Diamantstad - 14

duidelijk zei hoe zwak de juweliers zich begonnen te voelen, dat de
groote menschen verrast zwegen, kijkend naar Dovid's lachrig-verheugd
gelaat en de kinderen van den weromstuit even stil bleven.
De stem van de blinde vrouw, sprak 't eerst. 'r Doode oogen bezwommen
de lampekous, met bewegende glansjes in 't melkwit. Snuivend van
aangedaanheid, op huilen af, zei ze:
"God zal ze zegene, omein wie omein, as zij de verstandigste
zijne--en--en make dad-'r weer vrede komp... God zal ze zegene"...
"Zegene! Zegene!", vlamde Eleazar en met hartstocht in z'n grijze
oogen, driftig op de tafel steunend, 'n spottrek om den smallen mond,
riep-ie: "wìj kenne 't zonder zegen. As 't deze keer was misgeloope,
hadde we 't na jare weèr gedaan--zònder zegen--zònder zegen--As we
verlieze winne we nog--as we winne is de winst 'n futje van wat we
later nème. De zegen van God kenne zìj toe krijge!"
"Eli! Eli!", knikkelde de blinde angstig: "hoe ken men zoo uitvare! Hoe
ken men zoo vloeke! Is 't geen mitswe dat God ze de éérste laat
zijn--dat-ze simge krijge met de armoei bij ons?"
"Simge! Meelijjen, zij!", driftigde Eleazar: "as ze toegeve is de
markt rijzend, hebbe ze stroppe, kost 't te veel. Maande hebbe de
krenge tienduizend mensche met honger gedwonge! Weken en weken heb jij,
hebbe de kindere niet te vrete gehad. Nou in-eene simge? Zij meegaan
met God! Die weet zoo goed as u en ik, dat-ie ze uit d'r beurs mot
blijve! As-die an d'r duite, d'r mezomme komt, verstoort-ie de orde!"
"Mag-ie nie zegge, mag-ie nie", glimlachte vredig de blinde: "God
heit wel mijn ooge bezocht--en 'k bin nie in opstand"...
"Jij ben 'n engel", zei Eleazar, 'r ineens zoenend, wat 'r bandeau dee
verschuiven dat 't zilverhaar pluisde in 't lamplicht en de kindren
druk van lol begonnen te gieren.
Zij 'r bandeau lacherig terugduwend, zei nog eens: "God zal ze
zegene--huillie en juillie"...

Essie zette de pan met de visch op tafel--Rebecca nam de rijst
met de erwten van 't vuur--Suikerpeer brak de harde bokkings in
drieën. Vroolijk, gijntjes schreeuwend, groepten ze om de twee tafels,
pratend over 't nieuws, over de kou buiten, over de handigheid,
't gogme, van Eleazar om visch te vangen in 'n bijt. Telkens als
Essie, zuinig mikkend, 'n bliek op 'n bord had geschept, vroeg Rebecca
zangerig-vrindelijk: "Lus u ook wat van mijn klatsch?", en als iemand
dan ja zei, smeerde ze den potlepel in de brei. Suikerpeer, kijkend
voor wie de portie was, deelde de staarten en koppen van de harde
bokkings aan de kindren, de middenbrokken aan de grooten. Voor wie 't
wou hebben, roosterde-die 'n stuk in 't open gat van de kachel, wijkend
als de vlam door 't druipend vet laaide. 't Doorstonk de heele kamer,
niemand had 'r hinder van. 't Werd een stilte van slurpen, happen en
vorkengetik. Reggie, voorzichtig, doorploos den visch met 'r vingers,
bang voor de graten, lei de schilferstukjes op de boterham. Dovid,
zwijgend, uitgehongerd, vrat den harden bokking met graten en vel,
lepelde de rijst en de erwten zoo driftig, dat Essie verwonderd
'r hoofd schudde.
"Dovid--jij vreet je 'n barschting!", waarschuwde ze.
Dovid, snel-slikkend, ruig-van-gijn, had moeite te antwoorden:
"voor mijn part zalle juillie over twee dage sjiwwe over me zitte,
as 'k maar genog krijg!"--, riep-ie 'n vollen lepel 'r bij persend.
"Hè! Hè! Wad-'n barschtkeel!", lachte Mijntje.
Bij 't raam, op mekaar, zaten de kinderen, Saartje naast
Meijer--Esther, Jaantje, Flippie en Bekkie 'r over. Jaantje lustte
'r bokking niet, ruilde met Meijer, die 'n hap rijst afgemikt
lepelde. Op den hoek, dicht bij Eleazar hurkten Rebecca en Joozep
op 'n sinaasappelkist. Soms klopte Poddy met z'n stok tegen de
overzij-deur, ging Rebecca hooren. Of d'r nog bokkum was--of 'n
graatje visch? En door den deurkier schreeuwde-die dan van uit de
bedstee, dad-ze sigarette konne krijge as ze klaar ware, zooveul as
ze woue. Suikerpeer vertelde nòg eens hoe-ie gesàppeld had--wad-'n
frot werk 't was de sneeuw van stoepen te bikken. En 'n haurik as
'r toezich hield. De pest had de vent in gehad, dat 'n jood an was
genomen. As de christene vegers geen mieter deëe had-ie z'n smoel
gehouen--maar zóo as hij 'n luchie schepte, was de vuilik met rissches
begonne, had-ie telkes geroope: nou Mozes!--en nou Semmie! En of hìj
dan zee: steek de moord en lek me de maarsch--tot 't end toe had-ie
'm gesodemieterd. Toen proefde Eleazar, die 't lekkers voor 't laatst
had bewaard, van z'n èigen visch--brulden ze van 't lachen, omdat net
hij de vergalde bliek had te pakken. Hoe 't geen haar had gescheeld,
lachte Essie, of 't was met de heele zooi gebeurd.
"Wil u nog wat van mijn klatsch?", vroeg Rebecca weer.
Tante Reggie, langzaam happend, prettig van herinnerings-gepraat,
zei dan hoe zij in 'r jeugd zùlleke snoek stoofde--snoek--in die
tijjen kon je an snoek komme--vandaag de dag, was 'r geen snoek meer
en as ze 'r was, kon je ze niet benadere--hoe zij de buike opvulde met
koek en wad-'n eten dat was--'n eten zoo fijn as ze 't op de heere-
en keizersgrachte nie krege. Ja, zij had kenne koke in 'r tijd--Essie
die kon 't ook--maar zìj had 'r 'n bijzondere slag van gehad. An een
sjabbes, toen 'r man en 'r kindere in leven ware, en femilie over was,
had ze voor zestien persone soep van één ossepoot getrokke--van één
ossepoot met twee cente prij, een cent cellerij en wat witte boonen. En
geen slappe soep, maar 'n soepìe waarop de kracht dreef. Nou, Essie
wou niet bewere dat ze voor zestien persone van één poot kon koke,
maar ze bracht 't 'n heel eind van 'n dubbeltje koppevleesch.
Dovid knoopte z'n broek los, zat even te puffen. In geen maande had-ie
zoo dik-betoeg gegete. Sappig peuterde z'n wijsvinger in z'n mond om
'n graatje los te werken, dat tusschen de tanden schrijnde.
Na 't eten, rommelden Rebecca en Mijntje den vatenboel bij mekaar. De
kou van 't huis lei om 't eenig verwarmd kamertje. De wind schoot
met fluitingen over de binnenplaats, deed de deuren rammelen alsof
'r geklopt werd. Bij de kachel, de voeten tegen den aschbak, zaten de
mannen, Poddy's natte cigaretten rookend, dat de lamp in melkwitte
nevelen bleekte. Als de avond had kunnen duren en duren, waren ze
blijven plakken, blij mekanders stem te hooren, blij met de heerlijke
gezelligheid. "En nou zalle we juillie nòg is trakteere", zei Essie.
Mijntje most 'r weer op uit, om bij de water-en-vuurvrouw 'n halleve
cent heet water te halen, met 'n hallef lood koffie van twee en halleve
cent en 'n likkie gebrande stroop. As ze dan langs de melkslijter kwam,
kon ze 'n halleve cent melk meebrenge en uit de nasscherijwinkel twee
cente zwarte balletjes--je kreeg d'r vier voor 'n cent. In de kast
was nog 'n plat toetje kaneel--dan had je alles voor frànsche koffie.
"Hebbe we dan komme genog?"--, vroeg Suikerpeer.
"Scharrele we wel", zei Essie: "as Eli van benejen wat haalt"...
Met Mijntje samen, liep-ie omlaag, klappertandend van de kou in de
gang, na 't eten. En weer op den tast, nam-ie de kommen, haastte terug
naar de warme kamer boven. Op 't portaal, in 't donker, botste-die
tegen Rebecca, die bij Poddy geweest was.
"Bin jij 't Mijntje?"--, vroeg ze.
"Ja", zei hij vroolijk.
"Niewaar!", lachte ze 'r handen uitstekend en z'n ongeschoren gezicht
beaaiend--'r adem blies langs z'n hoofd.
Toen ineens, sloeg-ie z'n armen om haar middel, drukte 'r tegen
zich aan, wild en hartstochtlijk. Den heelen tijd an tafel, had ze
'm zitten kwellen met de gitting van 'r oogen, met de frischheid van
'r mond. Nou hàd-ie 'r, 'r natte lippen op zijn lippen, 'r borst tegen
zijn borst, 'r buik tegen zijn buik. Hij tuimelde haast van verrukking,
zoo als ze 'r armen om z'n hals klitte, zoo heet als 'r mond den zijne
bezoog, zonder ademschepping, zonder zucht. Met gloeiende oogen,
vaster aandrukkend, met fel-rosse vlamming in 't hoofd, voelde-ie
de warmte van 'r mond, dien-ie niet zag, de kieteling van 'r haar,
dat-ie niet zag, de passie van 'r lichaam, dat-ie niet zag.
Mijntje die de trap opsjokte, ketste hen van mekaar.
Mal van gebaar, bleek, kwam-ie de kamer binnen, terwijl zij naar
'r vader terug liep. En toen ze 'n oogenblik later, lacherig,
dwalend-van-oogen de deur opende, keek ze naar iedereen, niet naar hem,
in lichtschuwe beduusdheid.

Essie zette koffie, telde de zwarte balletjes--acht voor twee cente,
zooas ze gedacht had. Balletje na balletje kraakte ze tusschen 'r
kiezen in tweeën, dee in elke kom 'n helft. Gruizelde 'n balletje stuk
in 'r mond, dan taxeerde ze de scherfjes die an 'r vingers kleefden,
wreef ze langs de randen der kommen. Mijntje strooide voorzichtig
kaneel uit 't toetje en Rebecca, licht-bevend goot 't water in de
kous met de gemalen koffie. Slurpend en blazend dronken ze toen,
luidruchtig, dol, gijntjes en grappies vertellend.
"In geen jare--in geen jare", knikte de blinde: "hei-'k zooveul an
één stuk hoore lache--in geen jàre"...




XIV.

Vroeg, den volgenden morgen, was-ie naar Juda, die in de
Rapenburgerstraat woonde, geloopen. In bed kon-ie 't niet
uithouen. Uren en uren had-ie koortsachtig, verhit van bloed, aan
wat op 't donker portaal gebeurd was, liggen denken. 'r Was tusschen
hem en haar iets ontstaan, 'n geheim geworden, dat 'm verheugde en
hinderde. Als-ie de zuiging van 'r lippen, de lenigte van 'r lichaam
hervoelde, werd 't rood achter z'n oogleden--als-ie dàcht, 'r in z'n
verbeelding nam, 'r geheel voor zich trachtte te zetten, 'r met moeite
zag in de avond-late troebeling van z'n herinnering, kwelde 'm 'n
verdrietige onrust, 'n sarrende gejaagdheid. Z'n theorietjes van nóóit
'n jodin te trouwen, had-ie tegen den grond geschopt. 'n Jodin--was
z'n stokpaardje--zou 'm 't gevoel van bloedschande geven. Zooveel
eeuwen en eeuwen, had het ras zich door oorzaken en geloof afzonderlijk
gehouden, zooveel eeuwen had 't de simpelste natuurwetten geschonden,
zooveel eeuwen was de voortplanting in aangetaste, altijd gesloten
kringen geschied, zooveel eeuwen hadden ze d'r bezittinkjes in èigen
familie vermeerderd, dat 'n volgroeid joden-lichaam in joden-centra
uitzondering was, dat afgezien van krotten en sloppen en armoe, de
minderwaardige teeltkeus van àltijd 'n jood of 'n jodin, de straten
met verlepte, leelijke menschen vulde. Nou was 't ras voor 'n groot
deel zenuw-ontaard, zieklijk van geslachtsdrift, geteekend door die
geslachtsdrift--'t dronk niet--'t leverde in verhouding de meeste
krank-zinnigen--'t koppelde overal, om belangen, leden van 'n zèlfde
familie en die kregen dan 'n nieuw geslacht van blinden, imbecielen,
ontaarden. Ze hadden dat nooit geweten, nooit kùnnen weten, gezwiept
als ze werden door fanatieke rabijnen, die zegenden als 'n merkwaardig
volk hopeloos stièrf en schimpend de enkelingen vloekten, die zich met
anderen mengden. 't Smeerlappig leven van joden-jongens, met chrìsten
hoeren natuurlijk, vóor 't huwelijk was bijzaak--'t trouwen van 'n
jood met 'n christin, van 'n christen met 'n jodin, wat meestal 'n
gezond ras gaf, was het tornen aan heilige wetten. Telkens als Eleazar
zichzelf ten voeten uit in 'n vitrine-spiegel zag, z'n zwaar bovenlijf,
z'n korte beenen, z'n groot hoofd, telkens als-ie op Zaterdag de volte
der Kalverstraat bekeek, de misvormde gelaten, de povere lichamen,
wrokte-die om de misdaden van 'n kansel gepreekt, om 'n monsterachtige
traditie die elken dag slachtoffers nam. Hoe hadden ze als kinderen
niet gelachen om Abram-de-kippenslachter, die 's avonds en 's nachts
niet zien kon--overdag wel. Overdag liep Abram als 'n hoentje, vlug en
piender--tegen schemer, struikelde-die over stoepranden, dee-die om den
haverklap smakken en vallen. Abram zuipt, zeien de christenen. Abram
heit 'n wonder-van-'n-gebrek an zijn oogen, zeien de joden. Abram
was naar 't gasthuis geweest, om zich te laten genezen--ze hadden
'm daar onderzocht, 'm niet geholpen. Zoo als de avond inviel werd
Abram-de-kippenslachter blind--zoo as 't dag werd, keek-ie weer. Op
'n morgen hadden ze 'm uit 'n gracht opgehaald met 'n korf kippen,
die óók verdronken waren. Eleazar was juist, om 'n beginnende
loodvergiftiging, bij den dokter in behandeling--toen de schouwing
gedaan was--nooit had-ie de glimlachende woorden van den dokter
vergeten: "dat komt door _Unzucht_, Eli, as neefies en nichies en
achterneefies met achternichies trouwe"--Voor 't eerst van z'n leven,
had-ie toen 'n begrafenis meegemaakt, uit jongens-nieuwsgierigheid,
en 't verwrongen, blauw-paars gelaat van Abram-de-kippenslachter,
dat-ie zag toen de hoofdzak in de kist werd geduwd, stond 'm nog bij
in z'n gansche verwildering. Al gebeurden die dingen niet elken dag,
al dee je dwaas ze te zwart in te zien--hoe ouwer je werd, hoe sterker
je 't verworden oplette, den vloek van 't klitten der joden. Dikwijls
was-ie verliefd geraakt--eens op de dochter van 'n bakker--eens op de
zuster van Rijst--eens op 'n roosjesslijpster. Maar as 't dan kwam tot
'n praatje, 'n heupduwend wandelingetje, stuitte 'm iets in 'n kijken,
'n mondtrek, 'n lach. Ze hadden allen gelijkenis, stem-herinnering,
lichaams-doen--ze leken op z'n tante--z'n zuster. Het was krankzinnig:
het denkbeeld van bijslaap bij 'n jodin, gaf hem jood-van-ras,
de sensatie van bloedschande. En als-ie zichzelf bekeek, z'n
geteekend jodenlichaam, z'n groot hoofd, z'n bleek gezicht--dan
herkende-die duizend joden die-die méér had gezien. 'n Jodin
nam-ie nooit. Die natuur-schànde moest gebroken worden. Alleen door
lossing in 'n gemeenschap van "vreemdelingen" werden de joden weer
gezond, verdween een der gedrochtlijke vormendienstjes. Met Juda,
had-ie over dat stokpaardje geschetterd, Juda die 'm grinnekend
'n anti-semiet noemde. Ja, hij wàs 'n heerlijk-gezonde anti-semiet,
omdat-ie ghetto-leven verachtte, bij zijn ziening van eene menschheid
geen semietisme kon voorstaan. Haatte je niet als je betere dingen
liefhad? Hadden de Mozaïsche wetten niet genoeg gekankerd, moesten
de oogen langer gesloten blijven--liep de maatschaplijke werking van
vandaag niet storm op de maatschaplijke van voor eeuwen?--"Je wordt--je
wordt", glimlachte Juda telkens: "je wordt stapel-mesjogge op wat
't dichtst bij je is en waar je 't minste an denkt. Daar helpt geen
redenatie tegen". En nou--nou waren de theorietjes door gevrij in
't donker geblazen. Bij 't russisch jodinnetje, was z'n hartstocht
gaan werken. Hij had 'r gezoend--op 'r vollen mond--op 'r rijpen
mond. 'r Adem had-ie geslikt--haast 'r borsten te pletter gedrukt. Als
'n woeste passie was 't over 'm gekomen. Als-ie 't moment nog eens,
nog eens hervoelde, trilde alles an 'm, puilde z'n denken in leegte,
stapte-die wezenloos. Wat vandaag in je gehamerd stond, smeet je
morgen weg--gedachten-paskwil as je was.

Vlugger liep-ie. Juda kon van den brief, dien de juweliers hadden
geschreven, weten--of 't waar was--of 'r conferentie zou wezen--of
'r kans was te winnen.
't Huis was door steunbalken gestut.
Voor-ie 'r binnen kon, moest-ie 'n poos wachten.
De krotten er naast en er achter, op de plek waar 'n hoog pakhuizenblok
zou komen, waren afgebroken.
Achter metselden ze al, stond 'n versche muur met stellingen, steenen,
kalkbakken. De vorst hield den arbeid tegen.
Voor, in de ruimte aan de straatzij, besloten in de oud-kalkige-wanden
der huizen rondom, diepte een uitgehouwen aardpoel, nog geen week
geleden doorbaggerd, nu tot bonken en rotsen gevroren.
Achter, op platte balken, rustte de heimachine met tobben ijs en
saamgebakken kolen. De sintels en 't aschgruis, gegrepen door de
snerpende kou, lagen in den ijzeren modderkoek verzogen.
Hoog boven de ouwe daakjes, plots in 't daglicht gekomen venstertjes,
stramde de heistelling, spichtten gladde palen. Halfwege in den
grond gemokerd, den dikken kop gesnoerd in een platgebeukten ring,
wachtte een heipaal, die gestuit had, nu geklemd bleef in den harden,
onwrikbaren ijsbodem. Het roestig blok, niet meer hangend aan 't
pluizig kabeltouw, rustte op den ring.
Naar de straatzijde zwartte 't aardgat met bitse kluiten en
grauw-geslagen greppels. Plompe koppen van palen staken er uit. Een
enkele steunbalk lei reeds beklonken, klaar om 'n muur te dragen
en in 'n aarde- en steenenhoop boorden schoppen en spaden daar
neergestooten en door de vorst vastgeroest. Zelfs de stappen der
logge baggerschoenen waren versteend. Ineens was de kou losgekomen,
ineens had ze de werkers verjaagd, de kracht der machine genekt,
de invreting der heipalen geketst.
Nu, wachtend op den dooi sjouwden ze steenen aan. Voor de donkere
diepte met 'r knoerstige wakken en kuilen, werd 'n kar gelost. Het
paard, knooklig en oud, stond te hijgen. Witte ademstortingen
dampten z'n neusgaten uit. Moe en slap rustte 't tegen 't lemoen. Om
beurten grepen de lossers 'n vracht steenen, de handen in roodleeren
wikkels. En die dan zwaaiend op 't kussen dat den schouder dekte,
daalden ze de ladder af naar den bevroren aardpoel. Benee, loopend
over kreunend-piepende planken, tusschen de greppels en paalstompen,
smakten ze de steenen op een vierkante laag bij de heimachine.
Anderen reden heipalen, bunglend aan kettingen tusschen tweewielige
karren.
En omdat een paal z'n draai verkeerd had genomen, tegen de
overzij-stoep stuitte, wachtten de voetgangers, bang voor 't ruwe
gerol dat de keien bedreunde. Eerst toen de ketting verlegd was en
'n breedschoftig paard de pooten schrap-zette, dompte de paal naar
benee, bol van smak--werd de straat weder vrij.

Het nauw, vunzig-muffend trapje oploopend, twee-hoog achter, klopte
hij aan.
't Bleef stil. Waren ze niet thuis?
Harder tikte-die, draaide de kruk om.
Voor 't kleine venster zat 'n meisje te slapen, 't hoofd langs de
stoelleuning, de armen futloos vergleden. Ze geleek was-bleek, met
scherpe gelaatsjukken.
Aarzlend, de hand aan de deur, niemand anders ziend, 'r niet
herkennend, denkend dat-ie verkeerd was, wou-ie weer heengaan, toen
ze wakker werd en zonder 't hoofd te verleggen als iemand die òp
is, vroeg:
"...Wiè is daar?"
Op 't raampje toestappend, glimlachte hij.
"Kennen we mekaar niemeer, Eitje?"
Opzittend, moe van gebaar, knikte ze.
"Is Juda niet thuis?"
"Nee".
"En moeder?"
"Nee".
"Dan wacht 'k effen--as 'k mag".
Over 'r zittend aan 't withouten tafeltje, zag-ie eerst hòe wit
ze was, hoe hol 'r oogen stonden, hoe 'r handen smalden. In geen
jaren had-ie 'r gesproken. As-ie Juda thuisbracht, bleven ze voor
de huisdeur redeneeren, heen en weer loopend, van hoekpand naar
hoekpand. Boven was-ie in langen tijd niet geweest. Als-ie vroeg hoe
't met Eitje ging, die alleen met heel-warme dagen-van-den-zomer de
straat op mocht, zei Juda dat 't 'tzelfde bleef, dan eens wat beter,
dan opgewekt, dan dagen en dagen te moe om 't bed uit te komen. 'r
Eene long was mis. 't Kon maanden duren, 't kon afloopen. Dat had
God in zijn hand. Ze was de oudste van drie, altijd gezond geweest en
bijna zonder overgang dàt. Soms, als-ie toch in de buurt was, wipte
de armendokter aan, voelde 'r pols, zei dat ze geduld most hebben,
dat 'n heete zomer 'r 'n heel eind op streek kon brengen. Maar 'r
borst onderzoeken dee-ie niemeer.
Teruggeleund in den stoel, keek ze 'm aan, zei ineens wat-ie dàcht:
"'k Zie d'r uit, Eli, as 'n oud vrouwtje, nie?"
"Nee", knikt hij.
"Ja", knikte zij.
"Geen denken an", praatte hij: "je heb 'n kamerkleur--je ziet 'r nie
uit as 'n boerin--maar werachtig--werachtig--meelij hoef 'k nie met
je te hebben".
"Og, wat zit je te liege!" zei ze kort--en'r oogen sluitend,
bleef ze stil, met de lippen happend als de stervende bliek, die
Jan-van-den-schoenmaker gister in z'n hand had gehouen.
Ze was schrikkelijk oud geworden. Ouwer dan achttien kon ze niet
zijn. Nee, ouwer niet. Want Juda's koperen bruiloft was nog geen
zeven jaar gelejen, de gassene die tot 's morges geduurd had. Toen en
later was ze 'n vroolijk gezond ding geweest, 'n babbelkous, 'n rap
helpstertje van 'r moeder, die geen smetje kon zien, die den heelen
dag wreef en plaste--'n giegelende gans, die café-chantant-deuntjes
onthield en dol was met lezen. Ze verslond romans en rommel uit
leesbibliotheekjes--ze kroop, als kind, op den zolder waar de wasch
hing te drogen, turf stond gestapeld, om ongestoord in boeken op te
gaan. Dan zat ze bij 't dakraam, de vuistjes op de ooren gestompt,
vergat 'r eten, 'r drinken, bleef den heelen avond stil, de avonturen
der helden en heldinnen in genieting herkauwend. 't Was zoo erg
geworden, dat 'r vader, nijdig om 'r bleeke kleur en 'r rooie oogen,
geen centen meer gaf om boeken te halen. In 'r ziekte hadden ze 'r
met romans vertroeteld. Geen dag ging voorbij of ze las op 'r bed
als ze niet te moe was. Soms als ze machtloos 't boek liet glippen,
als elk gebaar 'r te veel was, 't praten 'r hinderde, wou ze nòg 't
eind van 'n historie weten, zat Juda voor 't bed, brabbelde 'n stuk,
half-begrijpend en slaperig. En als-ie voorzichtig ophield, blij
dat-ie mocht uitscheiden, na 'n harden dag arbeid, of als-ie geeuwend
de lectuur stopte, zei ze zachies: "verder". Had ze 'n goeien dag,
'n dag van veerkracht, dan schoof ze 'r stoel dicht naar 't raam, las
tot 'r wangen rood werden. 't Mocht niet, 't vermoeide te veel zei
de dokter--as-ie weg was, begon ze opnieuw. De verhalen van Scott,
de romans van Dickens, Paul de Kock, Eugène Sue en Dumas had ze in
vertaling verslonden. Vandaag, even alleen, ziek van 'n nacht die in
kuchen en hoesten voorbij was getraagd, had ze niet kunnen lezen. 't
Zitten was 'r te veel. Als in doods-besluiping hing ze achterover,
den mond ge-vierkant, de lippen bleek als 'r huid.
De handen om de knie geslagen, keek-ie 'r aan, snel de kamer
doorstarend, als 'r oogleden open kwijnden. 't Kacheltje brandde. Op
de plaat stond 'n steenen kan met schokjes-schuddende koffie. Bij
den kolenbak lei 'n poes als 'n wolprop gekrinkeld.
"Ken 'k je met wat diene?"--, vroeg-ie, meenend dat ze 't benauwd
kreeg.
"Nee", zei ze: "je mod-'t nie kwalijk neme--as 'k--as 'k zoo zit--'k
bin te moei om te kletsche."
"'k Weet 'r alles van", zei hij, pogend 'r op te vroolijken: "'k ben
'r zelf is naar an toe geweest--met 't zelfde"....
"Jij!", glimlachte ze mat, met 'n toon van hoe-ken-dat--hoe ken dat
met jou die zoo gezond ben.
"'k Heb ook in 'n gasthuis gelegen--ook met iets an me longen--en
'k ben besser geworden."
"Hei-jij in 'n gasthuis gelegen?", vroeg ze, op de elbogen leunend.
Hij knikte.
"Ook voor je borst?--En besser geworden?"--, zei ze, met 'n tikje
ontwakenden wil.
"En hóé besser!", lachte hij: "denk is an: in 'n gasthuis in
Brooklijn--in 'n ànder land--bij vreemden. As 'k me zoo slap voelde
as jij nou--had 'k geen vader, geen moeder bij me--geen kip--nee,
werachtig nie-eens 'n poes"...
Ze lachte.
"Welk boek lees je?"--, vroeg-ie dan, de vette kaft van 'n gehuurden
roman, omklappend--: "Zoo--zoo--Marlitt--Marlitt--_Rijksgravin
Gisela_"--en 't reepje krantepapier wegtrekkend, waar ze gebleven
was--: "zal 'k je 'n brokkie voorlezen?" Ze zei niet ja, niet nee. En
met 'n grokkige stem, de romantische phrases komiek vindend, begon-ie:
"Gisela was doodsbleek geworden. Die twee menschen dáár vernielden
zonder erbarming den heiligen stralenkrans, dien zij zoo even nog met
vurigen ijver verdedigd had. Al wist zij, dat haar grootmama steeds
op een afgezonderde hoogte had gestaan, van waar haar naar liefde
smachtend kinderhart steeds een ijskoude luchtstroom was toegewaaid,
zoo had zij er toch nooit aan getwijfeld, dat die zekere mate van
terugstootendheid uit iets anders voortvloeide dan uit de strengheid
van zeden en de verhevenheid dier trotsche vrouwenziel"...--Even
haalde-die adem, blies, zei lachend: "da's 'n zin om van buiten te
leeren, wat?"
Zij, niet luistrend, keek naar de ruitjes van 't venster. Toen,
terwijl-ie 'n eind verder was en mal droog had gelezen: "Mijn hemel,
genadige gravin, wilt ge ondanks aller tegenwerpingen uw voornemen
toch ten uitvoer brengen"..., hoestte ze droog, vroeg onrustig:
"...Wat doene ze naastan?"
"Waar?", zei hij, verwonderd dat ze niet luisterde.
"Naastan--waar ze bouwe."
"Niks", zei hij: "steenen dragen. Zal 'k harder lezen?"
De dreunslag van 'n heipaal die omlaag smakte, rammelde tusschen de
buitenmuren. Nou-ie zweeg hoorde-die de plank zwiepen en stooten,
waarover de steendragers liepen.
"Ja, lees harder," zei ze, 't hoofd weer in rust achterover, maar
nog vóor-ie 'n woord had gesproken, zat ze gejaagd op.
"Wi-je me stoel 'n beetje na 't raam douwe?"
"'t Tocht bij 't raam."
"Hindert nimmendal."
"Hier waar ik zit, vóél 'k 't".
"Hindert niks. Ik wil kijke."
De stoelpooten schrapten over 't zeil--de poes wakker geschrikt,
sprong op tafel.
"Dichter bij--toe", zei ze, prettig.
Ze stutte 'r elboog op 't kozijn. Hij, met 'n ouwe krant en 'n zakmes,
dichtte den tochtkier, droeg 'n stoof aan.
"Dank je", zei ze, doodelijk-wit in de frischte van 't raamlicht en
met 'r dunne, bleeke vingers trok ze 't gordijn op tot de franje om
den stok wrong.
"Ze beginne weer", zei ze toen, 't voorhoofd tegen de ruit gedrukt.
"Met wat?" vroeg-ie zonder dat-ie 'r gezicht zag.
'r Vol-weeldrig zwart haar stond 'n oogenblik in den wijden adem-nimbus
van 't glas.
En met den rug naar 'm toe, ongevoelig voor de poes die rugjes gaf aan
'r slaphangende hand, zei ze eentonig:
"...As ze steene andrage--en as ze pale sjorre--dan wète ze dat de
dooi komp."
"Ja, dat zal wel", zei hij, de poes aaiend.
"Dat zal wel", sprak ze na: "en dan gane ze weer metsele"...
"Ja", zei hij, in den toon van 'n praatje zonder doel.
"En dan duurt 't hoogstes twee dage", praatte ze mat, den adem-nimbus
in parelmoere wrijving vervlakkend.
"Wat?"--, vroeg-ie nog eens, schuw naar den gepletten zakdoek op den
stoel, 'n zakdoek met bloedvlekjes kijkend.
"De muur", zei ze, terug-zittend, de blauwe lucht bestarend.
"Ja", zei hij, onnoozel-weg, niet begrijpend wat ze bedoelde. Zoo
dikwijls antwoordde je luk-raak, as 'r niks viel te antwoorden. En
't boek weer opnemend, vroeg-ie: "zal 'k verder lezen?"
"Ja", zei ze.
Zoekend waar-ie gebleven was, herlas-ie den laatsten zin: "Mijn
hemel, genadige gravin, wilt ge ondanks aller tegenwerpingen uw
voornemen toch ten uitvoer brengen?--riep de dokter--de waardige
bemiddelaar tusschen leven en dood beefde inwendig van toorn,
maar hij beheerschte zich toch, terwijl mevrouw Von Herbeck in
sprakelooze verbittering onophoudelijk aan haren zakdoek trok en
plukte"... Ophoudend grinnekte-die, wou iets mals zeggen, maar
'r aankijkend, schrikte-die. Ze zat met 'r elbogen op 't kozijn
gestut--dikke tranen vielen op 'r omslagdoekie.
Voelend dat-ie 't zàg, zei ze:
"Werom hou je op?"
"'k Verveel je," zei hij, 't boek dichtklappend: "waarom huil je?"
"Zoo maar", praatte ze--en weer in den toon van straks sprekend:
"'t is jammer--as je effen wach komp de zon langs 't kozijn--poes weet
't al. Googeme rakker".
Werklijk 'n plasje zon, gul van lichting en bewegend alsof 't door
'n scherf spiegelglas werd gekaatst, kringelde langs den kozijnhoek
op tafel.
Vreemd-lachend lei ze 'r vingertop in 't wiegelend plasje.
"Over 'n kwertier", zei ze, de richting aanduidend: "krijg je lich
dáár in de hoek bij 't kassie en dan kruipt 't zóó om na de koperen
doofpot--dan blijft 'r nog effen 'n streep--en dan zie je 'm niemeer".
"Hoe weet je dat zoo precies?", glimlachte hij.
"Omdat-ie nou schuins achter de huizen daar komp en weggaat achter
de muur".
Buigend over de tafel, keek-ie door 't raampje naar wat achter 't huis
werd gebouwd. Stevig uit den grond plompten de dikke pakhuismuren,
met zware, egale, witte balken. De stelling, die hij buiten gezien had,
toen-ie moest wachten, stond op 'n paar meter afstand. Op de bovenste
plankenlaag, zoo dichtbij dat je 'r op kon stappen, leien baksteenen
en kalkbakken, sommige met troffels er in. En tusschen de voegen der