Lidewyde - 03

geheim-zelf op zekeren avond het aanstekelijk voorbeeld dier
voortvlugtige gelegenheden gevolgd was.

In het begin van Maart was het gebeurd, dat André, =à la fortune du pot=
op Belvedere genoodigd, na den maaltijd met haar en haar vader in
diens kamer gezeten had... Of neen, hij zat nog telkens, in zijne
verbeelding, op datzelfde uur in hetzelfde vertrek. Het was niet zoo
zeer gebeurd, maar ging voort te gebeuren; en indien hij had moeten
verhalen hoe alles zich toegedragen had, zou hij zich instinktmatig
bediend hebben van dien onvolmaakt verleden tijd, waarin de dingen,
die achter ons liggen, nog half en half deel schijnen uit te maken van
het tegenwoordige.
Elken winter maakte de familie Visscher een uitstapje naar de stad
harer voormalige inwoning: van welke bedevaarten, die eene of twee
weken plagten te duren, de hoop op eene fraaije opera of een
uitgezocht koncert het vaak met teleurstelling gestrafte voorwendsel,
en de lust om in het "'s winters buiten" eene kleine afwisseling te
brengen de niet altijd openlijk erkende beweegreden was. Het saizoen
was ditmaal reeds bijna verstreken, en indien men nog tijdig genoeg
wilde aankomen om van de europesche vermaardheid der beschadigde prima
donna's of der vermoeide virtuozen in noemenswaardige mate te
profiteren, moest men zich reppen. Morgen-ochtend na het ontbijt zou
de togt aanvaard worden, en André was te zeer op de hoogte van hetgeen
op Belvedere voorviel, om niet te weten dat die woning eene poos lang
voor hem gesloten ging worden. Hij was te moede als een ter dood
veroordeelde aan het nageregt van zijn laatsten maaltijd.
De kamer van den ouden heer Visscher geleek des avonds, wanneer de
lampen ontstoken waren, in niets op een atelier. In de stad zou men
haar eene bovenvoorkamer met eene suite genoemd hebben, tevens
gescheiden en aaneen verbonden door eene tot aan den zolder reikende
portière. De suite lag op het westen en ontving haar licht van de
noordzijde, zoodat de schilder in ruste, wanneer over dag de lust hem
bekroop om zijn voormalig bedrijf weder ter hand te nemen, slechts de
deur eener kast behoefde te openen en naar zijne gereedschappen
behoefde te grijpen om aanstonds aan het werk te kunnen tijgen. De
voorkamer zag op het oosten uit, en het was uit die vensters
allermeest dat men in zomersche dagen dat vergezigt genoot, waaraan
Belvedere zijnen naam verschuldigd was. De meubelen in beide
vertrekken bestonden voornamelijk in langs den wand geschaarde
boekenkasten van vreemdsoortig hout, sommige met glazen deuren van
boven tot beneden, andere in den vorm van opstaande buffetten, van
onderen met schuifladen voor platen en teekeningen, of met een
vooruitspringend bureau dat tevens voor schrijftafel diende. Al de
kasten waren van boven en op zijde met snijwerk versierd, dat bij de
eenen scheen af te hangen in festoenen van bloemen en vruchten en
vogels, bij de anderen een geheel van consoles vormde, waarop bronzen
ornamenten rustten, of kleine beelden van wit marmer, of busten van
beroemde kunstenaars, en staatslieden, en veldheeren. Terwijl in de
voorkamer, in den vorm van een vooruitspringenden modernen haard, tol
betaald werd aan de ijdelheden van den nieuwen tijd, glinsterden in
dit allerheilige, onder een ouderwetschen schoorsteenmantel van
donkerkleurig marmer, blankgeschuurde haardijzers, waarachter in
voor-en najaar voorvaderlijke turfvuren werden aangelegd, die bij
feller koude voor beukenhouten blokken moesten wijken. Doch dit was
ook het eenig onderscheid tusschen de twee helften van het vertrek. In
de eene zoo min als in de andere afdeeling bevond zich ergens aan den
wand een open vak, waarin niet hier een spiegel, ginds eene gravure,
ginds een bas-relief in hout of klei of koper hing. De gravuren hadden
de overhand: proefdrukken van den =Schuttersmaaltijd=, van de
=Anatomische les=, van den =Nachtwacht=, van beroemde portretten uit den
oud-vaderlandschen tijd; maar ook van de =Schaakspelers= van Meissonier,
of van Scheffers =Francesca=, en =Gretchen=, en =Mignon=. Het geheel maakte
den indruk eener gezellige bibliotheek, niet dien van eene
schilderswerkplaats, en evenmin dien van een muzeum in miniatuur. Men
bevond er zich in eene zitkamer, voorzien van al de gemakken waarvan
het denkbeeld zich aan dien naam verbindt; en het was genoeg den blik
te laten glijden langs zoo vele rustige boeken om bij zichzelven dat
zeker gevoel van eenheid en zamenhang te ontwaren, waarvan het gemis,
ook bij het vertoeven in de uitgelezenste kunstgalerijen, somtijds
onaangenaam aandoet.

Eenige jaren geleden is ons vaderland afgereisd door een Engelschman,
wiens konversatie zich oploste in de telkens herhaalde en in een enkel
woord zaamgedrongen vraag: "=Emblems?=" Hij was een archeoloog in het
vak der graveerkunst en had zijne specialiteit gemaakt van de oude
geïllustreerde zededichters in alle landen van Europa. Waar hij kwam,
in welke openbare bibliotheek, bij welken geleerden boekhandelaar of
privatiserenden liefhebber, overal vroeg hij naar hetgeen betrekking
had op de geschiedenis van zijn onderwerp en naar niets anders.
Hoewel niet zulk een zonderling, had ook de oude heer Visscher eene
aan hartstogt grenzende liefde voor =Emblems=, en het kostte hem moeite
eene volkomen hoogachting te koesteren voor lieden, die koel bleven
bij het aanschouwen zijner minnebeelden en zinnepoppen. Uitwendig
vormden zij het minst aanzienlijk gedeelte van zijnen boekenschat;
doch om die ééne kleine kollektie te mogen behouden zou hij desnoods
afstand hebben willen doen van zijne geheele kunstverzameling. "Allen
eerbied," zeide hij, "voor Kaulbach en Doré, doch voor het fraaiste
hunner werken wil ik mijn exemplaar van Cats niet missen."
Nog herinnerde André zich de stomme verbazing waarmede hij weleer het
verhaal had aangehoord van een zijner voormalige kameraden aan de
D--sche akademie, die er geen geheim van maakte dat het =Houwelijck= van
Jacob Cats het eenige boek geweest was, dat hij op zijn
huwelijksreisje met zich medegenomen en aan zijne jonge vrouw
voorgelezen had. Gelijk de meeste nederlandsche kinderen had hij in
zijne jeugd de werken van Cats leeren beschouwen als een prentenboek;
en toen hij ouder geworden was en zich de berijmde vertellingen poogde
te binnenbrengen, waarmede men in het ouderlijk huis, op regenachtige
zondagen, hem den tijd had laten korten, was het hem toegeschenen dat
zeker ruw =sobriquet=, indertijd door Vondel uitgedacht, ongeveer de
geschiktste van alle bijnamen voor den eeuwigdurig amoureuzen
raadpensionaris was. Toch was het de hernieuwde kennismaking met een
langvergeten gedichtje van Cats, die hem Emma op dien avond zijne
liefde deed verklaren.
Wees billijk en erken dat het niet meer dan achtregelig versje van de
twee Gepaarde Schelpen een grooter meesterstukje is dan sommige
heldendichten. Die oudste panden, die tevens de beste zijn; die eerste
trouw, waar niets bovengaat,--er is in die eenvoudige woorden een
oneindige rijkdom van gevoel. Welk eene tragedie in het breken of
verloren gaan van die ééne schelp! Welk een wanhopig zoeken en kiezen,
of het gelukken mogt een plaatsvervanger te vinden! Op den bodem van
dat versje sluimert een gesmoorde zielekreet, en naar mate men zich of
in den eenen of in den anderen toestand verplaatst, ziet men, bij het
passen dier nimmer effen randen, nu eene jonge bruid zich op de knieën
werpen bij het lijk van haar verloofde, dan een man van jaren, die,
onder het storten van stille tranen, de gezellin van een half
menschenleven vol lief en leed met loomen tred naar hare laatste
rustplaats vergezelt.
Had de oude Visscher op dat oogenblik in André's gemoed kunnen lezen,
hij zou gejuicht hebben. "Heb ik het u niet gezegd, jong mensch van
den tegenwoordigen tijd? Hij was een dichter! En die dat medaljon
geteekend heeft, niet minder. Konventioneel, niet waar? die twee
handen, te voorschijn komend uit manchetten van tabaksrook, zou men
meenen. Mythologisch, fantastisch, hybridisch, al wat gij wilt. Doch
zie mij die vingers eens aan! Zijn zij niet bewonderenswaardig fraai?
Passen ze niet, zoo als gij zelf zoudt passen en meten, indien gij
twee schelpen bij elkander moest zoeken? Ziet gij dat leven in die
toppen? Voelt gij het bloed door die fijne aderen stroomen? Ik geef u
toe dat gij het land zoudt kunnen rondreizen zonder een zuiverder
afdruk te vinden dan dezen. Het exemplaar is misschien eenig in zijne
soort. Doch ziedaar, denk u eene gefatigeerde proef, eene gebrekkige
kopij misschien; denk zelfs de kleine prent geheel en al weg,--de
indruk zal niet vernietigd zijn, al is zij zwakker geworden."
De reden dat de oude heer Visscher dien avond niet in de gelegenheid
gesteld werd den vrijen loop te laten aan zijne bewondering, was dat
hij geene kennis kon dragen van hetgeen in zijne afwezigheid voorviel.
Op het oogenblik-zelf dat hij zich gereed maakte eene geliefkoosde
lektuur te hervatten (André stond in het andere vertrek, bij den
haard, niet ver van Emma), ontving hij een verzoek van zijne vrouw,
haar behulpzaam te willen zijn bij het maken van eenige toebereidselen
voor den dag van morgen. Hij rees weder op uit zijn gemakkelijken
stoel, tusschen de lamp en het vuur, en liep naar boven. En zoo
geschiedde het dat Vader Cats ongeopend op de tafel bleef liggen.
Het vooruitzigt, veertien eindelooze dagen achtereen in dit barre
jaargetijde de zonnestralen van Emma's tegenwoordigheid te zullen
moeten missen, maakte André zenuwachtig, en toen hij met haar alleen
in het vertrek gebleven was, overviel hem een gevoel van verlegenheid,
sterker dan hij in haar bijzijn nog ooit bij zichzelven had
waargenomen. Wat zou hij niet gegeven hebben om te weten hoe zij over
hem dacht! Het scheen onnatuurlijk dat zij in het geheel niet zou
hebben opgemerkt hoe zij hem aantrok. Sedert lang meende hij, moest
zij tot het bewustzijn, of althans op het vermoeden zijn gekomen dat
hij haar liefhad en zij naar welgevallen met hem handelen kon. En
toch, hoewel zij geene drie schreden van hem af op de kleine sofa zat
en hij de minste harer bewegingen kon gadeslaan; hoewel geen lach om
haar lippen spelen, geen wolkje over haar voorhoofd drijven kon zonder
dat hij het gewaar werd; hoewel hij de steken zou hebben kunnen tellen
van het borduurwerk in hare hand,--de gevoelens, die haar vervulden,
schenen hem eene ondoordringbare verborgenheid. Was het haar om het
even dat hij alleen achterblijven zou? Gaf zij niet om hem? Zou zij
hem glad vergeten zijn, wanneer de muziek in den schouwburg om haar
henen zou ruischen, of haar vader haar met zich medenemen zou naar het
muzeum, of zij met hem en met hare moeder in het besneeuwde park zou
gaan wandelen om de sledevaart te zien voorbijsnellen? Zoo volkomen
onkundig te zijn van hetgeen hem de hoogste belangstelling inboezemde;
aan haar gelaat zoo min als in hare houding iets te kunnen bespeuren
dat al ware het slechts eene schemering in deze hopelooze duisternis
geleek,--maakte hem te gelijk schroomvallig en ongeduldig. Hij
beproefde iets tot haar te zeggen; maar de periode der banaliteiten
was voor hem voorbij. Hij moest òf zwijgen; òf datgene zeggen wat hij
niet uitbrengen kon zonder zijn geheele leven op ééne kaart te zetten.
Tot dit laatste ontbrak hem de moed, en om het eerste iets minder
onnatuurlijk en gedwongen te doen schijnen, nam hij de toevlugt tot
iets onnoozels: hij ging de =Anatomische les= staan opnemen; daarna den
=Schuttersmaaltijd=; daarna de =Schaakspelers=. Doch die afleiding baatte
niet, en hij had een gevoel alsof hij geblinddoekt langs den wand liep
te tasten. Toen hij aan de portière genaderd was, die de plaats eener
porte-brisée verving, zou hij hebben willen omkeeren en zich weder
naar de kanapétafel hebben willen begeven. Nuttelooze poging! Emma zat
steeds op dezelfde plaats, in dezelfde houding, en bekommerde zich
blijkbaar meer om haar borduurwerk dan om zijne hartsgeheimen. Nog
ééne schrede, en hij bevond zich in de kamer van haren vader. Zou hij
belangstelling veinzen in den bronzen Shakespeare op de pendule? In
den buste van Bilderdijk, met den vermaarden tulband om de slapen, die
op den hoogsten top der middelste boekenkast rustte? In het medaljon
met gouden rand, achter welks glas eene roos van het graf van
Washington bewaard werd? In het andere medaljon, met het profiel van
Dante in bas-relief van zilver, waarboven een kleine ivoren arend de
vleugelen uitsloeg? Het beste was, dat hij zich op den grootst
mogelijken afstand van Emma nederzette in haar vaders fauteuil, of op
een stoel daarnevens, en eene soort van =contenance= borgde door zich
voor de leus in Cats te verdiepen.
Eerst bezag hij het boek aan de buitenzijde: het was een exemplaar der
oorspronkelijke kwarto-uitgaaf, beroemd om de schoonheid en zuiverheid
der platen. De band zag donkerbruin, gelijk een band van meer dan twee
honderd jaren betaamde, doch was overigens volkomen gaaf en op het
plat versierd met een verguld wapen in een vergulden rand. Het
exemplaar scheen oorspronkelijk het eigendom geweest te zijn van een
stedelijk bestuur uit de dagen der Republiek; althans, André herkende
het wapen, en toen hij het schutblad opsloeg, trof hij eene door Cats
zelven geschreven en eigenhandig door hem onderteekende opdragt aan,
waarin melding gemaakt werd van aan den dichter bewezen diensten en
van eene voor hem daaruit voortgevloeide verpligting tot
erkentelijkheid. Des noods zou hij Emma zijne belangstelling in deze
bijzonderheid hebben kunnen mededeelen en op die wijze een gesprek met
haar hebben kunnen aanknoopen; doch hij begreep juist van pas, dat zij
de bedoelde inscriptie ongetwijfeld van buiten kende en haar vader
haar de lotgevallen van dit boek stellig meermalen haarklein verhaald
had. Hij bleef dus zwijgen en bezag de titelprent en, daartegenover,
het portret van den dichter. De uitdrukking van het gelaat beviel hem
niet, doch hij wist niet regt om welke reden, en vreesde Emma te
zullen kwetsen indien hij iets zeide ten nadeele van een van haar
vaders huisgoden, of zich zelven in hare schatting te zullen
benadeelen, indien hij zich aan eene ongegronde en welligt onbekookte
aanmerking waagde.
Hij zou gaan lezen, doch moest het voorkomen aannemen, alsof hij
slechts feuilleteerde. De eene bladzijde voor, de andere na, werd half
gedachteloos omgeslagen. Toen hij aan den =Spiegel= genaderd was, begon
hij eenigzins ruimer adem te halen. De verzen en versjes in die
afdeeling vond hij mooi, mooijer dan de dichtproeven in sommige
vroegere afdeelingen; mooijer vooral dan hij gedacht zou hebben,
wanneer hij met zijne kinderlijke herinneringen te rade ging. Het had
hem meermalen verwonderd dat een man van zulk een geoefenden smaak als
Emma's vader zich bijwijlen een geheelen avond vermaken kon met Cats
te lezen. Die bevreemding week nu allengs naar den achtergrond. Men
had hem geleerd dat ons vaderland, in de dagen van zijn tierigsten
bloei, vier voorname dichters had voortgebragt, waarvan Vondel de
grootste en Cats de minste was. Hij had zich echter nooit afgevraagd,
of die lagere plaats niet nog altijd eene eereplaats verdiende te
heeten, en of men niet inderdaad een zeldzaam vernuft geweest moest
zijn om van geslacht tot geslacht in den mond van een geheel volk te
blijven voortleven, en in binnenkameren dier natie, al behoorde deze
niet tot de ontwikkeldsten, of al zou men de atmosfeer in dat
heiligdom gaarne van tijd tot tijd ververscht gezien hebben, om zoo te
zeggen tot een spreekwoord te worden. En hoe was Cats aan die in zijne
dagen en voor zijne landgenooten geheel nieuwe onderwerpen en vormen
gekomen? De oude heer Visscher beweerde, dat Cats groote verpligtingen
had gehad aan den schrijver van =Don Quyote=, en men een geheel
menschenleven allergenoegelijkst zou kunnen doorbrengen met na te
gaan, welken invloed de oud-spaansche litteratuur op de
oud-nederlandsche had uitgeoefend. Was die uitspraak het gevolg eener
blinde vooringenomenheid, gelijk men bij dilettanten pleegt aan te
treffen, of steunde zij op deugdelijke gronden? André wist het niet.
Die =Spiegel van den ouden en nieuwen Tijd= was in elk geval doorweven
met spaansche spreekwoorden en aanhalingen uit spaansche dichters. Dat
waren trouwens ook de zinne- en minnebeelden van =Proteus= en van de
=Maagdenpligten=, die hij eerst een weinig verwaarloosd had en waartoe
hij nu terugkeerde.
Veel sneller dan eene pen over het papier kan gaan, volgden in zijnen
geest deze indrukken en herinneringen elkander op. Zijn eigen oordeel
sliep in; de ingenomenheid van Emma's vader deelde zich aan hem mede;
Cats was op dit oogenblik voor hem de grootste dichter der wereld; en
toen hij in diezelfde =Maagdenpligten=, die hij vroeger òf
onverstaanbaar, òf ongezouten, òf alleen ouderwetsch en potsierlijk
gevonden had, het versje der gepaarde schelpen aantrof, lette hij noch
op dat die schelpen wel wat al te veel op notendoppen geleken, noch
dat ditzelfde gedichtje ook op twee andere plaatsen, in vrij wat
minder ideale bewoordingen te lezen stond, maar verslond het met de
oogen, nam het op in zijn hart, en riep in geestvervoering uit: "God,
hoe schoon!"
Zijn gemoed was eensklap in een speeltuig verkeerd, waaraan eene
onzigtbare hand de liefelijkste toonen ontlokte, en eer Emma wist wat
hem overkwam, stond hij nevens haar, had hare hand gegrepen, en deed
hij dien éénen worp waarvan alles afhing. "Emma," zeide hij, zijne
schepen in brand stekend en haar voor het eerst bij haren doopnaam
noemend, "ga in 's hemelsnaam niet ver van hier zonder gezegd te
hebben hoe gij over mij denkt. Ik heb u te lief om u te kwellen, en
indien uw hart reeds aan een ander behoort (maar dat is immers zoo
niet?), of ik niets meer voor u ben dan iemand die bij uwe ouders aan
huis komt, zijt gij de laatste op wie ik mij over die teleurstelling
wreken zal. Weet alleen dat ik alles doen wil om u gelukkig te maken.
Mijn leven lang zal ik u dienen en wil ik voor u werken."
Moet men eene tweede of derde liefde achter den rug hebben om met
grond te mogen beweren dat niets boven de eerste gaat? Met een
minachtend schouderophalen zou André, indien zij hem gedaan was, op
die vraag geantwoord hebben. Hij vergeleek niet, en kon niet
vergelijken, maar genoot. Wat ging het hem aan, dat zijne woorden,
indien men ze opgeschreven had in een boek, door de eenen stijf, door
de anderen sentimenteel, door nog anderen belagchelijk zouden gevonden
zijn? De maatschappelijke toovercirkel, waarbinnen Emma tot hiertoe
voor hem gebannen geweest was, was nu verbroken. Hij had hare hand
durven aanraken, haar Emma durven noemen, haar durven spreken over
zichzelven; en ofschoon hij nog niet wist, of gissen kon, hoe haar
antwoord luiden zou, doorstroomde hem reeds nu een onuitsprekelijk
gevoel van welbehagen. Was dat gevoel zwakheid? Was het kracht? Het
scheen een mengsel te zijn van beiden. Had hij eene rol gespeeld, hij
zou het vernederend hebben moeten vinden, te bedelen om een jawoord;
en onder den indruk dier pijnlijke gewaarwording zou dat jawoord-zelf
al zijne betoovering voor hem verloren hebben. Of is een man, voor het
minst, niet even goed als eene vrouw, en is het eene aanbod het andere
niet waard? Thans daarentegen was hij als die Edelen uit den
Spaanschen tijd, wier fierheid en onafhankelijkheid zich openbaarden
door het aanbieden van een smeekschrift. Ook hij had eene Hertogin van
Parma tot meesteres gekozen van zijn lot; doch omdat die abdikatie de
uiting was van een zuiver gevoel, maakte zij hem gelukkig, in stede
van verdrietig. Was hij een Hollander? Heette hij André Kortenaer?
Teekende hij zich civiel-ingenieur? Hij had even goed een Duitscher en
fabrikant van kinderspeelgoed kunnen zijn, meende hij; of een
Engelschman en correspondent van de =Times= voor de expeditie naar
Abyssinie; of een Franschman en klarinettist in het orkest der groote
opera te Parijs. Hetgeen hem op dit oogenblik overweldigde was niet
datgene wat hem van andere jonge mannen in eene soortgelijke positie
als de zijne onderscheidde, maar wat hij met hen gemeen had en zij met
hem. Er is in zulke onpersoonlijke gewaarwordingen iets weeks, iets
waarvan pathos de aangeboren spreek- en schrijftaal is; doch tevens
iets magtigs en verheffends. Ook de zee schijnt een verwijfd element,
wanneer aan den avond van een heeten zomerdag hare golven zuchtend
breken op het strand; en toch zou zelfs een stoomwerktuig van duizend
paardenkrachten niet in staat zijn, over eene noemenswaardige
uitgestrektheid die wellustig ademhalende watermassa te verplaatsen of
hare deining gedurende slechts één sekonde te keer te gaan...

Geheel Duinendaal had voorspeld dat het op die wijze eindigen zou; en
toen Emma, tegelijk met de lente, teruggekeerd was uit de stad, en men
op Palmzondag, bij het aan- en uitgaan der kerk, haar aan André's arm
voorbij had zien wandelen, waren in- en opgezetenen om strijd van
oordeel geweest, dat de zaken haren behoorlijken loop genomen hadden.
Hoe jammer zou het zijn, indien ons genoegen door zulke voorspellingen
bedorven werd! Doch dit behoeft niet, en nergens staat geschreven dat
onze vreugde, om onvermengd te mogen heeten, volstrekt eene verrassing
moet zijn voor onze medemenschen. Op Belvedere althans was men er te
gelukkiger om, dat alles natuurlijk in het werk gegaan was, en niemand
te dien huize treurde er over, dat de menschelijke aard zichzelven
niet verloochend had: André niet, omdat hij nimmer uit eigen beweging
naar het avontuurlijke getaald zou hebben; Emma niet, omdat zij aan
hetgeen thans omging in haar gemoed reeds stof te over tot
aandoeningen bezat; hare ouders niet, omdat die uitkomst hun het
welgevalligst was, waarvan de geheele wereld getuigen moest, dat zij
sprekend op eene vergoeding geleek.


DERDE HOOFDSTUK.

De te weinig gekende indische hoofd-officier met tweejarig verlof
wegens ziekte, die, als proeve van koloniale orthodoxie omtrent de
waarde van het menschelijk individu, aan eene open tafel het leerstuk
verkondigde, dat in deze wereld "eene jonge jufvrouw meer of minder er
niet op aankomt,"--er was spraak geweest van eene twintigjarige van
goeden huize, gestorven van verdriet over de trouweloosheid van haren
bruidegom,--was een schrander, een expeditief, een onbetaalbaar man.
Sprak het van zelf dat de liefde van een jong meisje eene
aangelegenheid is, niet waardig vergeleken te worden bij kwestiën als
de romeinsche of de oostersche, als die van het lager-onderwijs of van
de uitgifte van gronden in erfpacht op het eiland Java,--hoe eenvoudig
zou in dat geval de mechaniek van ons leven zijn, en met welk eene
ligtgeladen mars op den rug zouden wij menschen dan het einde der reis
kunnen halen!
Doch hoe veel licht de gebasaneerde kolonel, wiens naam hier met opzet
verzwegen wordt, =entre la poire et le fromage= ook verspreid moge
hebben over een der neteligste sociale vraagstukken van dezen en van
den toekomenden tijd,--er zou door hem aan de zamenleving eene grooter
dienst bewezen zijn, indien hij het probleem niet slechts doorgehakt,
maar ook opgelost had. Dat het op eene jonge jufvrouw meer of minder
niet aankomen zou, is eene stelling waartegen al hetgeen in de borst
der gezamenlijke jongejufvrouwen is, zich krachtig en met reden
verheft. Want ofschoon men niet gewoon is, veel waarde te hechten aan
de uitspraak van personen die als regter en partij in hunne eigene
zaak optreden, het instinkt van het zelfbehoud is meer dan enkel
magtig: het is ook regtmatig. Indien één enkel meisje, daartoe
bewogen door gevoelens waarvan zij aan de geheele wereld rekenschap
zou durven geven, in vollen ernst erkende, zonder schade gemist te
kunnen worden, zou het krediet der geheele vrouwenwereld daardoor een
gevoeligen stoot ontvangen; zoo gevoelig, dat men vragen mag, of bij
déze katastrofe vergeleken, zelfs de ineenstorting van het turksche
Rijk niet op hare beurt een voorval van ondergeschikt belang zou
schijnen?
De meening van den indischen hoofd-officier is inderdaad geheel en al
verwerpelijk, en zelfs het eenige wat men zou kunnen aanvoeren tot
hare verdediging, houdt welbezien geen steek. Het is zoo, vele mannen
hebben er belang bij, de onontbeerlijkheid der jonge dames, hoofd voor
hoofd, niet boven alle verdenking verheven te achten; en misschien zou
hun geweten luider spreken dan dienstig is voor hunne rust, indien de
tegenovergestelde zienswijze al te zeer bij hen voor een axioma gold.
Het is derhalve goed, kan men zeggen, dat te dien aanzien op deze
wereld een weinig scepticisme heerschte, daar anders het verblijf hier
beneden te eenemaal ondragelijk worden zou voor een groot aantal
individuen van het sterker geslacht, wier regt van bestaan niet
volstrekt ontkend kan worden zonder tevens dat van sommige vrouwen
betwistbaar te doen schijnen. Ook de vrouwen-zelven dragen er
zijdelings toe bij om de stelling van den kolonel van een gedeelte
harer barbaarschheid te ontdoen. De overtuiging toch van hare
onmisbaarheid blijkt bij haar veel minder levendig te zijn, wanneer er
spraak is van hare zusters, dan wanneer het haarzelve geldt, en zelfs
zal, zoo lang de jaloezie niet ophoudt eene vrouwelijke eigenschap te
zijn, het geval zich kunnen voordoen dat van twee dames, in
oogenblikken van opgewektheid, de eene het bestaan der andere als eene
volkomen overbodige zaak beschouwt. Dit alles bewijst evenwel slechts,
dat geene meening zoo valsch is, of men kan, met een weinig
inspanning, daaruit eenige druppels waarheid distilleren.
Had men Emma Visscher gevraagd, hoe het bij haar met het geloof aan
hare eigen onmisbaarheid gesteld was, vermoedelijk zou zij den vrager
hebben aangezien met een eenigzins verontwaardigden, een aan
minachting grenzenden, maar daarom niet minder bekoorlijken blik.
Mogelijk ook zou zij eene schuddende beweging hebben gemaakt met haar
welgevormd kopje, als iemand die zich aangerand gevoelt in zijne
verborgenste gedachten, en zouden hare lange blonde krullen daardoor
voor eene wijl met bevallige waardigheid hare zedige rust verlaten
hebben. Ware de vraag haar gedaan in den tuin, bij het wandelen om de
bloemperken, misschien zou zij zich van den inquisiteur hebben
afgewend met een gevoel van beminnelijken onwil en voor de leus al
hare aandacht hebben gewijd aan haar vaders rozen. Had de
onbescheidene zich toevallig alleen met haar bevonden in de zitkamer,
terwijl haar vader van huis en hare moeder bezig was de laatste hand
aan haar toilet te leggen, misschien zou zij in de volle lengte harer
sylphide-taille opgerezen zijn, en aanstalten hebben gemaakt om het
vertrek te mijden, en den indringer alleen gelaten hebben met de
wetenschap, dat hij zich hare benijdenswaardige ongenade op den hals
gehaald had. En zelfs al ware bij die gelegenheid geene enkele syllabe
over hare lippen gekomen, zij zou door haar voorbeeld hebben getoond,
dat zwijgen het beste antwoord op sommige vragen is. De schoonheid der
vrouwen toch is een alles afdoend argument tot regtvaardiging van het
vrouwelijk bestaan, en Emma was nooit schooner dan in de korte
oogenblikken dat een begin van toorn zich van haar meester maakte.
Andere jonge meisjes zijn het innemendst, wanneer zij hartelijk om
iets lagchen; vooral wanneer de eene of andere daad van mannelijke
linkschheid het mikpunt van hare vrolijkheid is. Doch Emma miste het
talent van te kunnen schertsen met hetgeen haar hinderde. Wanneer zij
zich stootte aan eene onbescheidenheid, werd niet haar vernuft het
eerst opgewekt, maar hare drift. En dit eigenaardige beschermde haar
tegen het ongerief dier blooheid, welke anders met gelijkmatige
karakters en gevoelige harten pleegt zamen te gaan. Het schoonste
vrouwengelaat is ontsierd zoodra zich daarop eene tint van
verlegenheid vertoont; en dit zal de reden zijn dat verlegenheid de
aandoening is, welke schoone vrouwen, en zelfs minder schoone,
zorgvuldiger zoeken te verbergen dan eenige andere. Niets daarentegen
tooit zoo zeer een anders effen gelaat als eene opwelling van edelen
toorn. In den regel teekende Emma's uitzigt meer gevoel dan
hartstogtelijkheid. Er was niets in haar ligchaamsbouw waardoor Rubens
zich opgewekt zou hebben gevoeld, haar tot model voor eene zijner
vleezige heiligen te kiezen; niets in haar oogopslag, dat niet van
geduld en vertrouwen gewaagde. Haar tengere gestalte scheen tot