De Kerels van Vlaanderen - 38

eenen blik zoo biddend en zoo vriendelijk, dat hij er tot in de ziel
door werd ontroerd. Dakerlia zou hem kunnen beminnen? Gaven niet hare
woorden hem die hoop? Straalde niet uit hare oogen de belofte dat zij
zou pogen hare dankbaarheid tot een zoeter gevoel te laten vergroeien?
Hij reikte de maagd de hand, hief haar op en zeide:
"Dakerlia, ik wil, ofschoon het gevaarlijk voor mij kan worden, u de
genade toestaan die gij zoo verleidend van mij afsmeekt."
"Dank, dank, Disdir!" murmelde zij.
"Maar op de strenge voorwaarde dat gij u stil houdet en geen gerucht
maket. Vergezel Robrecht tot op den toren, vermits gij het zoo vurig
wenscht; spreek hem aan, steun zijnen moed; maar blijf bedaard en wek
niet te veel de aandacht der wapenknechten op. Bij de minste
ontstuimigheid in de uitstorting uwer droefheid, zal ik mij verplicht
zien u naar den kerker te doen terugleiden."
"Ik zal bedaard blijven. O, dank, Disdir, voor uw medelijden, voor uwe
toegevendheid!"
"Volg mij dus, Dakerlia, en wees uwe belofte getrouw, heden en in de
toekomst."
De maagd stapte achter hem uit den kerker. Was haar uiterste droefheid
veinzerij geweest? Nu glimlachte zij geheimelijk, en eene vonk van
zegevierende blijdschap glinsterde in hare oogen.
Evenwel, toen zij op het plein trad, ontsnapte haar een versmachte
angstkreet en zij verbleekte van schrik.
Daar zag zij haren verloofde, met de armen op den rug gebonden tusschen
eenige wapenknechten staan. Zij ging met wankelende stappen tot hem,
blikte hem diep in de oogen en meende te spreken, doch de stem verkropte
in hare keel.
"Dakerlia, o, Dakerlia", zuchtte Robrecht, "ik smeek u, spaar mij het
gezicht uwer smart! Laat mij den moed om als een Kerel te sterven!
Vaarwel, mijn uur is gekomen ..."
De maagd liet haar hoofd op zijne borst vallen en murmelde zoo zacht,
dat hij alleen het kon hooren:
"Blijf sterk, Robrecht. Sterven is voor ons geboren worden tot een nieuw
leven. Heden nog zullen wij vereenigd zijn voor eeuwig in Gods schoot.
Ik wil u volgen tot het laatste oogenblik. Stel u niet tegen mijnen
wensch ... Moed, moed! Der Kerlen vijanden moeten u bewonderen tot in
den dood!"
Zij deed eenen stap terug; want op een bevel van Disdir Vos hadden de
wapenknechten mher Sneloghe bij den schouder gegrepen en stuwden hem nu
over het plein voort.
Dakerlia ging nevens hem, en wanneer hij een treurigen blik tot haar
richtte, hief zij hare vochtige oogen met eene genster van begeestering
ten hemel, als om het vrije vaderland der zielen aan te wijzen.
Te midden zijner wacht stapte Robrecht met opgeheven hoofd en koele
beradenheid voort. Zijn blik was evenwel onvast en wijfelend, en zoozeer
scheen hij vreemd aan alles wat rondom hem geschiedde, dat hij niet meer
acht op de tegenwoordigheid van Disdir Vos scheen te slaan, dan of hij
hem ooit hadde gekend. Al zijne denkingskracht was in een enkel gevoel
verslonden. Dakerlia had gezegd: "heden nog zullen wij daarboven
vereenigd zijn." De arme maagd wilde dus sterven uit liefde tot hem? Hij
zag in den geest hoe zij den moordpriem, dien zij op zich droeg om zich
desnoods tegen Disdir Vos te verdedigen, in haren eigen boezem plofte.
Hij meende zelfs, toen men hem in de kerk had gebracht, Dakerlia dien
wreeden aanslag op zich zelven af te raden en haar te bidden haar
dierbaar leven te sparen; maar nu rukten de wapenknechten hem met barsch
geweld naar de trap van den toren en stuwden en trokken hem naar boven.
Terwijl men hem bij de leuning der gaanderij bracht, en de beulen hem
aankondigden dat zijn laatste uur gekomen was, deed Disdir Vos de maagd
op eenige stappen blijven staan.
Dakerlia, nu de akelige stond nader was, liet zich geknield nedervallen
en, alsof zij terugschrikte van het ijswekkend gezicht van Robrechts
dood, sloeg zij de handen met eenen versmoorden kreet voor de oogen.
"Spreek uw laatst gebed; gij gaat sterven", morde de beul tot den
veroordeelden Kerel.
Robrecht hief de oogen ten hemel en bad:
"Barmhartige God, in uwe handen beveel ik mijnen geest. Aanvaard mijn
lijden en mijn bloed als een zoenoffer. O, laat de vrijheid niet vergaan
in Vlaanderen. Bescherm, bescherm Kerlingaland!"
De naam van den dierbaren geboortegrond was niet gansch van zijne lippen
opgestegen, toen reeds de handen der beulen hem in de hoogte hadden
geheven en zijn lichaam in de ruimte smeten ...
Dakerlia, nog even stil en immer met de handen voor het aangezicht,
hoorde slechts aan het gerucht van den val en aan het zegevierend
gejuich, waardoor men van beneden er op antwoordde, dat de
slachtoffering was volbracht.
Zij ontdekte hare oogen en zag hoe Disdir over de leuning gebogen lag,
waarschijnlijk om vreugde te putten uit de overtuiging dat Robrecht niet
meer leefde.
Opspringend, opende zij de armen als tot eene omhelzing en riep met
blijdschap en begeestering in de stem:
"Disdir, Disdir, ontvang uw loon; ik wil uwe gezellinne zijn. De dood
zelf kan ons niet meer scheiden!"
Hij hief het hoofd op en zag haar aan met eenen glimlach van hoopvolle
verrassing.
Maar de maagd sloeg hem hare armen als twee stalen banden rondom het
lichaam, en hoe hij ook worstelde en om hulp schreeuwde, zij hief hem
door eene overmatige krachtinspanning van den grond, en sprong met hem
over de leuning, terwijl zij uitriep:
"Zoo wreekt eene Kerlinne haar vaderland! God zal ons oordeelen!"
Een schallende angstschreeuw weergalmde op den toren, en beulen en
schildwachten bogen sidderend zich over de leuning, om neder te blikken
op drie lijken ...
Dan werd het op den toren en op de ganschen burg doodstil, als hadde het
gezicht van het gruwelijk schouwspel iedereen met afgrijzen en met
verstomdheid geslagen.

VOETNOTEN:
[Voetnoot 92: Op zulke voorwaarde zou graaf Karel zelfs aan Burchard, na
zijne veroordeeling te Yperen, genade hebben aangeboden. (Quae ergo
injuste rapuit, juste restituat, et conditionem sui generis agnoscat, et
sic misericordiam quam querit inveniat).
Aanhaling uit het werk van GUALTERUS, bij den graaf Van der
Straten-Ponthoz _Charles-le-Bon_, etc., p. 29.]
[Voetnoot 93: Zie bij GALBERTUS, p. 3880, het verhaal dezer wreede
strafpleging, dat hij eindigt met deze woorden: "om ze niet allen in de
volgorde huns doods te moeten noemen, zal ik zeggen dat de anderen, ten
getalle van achtentwintig, op dezelfde wijs van den toren werden
gesmeten."]


Vervolg van de Geschiedenis der Kerels

De tot dan onplooibare Kerels van Vlaanderen waren nu overwonnen; hunne
machtigste beschermers, hunne natuurlijke opperhoofden, de Erembalds,
had men wreedelijk doen sterven onder het valsche voorwendsel dat zij
allen medeplichtig aan den moord van graaf Karel waren.
"Men heeft hunne verrechtvaardiging belet", zegt de geleerde abbé
Carton, "door hen uit te roeien; en dit middel was het zekerste, want de
dooden spreken niet. Toen zij nog leefden, weigerde men hen te
verhooren; zij vroegen rechters, en men gaf hun beulen[94]."
De Isegrims mochten dus tevreden zijn, want het leenheerschap zegevierde
in Vlaanderen, en zij hadden nu eenen vorst die, gansch met hunne
heerschzuchtige gedachten doordrongen, niet zou dulden dat het volk nog
ergens het hoofd ophief.
Inderdaad, Willem van Normandië begon bloedige vervolgingen in te
spannen tegen de Kerels en tegen al wie verdacht was van toegenegenheid
voor hunne zaak. Niet slechts op het platte land, maar in de steden
zelven zocht hij zijne slachtoffers: binnen Brugge alleen werden dus
honderdvijfentwintig burgers als medeplichtigen der Kerels veroordeeld.

Zich machtig genoeg wanende, om niets meer te ontzien, herstelde Willem
van Normandië den tol der dienstbaarheid, _den balfaart_, alhoewel hij
bij zijne inhuldiging plechtiglijk had gezworen dat deze gehate
belasting nimmermeer zou worden geëischt.
Hij toonde zich overigens in alle zaken van bestuur als een vorst die
beweerde naar willekeur te mogen heerschen, zonder acht te slaan op de
rechten en gebruiken van het volk.
Nauwelijks waren er eenige maanden verloopen sedert dat Willem van
Normandië de graaflijke kroon uit de handen des konings van Frankrijk
had ontvangen, of gansch Vlaanderen stond tegen hem op.
Diederik van den Elzas werd door het Vlaamsche volk tot graaf
uitgeroepen, en stelde zich aan het hoofd der opstandelingen.
Er begon een bloedige oorlog, die met wisselvallige kansen voortduurde,
totdat Willem van Normandië, bij het beleg van Aelst, door eenen burger
gewond, het leven verloor.
Diederik van den Elzas bestierde Vlaanderen gedurende bijna vijftig
jaren, in voorspoed en in vrede. Hij was de beschermer der
volksvrijheden, en liet niet alleenlijk de Kerels hunne instellingen
behouden, maar verleende tevens aan vele steden hunne eerste geschrevene
voorrechten of _keuren_. Aan hem zijn de Vlaamsche gemeenten, zoo niet
hunnen oorsprong, dan toch hunne wonderlijke ontwikkeling en hunne
latere macht verschuldigd.
Hier dient eene opmerkingswaardige bijzonderheid aangeteekend te worden,
die de nagedachtenis der Kerels den Vlamingen dierbaar moet maken. Het
zijn de Kerels die allereerst geëischt hebben dat de keuren en
stadsschriften, hen betrekkelijk, in de moedertaal, dat is te zeggen in
het Vlaamsch wierden opgesteld[95].
Wie zou beweren dat Vlaanderen het behoud zijner Germaansche volkstaal
niet grootendeels aan deze fiere Kerels is verschuldigd?
In het jaar 1204 bezat de gravin Machteld, weduwe van Philips van den
Elzas, als bijleving of _duwarie_ een groot gedeelte van Kerlingaland.
Zij wilde den vrijen bewoners drukkende belastingen opleggen, waaronder
ongetwijfeld de zoo diep gehate balfaart.
De Kerels stonden tegen haar op en er volgde een oorlog, welke Lambertus
Ardensis dus in zijne kroniek verhaalt: "daarom vergaderde Machteld een
groot leger, waarmede zij het land van Veurne en Brouckburg en het volk
aldaar meende te verwoesten en te verdelgen. Door hare woede aangevuurd,
trok zij met al hare macht op het grondgebied van Veurne; maar de
Blauwvoeten, onder bevel van zekeren Herbert van Wulveringhem, kwamen
haar te gemoet en vielen haar met zulke dapperheid aan, dat zij haar
leger overhoop sloegen en al degenen neerhakten die zich niet door eene
spoedige vlucht konden redden. Tot zooverre, dat de arme gravin niet
weinige harer lieden ternauwernood haar kasteel te Veurne kon bereiken,
van waar zij des nachts naar Duinkerke vlood[96]."
Vijf jaar later begon de oorlog opnieuw. De Kerels belegerden de stad
Berghen. Eene aanzienlijke heirkracht, onder bevel van Christiaan Van
Praet, kwam hen aanvallen. Zij verloren den slag en aanvaardden den
vrede, op zekere niet ongunstige voorwaarden welke men hun door
tusschenkomst van Arnold van Gwijnen toestond.
In 1302 waren de Kerels ongetwijfeld in groot getal naar Kortrijk
getogen, om de onafhankelijkheid van Vlaanderen tegen een overmachtig
Fransch leger te verdedigen. Dat zij aan den beruchten slag der Gulden
Sporen een aanzienlijk deel genomen hebben, blijkt uit eene oude
Vlaamsche kroniek, door ons reeds aangehaald, waarin Robert d'Artois, de
Fransche veldheer, al de Vlamingen, welke hij bij Kortrijk gereed ziet
om hem slag te leveren, Kerels noemt.
In 1322, had de graaf van Vlaanderen de stad Sluis aan zijnen oom, Jan
van Namen, gegeven. Sluis lag aan het Swin en was voor Brugge de sleutel
der zeevaart.
Jan van Namen begon den koophandel door het willekeurig heffen van
tollen te benadeelen. Daaruit ontstond eene groote ontevredenheid onder
de Bruggelingen; en, om hen tegen den verdrukker te helpen, liepen de
Kerels aller Ambachten te wapen.
Met de lieden van Brugge vereenigd, en aangevoerd door den Kerel Niklaas
Zannekin, van Lampernisse, veroverden zij de stad Sluis en namen Jan van
Namen gevangen.
Deze oorlog duurde jaren voort, met groote verwoestingen en wreedheden
van wederzijde. In den loop van het jaar 1325, voegden de Kortrijkers
zich bij den opstand en, leverden den graaf van Vlaanderen (Lodewijk van
Crecy) in handen der Kerels, die den vorst naar Brugge voerden, waar hij
langen tijd gevangen bleef.
Toen graaf Lodewijk eindelijk, op zekere voorwaarden, zijne vrijheid
bekwam, liep hij naar Frankrijk en smeekte des konings hulp af, om de
wederspannige Kerels met geweld van wapenen tot onderdanigheid te
dwingen.
Een machtig Fransch leger zakte welhaast naar Kerlingaland af. De Kerels
en hunne bondgenooten, van de komst der Franschen verwittigd, hadden
zich volgens hunne gewoonte nedergeslagen en versterkt op den
Casselberg, tusschen Yperen en St-Omaers.
Niet slechts de Fransche heirkracht hadden zij te bestrijden; de graaf
van Vlaanderen naderde met een sterk leger, dat hij op het grondgebied
van Gent en Audenaerde had verzameld; Jan van Namen kwam toegeloopen met
eene aanzienlijke hulp; Robrecht van Cassel voerde de ridders van
Vlaanderen aan.
Deze vereenigde macht was meer dan voldoende om de Kerels te verpletten.
Desniettemin lieten de onverschrokken Vlamingen den moed niet zinken;
integendeel, zij waren nog trotsch genoeg om den koning van Frankrijk
door hoonende spotwoorden uit te dagen[97].
De veldslag, die hier werd geleverd, was noodlottig voor de Kerels. Wel
vochten zij als leeuwen en deden langen tijd, door hunne wonderlijke
heldhaftigheid, de kansen wankelen; maar eindelijk bezweken zij onder de
overmacht des vijands. Meer dan dertienduizend hunner lijken overdekten
het slagveld, en getuigden door hun verbazend getal, met welke
hardnekkigheid de arme Kerels hadden gevochten[98].
Deze bloedige nederlaag moet de Kerels gedurende vele jaren machteloos
gemaakt hebben, om nog wederstand te bieden aan de leenheeren, die immer
voortijverden om de volksrechten te vernietigen.
Maar andere verdedigers vond de vrijheid welhaast in de groote steden
van Vlaanderen, welke door de nijverheid hunner inwoners eenen hoogen
trap van voorspoed en rijkdom hadden bereikt.
Elkeen in ons land kent nu de geschiedenis van Jacob Van Artevelde, en
weet, hoe onder zijne leiding de Vlaamsche gemeenten gansch Europa
verwonderden door de ontwikkeling eener tot dan ongekende volksmacht.
Maar het lag in het lot der wereld, dat de volkeren van Europa nog diep
en langdurig zouden verdrukt blijven vooraleer de verlorene vrijheid der
vaderen gedeeltelijk te herwinnen.
Toen Philips Van Artevelde, Jacobs zoon, in 1382, op het slagveld van
Roozebeke, met meer dan twintigduizend Vlamingen sneuvelde, verduisterde
de zon der onafhankelijke gemeenten, en de eeuwenheugende worsteling was
ten einde, hoe dikwijls ook vruchtelooze pogingen nog kwamen bewijzen
dat Vlaanderen het juk met ongeduld en geheime woede droeg.
Een ander tijdvak was aangebroken en eene nieuwe staatsinrichting ging
zich over de beschaafde wereld spreiden. Het leenheerschap dat berustte
op de algemeen onderschikking, bij trappen opklimmende van den slaaf
tot den vorst, was door zijne eigene grondbeginsel ondermijnd geworden.
De koningen en vorsten, instede van de onmiddellijke overheid op het
volk tusschen de leenheeren verdeeld te laten, hadden alle macht en
allen invloed op hunnen persoon samengetrokken, en dus de giftige vrucht
van het leenheerschap, de _Centralisatie_, tot rijpheid gebracht.
In de tweede helft der veertiende eeuw verviel de kroon van Vlaanderen,
door een huwelijk, op de hertogen van Bourgondië.
Van dit oogenblik af werd er door trotsche en heerschzuchtige vorsten,
ons geheel vreemd van afkomst en zeden, een openlijke strijd gevoerd
tegen de rechten, de taal en den eigen aard van het Vlaamsche volk.
De mannen der gemeenten vergoten nog hun bloed in eervolle pogingen, om
zich uit de verdrukking los te woelen; doch het lot had beslist: de
vorstelijke macht zou voortaan geene andere wet erkennen dan de
willekeur, en de _staatsreden_ zou zelfs het aangeboren menschelijk
recht verzwelgen.
Nog eens liepen de Kerels te wapen en durfden het wagen eene ongelijke
worsteling tegen het machtig huis van Bourgondië te beproeven.
De hertog Philips, spottenderwijze bijgenaamd _de Goede_, wilde den
bewoners der Ambachten nieuwe wetten opdringen, die geheel met hunne
oude rechten in strijd waren. Na eenige vruchtelooze pogingen tot
overeenkomst, besloten de Kerels uit tweeënvijftig dorpen tot den
opstand en brachten meer dan 8000 man te velde, onder bevel van Hanne
Mettenbaerde (Jan met den baard) en Arnold Kieken.
De hertog zond 5000 man tegen hen af, doch zij sloegen dit kleine leger
op de vlucht en veroverden de stad Cassel en het sterke slot Reneschure.
Over deze nederlaag zijner lieden verbolgen, bracht de hertog een zoo
machtig leger te been, dat de Kerels, overtuigd dat alle wederstand
onmogelijk was geworden, zich onderwierpen en hunne wetten volgens 's
vorsten wil lieten wijzigen[99].
Na dit tijdstip gewaagt de geschiedenis niet meer van gebeurtenissen
waarin de Kerels eene bijzondere rol vervullen. Wel bleven de Ambachten
bestaan, wel behielden de bewoners der omstreken van Brugge een eigen
bestuur; maar de weinige rechten, welke zij tot het einde der achttiende
eeuw bleven genieten, werden hun door de vorsten toegestaan en, volgens
hunne willekeur ingekort en gewijzigd.
Ziedaar de gansche geschiedenis der Kerels, van hunne eerste
verschijning op den bodem onzes vaderlands, totdat zij, evenals gansch
Europa, onder het juk der _centralisatie_ moeten buigen en, met hunne
nationale instellingen, ook hunne kenmerken als bijzonderen stam
verliezen.
Hoe is het mogelijk dat de daden en het lot van dit dapper Vlaamsch
geslacht tot voor eenige jaren ons gansch onbekend konden blijven?
Schrikkelijk, doch niet verwonderlijk!... De vijanden van het volksrecht
hebben gedurende zeshonderd jaren al hunne pogingen vereenigd, om de
nakomelingschap de voorvaderlijke vrijheidszucht en den voorvaderlijken
roem te doen vergeten. Zij hebben de verdrukte menigte der vorige eeuwen
misprijzen en verachting ingeboezemd voor de sterke mannen van
Kerlingaland en voor de heldhaftige burgers der gemeenten.
Hebben wij niet tot op onze dagen moeten wachten om in den _Wijzen man_
van Gent, in Jacob Van Artevelde, iets anders te zien dan eenen
oproerigen brouwer en overmoedigen volksleider?[100] Worstelt de
nagedachtenis van den Brusselschen martelaar Anneessens niet immer nog
tegen miskenning, twijfel of kleinachting?
Zoo insgelijks hebben zij de nagedachtenis der Kerels of geheel
uitgedoofd, of slechts verduisterd en bevlekt tot ons laten komen.
Maar wij, Vlamingen, die nu ijveren om den roem der vaderen weder uit de
verdonkerde kronieken op te graven, zouden wij niet met eerbied en
dankbaarheid de kloeke mannen van Vlaanderen gedenken, wier bloed zoo
overvloedig en eeuwen lang heeft gestroomd voor 's volks ontslaving en
voor 's lands onafhankelijkheid?
Zijn wij niet de zonen, de rechtstreeksche erfgenamen dier taaie Kerels
van Vlaanderen? En strijden wij niet, evenals zij deden, met zwakke
krachten misschien, maar toch met oud-Germaansche volharding, voor het
behoud van onzen eigen aard, van ons volksrecht en van onze moedertaal?

EINDE.

VOETNOTEN:
[Voetnoot 94: "On a prévenu leur justification en les exterminant, et
cette voie est la plus sûre pour avoir raison; les morts ne parlent pas.
Vivant, on n'a pas voulu l'entendre; il a demandé des juges et on lui a
donné des bourreaux."
ABBÉ C. CARTON, _Bertulf et sa famille. Annales de la soc. d'êmul. de
Bruges_, t. I, 2e série, p. 303.]
[Voetnoot 95: "Le triomphe des Kerles dans la lutte prolongée, ce fut de
faire admettre le Flamand dans les chartes publlques."
Victore Derode, _Annales des Flamands de France_, t. VIII, p. 69.]
[Voetnoot 96: Uitgave van _le Mis Godefroy de Menilglaise_, p. 382.]
[Voetnoot 97: Zij staken geschilderde hanen uit, met dit opschrift:
_Quand ce cocq icy chantera_
_Le roy trouvé cy entrera._
Oudegherst, p. 416.]
[Voetnoot 98: "Et en laquelle bataille lesdicts Flamans rebelles se
portèrent sy vaillamment qu'ils faysoyent plusieurs fois doubter leurs
ennemys de l'événement de la bataille ... Les Flamans laissant la plaine
couverte de plus de treize mille de leurs compagnons, quy lors finirent
misérablement leurs jours."
Oudegerst, pp. 417 et 418.]
[Voetnoot 99: Zie over dezen laatsten opstand der Kerels een schoon
opstel door A. Desplanque, _Annales du comité flamand de France_, t.
VIII, p. 218.]
[Voetnoot 100: "C'est un tyran qui, pour satisfaire de viles passions,
la soif de l'or et la haine contre tout ce qui est noble, s'entoure de
brigands et d'assassins et ne se plait qu'au milieu du pillage et des
massacres." Tel est et en résumé le jugement porté pendant des siècles
sur Jacques Van Artevelde.
_Jacques Van Artevelde_, par P. A. Lentz, professeur à l'Université de
Gand, pp. 3 et 4.]