Diamantstad - 15

reeds gemetselde steenen rulde de kalk in korzlige strieming. Even
over den rand van den versten muur, pluisde takken-gewar, scherp
van zwartte, licht deinend op den wind. De lucht, staalgrijs met
blauwe scheemringen, waar de zon scheen, wijdde diep over de daken
der krotjes bij de opengebroken ruimte.
Nog terwijl-ie keek, klonk 'r stem, monotoon. Ze zei iets dat 'm op
den stoel terugwrong.
"...As 'k dood mot gaan, was 'k liever dood gegaan vóór die af was".
"Dood gegaan! Dood gegaan!", snauwde hij haar toe: "'n jong ding as
jij mot zulke nonsens niet zegge."
"Wat hellept smoeze?", zei ze verveeld: "wad-'k weet--dat weet 'k--'t
was zoo gezellig..."
Hij hield z'n mond.
Zij, de hand warmend in 't grooter geworden zonneplasje, speelsch de
poes verduwend, die spinnend 't zelfde zocht, praatte door:
...."Toen de boel af was gebroke, kon je zien, kon je zien--elleke
dag wat anders. In September zijne ze begonne. As je eerder hier was
gewees, Eli, ha-je je hart kenne ophale. Herinner jij je nog, hoe
't vroeger was?"
"Nee", zei hij. Nooit had-ie 't opgelet. 't Was hier as overal.
"Vroeger zag-ie niks as dake en dake--vroeger ha-je daar 'n goot enne
daar 'n raampie met 'n tulle gordijntje enne daar 'n schoorsteen--as
de wind 'r op sting krege we de rook binnen--herinner jij je dat
nou nie?"...
"Nee", zei-ie nog eens.
"Ikke wel," lacherde ze: "van me zevende dad-we hier wone, hebbe we
't gehad--da's nou òver de tien jare--en we zijne wel is op de dake
geklomme me broer en ikke, maar nie ver, nie ver, want dan kreeg-ie
'n boch met 'n diepte om duizelig over te worde.--In September zijne ze
gaan breke, eerst de panne, toen de balke, toen de steene. Vader heit
ze wel 'n kom koffie door 't raam angereikt, as ze bezig ware--enne
toen kwam de boel open--dat was zoo vreemd--zoo raar--net of je
verhuisd was--of-ie in 'n ànder huis zat"...
"Dat zal wel", zei hij, terwijl ze kuchte van 't lange praten.
"...Je kon de boome van de grach, die nog groen ware zien en sjijn
as de zon binnen scheen.--Tot twee uur sting-die in de kamer, òver
de streepies van 't kleed tot bij de bedstee. Je ken nòg zien waar 't
behang is verschoten. Daar. En dat was zoo gek, zoo verschwarzt--nooit
was-ie in de kamer gewees, nog nie op de tafel as nou. 't Was soms
zoo warrem, dat moeder in 'r jekkie, met d'r bloote hals, voor 't raam
zat. En 's avonds, 's avonds was 't zóó raar--luister-je nie?--Vroeger
keek-ie 's avonds nie na buiten--d'r was geen buiten--d'r ware enkel
panne--enne dan bleef 't gordijn neer--nie voor de inkijk--de inkijk
van de panne, da's om te lache, waas?--voor de gezelligheid as de
lamp brandde. Maar nou, nou de boel open lee, nou zag-ie daar en daar
lichte raampies en as 't donker was, zag-ie sterre"...
"Dat zal vrèemd zijn geweest", zei hij, knikkend.
"O zoo vreemd. Je wist nie wad-je zag. Je zag de groote beer--ken je
die?--dat zijne d'r zeven bij mekander--as briljante--vier zóo--enne
vier zóo. De lamp hebbe we wel is uitgelate om te kijke."
Ze zweeg, de stelling, den pootigen muur, de kalkbakken besoezend.
"As de dooi deurgaat--is 't weg--krijge we 'n muur tweemaal zoo
hoog as 'r gewees is. 'k Wou dad-'t gong vrieze, zoo hàrd, zoo hàrd,
maande en maande.--In twee dage zijne ze d'r--'k hei 't geteld--d'r
komme telkes acht, lage en tweemaal acht zijne zestien--dan blijft
's avonds 't gordijn weer neer--is 't uit met de pret, poes".
De kat zat te spinnen--'n hoek van 't tafelblad zwom in licht.
Stroef keek-ie 't raam uit, meetellend of ze gelijk had.
Zij, op, wit van vermoeidheid, lei achteruit in den stoel, de oogen
gesloten. 'n Poos zaten ze zwijgend, plofte de koffiekan 'r schokjes,
knerste 't zwiepend gepiep van de plank waarover de steendragers
liepen.
Toen vroeg ze of-ie verder wou lezen.
"Nee--nou niet", zei hij stug.
"Doe me 't plezier, Eli", zei ze: "jij lees beter as vader".
"Je hoofd staat 'r nie na".
"Doe me 't plezier", zei ze, mat.
En in de wachting op Juda, vervolgde-die van _Gisela_, 't zonlicht op
't boek, de woorden in dwaze verte gesproken.

Rozetje, de moeder, zindlijk, mager vrouwtje, dat nog wel is bakerde,
as 'r in de buurt gelegenheid was, nou op 'n kraam liep te wachten,
'n kraam van àlle minnute bij Jacobs, de-kooschere-vleeschwinkel,
en verdrietig werom kwam, omdat 'r wel weer 'n pijntje hier en 'n
pijntje daar was, maar nog geen begin van weëen--hoe men zoo stom
was om geen anteekeninge te houe begreep ze bij god niet!--Rozetje
liet dadelijk 't hoog-geflapt gordijn neer. Zooveul licht gaf gewoon
'n verschteering in de kamer. Bedrukt, in zorgen om de laatste centen
die op raakten, dee ze bedrijvige dingetjes, zacht van gebaar asof ze
in 'n kraamkamer liep. Verstandig praatte ze terwijl, met angstjes in
de oogen om Eitje die achterover leunde, 't gelaat in de schaduwlijn
der gordijnlat. Nee, ze had Juda niet willen terughouen van de
staking, al verdiende-die dikwels rijk as baas. En ze klaagde nou
nòg nie waar-ie bij was, zoo as honderde vrouwen die elleke dag as
'n oordeel te keer gingen. Maar ze dàcht 'r van, wat ze dacht. Voor
alle roezies in de gezinne, voor al de schrikkelijke roezies wou ze
wel 'n dubbeltje hebbe, dan had ze 'n gezegend jaar. Dat komt, zei
Eleazar, bijna fluisterend sprekend om de zieke niet te storen--dat
komt omdat niet alle vrouwen zoo wijs zijn as jij.
"Wijs--wijs", zei ze bedenklijk: "wat je wijs noemp. 'k Hei daar
'n zustand bij Klaroen bijgewoond--ze slaat 'm gewoon op zijn smoel."
't Geel gelaat met de diepliggende oogen van den diamantslijper,
die voor máanden zorgeloos met den lapjeskoopman stond te gijnen,
leefde op voor Eleazar. 't Most moordend zijn, als 'n man niet thuis
kon komen zonder krakeel, gekijf en verwijten. Wat was 'r 'n stuk
samenwerking door vrouwen vernield.
"Hoe ken ze zoo tegen 'r eigen belang vechte!"--, zei-ie, met
opwellende sympathie voor Klaroen.
"Wacht eerst tot jij getrouwd bin", sprak Rozetje, 'r adem ploffend
in gewasschen glazen, die ze zoo voor de zindelijkheid nog eens met
'r schort nawreef: "juillie dòene en wij zitte 'r voor."
De trap gromde 't snelle gestamp van Juda's voeten.
Opgeruimd de koude handen wrijvend, bevestigde-die wat Dovid verteld
had. De juweliers wouen onderhandelen. As d'r voorstellen an te nemen
waren, zou r morgen 'n meeting zijn in 't Paleis, om de slijpers
zèlf te laten beslissen. Rozetje schonk koffie en Eli most van
'r kiks proeven. Kiks was 'r nog al die tijd gewees, kiks die ze
zelf bakte. As ze nie de mazzel van twee bevallinge had gehad--veul
geld was 'r nie van ingekomme, maar alle beetjes hielpe--dan hadde
ze óók met de lommerd motte beginne. Eitje wou geen koffie. As Eli
zich effen omkeerde, zou moeder 'r helpen in bed stappe. Ze mochte
wel prate. 't Hinderde 'r niet. 'r Rok hoorde-die neerglissen en in
de glimmering van 't venster zag-ie even 'r naakte armen voor ze 'r
nacht-jekkie antrok, armen, mager als pijpen van 'n skelet. Babbelend,
voor 't kozijn gebogen, met 't uitzicht op den wachtenden muur,
wikten ze de kansen, wat 'r van de eerste eischen zou blijven staan,
wat Dekker zou laten vallen. Toen was 'r weer gestommel op de trap,
hakkelden zoekende voeten op 't portaaltje.
"Dat zal voor mijn weze", zei Rozetje, de deur openend.
Ze had goed geraden. 'n Joden loopmeissie, hijgend van 't rennen, met
malle oogen, omdat ze zùlleke boodschappen most zeggen, vroeg of de
juffrouw dadelijk nòg is bij Jacobs wou komme, want zoo as de juffrouw
d'r hiele gelich had, was 't water losgekomme, most ze maar zegge.
"'t Water!", riep Rozetje, verrast en verschrikt, toch kalm als vrouw
die erger gevallen heeft meegemaakt: "'t water losgekomme? Dat ken
nie! Is d'r dan om de dokter gezonde?"
Ja, Jacobs was zellef na de dokter gehold, gehold. En of de juffrouw
geen seconde wou verlieze.
Vlug in de kast grijpend naar 'n pak dat gereed lag, en 'n flesch
carbol in 'n ouwe krant wikkelend, haastte Rozetje naar 't portaal,
blij redeneerend: "Addenoj, wad-'n bemazzel vandaag! As Eitje nou
maar voor juillie ken braje? Zal je anders an je vader waarschouwe,
Eitje, as de aardappele koke en hoe-die ze afgiete mot?"
"Ga u maar gerust", klonk de stem uit de bedstee.
Zij, heen-dribblend, twee pakken onder eén arm en de flesch in de vrije
hand, kwam nog eens blazend terug. Gammerte, gammerte as ze was--daar
had ze d'r schaar vergete--d'r goeie schaar--want honderd tegen eene
dad-as de dokter uìt was of nie dadelijk komme kon--zij zellef de
streng zou motte doorknippe--'t was 'r wel tienmaal gebeurd. Juda
zocht de schaar, zij zocht de schaar, Eleazar zocht de schaar. Dan
lee-die in d'r verstelmandje. Ja, daar lee-die.
"Drink je koffie nou uit!", riep Juda: "zal 't van die eene slok
afhange?"
Nee, de koffie was te heet. Wel stopte ze haastig 'n brok kiks in
'r mond en iedereen gedag roepend, kauwend met tandlooze kaakjes,
sjokte ze voor de tweede maal de trap af.

Fluitend, jong van gevoel, kwam-ie na uren de poort
binnen. Flauwtjes-vragend, had-ie van Juda--nou de lucht opklaarde, nou
't geen halve week meer kon duren--'n gulden uit Rozetje's geldkopje
geleend. De zon in de straten, de zon op de ijsgrachten, de zon in
den glanzende hemel, had 'm wakker gefleurd. Voorzichtig-berekenend
had-ie 'n pond zout, 'n half ons gemalen koffie, 'n brood en 'n kan
petrolie in 'n ouwe azijnflesch gekocht. Goddank, 't feest van gister
werd niet door 'n zuren morgen verstoord.
Frisch van gelaatskleur duwde hij de deur open, stutte achteruit. Over
tante Reggie, naar de zij van de glazen kast, zat Druif, de
onderrabbijn, kouwlijk-verschrompeld in 'n jas met bonten kraag. Er
broeide iets. Hij voelde 't an 't plotsling gezwijg, an 't gezicht
van de blinde, die niet bewoog, toen ze 'm hoorde. Anders knikte ze,
anders herkende ze zijn manier van loopen.
"Middag", zei hij, de zakjes neerleggend, naast 'n gulden die 'm
hinderde. En in de nog durende stilte, wikkelde hij de azijnflesch
uit het papier. Wantrouwig de tante en Druif aankijkend, vroeg-ie:
"stoor 'k?"
"Nee, jij stoort niet", antwoordde Druif. Z'n gelaat was vetter,
voller geworden--z'n stem had dezelfde vadzige klanken.
"'k Heb zout, koffie, brood en petrolie meegebracht", zei hij,
verwonderd de blinde toepratend. Ze moest voor haar doen wel
grimmig-kwaad zijn, als ze zoo zat, met hard-geknepen lippen en
vertrokken vuisten.
'r Oogen, 'r trouwe blinde oogen stegen van uit hun bedenkende
staring--de oogen waarvan-ie elke bedoeling wist, de ouwe troebele
oogen van wit en glazig pupillen-getast, zochten z'n gelaat. Zwak
deinde 'r hoofd, als in aarzling--of ze 'm góéd zag--of hìj
't wel was--of ze zich niet vergiste. Dan bleef ze zonder 'n
ademtrilling--'m star in de oogen zien, met 'n aanhoudendheid en 'n
schrikachtig verwijt, dat-ie in dwaze reflex steunend de hand op tafel
lei. Ongeduldig, Druif van achterklap en ophitsing verdenkend--'t was
niet moeilijk 'n blinde vrouw in je macht te krijgen--en in radsnelle
ingeving meenend dat-ie 'r wel mals en giftigs verteld zou hebben
van de bijeenkomst tóen in 't Park, van z'n heftige woorden om de
stakers warm te houen--glimlachte-ie valsch tegen den jood in de
dikke jas. As 't mòst zou-ie 'm slaan. Hij kéék. Hij liet zich geen
loer draaien. Druif verwrikte niet. Ontstemd en norsch keek-ie naar
de punt van z'n laars, waaruit pettig 'n lipje boorde. 'n Stilte
van felle vijandigheid groeide van hoofd tot hoofd. Boven stompte
't gescharrel van de kindren van Suikerpeer, die knikkers schenen te
rollen. Toen gebeurde 'n eenvoudig ding, dat Eleazar deed verbleeken,
dat zoo vinnig in z'n hersens snee, toch zoo simpel was, dat 't 'm in
elk bewegen, in elke spanning, in elke geluiding bij bleef. De blinde,
smakte 'r dorre handen op de leuning van den stoel, duwde zich op,
stiet 'r stoof weg en schuw-plechtig van tast, den arm in wijzing
vooruit, 't hoofd met de zilvergruisjes onder den bandeau geheel in de
lichtbleeking van 't venster, de lippen in trillende proeving, ging ze
op de deur toe. 'r Hand, plotsling in beving gegrepen, klapperde even
tegen den kruk, alsof 'r iemand achter stond die aarzelde binnen te
treden. Toetastend dan, wijd-opende ze de deur. De binnenplaats-kou,
de kelderkilheid der muren, zoog om de voeten. En sidderend de hand
heffend, klimmend langs 't verveloos grauw van den deurpost met 'r
oude spinnepoot-vingers, bleef ze 'm schrikoogig aankijken, tot ze de
plek waar de _mezoesos_ gehecht was geweest, had bereikt. Nog voor
'r hand de spijker-groefjes belei, vóor ze dreigend inzwartte tegen
't grijs cement van den overzij-muur, begréép-ie. In 'n snijdende
geheugen-flitsing, zag-ie zichzelf in den avondschemer staan, dien
eersten nacht thuis uit Amerika, met Saartje op den arm--hoe z'n
vingers dezelfde plek beplukten--hoe 't wetsrollen-hulsje gekringeld
had in 't water bij 't kreng van den hond. Geen oogenblik had-ie 'r
meer aan gedacht. In 'n verhit gevoels-opwellinkje was 't gebeurd. Nou,
door 'r angstigen ernst, door 'r tragisch hande-gezoek, alsof ze iets
dierbaars miste, hem van 'n grove schennis beschuldigde, hóórde-ie
Saartje's geheimzinnig gepraat, met 't angstig "O, oomè!"--, zàg-ie
de stinkende, groen-wazige gracht.
In den deurpost, 't licht dempend, met 'n stem die 'm zeer deed--nóoit
had-ie 'r zoo gehoord--bijna onbeweeglijk, den arm strak omhoog,
vroeg ze:
"Waar is de mezoesos?"...
"Weg", zei hij, geprikkeld door Druif's betoogend zwijgen.
"Wáár weg?", vroeg ze nog eens.
"Weet 'k niet!", zei hij, ongeduldig.
Langzaam zakte Reggie's arm, langzaam ging ze naar 'r stoel
terug. Daar, plots van 'r stroefheid ontdaan, begon ze huilerig
'r dorre handen te wrijven, zwaar-hijgend en kreunend.
"Wanneer", sprak Druif en z'n hand sloeg naar de tafel dat de
gulden rinkelde: "wanneer krijgt 'n rechtschaffen man 't in z'n
hersens--in z'n hersens, zeg 'k!--om mezoesos van 'n deurpost te
trekke?"--En driftig wordend door Eleazar's opvlammend kijken: "dat
zijne kwajongensstreke--ja, kwajongensstreke! Waar Saartje bij was,
hei-jij 't losgetrokke--in je zak gestoke.--As ik daar nie binnen
kom, weet je tante 't nie-eens--'n schandaal--'n schandaal as geen
rechtschaffen man doet!"
"Da's ongeluk ànroepe--da's ons beschrieje!", klaagde de blinde,
op en neer wieglend, smartelijk hijgend.
"'k Heb niks geen lust," zei Eleazar, zich inhoudend, onverschillig
voor 't venster staand: "om 'r waar hìj bij is, over te praten. Dat
kenne we onder mekaar af"...
't Vleezig-bleek gelaat van Druif, kreeg 'n kleur van verwoedheid.
"De gotspe, de gotspe van zoo'n kwajongen!", viel-ie uit: "wie geeft
jou 't rech om je hande an _mezoesos_ te slaan!"
Minachtend haalde Eleazar de schouders op. Krakeelen zou-die niet. 't
Toontje van den man most-ie maar slikken. As tante Reggie 't 'm
alleen had gevraagd, was 't 'n ander geval geweest. Nou verdraaide-die
't uitleg te geven.
Maar Reggie maakte 't moeilijk.
"As-die maar zeit", sprak ze klagelijk, in de weer opwellende
goedigheid om te sussen: "as je maar zeit Eli waar 't gebleven is--weg
is 't toch nie geraak--weg dat is ongeluk, ongeluk"...
Nog hield-ie z'n mond. An 'n opzet om wat háár heilig was te
verstoren, had-ie niet gedacht. Als 't ding niet los had gelaten,
zou-ie 't niet met mallen mòedwil afgerukt hebben en als 't niet bij
de gracht op den steen was gevallen, lei 't nou niet in de modder. Met
haar angstjes, haar vredig geloof, haar hechten aan voorschriften
en overleveringen had-ie meelij, sympathie--elken dag keek ze in
'n afgrond, in 'n diepte van dood, elken dag gaf 'r dat vertrouwen
'n blijjen steun, waaraan je niet knaagde, waarvan de ongereptheid
je 'n stadige bewondering gaf--Als-ie in die avondstemming maar
even geweten had, dat-ie haar 'n ongelukkig uur bezorgde, had-ie 't
wrevelig gebaar achterwege gelaten--zij droeg 'r noodlot zóo kloek,
zoo gelaten, dat elke spot, elk nuchter ontleden, in de buurschap van
'r starende oogen 'n misdaad werd. Die màn moest 'r buiten blijven. Die
man met z'n honderd-centen-weldaad van armbezoek. Die man, die de poort
door was gekomen, de wanhoops-woningen gezien, de schimmelige muren,
de krottige kamers, een- en twee-hoog, en 't eerst op 'n deùrpòst
lette. Die man in z'n warme pels--die man die geen oogen voor 't
raamlooze hok had, waarin de strontton stond en Dovid met de kinderen
op den grond lei. Die man, die door z'n beroep--'n ander woord wist
je 'r niet voor--de hel moest weten waarin zìjn joden-volk leefde,
de hel van sloppen en stegen en niet met bloed-beloopen oogen z'n
razernij om zooveel schanddaden uit-gilde. Die man, die geen trappen
klauterde naar Poddy, Poddy in de bedstee--niet naar Suikerpeer, niet
naar de buren, achter en voor, die om dagelijksch vreten vochten--die
man, wiens hersenen niet brandden, wiens adem niet snoof in wilden
opstand, als-ie menschen zag krielen, verdierlijken in kelders en
keeten--die man die òpschokte als-ie het teeken der geboden op 'n
deurpost miste--die jongens beschimpte als ze op sjabbes róókten--die
ijverig snuffelde of eten en drinken kooscher waren--of 'r matze-brood
werd gegeten op Paschen--of de vrouwen bandeau's droegen--of 't
vleesch in de hal werd gehaald--of 'r sjabbesgojjen waren voor
't licht op Zaterdag--die man, die in z'n star dogma elken dag an
pas-geborenen de besnijdenis verrichtte, elken dag 't brandmerk van
slaaf en slaafschen vormendienst op weerlooze lichaampjes zette--die
man, die bad, smeekte, zong, zegende--die man, onaantastbaar in z'n
synagoog--die man, die nou misschien in 'n zak van z'n jas 'n cachet
diamanten bewaarde--hij had 'm zièn sjaggeren in 't Casino, toen de
schoenenjood z'n laarzen poetste. Tegenover dien man, nam-ie niks van
't gebeurde terug--die man was 'n vijand van hèm en de andren.
"Hoor je nie?--Hoor je nie, Eli?"--, vroeg Reggie nog eens.
"'k Weet niet waar 't gebleven is", loog hij--waarom zou-ie 't 'r
moeilijk maken?--"en als dàt 't ergste is, dat 't zoek is geraakt,
dan komme we 'r wel door heen".
"Dan komme we 'r wel door heen! Dan komme we 'r wel door heen!", sprak
Druif driftig na: "hij weet nie waar 't gebleven is! As 'n kind dat
zee, zou je 'm voor z'n broek geven. Of-die 't weet! Of-die 't weet!"
De tergende toon van schoolmeesterschap, 't bruske doen van den
onderrabijn, die 'm als jongen gekend had, nou hier optrad tegen iets
dat hìj 'n gruwel vond, begonnen Eleazar te hitsen. De tijd dat diè
z'n meerdere was, was voorbij.
"'k Geloof", zei hij, bleek van ingehouden drift de vuisten in de
broekzakken ballend: "'k geloof dat u met 'n gift bij m'n tante ben
gekomme--hou u daar bij--ìk heb geen trek in herrie".
Even leunde Druif terug in z'n stoel, dan zei-ie vinnig: "'k Wil geen
woord an jou verspille. Jij ben 'n frecher haurik! En jij liegt--jij
liegt--d'r is wat met de mezoesos gebeurd. Dat zag 'k an je gezich,
toen je blinde tante na de deur ging, toen ze d'r hand an de plek
lee.--Jij liègt!"
Scherp hoekten Eleazar's elbogen--hij was 'n kwajongen--'n kind dat
'n pak voor z'n broek most hebben--'n leugenaar. De drift deed de
aeren van z'n slapen zwellen. Reggie vergetend, ènkel 't gelaat
van den week-zinlijken jood met den zwarten ringbaard ziend, zei-ie
snerpend-grimmig:
"Ik lieg--jà--'k lieg! As je de poort doorgaat, ken je 't in de
gracht zoeke! 'r Moste 'r méér in gesmeten worde--ze hoore niet op de
deurposte van mensche die verrekke. Getrapt en getrapt--uitgezogen,
armoei, ellende--en de geboden op je deurpost--da's om te giere,
te gille van 't lache!"..
Dreunend sloeg Druif s hand op de tafel--de flesch met petrolie
hobbelde--de zak met 't zout sprong open.
"Jij schijnt te vergete", heftigde hij, dreigend opstaand: "met wiè
jij spreekt, kwajongen, kwàjongen!"
"In gosnaam--in gosnaam", smeekte de blinde, angstig van 'r stoel
rijzend: "ga jij weg, Eli--hou je mond, Eli"...
"'k Heb jou geen displeizier wille doen", zei Eleazar zachter:
"en an jouw deurpost zal wel 'n nieuwe mezoesos komme--d'r zijn
'r genog!--voor mijn is't ding niet dàt waard, niet dàt!"
"Jij--jij eindigt verkeerd", kwam Druif nog eens los, driftig z'n
jas toeknoopend: "jij ben 'n te erge kwajongen, om 'n woord an te
verspille. Zoo waar God me hoort--voor jóú komt 'n stràf!"
Verveeld haalde Eleazar de schouders op. 't Dee 'm niks. 't Was haast
komiek dat zoo'n man, plechtig in naam van 'n god sprak, in naam van
'n god dreigde.
"Gaat uwe nou zoo nie heen--blijf uwe nog effen", mummel-praatte de
blinde, die de verwoedheid der twee vóélde: "uwe mot denke dat hij
om de schtaking bitter is--al valt 't nie goed te prate--al heit-ie
gedaan wad-'k me nie denke ken--dad-ie verschteurd is--door wat ons
in de laaste tijjen is overkomme--hij meent 't zoo nie--hij meent
't zoo nie"...
"Tante!", viel Eleazar haar in de rede: "maak je nie kleiner as
noodig is. 'k Had 'r geen lust in narrigkat uit te krame--hij heit
me gedwonge. En an hèm hei-'k maling"...
Druif bleef stil. Van 't hoofd tot de voeten nam-ie den jongen man
op, begrijpend wàt 'r gebeurd was. Dagelijks vergiftigden brochures,
vergaderingen jongens die-die kende. Dagelijks las-ie van joden die
debateerden, van joden die opruiden, van joden die schreven. Kwaje
apen, onwetende rakkers, slaapkoppen-van-de-school, wie-die met moeite
dingen had ingepompt, die geen brief zonder fouten konden saamflansen,
deëen an politiek, schetterden op meetings. De diamant-industrie, met
'r fabrieken, was 'n pèst. De een stak den ander aan. De een leende den
ander boeken, socialistische kranten. In tientallen gezinnen, die-die
van jongs bezocht, had je van die drieste, brutale vlegels, waarom je
voor jàren gelachen zou hebben, smakelijk gelachen, àpen-van-jongens
die redeneerden over Marx en Lassalle, over economische toestanden,
over godsdienst, over wat je maar wou. Verwaand, over 't paard
getild, na-leuterend wat ze onthouen hadden, wat onrijpe hoofden
niet konden beoordeelen, zag je ze op openbare vergaderingen 't
woord nemen, bekende, aàngeziene ingezetenen aanvallen. Telkens
klaagden vaders en moeders. Telkens kwam-ie in botsing, werd-ie op
voet van gelijkheid gebrutaliseerd. Vroeger kon-ie de arme wijken
niet inwandelen of van alle kanten groetten ze, knikten ze, namen
ze d'r petten af. Tegenwoordig had-ie wel 'ns 'n aarzeling of-ie
'n groep diamantslijpers ràkelings zou passeeren, òf naar de andere
stoep wippen. Het was 'n vloek, 'n vloek. 't Scheen of de ramp van
't schandelijk socialisme, 't liederlijk, alles-bedreigend socialisme
op de droomerigheid van joden 'n bijzonderen vat had. Gister nog, was
de moeder van Jozef Cahen, 'n jongen die op 't seminarie studeerde,
bij 'm kommen huilen. Jozef had 'r gezeid dat-ie niet verder wou,
dat z'n oogen open waren gegaan, dat-ie niet kòn. Zèlf had-ie den
jongen toegesproken, 'm willen overtuigen van 'n schoone roeping, van
de heerlijkheid van 'n godsdienst die door alle eeuwen was blijven
staan. En 't bleek jongetje, 't intelligent broekje had 'm met
dweepziek geraaskal, met platte beschimping van de heilige schrift
zoo geërgerd, dat-ie moeite had gehad 'm geen draai om z'n ooren te
geven. Dit van vandaag, spande de kroon. 'n Goddelijk symbool afrukken,
'n kwaadaardig beweren dat _mezoesos_ niet behoorden op de deurposten
van àrmen, dat was zóó tergend, zoo door en door driest, zulk een
hoon van den God-van-Israël, dat-ie naar schampere woorden zòcht.
"As jij--as jij--", hakkelde hij: "as jij tot de jaren des onderscheids
ben gekommen--zal jij tot 't uur van je dood berouw en wroeging hebben
over dàt--over dàt"...
Z'n week-zinlijk gelaat was bleek van ingehouden woede, z'n lippen
beefden.
"Waarom?--Waarom?", zei Eleazar, met 't onprettig gevoel, dat-ie zich
niet had kunnen bedwingen--hij en de onderrabbijn waren uitersten,
twee vijanden-voor-altijd--wat gaf 'n dispuut?--wie won 'r bij?--wat
schoot je 'r mee op, als die man dacht, dat-je 'r plezier in had 'm
ongehoord-scherpe dingen te zeggen?--was de strijd niet gróót genoeg om
't zònder krakeel van zoo bitsen aard te bereiken?--: "waarom?"--,
vroeg-ie nog eens met 'n schijnbaar-angstige wijking in de stem:
"waarom zal 'k wroeging hebbe over iets dat me koud laat?--'k Ben
niet de eerste--'k zal niet de laatste zijn"...
"De minste christen heeft voor dàt eerbied!"--driftigde Druif, de weeke
hand aan den deurknop: "de minste christen spoegt op joden as jij!"
"Joden as ik", herhaalde Eleazar mat: "weten dat eindlijk de Messias
is opgestaan"...
Toonloos sprak-ie dezelfde woorden die-ie dien avond in de sneeuw tot
Juda gezegd had--'t leek 'm zoo simpel, zoo kláár, zoo 't éénige om
je an vast te houen.
"De Messias! De Messias!", zei Druif, hartstochtlijk-verwoed pratend:
"wat doe jij met zulke namen in je mond, aap, kwajongen, freche
vlegel!"
"De Messias--de Messias", zei Eleazar nog eens: "as we die nièt voelde,
as-die in onze krotten geen dinge gezegd had, waarvoor jij geen ooren
heb--waarvoor die Christus gekruisigd hebbe geen ooren hadde--dan zag
je nou niks as moord en vlamme--dan stond geen steen overend. Daar
magge jullie voor danke"...
Even keek Druif of-ie 'n krankzinnige hoorde bazelen.
Toen, de deur nijdig open-rukkend, zei-ie: "'k Kom nog wel is terug,
Reggie--as-die--as-die volslagen gek 'r niet is."
Z'n schaduw glee langs de tullen gordijntjes--z'n voetstappen grimden
de poort door.
"'k Zal dadelijk voor 'n nieuwe _mezoesos_ zorge", zei hij, 'r gesloten
oogen toesprekend.
Ze antwoordde niet, leunde met pijndoende vermoeidheid achterover.
In de stilte begon-ie 't zout in de zak terug te duwen, de zak
die door Druifs vuistslag was open gesprongen. Zij, onbeweeglijk,
beluisterde 't gewrijf van z'n vinger. De armen op tafel stuttend,
diep van medelijden, verontschuldigde-ie zich nog eens:
"...Vin je dat nou zòo vreeslijk, tante? Heb 'k zóo de gewoonte je
met opzet te hindere?"
"Dat mot je voor God, voor God-de-almachtige, die ziet wat wij
nie zien, verantwoorde", praatte ze, de handen op de stoelleuningen
leggend: "wat je gedaan hei--is slecht--is àngstig-slecht, is om over
te huile, is--is God verzoeke"...
"God verzoeke--vèrzoeke--beste ziel", redeneerde hij, 'r bezorgd oud
hoofdje beglimlachend, harder sprekend om 't knikker-geraas van de
kinderen boven: "zie jij God in de donkerte van je hoofd zóó klein,
zóó klein?"
"God kèn je nie klein zien, jònge", antwoordde ze zacht, voor 't
eerst sinds z'n thuiskomen weer jònge, den naam waarvan-ie zoo hield,
zeggend: "God is groot, gróót en z'n wet is zijn wet"...
'r Was plechtigs in 'r doen, plechtigs in 't geloovig staren van de
blinde oogen naar wat zij den hemel dacht.
"'r Komt 'n nieuwe _mezoesos_--as je wil 'n half dozijn", zei hij,
hartlijk van opbeuring.
"Met 'n nieuwe raakt 't nie ongedaan, jònge. Nee, jònge! Jij
hei die avond je geloof in de gracht gesmete--'t geloof van je
vader, je grootvader, je òver-òvergrootvader. Jij hei geen geloof
meer. Gistere-avond, toen Dovid van de juweliers vertelde, hei-je
al zoo ies gezeid--van géén zegen van God. Ken je dan geen zociaal
weze--as Dovid zeit dat jij bin--zonder je geloof te verlieze?"...
"Nee--ik niet!", viel hij haar in de rede: "andren wel. Ik nièt!"
"As 'r dan meer zijne as jij bin", sprak ze rustig: "dan beklaag ik
ze--met 't geloof gaat 't geluk uit je weg"...
"Met 'n ander geloof, komt 'n nièuwer geluk", glimlachte hij. Waarom
'r te verontrusten? Wat zou ze 'r van begrijpen als-ie 'r zei dat
'n jóód die socialist werd, àlles brak, dad-ie alles móést breken van
'n door de eeuwen vergruizeld wetten-verband.
"Je hei me 'n ellendige dag bezorgd", zei ze, stooterig ademhalend:
"'k Zal God bidde dad-ie je vergeef--dad-je 't zoo nie gemeend hei"...
"Doe dat", lachte hij, 'r eene dorre knokelhand in de zijne nemend,
vrindelijk 't rulle vel streelend.
"As je--as jij", glimlachte ze met 'n vrede die 'm altijd 'n zwelling
om 't hart gaf--daar ging zoo iets kostelijks en prachtigs van uit:
"as jij"--en 'r magere vingers omtrilden z'n hand: "as jij getrouwd