aanzien van menschen, wier eenige drijfveer carrière-maken
is; met wier opkomst of wier val geen enkel nationaal belang
zamenhangt, en van wie men alleen dit getuigen kan, dat zij den loop
der vaderlandsche geschiedenis stremmen, en ons volk verhinderen, zich
overeenkomstig zijnen aanleg te ontwikkelen? Voor mij, ik eerbiedig in
het bestaan ook van hen, die ik bestrijd, de wegen der goddelijke
Voorzienigheid. Wij moeten met onze tegenstanders doen gelijk de Staat
met dezulken doet, die zich aan het leven of eigendom van hunne
medeburgers vergrijpen. Onschadelijk maken moet ons wachtwoord zijn.
"=Similia similibus curantur=, zeiden de Ouden; hetgeen ik aldus
vertolk: het beste tegengif der vrijzinnigheid is de vrijheid. Gij,
mijne heeren, zijt vrij. Waarom? Omdat gij kapitalisten zijt. De
zwaarste slavernij in deze wereld is het lijfeigenschap der
broodeloosheid; want de hongerige mensch is geneigd tot alle kwaad en
bezwijkt voor de geringste verleiding. Met de welvaart begint de
onafhankelijkheid; en waar de meeste overvloed heerscht, bij die natie
wordt ook de grootste mate van vrijheid aangetroffen. Vrijheid van
drukpers, van denken en spreken, van arbeid en handel, al die
vrijheden, de gewetensvrijheid niet uitgezonderd, zijn in zichzelven
slechts holle klanken en kunnen hoogstens als tijdverdrijf voor ledige
magen een voorbijgaanden opgang maken. Alleen die vrijheid houdt
stand, waarvan gijlieden, mijne heeren, de vertegenwoordigers zijt en
die gij door het omzetten van uwe kapitalen in het leven helpt roepen.
Hoe krachtiger dat beginsel in het nederlandsch Parlement optreedt,
des te beter zal de nederlandsche natie varen. Laat ons daarom hopen,
dat onze geachte vriend, in wiens huis en om wiens disch wij op dit
oogenblik vereenigd zijn, eerlang in die vergadering de plaats zal
innemen, waarnaar met het volste regt door hem gedongen wordt!"


EENENTWINTIGSTE HOOFDSTUK.

Het terras voor Soekabrenti's eetzaal lag op het oosten, en de heen en
weder drentelende dames konden een goed eind weegs de glooijing volgen
voor zij het einde bereikt hadden der lange schaduwen, die aan den
voet van het huis, thans door de ondergaande zon op den rug beschenen,
zich uitstrekten over het grasperk en de paden. Nog een half uur, en
die schaduwen, tot in het oneindige verlengd, zouden den gloed der
zonnestralen ook op den versten afstand uitgedoofd en voor goed
verdreven hebben.
--"Mijnheer Kortenaer treft het niet," zeide een jong meisje, dat
Emma's zijde gekozen had en op eenigen afstand van de andere dames
pratend naast haar voortwandelde. "Hij kan moeijelijk belang stellen
in hetgeen thans de heeren hier het meest interesseert, en om
zijnentwil verheug ik mij, dat de =speech= van mijnheer Lefebvre niet
bestemd schijnt om door andere van dien aard gevolgd te worden. Ten
minste, ik hoor wel een verward gedruisch van stemmen tot ons komen,
maar de alleenspraken schijnen afgedaan te hebben." --"Het is goed
dat Kortenaer u niet hoort," antwoordde Emma op vrolijken toon. "Hij
is een warm vereerder van mijnheer Lefebvre en ik houd mij overtuigd