Diamantstad - 11

plank, nauwlijks te zien door 't proppen van pakken en kleeren. Een
pot stond 'r zonder oor en aan spijkers hingen broeken en jassen.
"O!... O!", kreunde de jood, pogend te stutten den elboog in 't bed.
Vlug steunde hem Eleazar, maar de zieke krijschte 't uit. 't Eene
been machtloos, was door de ontsteking kromgetrokken.
"....'t Loopt af--'t Is mis", zei-die hijgend, en terugstortend in
't kussen begon-ie langzaam-snerpend te huilen, 't hoofd gekeerd naar
't beschot.
"Kom", praatte Eleazar, z'n hand drukkend: "denk an je kindren,
Poddy--denk an je..."
Meer zei hij niet. Elk woord ketste. Zwijgend, de oogen heet van
tranen, leunde hij tegen de bedstee-deur. Rebecca bij 't dakraam,
lei met 'r hoofd op de tafel te snikken. En onafgebroken-smartlijk
klonk uit het bedgat het jammrend geweeklaag, het heftig gesnotter
van den grijsaard.
"Waarom huil je nou, Poddy?--Kom nou", suste Eleazar: "hei-je geen
dokter?"...
"Nee", snikte de jood: "hellept niks, niks!"...
"Zal 'k 'm roepen?"'
"Nee--géen dokter--geen dokter!".
"Wèl 'n dokter", poogde Eleazar te schertsen: "dan ben je in 'n wip
beter--hoor je?"...
"Maansjene néé 'n dokter--maansjene jà 'n dokter", snotterde Poddy,
z'n neus langs z'n mouw wrijvend en pijn-kregel 't hoofd schuddend.
"'r Is 'n dokter gewees", huilde Rebecca: hij hèit 'n briefie voor
't gasthuis"...
"Da's wat moois! En je blijft hièr? Hoe ken je zoo'n gammer zijn?"...
Lustloos, te moe om te spreken, wendde de zieke zich af.
"Vader wil nie", antwoordde 't meisje.
"Wil nie? Wil nie! Wat wil-je nie?"...
"Nee--hij wil nie." ...
"...Poddy, Poddy hoe hei-'k 't met je?", brabbelde Eleazar, woordjes
zoekend, schuw en triestig. Z'n gezonde stem leek hard bij 't gebroken,
stervend lichaam. Al wat je zei werd van 'n hinderlijke grofheid, stiet
af op de felle wanhoop van 't ellendig bed met z'n etterplassen en
bloedstollingen. Bij tijjen dee zwijgen je zeer, vond je de zekerheid
van je stem--die pràten wou--van zoo'n schelle hatelijkheid, dat
de vleezigheid van je bewegende lippen, 't droog aanvoelen van je
lijf, je warmen rug, je rustende voeten--onrustig-werklijk werden,
als bij broeiend aangrommelend onweer of bij star-wit avondlicht in
'n eenzame straat.
Poddy scheen niet te luistren. Het hoofd, gezakt in de deuk van 't
kussen, lag met den maagren gebogen neus naar de zij van de broeken en
jassen. De ontbloote heup puilde in 't wollig gefrommel der dekens,
't been krom en ontvleescht, met 'n zwarten, smerig-vergoorden voet,
drukte de plooien, bijna slijkrig skelet, bebloed en doorwond.
Weer in denzelfden aarzlenden, tastenden toon vroeg Eleazar:
"...Mot j'r niks an doen, Poddy?... Mag-ie 't zoo làten?"...
"Já! Ja! La-me légge!", snauwde de zieke.
"Nee, vadertje--dat zalle we niet", zei Eleazar goedig. Kalm wond-die
de paplappen los, die de knie over waren gegleden, en ingehouden
neus-ademend om minder den zuren stank te ruiken, trachtte-die een
der wonden te reinigen. Licht-trillend bewogen z'n vingers. Het
was 'n voor hem ongewoon, afzichtelijk werk. De pap van oudbakken
roggebrood, klam-warm nog, zwart en weekplakkrig, bevuilde z'n
handen, kleefde onder 't koperen ringetje dat-ie als kind van Esther
had gekregen. Langs z'n duim en wijsvinger, die voorzichtig-vies 'n
tipje zwachtel langs 't rottend gat wreven, glibberde etter dien hij
niet dùrfde bekijken. Koud kleumde 't zweet op z'n voorhoofd. Als-ie
gekèken had was-ie flauw gevallen. Nou most-ie an niks denken, niks
zien, zachjes wrijven tot 't zoet braakrig gevoel ophield, tot-ie
den papstank niet meer próéfde. Het mager, kromgetrokken been,
de heup, de bil, de wonden, schenen te vervagen, blauw-wittig te
neevlen. Een oogenblik hingen z'n vingers futloos, diep-doopend in
etter en bloed--dan wreef-ie weer, starrend, doodsbleek, met pijn in
het achterhoofd, de oogen omwald. Eerst na 'n poos werd-ie stérk,
dorst 't been te bezien, nam uit den ketel lauw water, bette met
'n helder lapje dat Rebecca anreikte. 't Kon niet helpen. 'r Waren
te veel wonden, vervuild en door-etterd. Zoo mòcht je 'n wond niet
behandlen. Ze zeien dat water koud-vuur gaf. In godsnaam--je most 't
wagen--erger as 't ingevreten, slijmend vuil zou 't niet zijn. Rustig,
geduldig-sussend, sponsde hij 't linnen in 't soepbord dat 't meisje
bij 't bed hield en z'n afkeer overwinnend, bette hij met schuchtere
duwtjes tot de etterlaag was verweekt en 't lijk-rossig vleesch
om de wreede gaten bobbelde. Maar de wond boven de bil wàs niet te
wasschen. Ze geleek een gedrochtlijke wel, niet te stuiten. Vaal-gele
etter, bloed-slijmrig dooraerd, vloeide gestadig alsof 'n buil was
verplet. En de zieke kreunde zoo pijnlijk, duwde de helpende hand
zoo driftig, dat Eleazar 't opgaf en zachtoverredend 'n verband om
de lendenen poogde te leggen. Toen, omdat Poddy geen ànder hemd had,
trok-ie 't vuile, door-etterde glad, schudde voorzichtig 't bed,
stopte de deken onder de oksels, glimlachte den ouden jood toe.
"...Bin 'k geen dókter, Poddy?... Voel je je niet as 'n prins?"
Verlucht, verfrischt door 't water op de wonden, knikte de Pool. Ja,
zóo lag-ie veul beter. Alleenig 't bed, lomp van bulten, schrijnde,
snee in z'n rug. En de luize, die mamsertomme van luize! Bloed schene
ze te ruike. As-ie sliep maakte ze 'm wakker. Z'n arm zat vol blare. En
stèke as ze deeë. 't Was 'n ràmp. Tegen eene die je knapte kwamme d'r
tien werom. Cigarettetabak, peper, niks hielp. As je 'n kaars bij 't
bed hield zag-ie ze loope, soms tien tegelijk--'n ramp bij 'n ramp--om
je vijande toe te wensche. Hoestend, diep adem-zuigend, klaagde-ie tot
't lèkker liggen, de weer-uitgerustheid, de mindere gloeiing der wonden
'm vroolijk deed praten. De soep die van z'n bille was gekomme ènne
't bord most Eli maar in de goot smijte òver 't dak. Daar kon niemand
z'n maal mee doen. Enne d'r zat smèt in. Sally en Rozetje hadde nog
voor twee weke bij 'm in de bedstee geslape. Dat moch niemeer voor
de dokter--nou leje ze àllemaal op de grond.
"...De dokter," viel Eleazar 'm in de rede: "maar as je nou toch 'n
briefie voor 't gasthuis heb--waarom laat jij je dan niet beter maken?"
"Bèsser," begon Poddy te gijnen: "besser? Weiss ich viel waas ich
allemaal heb!... Dáar hei-'k 'n gat en hiér hei-'k 'n gat--enne
'n gat in me togus--da's vièr gatte--te veul om te noeme! Me kop
van me romp dat de dokter 't zelvers nie-weet. 'n Puist in me nier,
zeit-ie--nou vraag 'k jou!--Waas is 'n puist in me nier?--'n Puist op
je neus daar hei-'k meer over gehoord, maar 'n puist in me nier! Waas
'n schtos! Weet jij waar zit me nier? Dan ken jij likke mir!... 'n
Brief-ie voor 't gasthuis, nòg!--Al kreeg 'k 'r tien danne nòg
nie!... Ken 'k in 't gasthuis me kindere d'r monde schtoppe? Wie
zel ze te vrete geve as-'k gaule leg in 'n gasthuis?--'n Puist in me
nier!--Hier let 'k teminste nog op hoe Joozep cigarette maakt en as
me godbeware wat overkomp, is 't in me èigen vuil--Rebecca zet jij
't pappie maar op. Pàppe is voor alles goed. Da's 'n ouwerwetsch
maar 'n gebencht middel. Zal 'k jòu 's wat zegge: 't is 'n bedorreve
maag--misschien hei-'k te veul vleesch gefresse--'n krimmel 'n ongeluk
in 'n jaar tijd"...
Hij lachte om de eigen aardigheid, hoestte, zuchtte plezierig nou-die
zoo tof lee.
"...Pappen," redeneerde Eleazar, die bij 't bed zat, terwijl Rebecca
de kachel porde: "pappen ken nóóit goed zijn bij open wonden"...
"Ach waas! Ach waas! Pappe met roggebrood is beter as honderd frotte
schtinkende drankies. Toene wij uit Rusland zijne gejaagd--'k herinner
't me nog goed--en d'r gebeurde ons watte--'n zweer of 'n puist--dan
papte me moeder, oleweschonoe, met fijngekauwd roggebrood--'n middel
om over te zoene"...
"Da's 'n hééle tijd gelejen, wiè--wiè?," praatte Eleazar, blij dat
de zieke opfleurde.
"...Of 't geleje is? Misschien jà 'n halleve eeuw as 't nie langer
is. Me barmitswe most 'k nog doen. Kè-je begrijpe hóé 't geleje
is... Nóóit zel 'k 't vergete... 'k Geloof da-'k 't nog nie an je
verteld heb"...
"Nee", zei Eleazar, zich flauw 't verhaal dien avond bij Suikerpeer
herinnerend, toen Poddy met Dovid ruzie had.
De zieke steunde 'n elboog op 't kussen en met de omrande oogen de
scheuren van het plankenbeschot doorzwervend, sprak-ie bijna stug,
soms den ouwen kop schuddend als-ie 't zag gebeuren:
"...Hei-je wel is hoore prate van Wodoskofsky? Nog nooit, hè? Da's
eender asof-ie in Wodoskofsky zou spreke van Uileburg of Marken.--Waas
schadt 't?--'t Komp 'r nie op-an!--De naam doet 'r nie-toe. Zeg voor
mijn part Pompschtok!--An 'n sjabbesavond lee 'k in me bed--misschien
jà was 'k tien jare--enne daar ha-je de poppe an 't danse. Dùizende
stonge d'r voor de deur en wadde ze maar grijpe konde, dat smete
ze, stront, steene, vullis--Wat moste wij doen, zes tegen 'n pak
gojjiem? De eenige Jehoediem ware wij, me vader, me moeder, me oome,
me tante, me zussie enne ik. Ze hadde makkelek moorde, de kankerkoppe,
de bloedhonde. Eerst hebbe ze de deur met olie gesmeerd enne met pek
enne met--met--weisz ich viel!--toèn hebbe ze 't angestoke. Nog zie
'k de vlamme, 't vuur. Wad-je in je kindsche jare gebeurt vergeet je
nie lich--vlamme tot 't dak--enne 'n rook om de darme uit je lijf te
spoege.--As bezetene vloge we door mekander. We smoorde kompleet. Op
eene brakke ze de deur, kwamme ze de trap op. Vooran sting me oom. Die
krege ze te pakke--'t is nie om te beschrijve--met 'n bonk ijzer
sloege ze 'm op z'n herzens, dad-'t bloed 'r uit schpatte--toen
schlierde ze 'm over straat, 't geteisem, 't ettergespuis.--Met d'r
hakke trapte ze op z'n gezich--'t vel hing d'r met lappe bij--de
kleere trokke ze van z'n lijf tot-ie d'r nakend bij lag--'n woord 'n
ongeluk dad-'k 'r an lieg, ze bonde 'n touw an z'n mannelijkheid--zoo
trok 't pareigem 'm vort.--Van me tante, die ze óók zerreist hebbe,
vertelde me moeder dad-ze d'r borste afgekneld hebbe en d'r op d'r
zwangere buik getrap.--Ik was gekrope in 'n kast met me nichie bij
me. We hielde onze aasem in, dorste geen vin te verroere. Benauwd as we
't hadde in de smook! Geen hand voor ooge kon je zien--bloed zat je te
zweete. Toen, Adenoj, hadde ze me vader gevonde--we hoorde ze vechte en
krijsche en schelde en vloeke.--Ik an 't huile in de kast--en me nich,
'n meissie van twaalef, was bij god nog zoo googem en gewikst om me
in me arme te knijpe--anders had-'k 't uitgegild. Me vader schreeuwde
as 'n razende. An arme en beene lee-die gebonde--met 'n nijptang
scheurde ze z'n tong uit z'n mond.--De kozakke kwamme toen 't te laat
was--natuurlijk--rissches geweest--enkel rissches geweest.--Zal 'k je
meer van die narigheid vertelle? Misschien geloof je 't nie-eens as
'k 't jà vertel. 'k Weet wel, 't is nie om te geloove. Zoo ies mot
je méemake.--'n Dag later zijne we vortgegaan, Of we wòue of nie,
we moste! Hoe kon 'n vrouw blijve alleen met 'n man an wie ze de
tong hadde uitgescheurd en met twee kindere? We hebbe gezworve door
Duitschland--enne door Oostenrijk enne door Engeland--de halleve
wereld hebbe we overgezworve enne overal met rotte appele gegooid. 'n
Hond behandele ze beter as 'n jid.--D'r honde geve ze te vréte. Daar
koope ze kettings, halsbande voor.--Daar besteje ze somme, kappitale
an! En 'n jid? Wat is 'n jid? Van me geboorte af ken 'k niks as sof,
slecht vrete en zuipe, van me geboorte niks as schwiejeniejen--met
zorreg sta je op--met zorreg ga je na bed--en in zorreg krippeer je"...
Even was 't stil, klonk flauw-echoënd 'n kijvende, schelle stem op
de binnenplaats. Rebecca, ernstig van luistren, keek stroef-starend
naar 't zeil van de tafel, zwaar van peinzing als 'n kind dat
'n wonderverhaal heeft gehoord. Door de domp-kleine kamer ging een
benauwend gezwijg. De oude jood, achterover geknakt, ademde steunend,
de oogen gesloten, den mond en den neus en de rimpels als harde
knarsen in 't barstig gewar van den baard.
"Je was eerst zoo vroolijk", zei Eleazar: "en nou--wààrom rakel je die
dingen op?... 'n Arme christen heeft 't niet beter as jij.--Onderscheid
is 'r niet, wat?"
"Schiet 'k daar mee op? Wat is me winst?", gromde Poddy, opnieuw
kreeglig na 't lange gepraat: "Is 'r geen onderscheid tusschen
'n gesjochte goj en 'n gesjochte jid? Narrigkat! Al is 'n goj nòg
zoo gesjochte--heit-ie vóorrech, is-die bemazzel! Wordt 'n arme goj
nagescholde op straat? Heit iemand 't rech 'm schmáús te noeme? Mag
jij op hùllie Zondag negotie schreeuwe?"
"...Dat zijne zoo geen héel-groote verschillen", redeneerde Eleazar
voorzichtig, bevreesd 'm driftig te maken en pogend 'm af te leiden:
"alleen in 'n narrenhuis kan 'n nar op de narrige inval kommen dat
'n arme christen en 'n arme jood 'n ander soort maag en 'n ander
soort hersens hebben! Málle Poddy! As je 'n christen in Rusland was
geweest, zònder centen, wat dan? Wat dan? Groot verschil of je door
'n dollen reu of door 'n dolle teef wor gebeten! Wat?"
"Enne d'r rissches--d'r haat--wáár je komp?"--, vroeg de Pool, zich
half oprichtend: "ik zeg nòg is: wordt 'n goj over straat nagescholde?"
Even brandde in Eleazar de weerbarstigheid om wat in 'm vaststond te
zeggen--dat 't taai afzijdig-blijven van de joden--d'r koppelen onder
mekaar--altijd onder mekaar--làng na de ghetto's--'t duiten-trouwen
van geloofsgenooten, neefies en nichten, met 't gevolg van ontaarden
en krankzinnigen--'t smadelijke van 't zich uitverkoren wanen--'t
schreeuwend-gemeene om drank en spijzen van christenen als besmet te
beschouwen en zooveel meer als 'n bekrompen religie die in oertijden
wortelde, voorschreef, 'n haat, 'n geweldigen haat waard bleven--even
had-ie moeite met wat 'm op de lippen lag, dat 'n volk dat de eigen
ontaarding niet besefte, gehoond, geschimpt moest worden, maar den
zieke over zich ziend, den man die zooveel in stompzinnigheid en
waanzin van weerskanten had geleden, zei-ie eenvoudig-glimlachend
meepratend:
"....Nee 'n goj wordt niet gescholde--daarin hei-je gelijk."
"Wat zanik-ie dan tegen!," drensde Poddy, ongemakkelijk steunend: "'n
straathond heit 't beter as 'n arreme jid! Bij God! Bij God!"--en weer
terugzakkend in 't bed, zuchtte-die in vlakke, levensbeue wanhoop: "as
'k gif had, gaf 'k me kindere gif in d'r lijf--vóór 'k krippeerde"...
"Ho! Ho! Gift kost cente!", lachte Eleazar.
"Gif kost cente--kost cente--alles kost cente," zei de zieke,
zich in kreun omdraaiend: "maar 'n lucifer ka-je altijd machtig
worde--altijd--As 'k in Wodoskofsky verbrand was, ha'k geen armoeinest
gemaakt. Schurftige beeste krijge schurftige jonge." ...
"Je kindere," viel Eleazar hem in de rede, maar Poddy beet 'm af:
"me kindere," zei-die dreigend en driftig: "'n Verlamming voor de
god--is-dat God?--die gezeid heit ga en vermenigvuldig je! Poeroe
oerwoe ... 'n Verlamming! Vermenigvuldige in wat? Vermenigvuldige in
armoei, dalles. Ga--hou 'n uitbranding zal-die gemeend hebbe!"
"Poddy--je wint niks met je op te winden--Kijk, nou is me mooie
zwachtel verschoven. Leg stil--dan trek 'k 'm an"...
Nog eens hielp-ie den zieke, die de oogen gesloten hield en als
'n kwaadaardig dier gromde. De linnen reepen duwde-ie hooger, 't
beddetijk strekte-ie glad. Poddy, pijnlijk en koortsig, sloeg de
helpende hand weg.
"Schei uit!", riep-ie korzelig: "je schrijnt me wonde kapot. Blijf
'r af!"
"Dan niet," zei Eleazar geduldig, Rebecca wenkend den zieke met rust
te laten.
Hij wist van z'n eigen ziekbed hoe je bij tijjen om 'n kleinigheid
verstoord kon wezen--en wat moest iemand zich ellendig voelen met
zùlke afzichtelijke wonden.
"Wille we nog wat pràte?"--, vroeg-ie "of wil je da'k weg ga?"
"Me zorg--me zorg--as je mijn maar laat legge," gromde Poddy.
Op 't vensterkozijn streek 'n musch tsilpend en vladdrend.
"Ook 'n armoedzaaier," lachte Eleazar.
De zieke bewoog niet, gemelijk, koortsig. Dan voelend dat-ie iets
zeggen moest aan den jongen man, die in verlegen hartelijkheid over
'm zat, zei-ie in pijnlijke hijging: "Wie geht's--wie geht's met
juillie schtaking?"
"Met de staking," antwoordde Eleazar, blij dat de grijsaard praatte:
"met de staking gaat 't krom en scheef--slècht--slècht... zoo goed
as verloren"...
"Zoo," zei Poddy, sterk zuchtend. Vreemd blies de adem door z'n
neusgaten en de vingers wriemden hard-plukkend. Toen lag-ie heelemaal
stil, de oogen verdoft in de dik-roode randen.
Eleazar stond op, trok het dek naar 't voeteneind, stopte de deken
onder de armen.
Koorts-driftig weerde de zieke 'm af. De zwachtels, weder door-etterd,
plakten aan de houtwol van 't matras. Kreunend woelde hij zich bloot,
wilde niet geholpen worden.
De oogen heet-koortsig vergroot, groen-flitsten in 't donker
der bedstee. Hij had dorst, dronk gulzig-slurpend de koude thee,
die Rebecca 'm gaf, vroeg vloekend om pap. Dan klagerig-schreiend,
afrukkend de broeiende lappen, bekeek-ie, zoover-ie zich buigen kon,
de rottende gaten van z'n heup en 't been.
"Poddy!", zei Eleazar.
"...Hou je bek!", snauwde de jood, half-opzittend, de hand om de
bedsteeplank gewrongen: "wat doe 'k met je gelul!... Voor mijn part
... voor mijn part... Ansteke doe 'k de boel... Uitbrande van onder
tot boven... Alles na de raschmedei da's 't beste... 'n Uitsterving"...
Diep-snottrend, wanhopig-huilend, bonsde-die 't hoofd met de wilde
baardslieren tegen 't beschot van het bedhok, vervloekend z'n
kromgetrokken been, krijschend over de luizen die de etterwonden
bekropen, schreeuwend om lucht.
Gruwlijk-beangst schoof Rebecca 't raam op, verjagend de tsilpende
musch. De zoete, rottende pislucht der dakgoot traagde 't kamertje
binnen.




XII.

Dat was de dèrde die van toegeven sprak, de derde die 'r 't beetje
moed wou uit trappen. Norsch en verkleumd luisterden de stakers. 'n
Uur lang hadden ze in de bevroren modder op Dekker, die niet komen
kon, gewacht. 't Liep mis. Wéer 'n Sjabbes in harde ellende, wéer
'n week zonder vooruitzicht.
Nu dicht saamgedrongen om de tent, de voeten doorweekt, de ruggen
gebogen, de koppen in botte luistring, schenen zij eene benauwende
wanhoop te ondergaan.
Eleazar, bij Juda, Hes en Klaroen, balde heftig de vuisten. Wat
zij voelden, leed-ie mee, dieper misschien. Hoe dikwijls had-ie de
sentimenten van een massa, den haat van een massa, den wrok van
een massa, de liefde van een massa, de hartstocht van een massa
doorleefd. Hoe dikwijls had-ie getracht 't juichen, grommen, razen,
handelen van 'n massa te benaderen, zich moe-gedacht over haar
kracht en geweld, haar slaafschheid, angsten en weiflingen. Toch
telkens wanneer je zoo stond, schouder aan schouder, lichaam naast
lichaam, eigen gedachten-bewegen naast dat van 'n ander, hoofden
ontelbaar rondom, dee je niks meer afzonderlijk. Gelijk de adem uit
die koppen in de vaal-grauwe winterlucht zoog, de harten klopten,
de oogen staarden, de longen wiegden--werd je driftig met de andren,
vroolijk met de andren, neerslagtig met de andren. 'n Massa kon
moorden, verwoesten, aanbidden, vervloeken, martlen, vervolgen en je
gaf jezelf over even volkomen als vroegere individuen 't in vroegere
massa's hadden gedaan. Je gilde gezamenlijk als 'n kind te water lag,
je krijschte als 't dreigde te zinken--je schreeuwde mekaar toe als
't gered werd.--Zoo ging 't in alles. De massa fantaseerde 'n god,
de massa leek onsterfelijk. De massa's groepeerden zich, botsten,
tyraniseerden, lieten zich knechten. De massa had 'n vreemde,
groote, kinderlijke, eerlijke ziel en 'n kleine, hardvochtige. Ze was
'n onbereikbaar reuzenlichaam, dat eeuwenlang met 'n verschrompeld
verstand tegen zichzelf had gebeukt, lomp als 'n jonge hond, nu wakker
scheen te geraken--schéén--'t duurde zoo sarrend, grùwelijk lang. In
'n massa voelde je je stem grover, je lichaam zwaarder, je spieren
sterker, je wil veerkrachtiger, je hoofd ruimer. Maar ook kon 'n
massa je laf maken, krankzinnig-bevreesd, melankoliek of wanhopig.

Vandaag wàren ze desperaat. De egaalzwart-kille sneeuwlucht lei zwaar
op de daken, zonder eenige bulting, zonder diepte van licht. Nergens
zag je 'n wolkje--overal vlakte een roerloos vuil, dat naar de
huizen-over-de-gracht tot klittend goor-bruin ver-dikte, alsof daar
'n keel stond te gurglen en 'n strottenhoofd angstwalmen hijgde. De
gracht, met de vele modder-riolen, glaasde in strak-harden stilstand,
staalgrauw weerkaatsend den hemel tusschen 'r steil-groeiende
wanden--strekten de boomen hun zwarte, knuistige takken--werd je
haast bang dat de grijze lawine zou storten en allereerst breken
't dor-oude hout, de stug-brooze takken. Doch niet alleen dit drukte
de massa. Gehokt om de tent, de plompe schoenen op de knobbels van
doortrapte en weer bevroren modder, de voeten koud en in nat gezogen,
de lichamen sluiprig-bekropen door de klam-weëe kilheid der lucht,
die de huid onder de kleeren als met natte handen betastte, de
naakte ruggen langs huiverde, de borsten met rillingen overgleed,
de onderste nekhaartjes dee steken, zachtjens kwellend alsof ze
haakten aan den plots hard-aanwrijvenden rand van het hemd--zoo
ongeveer voelde Eleazar, kort en scherp, de lichamelijke sensatie
der menigte--zoo móést 't wel zijn. O, op een zomerschen dag,
bij hel-fleurend groen en wolkjes met zilverkartlingen, op een
lentedag-van-enkel-jeugd-siddering, zouen ze niet zwak en ontzenuwd
hebben gestaan, zouen ze niet dulden 't lange gepraat van een paar
angstigen, misnoegden, moedeloozen. Sentimentaliteit weekte in 'm
op. De pupillen van z'n oogen spanden in zenuw-opwinding. En voor 't
eerst van zijn leven, zonder nadenken, bizar gedreven door eene macht,
een geweld, eene ontroering die z'n gelaat verbleekten, z'n stem schel
deden klinken, vroeg hij het woord, terwijl 't applaus nog na-rommelde,
schoof door de wijkende stakers, beklom duizlig en lichtschuw de
treedjes naar de tent. Zoo nerveus was zijn bewegen dat-ie even
struikelde, de knie pijnlijk stiet--klemden z'n handen ijskoud,
gevoelloos, vreemdelijk-wringend om de opperste lat der balustrade,
keek-ie doodsbleek, de oogen vaal-blauw omwald naar de geweldige,
plotsling dierlijk-beangstigende koppenmenigte. Ben oogenblik meende
hij te zullen stikken, hijgde hij bevend, persten z'n nagels in 't
hout. De hoeden, de gele koppen, de grijze takken, het hekwerk, de
keien schimden door z'n bloedleeg hoofd. Schor-droog ademend zei hij:
"Kameraden"..., stokte, pogend te slikken. Er ging een angstkramp
in z'n hersenen, het zweet bebeet spichtig z'n slapen. Starend,
zonder geheugen, de versteende handen om de balustrade, de versteende
voeten in de wijder-lijkende schoenen, doorgierde hem de razende,
rauw-krijschende angst dat-ie gèk werd. De tram ree door de bocht,
nevelde dwazig voorbij. Hij hoorde de bel, de bel van geel-koper,
de peervormige gèle bel met het zwabberend leer. Tegen een boom,
den poot hoog-getrokken, pieste een groote roodharige hond. Dien
zag-ie--hij zàg 't ruige lijf, den gewipten poot, den staart, de witte
ademhijgingen... Hij zàg de pies in de modder-aarde spetteren. Hij
zàg--en een opgutsende, knarsend-gillende wanhoop bonsde in zijn
leege hersenkas--dat-ie gèk werd--dat z'm gek zouen zièn worden--dat
ze àllemaal wezenloos mee zouen kijken naar den piesenden hond, die
zoo oneindig redeloos-lang pieste... Maar de stakers die 'm wit en
onbeweeglijk-zwijgend zagen staan, meenden dat-ie wachtte op stilte. Er
was een napratend gemompel en voeten beknarsten de bevroren modder.
Juda, ongeduldig, ook met 'n wrok om 't laffe geweifel nou Dekker
'r niet was, schreeuwde kwaadaardig, stem die domp knoerste: "Smoel
houen!--Hou dan je bekken!"... en een magere, beenige jood àchter de
tent, meenend dat Eleazar al sprak, riep nijdig: "Hààààrder!"...
Het zwiepte 'm wakker. "Kameraden," zei hij nog eens. De woorden
stamelden z'n mond uit, kurkachtig-droog, z'n lippen trilden, z'n tong
bewoog moeilijk, kromp stug naar de keel. Nou wist-ie dat-ie sprak,
maar de zin was 'm vreemd. Alles knapte door z'n hersenen--toch praatte
hij, verward, snel, onsamenhangend--dingen brauwend die hij niet had
willen zeggen, phrases beginnend die hij niet te eindigen wist--zoekend
naar 'n slot dat verglipte, kreeglig-verwriemeld in den veeldradigen
angst dat-ie zou blijven steken. Zelf hoorde hij klànken--vage klanken,
klanken die ratelden, knepperden, klanken die driftig wirwarden om
zijn hoofd in 'n benauwenden nevel. Even zweeg-ie. Ze hadden bravo
geroepen en geklapt. Klaroen zag-ie knikken en een langbaardige
jood, kop als Poddy, schreeuwde: "Gelijk heit-ie".... Wàt had-ie
beweerd? Hij had 't niet kùnnen herhalen. Maar nou ze bravo-riepen,
verhelderde zonderling-vinnig z'n hoofd, zakte de afschuwelijke
angst, week de bleuheid van stillen, peinzenden jongen, die nog
nooit zoo voor duizenden had gestaan. Bijna werd hij luciede. Z'n
stem verscherpte, z'n grijze oogen glansden, z'n dunne bleeke lippen
bewogen bits en met nadruk, z'n lichaam leek grooter. De menigte droeg
'm, had 'm te pakken, hitste 'm aan met honderden starende oogen,
leefde mee met oneindige melkwitte ademen wier onstuimige damping in
de winterlucht vloeide. Ouwe koppen en koppen met baarden, koppen
gegroefd, en geelbleeke, ruwe koppen met grijzende snorren, koppen
hard en verzieklijkt, waren in luistring, bogen, weken, zwartkantten,
schemerden. Een sterke, massale, zware aandacht golfde op hem toe,
omwikkelde hem, scheurde de woorden van hartstocht uit zijn keel, wond
met machtigen drang de aandoening los, die hij niet meer te zoeken
had noch te onderdrukken. En zoo innig was soms de wisselwerking
tusschen hem en de massa, de massa van onbekende makkers, dat het
hem sprekende toescheen of hij onmeetbaar-lang had gestaan, zij elk
woord reeds vóordachten, voorvoelden--hij simpel uitte wat in hen
allen gezamenlijk, zonder ééne afwijking of aarzeling omging. Bevende,
kleine sneeuwvlokjes dwarrelden neer, stuivend als verschrikte pluisjes
in vroeg-zomeravond. Op den rand van een hoed, op een schouder, op
een gebogen rug donsden ze zacht, verlegen wittend en smeltend. Het
was een teer, onhinderlijk gespeel, een schichtig dolen en wentlen,
een timiede gedwaal tusschen de takken, over de hoofden, over het
water. Een enkle grooter vlok, sneller en witter van val dreef langs
de tent, zuigend op Eleazar's gebarende hand.

...."Toegeven doen we niet, morgen niet--toegeven doen we nòoit! Wat
we vandaag willen, willen we morgen. Kameraden--we zijn pas an
't begin--an 'n begin, an 'n léélijk begin. Kijk om je heen, over
de hekken, van 't Park, kijk over de gracht. We wonen as beesten,
we hebben vreugden as beesten, we worden gebruikt as beesten en as
beesten vermoord as we ons verzetten"...
Voor de tweede maal hield hij op. Driftig gejuich barstte los. Maar
bijna daadlijk, de handen als klauwen om de balustrade gewrongen, het
lichaam heftig vooruit, de oogen vlammend van woede, onherkenbaar voor
wie 'm daaglijks waarnamen als zwijgenden, denkend-gesloten jongen,
sprak-ie in één roes voort: "...As beesten!--Néé, we géven niet
toe!--Markus zeit dat ze bij 'm thuis hongerlijjen--dat wèten we,
Markus--dat begrijpen we, Markus--we huilen 'r om, Markus--we zouen
je willen helpen, Markus--: hebben _wij_ 't anders?--Krijgen we 't
bèter, as we uiteengaan, as we voortslaven op 't ouwe loon, op de
ouwe voorwaarden, bedrogen, bestolen op de ouwe manier, zonder één
kans om 't in de eerste jàren op te halen?--Kameraden, luister niet
naar Markus, Levi en Beem! Wààrom zouen we moedeloos zijn, zoolang
we màcht hebben. Wìj hebben de macht, hier, overal, wij arbeiders,
wij alleen! Wij hebben de macht, as we staan schouder naast schouder,
hoofd naast hoofd, hart naast hart! Wij, wij alleen, as we eensgezind
zijn, eensgezind tot in den dood, den strijd prediken zonder genade,
oog voor oog, tand om tand, omdat 'r voor òns geen genade is--geen
genade, geen rècht!--Eeuwenlang zijn we 'n kudde geweest, 'n getrapte,
mishandelde, weerlooze kudde--laten we 't nou schreeuwen tot mekaar,
schrééuwen, op elk uur van den dag, dat wìj de macht hebben, wij
hongerlijjers--as we wìllen".

Het applaus en geroep overdreunden z'n driftige woorden. Dichter drong
de menigte op, wonderlijk-teer bespet door het stuiven der eerste