De Leeuw van Vlaanderen - 30

De vrijlaten betaalden zekere tollen en hadden vrijheden en eigen
wethouders. Leenlaten, die een pachthoeve van de heer kregen, hem hiervoor
als onderdanen moesten gehoorzamen, en zich tot leenarbeid en tot het
opbrengen van zekere gelden moesten verplichten. Lijflaten, die met lijf en
have de heer toehoorden, en met de landerijen verkocht en verhandeld
werden. Men ziet dat deze de laagste stand des volks uitmaakten.]
[Noot 8: Charles, de tweede zoon van Philippe le Hardi, was Graaf van
Valois, van Alençon en van Perche. Hij ontving van zijn broeder, Philippe
le Bel, Koning van Frankrijk, het opperbevel over het Franse leger en
veroverde het land van Vlaanderen.]
[Noot 9: Breydel was Hoofddeken der beenhouwers in Brugge.]
[Noot 10: De stormegge was een tweede poort, welke in een groef of
schuif voor de eerste neerzakte. Zij was met lange ijzeren punten
voorzien.]
[Noot 11: Het slot Wijnendale is nu vervallen en ligt bij het dorp van
die naam, in de nabijheid van Torhout, West-Vlaanderen.]

2

[Noot 12: "Guy van Dampyere, die sone van den houden Willem van
Dampyere, die was die XXIIII Grave van Vlaenderen."
_Dits die excellente Cronike van Vlaenderen, f. °41._]
[Noot 13: "Eerst Robrecht van Nyvers (ook van Bethune) die welcke die
heleghe kercke vele profyts dede, in eenen wych in Apoelgen, daer hij doot
slouch den feilen viant van der helegher kercke Meinfroot."
_Die excellente Cronike._
Om de inborst dezer edele ridder te doen kennen is het nodig enige
aanhalingen te doen.
Charles d'Anjou, koning van Sicilië, willende ten oorloge trekken tegen
Manfried, die dit koninkrijk tegen de wil van de Paus bezat, vormde een
leger van bij de twintigduizend uitgelezen mannen, _en gaf het opperbevel
over dit heir aan Robrecht van Bethune,_ welke alsdan slechts achttien jaar
oud was. Enige tijd hierna verwon Charles d'Anjou de jonge Conradyn,
kleinzoon van de Duitse keizer Frederik. Charles willende zich van zulk een
doorluchtige vijand verlossen, besloot hem tot de dood te doen verwijzen.
Simonde de Sismondi, _Histoire des républiques italiennes,_ zegt: "Een
enkel rechter dorst het doodvonnis uitspreken, en de jonge Conradyn werd op
een schavot gebracht om het hoofd afgehouwen te worden.
De rechter die Conradyn tot de dood veroordeeld had, las het vonnis tegen
hem, als verrader der Kroon en vijand der Kerk. Hij eindigde juist en sprak
het doodvonnis uit, wanneer Robrecht van Vlaanderen, de eigen zwager van
Charles d'Anjou, zich op die valse rechter wierp en hem met zijn degen door
de borst stotende, riep: Het behoort u niet, ellendeling, zulke edele en
schone heer ter dood te verwijzen! De rechter viel dood in de
tegenwoordigheid des konings, en deze dorst zijn begunstigde niet wreken."
Meer andere feiten van Robrecht bewijzen dat hij met een verwonderlijke
moed bezield was, en dat men van hem zeggen mocht: hij had een leeuwenhart
in een ijzeren lichaam.]
[Noot 14: De geschiedkundige en heraldische bijzonderheden over die
jonge ridder zijn mij door mijn geleerde kunstvriend, de Heer Octave
Delepierre van Brugge, medegedeeld.]
[Noot 15: Het is schoon voor het Vaderland te sterven.]
[Noot 16: Een hakkenij is een klein paard dat zachtjes rent en
uitsluitelijk voor vrouwen bestemd was. Zo waren de dravers ook lichte
paarden, maar snel in de vlucht (Palefroi). De slagpaarden die men in de
oorlog gebruikte (destrier), waren groot en zwaar, gelijk de
brouwerspaarden in België nog zijn.]
[Noot 17: "Daeromme, die Grave Guy meenende den coninc te gelievene,
ten bevele van den coninc van Vranckerycke, sandt Phelippa zyne dochter
eerlicke te Parys waert met XXX camerieren, en Robrecht huer houdste
broeder voer mede met XXX oude rudders en joncheers, en Robrecht huer
broeder bi avontuere bleef buten Parys. Doen syn sustre Phelippa quam te
Parys, omme te gane tot den coninc voorseyt, ende si ten pallaeyse comende,
die coninghinne deedtse vanghen met alle huere cameryeren. en sciltcnapen;
ende Phelippa bleef in des conincs ghevanghenesse."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 18: Enguerrand de Marigny, een Edelman uit Normandië, werd onder
Philippe le Bel kapitein van het paleis het Louvre, Minister der financiën
en gebouwen. Hij gebruikte zijn macht tot slechte daden, verkwistte 's
Rijks gelden, vervalste de munten en verarmde het volk door willekeurige
lasten.]
[Noot 19: Johanna, enige dochter van Henri I, koning van Navarra,
beërfde dit koninkrijk van haar vader en werd een der rijkste vorstinnen
hares tijds. Zij trouwde Philippe le Bel en verenigde door dit huwelijk
twee kronen op haar hoofd.]
[Noot 20: Om een ridder tot de strijd te dagen wierp men hem een
handschoen toe: indien hij dezelve opnam aanvaardde hij het gevecht, anders
hechtte men de handschoen op de deur zijner woning of aan een paal; opdat
ieder mochte zien dat hij uit lafheid het gevecht geweigerd had.]
[Noot 21: "Die slag werd des vrydags 26 february, 1266 geleverd;
Manfried verloor er de kroon en het leven."
_Simonde de Sismondi_]
[Noot 22: Een koninklijk paleis te Parijs dat zeer sterk was en ook tot
bewaarplaats der staatsgevangenen diende.]
[Noot 23: Een leen was het heerlijk goed dat een Edelman in bezit
hield, vandaar Leenheer, Leenman, leengoed, enz.]
[Noot 24: "ende die coninc sandt sinen broedere Kaerle van Valloys omme
Vlaenderen met vulder macht te regierene, ende comende te Brugge hy seyde
hy soude wel eenen soeten paeys maken, tusschen den coninc sine broeder
ende den lande van Vlaenderen. Kaerle de Valloys hy beloefde bi sinen
rudderschepe, den Grave Guy paeys te vererygene, up condicien dat hi wilde
gaen tot den coninc met vyftich van sinen edelen en Guy beloefdet te doen
en hi deit."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 25: De bijzonderheden over de valkerij welke hier voorkomen, zijn
uit desaangaande werken getrokken.]


3

[Noot 26: Zo noemde men de oude zwervende dichters. De Abt Mussieu,
_Histoire de la poésie française_ zegt: "De eerste dichters hadden een
zwervend leven; wanneer zij een huisgezin hadden, namen zij hun vrouwen en
kinderen met zich; dewelke zich ook somtijds met het dichten bemoeiden;
want dikwijls rijmde het ganse huis, goed of slecht. Zij hadden in hun
gevolg lieden met goede stemmen en met speeltuigen om hun opstellen te
zingen. Dier wijze aanhoord, waren zij welkom in kastelen en paleizen,
vervrolijkten de maaltijden en vereerden de gezelschappen; maar bovenal
konden zij loftuitingen uitgalmen."]
[Noot 27: Eer het buskruit uitgevonden was, bestormde men de steden met
reuzenstaltige werktuigen. Men beukte tegen de muren met een bok of ram.
Dit was een allergrootste eiken balk welkers einde met een ijzeren
ramshoofd beslagen was; men hing die balk in evenwicht aan ketens of
touwen, en dezelve achteruit gehaald hebbende, liet men hem tegen de muur
aanstoten; en zo verdelgde men allengskens de vestingswerken der steden.
Ook had men hoge torens op wielen en met valbruggen voorzien; deze voerde
men tot tegen de muren en liet de brug van boven op de wal vallen om over
dezelve in de stad te lopen. Springalen waren werptuigen met dewelke men
somtijds vijftig lange pijlen ineens, op een verwonderlijke verte werpen
kon (_balistes_). Ook wierp men met een bijkans dergelijk werktuig zware
stenen in de steden (_catapulta_).]
[Noot 28: "Die Grave Guy was met S^{te} Lodewyc, coninc van
Vranckerycke, in Barbarye yegen die sarasynen, als Thunes, Cartagen,
Bourghe, te Massoire, daer hi hem vromelic hadde in fayten van wapenen."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 29: Een stad in Frankrijk, op 18 mijl ten noorden Parijs en waar
de koningen hun Hof hielden. Zij bezat een sterk en prachtig kasteel, en
was bij een overgroot woud gelegen. De maagd van Orléans werd aldaar door
de Engelsen in 1430 gevangen.]
[Noot 30: "Dyt zyn die namen van den edelen mannen, tot vyftich toe,
dye met den Grave Guy naer Vrankerycke toghen: eerst
Guy Grave van Vlaenderen.
Robrecht Grave van Nyvers.
Willem Here van Nevel.
Joffroit Here van Croysieres.
Wouter Here van Maldeghem.
Boudin Here van Knesselare.
Dye Here van Steenhuyse.
Dye Here van Mortaengnen.
Here Willem Everbaert.
Heer Zegher van Cortrycke.
Dye Here van Nyeneve.
Heer Wouter van Houdenaerde.
Heer Jan van Heyne.
Here Wouter van Nevele.
Heer Jan van Heyle.
Here Roegaert van Ghistele.
Heer Phelips van Acxpoele.
Here Ryckaert Standaert.
Heer Boudin die jonge
Here van Huytkercke.
Heer Diederick dye Vos.
Dye Here van Ryveel.
Heer Boudin van Passchendale.
Here van Roubais.
Here Rase Mulaert.
Here van Bernaerdge.
Die Heere van Baudonnes.
Heer Guy van den Poele.
Here Jan van Thourout.
Heer Willem van Huusen.
Here Jan van Valenchyenes.
Heer Jan van Vlamerbeke.
Heer Wouter van Lovendeghem en
sine twee broeders.
Heere Gheraert die Moor.
Heere van Lanbois.
Here van Morteloy.
Heeere Jan Thoudebois.
Heere van Belle.
Heere van Beukemare.
Jan van Ghendt.
Twee poorters van Brugghe.
Alle dit waren die voorscrevene vyftich personen."
_Dits die excellente Cronike._]
[Noot 31: "En in der waarheid, de morringen werden algemeen; dezelve
waren veroorzaakt door de menigvuldige lasten en bovenal door de vervalsing
der munten; hetgeen de Koning de naam van valsemunter onder het volk deed
geven."
Anquetil, _Historie de France._]
[Noot 32: Eertijds gebruikte men veel gesteenten in de artsenijkunde;
men kende aan dezelve een bovennatuurlijke kracht toe. De steen in het nest
des adelaars gevonden, werd onder andere als een onfeilbaar geneesmiddel
voor vele kwalen aanzien.]


4

[Noot 33: Schattingen (_tailles_) werden op het gemene volk alleen
geheven: gabellen waren belastingen op het zout.]
[Noot 34: De bijnaam _hutin_ betekent twister, oproerige; zoveel als
_mutin_. Lodewyk was volgens de geschiedenis een edelmoedig en goed Vorst,
die zich de liefde zijner onderdanen waardig maakte.]
[Noot 35: Sciarra Colonne, die met Mijnheer De Nogaret te Anagni was,
sloeg de Paus met de handschoen in het aanzicht.]
[Noot 36: Een goudgele vrucht uit het Oosten.]
[Noot 37: "Ende ooc omme der coninginnen wille, die de Vlamingen seere
leedt hadde, omme dat haer grootheere ende twee van haren ooms, in
Vlaenderen ghevanghen waren: ende Phelips van Elsaten hadde twee van haren
bastaerden ooms, in Vlaenderen ghedaen onthoofden, up den seccant, ende up
raden stelen."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 38: Frankrijk en Navarra waren alsdan nog twee van elkander
onafhankelijke Rijken. De Koning van Frankrijk had op Navarra geen recht,
en mocht over deszelfs bestuurszaken niet beschikken. De inkomsten en
andere voordelen kwamen Johanna alleen toe, en deze stond als Vorstin van
Navarra geenzins onder haar gemaal.]


5

[Noot 39: "Den Grave Gwide hadde reets ten jaere 1295, met den Koning
van Engeland een verbond aengegaen, alwaer onder andere besloten was een
houwelyk tusschen den prince van Galles en de dochter van den Grave van
Vlaenderen."
_Jaerboeken van Brugge._]
[Noot 40: "Dese Kaerle van Valloys, sach dat men aldus alle dese
Vlaminghen vinc ende leedede in diveersche vanghenessen, hy vertoochde daer
sinen broeder den coninc, ende alle die bi hem waren, hoe dat hi in
Vlaenderen so eerlicken en vriendelicken ontfanghen hadde gheweest, en dat
se begeerden paeys ... so wat die Kaerle van Valloys sprak totten coninc,
het en halp er al niet ten confoorte van den Grave Guy; want die
coninghinne verwarredet en verargherdet al." _Dits die excellente
Cronike._]
[Noot 41: Soldeniers waren gehuurde en betaalde krijgsknechten; de
enige bestendige benden welke de Koningen alsdan te hunnen dienste hadden.]
[Noot 42: "Het was der coninghinnen leet dat si buyten Parys ghevangen
geleyt waren; want sy hadde liever gehad, dat dye coninc den Grave Guy en
alle dye met hem ghekomen waren, te Parys hadde ghedaen hanghen aen die
galge. Kaerle de Valloys dir siende, dat die Grave Guy en al die syne
blyven moesten in vanghenessen, het wyperde en deerde hem dat hy se te
Parys gebracht hadde. Ende mits dat hy se niet helpen en mochte, omme tot
haren paeyse te komen, hi schaemdes hem sere; ende liet die stede van Parys
en trac huyt Vranckerycke, wonende int landt van Italye, en diende daer den
Paeus Bonefacius." _Dits die excellente Cronike._]


6
[Noot 43: "Het meestendeel van den anderen edeldom, de welke 't huys
bleven waren Frans gesinden."
_Jaerboeken der stad Brugge._]
[Noot 44: "In die tijd werden de Fransgezinde Vlamingen _Leliaards_
genoemd; daarentegen waren de vrienden van de Graaf en van 's Lands
onafhankelijkheid, onder de naam _Klauwaards_ bekend, herkomende van de
Klauwen, waarmede de Leeuw van Vlaanderen de Leliën scheen te bedreigen."
Voisin, _Notice sur la Bataille de Courtrai._]
[Noot 45: Men gebruikte die eernaam uit eerbied tot de Heiligen en
zegde:--Mijnheer Sint-Jan, Mevrouw Sint-Theresia. De volgende verzen uit
het gedicht de _Maghet van Ghend_, door de heer _Ph. Blommaert_ uitgegeven,
dienen tot bewijs.
_"Ende mire vrouwen Sente Kateline.
Ende myn here Sente Mertyn?"_]
[Noot 46: Een dorp op weinig afstand der stad Brugge. Er stond als dan
een beruchte Kapel van het heilig Kruis.]
[Noot 47: "Na Vlaanderen van zijn dapperste verdedigers beroofd te
hebben, deed Philippe deszelfs verbeurdmaking, door een raad welke uit zijn
begunstigden was samengesteld, uitspreken. Hij benoemde om dit land te
beheersen Raoul de Nesle, die de Vlamingen met goedheid behandelde en zich
door hen deed beminnen."
Voisin, _Notice sur la Bataille de Courtrai._]
[Noot 48: Een Hertogdom in Westfalen, bevattende de steden Gulik, Duren
en Aken. Willem, neef van Robrecht van Bethune, was Aartsdiaken van Luik en
proost van Aken, alwaar hij zijn verblijf had.]
[Noot 49: De ambachten hadden bijzondere gebouwen, waar zij zich
verenigden en hun plechtgewaad, als standaarden enz. bewaarden. Dit noemde
men het pand.]
[Noot 50: De Bruggelingen hadden een ontzaglijk wapen dat zij met de
grootste behendigheid wisten te gebruiken. Het waren lange speren met een
puntig ijzer voorzien. Zij hadden dezelve uit scherts _Goedendags_ genoemd,
willende beduiden dat zij de vijand terdege er mede konden begroeten. De
heer _Voisin_ haalt de volgende verzen uit Guillaume Guiart aan:
A grans bastons pesanz ferrez,
A un lonc fer agu devant,
Vont (les Flamands) ceux de France recevant.
Tiex bastons qu'ils portent en guerre
Ont nom _Godendac_ en la terre
Godendac, c'est _Bonjour_ à dire,
Qui en francais le veust descrire.
Cil baston sont lonc et traitiz,
pour férir a deux mains faitiz.]
[Noot 51: Wanneer de Bruggelingen hun tolgelden kwamen betalen, werden
zij met hitsigheid door de Franse bedienden toegesproken. Zij noemden deze
toesnauwers de Snakkers. De brug waarbij het tolhuis stond, heet heden nog
de Snaggaardsbrug.]
[Noot 52: In die tijden kende men de Franse volkeren onder de naam van
_Wallen_, zijnde het Franse woord _Gaulois_. Het is waarschijnlijk dat de
Walen hiervan hun naam behouden hebben. Jacob van Maerlant, een Dichter van
het einde der dertiende eeuw, van de Franse Dichters sprekende zegt:
Die scone walsche valsche poëten,
Die meer rimen dan si weten,
Belieghen groten Carel vele
In sconen worden ende bispele.]


7
[Noot 53: Zo heette men de beenhouwers in Brugge.]
[Noot 54: "Dye Grave Guy ende die syne dus in vanghenesse blyvende, die
coninc Phelips occupeirde en hilt Vlaenderen te synen behoeve, ende hi in
persoone metter coninghinne vysenteirde Vlaenderen, te wetene Ghendt,
Brugge en Ypere met haerlieder Casselryen."
_Die excellente Cronike_]
[Noot 55: "Philippus syne intrede te Brugghe gedaen hebbende, was hy
verwonderd dat de inwooners hem met geene genoegsame teekenen van blydschap
ontvangen hadden."
_Jaerboeken van Brugge_]
[Noot 56: "Die coninginne hadts groten spyt dat die vrauwen te Ghendt,
te Brugghe en t'Ypre, die welcke ter weerdigheit van der coninginne al
hadden aen haerlieder beste cleederen ende waren ten suverliesten
ghepareirt. Doen seide die coninginne; ick waende alleene coninginne te
sine in Vranckerycke maer mi dunckt dat die van Vlaenderen die in onze
vangenessen syn in Vranckerycke, syn alle princhen want die wyfs syn al
ghecleed gelyc coninginnen en princerssen."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 57: "Philippe le Bel was zeer zorgvuldig tot het doen handhaven
der rechtvaardigheid, hij toonde kunde in de staatszaken, was dapper,
edel- en grootmoedig, dorstig naar glorie, doch geldverspillend. Stervende
beval hij aan zijn zoon Lodewyk de schattingen te verminderen en het volk
te ontlasten."
Anquetil, _Histoire de France._]
[Noot 58: Een afbeelding van dit gebouw bevindt zich in Sanderus,
_Flandria illustrata_. De plaats waarop hetzelve gestaan heeft, is heden
gedeeltelijk met andere gebouwen bedekt.]
[Noot 59: "De Koning heeft tot Gouverneur-generael van Vlaenderen
aengestelt Jacques de Chatillon, broeder van Gui de St-Pol, dewelcke waren
ooms van de Koninginne."
_Jaerboeken van Brugge._]

8
[Noot 60: Was de plaats bij het stadhuis of vierschaar vanwaar men tot
het volk sprak (_rostra_).]
[Noot 61: "Een pond Vlaams gold twintig schellingen, de schelling zes
stuivers (55 centiemen) en een Groot twee oortjes of 5 centiemen."
Octave Delepierre, _Annales de Bruges._]
[Noot 62: "Maer de Koning was naeuwlyks vertrokken of daer ontstond
eenen grooten oproer binnen Brugge ter oorzake dat het Magistraet de groote
onkosten, welke voor de intrede van den Koning gedaen waren door het
inkomen van eenige nieuwe imposten wilde voldoen."
Meyerus.]
[Noot 63: "Een opleyder van desen oproer was Pieter Deconinck, Deken
van de wollewevers, eenen man van omtrent dertig jaeren, hebbende maer eene
ooge; doch seer welsprekende en vol verstand. Maar den Bailliu en de Weth
dit vernomen hebbende deden hem aenstonds ...gevangen nemen."
_Cronycke van Despars._]
[Noot 64: "Maer nauwelycks was den Graef wederom vertrocken (1282) of
zy maekten eene nieuwe bende de welke genaemd wierd den grooten Moerlemacy.
Sy liepen in de wapenen en vermoorden Dieryck Franckesone, den wekken sy
seyden de oorzaeke te syn van de gramschap van den Grave."
_Jaerboeken van Brugge._]
[Noot 65: "Deconinck en bleef daer (in den kerker) niet lange want het
gemeente nog ten selven dagen byeen gerot synde, wierd hy gewapenderhand
daer uytgehaeld en in vrydom gestelt."
_Jaerboeken van Brugge._]

10
[Noot 66: Men begon inderdaad een kasteel te houwen, bij de plaats waar
nu het waterwerktuig of watermolen staat, doch hetzelve werd niet
voltrokken.]
[Noot 67: Een gehucht buiten Brugge.]

11
[Noot 68: "15 ougst 1280 verbrandde tot Brugge de Halle, als oock de
torre dewelcke alleenlyk van hout gemaeckt was en waerin alle de
stadsprivilegien berustende door de vlammen verteert wierden."
_Jaerboeken van Brugge._]

12
[Noot 69: "Ende bi desen die cooplieden worden Vlaenderen scuwende, dye
ambochtslieden waren neiringloos, ende en costent niet ghemaken dat si den
cost ghecregen. Hi (De Chatillon) ordonneirde settinghen, poinctingen,
gabellen, daer tvolc onredelic mede verlast ende verschat was, en dit al by
den insteken van synder nichte, die coninginne, omme Vlaenderen plats
scalck te maken, en contrarie haren wetten en privilegiën."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 70: Het slot te Male bestaat nog. Toen ik die plaats ging
bezoeken, om ze met kennis te kunnen beschrijven, vond ik mij terdege in
mijn verwachting bedrogen. Niets kan aan het oog des reizigers zijner
oudheid getuigen, mits het, nu herbouwd, eer naar een groot en grof pakhuis
dan naar een heerlijk goed gelijkt; slechts enige overblijfsels der aloude
vestingsmuur kon men met veel moeite tussen de zode nog ontdekken, de
arduinen Kaak staat te midden van het dorp. Voor enige jaren waren er nog
grote bossen in de omstreken, doch derzelver grond is nu meestal door de
landbouw ingenomen.]
[Noot 71: Dit lied is door mijn kunstvriend J.A. de Laet opgesteld.]
[Noot 72: In al de tochten welke door de christenen aangenomen werden,
om Jeruzalem te winnen en het graf des Heilands van de ongelovigen te
verlossen, namen de Belgen het grootste deel. Reeds ten jare 1095 drong
Godfried van Bouillon, geboren in het slot Baisy op vier mijl van Brussel,
aan het hoofd van driehonderdduizend man in Palestina, en Jeruzalem werd
door hem in 1099 gewonnen. In het jaar 1204 vertrok Boudewyn, Graaf van
Vlaanderen, met enige Franse ridders en met Dandolo, Doge van Venetië, naar
het Oosten, en verwon de Turken in menig gevecht. Hij werd om zijn
dapperheid door al de bondgenoten tot Keizer van Constantinopel verheven.]
[Noot 73: In die tijden bestonden er zekere overeenkomstige wetten,
welke men zonder schande in een gevecht niet mocht verbreken; volgens
dezelve moest de Fransman hier zonder wapens strijden, aangezien hij met
een burger te doen had. Ook mochten de bijzijnde soldeniers in gener wijze
tussen de strijdenden komen, dan slechts voor zoveel er door de ene of de
andere verraderlijke middelen gebruikt werden.]
[Noot 74: "Op den eerste Meye daer naer is Jan Breydel gaen drincken op
het casteel van Maele, alwaer hij woorden krijgende met eenen knecht van
den Casteleyn die hem verweet dat de Bruggelingen muitmaekers waeren, den
selven ter plaetse heeft doodgeslagen."
_Jaerboeken van Brugge_]
[Noot 75: "De Casteleyn met de syne wilde dit vreken: maer Breydel
wederstond hem kloeckelyck."
_Jaerboeken van Brugge._]
[Noot 76: "Hij (De Chatillon) overlastichde den gemeenen volcke, want
hi ordonneirde dat alle dye ambochtslieden moesten gheven den vierden
penninc van haerlieder dachueren en van allet tghene dat se wonnen, alsoo
wel in coopmanscepen als andersins van ghelyke."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 77: "Breydel kwam naer Brugge, hetselve aen de beenhouwers en
andere syne vrienden vertellende. Dese ten getalle van seven hondert
kloeckelyck gewapent trocken naer Maele, alwaer sy den Casteleyn met veel
van de syne doodgeslagen hebben."
_Jaerboeken van Brugge._]

13

[Noot 78: "Anno 1296 naer St-Jansdach midsomere soo kwam Philips, den
coninc Vlaenderen waerts wel met 20,000 mannen, en leedt Duway, en voer
beleggen Ryssel... Daer was seere ghevochten en daer bleef doot die grave
van Bloys en alle die van Guyse die in die eerste bataelge stonden, van die
Franschen bleven 4,000 Walen... heel West-Vlaenderen was verloren. De
Franschen roofden Ryssel, Ypre, Cortryk en Roeselaere en verbrande kerken,
cloosters, dorpen, stedekins en hospitalen, men vercrachte die vrouwen
ghehuwet en onghehuwet, maegden, nonnen en religieusen, en diet niet
ghedooghen en wilde men slouch se doot."
_Die excellente Cronike._]

14

[Noot 79: "Jan van Namen en Guido synen broeder, beyde sonen van den
gevangen Grave, met Guiliame van Juliers hunnen neve, dewelcke zig tot nog
toe tot Namen hadden onthouden... kwamen bedecktelyk naer Vlaenderen om met
Pieter Deconinck te beraemen wat hun te doen stond."
_Jaerboeken van Brugge._]
[Noot 80: "Ende het gheviel dat in deser tyt die sarasynen hadden
inghenomen en ghewonnen met groter cracht, twee kerstene conincrycken, te
wetene tconinckrycke van Mayoorcke ende Melyden. Ende die voors: twee
coningen waren ghecomen te Parys aen den coninc, om raet ende
bystandicheyt, en die paeus screef aen den coninc van Vranckerycke, als die
principaelste kersten coninc, dat hy die kerstene princhen vergaderen wilde
om dat lant van Mayoorcke ende van Melyde weder te conquesteirene."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 81: "Hieromme waren die coninc en coninginne so fellycken gram,
dat si deden vergeven Philippa met venyne. Ende die coninc beval dat men de
XXX camerieren allen worghen soude en in de Cheyne worpen, en die XXX
rudders die met haer ghecomen waren te hanghen aen een galge."
_Die excellente Cronike._]

15

[Noot 82: "Ende die niet en conste betalen sine pointynghe, hi deidste
steken in die vanghenesse en dier yegen knoterden oft murmureirden, die
dede hi hanghen ofte onthoofden."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 83: "Men hielt te Brugge alle daghen mesdach want nement en
wilde wercken, noch temmeren, noch metsen, noch varwen, noch weven, wullen
noch lynen, ende dye dienaers van St.-Pol men en wilde hen lieden spyse
noch drank vercoopen ende se quamen int eynde van der weke in den huyzen
van den ambochtslieden omme te hebbene den vierden penninc van den wercke.
Men vant er geene mans thuys dan vrouwen en kinderen."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 84: "Ende soo wie dagelix te wercke ghinc die moeste geven eenen
witten penninc. Die van Brugge en wildet niet geven, die van Ghendt dit
hoorende si en wildet ook niet betalen ende alzoo ooc in dierghelycke alle
die smalle steden."
_Die excellente Cronike._]

[Noot 85: "Dit aenhoorende Guy de St-Pol, dye doe te Cortrycke was, dat
die van Brugge deden contrarie syncler ordonnancien, als van hem den
vierden penninc te geven endat si niet wercken en wilden, hi sandt te
Bruggewaert tonnen met reepen ende coorden, meenende alle dye principaelste
van alle den ambochten te doen hanghen voor hen lieder solderveynsteren."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 86: "Selfs en waeren de soldaeten soo haest niet binnen gekomen
oft sy hadden verscheyde huyse van de vluchtelingen opengebroken, alles
roovende en doodslaende, het geene hun tegenstond."
_Cronycke van Despars._]

16

[Noot 87: "Alle dye ambochtslieden waren meestendeel ghevloden som te
Damme som ter Sluys en t' Ardenburch, die welcke alle vergaderden bi Pieter
die Coninc ende Jan Breydel."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 88: "Dit verwonderde Pieter die Coninc een wevere, een harde
vroet en subtyl man, ende werd daerna rudder om syne vromicheyt, hi vloodt
huut Brugge ende ghinc t'Ardenburch met eene menichte van Ambachtslieden
wel gewapend ende voorzien. Ende ooc diergelycke Jan Breydel een
vleeshouwere, die ghinc ten Damme en by wylent ter Sluys ende te
Ardenburch, en hi hadde bi hem alle maniere van Ambachtslieden."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 89: "En si droughen overeen dat si des anderendaegs tsmorgens,
int beginsel van den dage, voor trysen van der soone, vergaderen souden bi
Sinte Kruis kercke, bi Brugge, ende alle welgewapent en voorsien."
_Die excellente Cronike._]

17

[Noot 90: "En Jan Breydel ginc metter ander schare lancx die Speypoorte
aen die Snaggaertsbrugge, want daer omtrent waren ghelogiert Guy de
Saint-Pols lieden van wapenen, ende sine dienlinghen bet dan tot IIII^{m}
mannen, en men hietse die snackers."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 91: "En Pieter dye coninc soude comen metter eender schare ter
cruyspoorte inne, ende alsoo totter maret ende van danen totter vrydaechs
marct."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 92: "En roepen schilt en vriend, wat walsch es valsch eest, slaet
al doot, ende die dat niet en conste segghen die soude men doodslaen sonder
verdrach."
_Die excellente Cronike._]
[Noot 93: "En Jan Breydel ontrent den drien hueren smorgens soo quam hi
met den sinen in de herberghen van den walen roupende Vlaender dye leeu,
alle die goede Vlamingen syn die volghen mi nae, dat walsch is dats valsch,