De Kerels van Vlaanderen - 04

"Wat wij te vreezen hebben is dat de Kerels der Ambachten in beroering
geraken. Dit zou de graaf ongunstig stemmen en de Isegrims in de hand
werken. Met zulken onvoorzichtigen woestaard als onze neef Burchard,
kunnen wij de waarheid niet gansch openbaren. De minste genster ware
genoeg om het vuur van eenen ontijdigen opstand in Kerlingaland te doen
ontvlammen. Ga zonder kommer, broeder, en gelief den deurwaarder te
zeggen dat men den voorschepen binnenlate."
De kastelein drukte hem de hand en verwijderde zich.
Een voornaam en rijk poorter, die als voorschepen of burgemeester aan
het hoofd van het stadsbestuur stond, trad in de zaal en groette den
proost, terwijl deze hem minzaam eenen zetel aanbood.
Toen beiden gezeten waren, zeide de oude Bertulf:
"Heer voorschepen, dringende bezigheden, zooals gij aanstonds zult
begrijpen, laten mij niet toe ten uwent te gaan; daarom deed ik u bidden
u ten Burg te willen begeven. Ik moet u melden dat onze heer graaf
overmorgen in Brugge komt...."
"Ik weet het reeds, heer proost", bemerkte de voorschepen.
"Gij weet het? Heeft dan de graaf u insgelijks eenen bode gestuurd?"
"Neen, maar de hofraadsheer Tancmar Van Straten bracht zelf mij de
tijding."
"De raadsheer Tancmar?" herhaalde Bertulf met zichtbare bekommerdheid.
"Ja, en tevens de hofbottelier Walter Van Lokeren."
"Zij hebben wel veel haast om in Brugge te verschijnen, heer
voorschepen."
"Inderdaad."
"Brachten zij u ook eenige bijzondere bevelen van den graaf?"
"Bevelen wel niet; maar zij raadden mij aan eene houten trede op de
markt te doen timmeren om daarop de sleutels der stad den graaf te
overhandigen alsof hij eene eerste intrede deed. De reden daarvan is dat
eenige voorname Fransche ridders onzen vorst zullen vergezellen en hij
verlangt dat zijn onthaal zoo plechtig mogelijk geschiede. Ik zie geen
beletsel om onzen heer graaf hierin te vergenoegen. Daarenboven, ik zal
de poorters uitnoodigen hunne huizen op den doortocht van den stoet met
alle mogelijke pracht te versieren."
"Ik hoor wel dat voor alles naar behooren zal gezorgd worden", sprak de
proost. "Het spijt mij u zoo verre te hebben doen komen, dewijl ik u
niets anders te zeggen of te raden had."
De voorschepen stond op.
"Alzoo de raadsheer Tancmar is in de stad?" vroeg de proost peinzend.
"Ja, maar hij keert terug op de baan naar Atrecht om den graaf te gemoet
te gaan."
"Wanneer vertrekt hij? Dezen morgen nog?"
"Neen, in den vooravond."
Bertulf schudde het hoofd.
"Verwacht gij dan een erg kwaad van Tancmars tegenwoordigheid?" vroeg de
voorschepen verwonderd.
"Zit nog een oogenblik, heer voorschepen", zeide de proost. "Wat goeds
kunnen de poorters zoowel als de Kerels van deze aanleiders der Isegrims
verwachten?"
"Niet veel goeds", antwoordde de voorschepen, het hoofd schuddende. "Zij
zijn de erfvijanden des volks in het algemeen. Verbeeld u, heer proost,
dat zij nu beweren het recht te hebben om den balfaart der
dienstbaarheid door een groot getal Brugsche poorters te doen betalen,
onder voorwendsel dat dezen voortgesproten zijn uit onvrije lieden welke
vroeger tot bezittingen der leenheeren behoorden. Onze keure, door
vorige vorsten ons verleend, stelt als wet vast dat een onvrij man, die
gedurende een jaar en eenen dag in onze stad woont zonder dat zijn heer
hem teruggevorderd hebbe, tot poorter mag aanvaard worden en van dan af
de vrijheid dezer poort geniet[23]."
"En de lieden welke de Isegrims den tol der dienstbaarheid willen doen
betalen, wonen meer dan een jaar in Brugge?"
"Vele jaren, heer proost. Van sommigen weet men zelfs niet meer wanneer
zij of hunne ouders binnen deze poort zijn komen wonen."
"Gij zult dit onrecht niet lijdzaam onderstaan, hoop ik, heer
voorschepen?"
"Wij zullen ons bij den graaf beklagen en rechtvaardigheid eischen."
"Ja, onze heer graaf zal u waarschijnlijk tegen de aanmatiging der
leenheeren beschermen. Wij moeten het hopen ... maar indien hij onzen
vijanden gelijk gaf en men u wilde dwingen?"
"Wat er zou geschieden, heer proost? Wie kan het voorzien? Wij poorters
hebben een taai geduld; maar des te meer gespaard bloed zouden wij voor
het behoud onzer rechten kunnen opofferen indien eens de boog door
overspanning brak."
Bertulf greep den voorschepen de hand.
"Wel gesproken", zeide hij. "Geduld hebben en door zachte middelen het
onheil, dat ons dreigt, pogen af te weren, zoolang het mogelijk is; maar
intusschen waken en zich bereid houden om op het uiterst oogenblik de
dwingelandij der Isegrims eenen hardnekkigen tegenstand te kunnen
bieden. Werden de poorters eerder dan de Kerels aangerand, wij zouden
allen u ter hulp vliegen; want het geldt hier het dierbaarste dat onze
vaderen ons hebben nagelaten. Hoezeer vroegere tijdsomstandigheden de
instellingen dezer landen hebben veranderd, wij zijn toch altemaal van
hetzelfde bloed: uwe voorouders en onze voorouders waren Kerels van
éénen stam."
"Het is waar, heer proost", murmelde de voorsehepen.
"De Isegrims begrijpen ons daarom in denzelfden haat", ging Bertulf
voort. "Poorters, Kerels, vrije mannen van binnen en buiten de steden,
wil men doen bukken onder eene zelfde verdrukking. Slaan wij dus immer
de handen te zaam en, waar het volk bedreigd wordt door degenen die
niets beoogen dan al wat werkt of handel drijft in slavernij te
dompelen, daar vinde het gevaar ons als broeders in dezelfde scharen!"
"Zoo zal het zijn als de worsteling ooit uitbreekt", bevestigde de
voorschepen. "Wij poorters, zijn allen uwe vrienden, gij weet het wel;
en wij zullen u helpen tegen uwe vijanden, die ook de onze zijn."
Hij reikte den proost tot vaarwel de hand.
Bertulf vergezelde hem tot bij de deur, keerde dan terug naar de tafel
en mompelde in gedachten:
"Tancmar is in de stad! Wat komt hij er doen? En indien hij iets van
het ontworpen huwelijk verneemt? Zijn zoon Ghijselbrecht heeft lang naar
de hand van jonkver Placida gestaan. Gelukkig dat op dit oogenblik de
beloftegift reeds moet aanvaard zijn en het dus geheel onwaarschijnlijk
is dat Rijkaard Van Woumen nog op eene wederzijds bevestigde verbintenis
kan terugkomen.... Maar Tancmar is zoo vol list en zoo bedrijvig!"
Hij hief het hoofd op en zag Robrecht Sneloghe die met droef en spijtig
gelaat te midden der zaal stond.
"Nu, mijn neef, wat beduidt dit treurig aangezicht?" vroeg hij
verwonderd en bekommerd. "Heeft jonkver Van Woumen uwe gift aanvaard?"
"Ik heb mij nog niet bij haar aangeboden", was het antwoord.
"Hoe, gij zijt nog niet in sher Rijkaards Steen[24] geweest?" riep de
proost met verbazing uit. "Welk noodlottig beletsel hield u terug?"
"Wees toegevend voor mij: laat mij afzien van dit huwelijk!" zeide
Robrecht.
"Onmogelijk, gij zijt zinneloos!" kreet de proost, die zich door zijne
spijt liet vervoeren.
Robrecht zou anders van niemand zulke harde woorden geduld hebben; maar
hij onderstond deemoedig den uitval van zijnen ouden oom.
"Ik bezweer u, heer oom", smeekte hij, "bij de gedachtenis mijns vaders,
dien gij zoo liefhadt, dwing mij niet tot het aangaan dezer
verbintenis!"
"Zij is noodig tot het heil van Kerlingaland. De Isegrims bedreigen onze
vrijheid."
"Welnu, oom, dat het zwaard dan onze rechter weze! Mijn bloed wil ik
geven tot den laatsten druppel; maar gij eischt mijne ziel...."
"Uwe ziel?"
"Ja, gij slachtoffert mij zonder mededoogen, ik weet niet ten gevolge
van welke diepe berekeningen. Bestrijden wij de Isegrims, maar het weze
niet door sluwe middelen. De list was altoos de toevlucht der zwakken
en der lafaards; wij zijn sterk en onversaagd."
"Waarlijk, gij doet mij twijfelen aan de vastheid uwer zinnen" morde de
proost, sidderend van verontwaardiging en ongeduld. "Waarom breekt gij
uwe belofte?"
"Ik zal ongelukkig zijn, geheel mijn leven!"
"Met Placida Van Woumen? Is zij niet schoon genoeg?"
"Schoon als eene lelie is zij, heer oom."
"En rijk en edel geboren?"
"Ik zal ze nooit kunnen beminnen. Dit huwelijk boezemt mij schrik en
afkeer in."
"Waarom toch?"
Robrecht aarzelde om de bekentenis, die hem op de lippen zweefde, uit te
spreken. Evenwel hij deed geweld op zich zelven en zeide met vaste stem:
"Omdat ik eene andere vrouw bemin."
"Gij bemint eene andere vrouw?" kreet de proost met verbaasdheid.
"Dakerlia Wulf."
"Kom, kom, dit is onmogelijk, mijn neef! Disdir Vos staat naar de hand
van jonkver Dakerlia en haar vader stemt toe in haar huwelijk met hem."
"Mher Wulf laat zijne dochter de vrije keus. Mij bemint Dakerlia."
"Gij hieldt dezen band uws harten voor mij verborgen! Gij hebt mij dus
bedrogen?"
"Eerst heden ontving ik hare bekentenis."
"En om deze liefde van eenen enkelen dag gehoor te geven wilt gij de
hoogste belangen uws vaderlands slachtofferen en mijne gelukkige
pogingen verijdelen?" gromde de proost bitter schertsend. "Het is eene
onbegrijpelijke dwaasheid. Spreken wij er niet langer van. Wilt gij niet
dat ik, door de diepste treurnis getroffen, u voor altoos mijne
vriendschap en mijne achting onttrekke, begeef u onmiddellijk naar sher
Rijkaards Steen en bied jonkver Placida uwe beloftegift aan!"
"Dus geene genade voor mij?"
"Geene. Uwe belofte moet u heilig zijn."
Robrecht bezag zijnen oom eene wijl met strakken blik, als worstelde
hij nog tegen een pijnlijk besluit. Dan zeide hij, het hoofd
verheffende:
"Gij weet, heer oom, hoe ik u sedert mijne kindsheid heb geëerbiedigd en
bemind als waart gij mijn vader. Er is eene grens aan alles. Vermits gij
onverbiddelijk blijft, welnu, laad uwe gramschap op mij: ik weiger u te
gehoorzamen. De bruidegom van Placida word ik niet!"
"Niet?"
"Nimmer, heer oom. Dakerlia Wulf zal mijne levensgezellinne zijn."
"Ha, ha, dit zullen wij zien!" riep de proost met ongeduld. "Luister
slechts op de tijding welke ik u mede te deelen heb. Overmorgen komt de
graaf in Brugge. De Leenheeren, de Isegrims, onze vijanden, beroemen
zich openlijk dat zij nu met geweld onze broederen, de Kerels der
Ambachten, den balfaart gaan opdringen. Het uur van den grooten strijd
om vrijheid of slavernij, om leven of dood nadert dus waarschijnlijk
voor het Kerlingaland."
"God zij dank", mompelde Robrecht, "dat wij eindelijk ons leven mogen
wagen voor de vrijheid!"
"Dat kan de minste Kerel", wedervoer de proost met drift. "Wie meer
heeft brenge meer ten offer, indien hij zijnen plicht getrouw wil zijn.
Daareven was ik, in deze zaal zelve, vergaderd met uwe ooms en neven en
met eenigen onzer vrienden. Allen juichten bij de aankondiging van uw
huwelijk, als bij iets dat de booze ontwerpen onzer vijanden voor altijd
kon verijdelen. Want, misken het niet, dit huwelijk moet geheel een
edelgeboren en aanzienlijk geslacht tot vrienden en verdedigers der
Kerels maken. Door aldus de verdeeldheid onder de Isegrims zelven te
brengen, breken wij hunne macht.
Rijkaard Van Woumen kan dit alles bij den graaf. Indien hij den vorst
rechtvaardigheid jegens de Kerels inboezemt, wat hebben wij te vreezen?"
Robrecht was bleek geworden en hield den blik beweegloos op zijnen
grijzen oom gevestigd.
"Volhard nu in uwe weigering", ging deze met klimmenden nadruk voort;
"maak dat de hulp van mher Rijkaard ons ontbreke en de noodlottige
botsing diensvolgens niet worde belet. De grond van Kerlingaland zal met
lijken en puinen overdekt worden, en--wie kan het weten?--misschien zal
in dit akelig bloedbad de vrijheid der Kerels, de vrijheid van ons
geslacht voor eeuwig vergaan. Na zulke ijselijke ramp zou de vloek der
overlevenden op eenen enkelen man geladen worden. Uit den afgrond der
slavernij zou men, tot in de verre toekomst zelve, den naam van eenen
trouwelooze, van eenen ondankbare vermaledijden, wien de noodige moed
ontbrak om op het altaar van den plicht het offer te brengen dat zijn
vaderland kon redden!"
Met het hoofd gebogen en als neergedrukt onder het gewicht der wreede
noodzakelijkheid, luisterde Robrecht sprakeloos op de strenge woorden
van zijnen oom.
Deze meende te voorzien dat zijn neef zich eindelijk weder zou
onderwerpen en verzachtte daarom eenigszins den toon zijner stem.
"Mijn goede Robrecht", zeide hij, "ik kan waarlijk niet begrijpen hoe
gij niet met blijdschap de hand van Jonkver Placida aanvaardt. Dit
huwelijk moet niet alleen u tot eenen hoogen trap van roem verheffen,
maar zelf gansch ons geslacht nader bij den troon brengen. Mher Wulf
daarentegen is niet rijk; hoe eerlijk en hoe achtbaar hij ook weze, de
hand zijner dochter doet u afdalen."
Eene hevige siddering doorliep Robrechts leden en een ongeduldige grijns
verkrampte zijne lippen; doch hij antwoordde niets.
Bertulf aanzag deze zure uitdrukking als het teeken van nieuwen onwil.
"Verlangt gij inderdaad, mehr Sneloghe", vroeg hij met nog meer klem,
"dat ik onze magen en vrienden doen terugroepen om hun aan te kondigen
dat gij liever nog Kerlingaland aan verdelging en slavernij ten prooi
geeft dan de hand te aanvaarden der schoonste en rijkste erfgename van
Vlaanderen? Gij aanroept de gedachtenis uws vaders? Meent gij misschien
dat zijne ziel juicht, daar hij ziet hoe zijn eenig zoon zijn geslacht
verraadt en weigert te gehoorzamen aan mij die de erfgenaam ben zijner
overheid op aarde? Gij antwoordt mij niet? Is alle gevoel van eer en
plicht eensklaps in u gestorven? Weigert gij dan de minste opoffering
voor het welzijn van Kerlingaland? Wilt gij de vermaledijding te gemoet
gaan van een gansch volk, dat door uwe zwakmoedigheid kan veroordeeld
worden tot eeuwige slavernij? Ha, ha, ware jonkver Dakerlia hier met
ons, en eischte ik van haar, tot redding onzer vrijheid, zulke
opoffering, meent gij dat zij, die eene vrouw is, zou weigeren? Is zij
geene Kerlinne?"
Robrecht stond op. Zijn gelaat droeg nog wel den stempel eener diepe
droefheid, doch in zijne oogen fonkelde eene genster van beradenheid.
"Heer oom, staak uwe bittere verwijten", zeide hij, "zij zijn
overbodig."
"Hoe meent gij het?"
"De wreede strijd is over in mij. Het kost moeite. Ik dwaalde; gij hebt
gelijk. Hoezeer ik ook hadde gewenscht dit huwelijk te kunnen ontwijken,
ik erken mijnen plicht en onderwerp mij aan de noodzakelijkheid."
"Oprecht? Ernstig?"
"In vollen ernst. Wees gerust: eer een half uur verloopen zij, zal
jonkver Placida mijne beloftegift ontvangen hebben. Zooals gij zegt,
oom, Dakerlia zal begrijpen dat de plicht jegens Kerlingaland...."
"Dank zij God, die u mijne genegenheid en achting waardig laat blijven!"
juichte de proost met onverborgene blijdschap. "Ga, mijn goede neef,
haast u; want onze vijanden zijn waakzaam."
Bij de deur hield hij mher Sneloghe met de hand terug, als schoot er een
onrustwekkend gepeins door zijnen geest, en zeide:
"Robrecht, indien gij door de zuurheid of de treurigheid uws gelaats
gingt toonen dat dit huwelijk u bedroeft? Indien gij door de koelheid
uwer woorden jonkver Placida tot eene weigering deedt besluiten of een
uitstel deedt vragen, meent gij dat gij jegens uw geslacht niet even
schuldig zoudt zijn?"
"Vrees niet, heer oom", antwoordde de jonge ridder, "mijn besluit is
genomen, rechtzinnig genomen; ik zal onderwege mijne krachten verzamelen
en, wees zeker, mij zal de moed niet ontbreken om mijnen plicht tot het
einde te volbrengen."
"Toon u ten minste een weinig lieftallig voor jonkver Placida."
"Hoofsch en minzaam moet een ridder immer met jonkvrouwen zijn. Dit kan
ik niet vergeten. Placida is schoon en bevallig. Ik zal mij aan het
denkbeeld van dit huwelijk pogen te gewennen. Hopen wij dat er later ook
liefde voor jonkver Van Woumen in mijn hart zal groeien. Wel schijnt het
mij nu moeilijk; maar de wil van eenen man, als hij eenen duren plicht
vervult, kan wonderen wrochten...."
"Zoo is het wel, mijn goede Robrecht!" riep de proost, hem juichend op
den schouder slaande. "Ga nu spoedig met mijnen groet en mijnen zegen."
Hij meende zich naar de Hof straat te richten; maar nu schoot hem
eensklaps de herinnering te binnen, dat hij de juweeldoos in zijne
woning had gelaten. Zonder beloftegift kon hij niet tot jonkver Placida
gaan.
Het hoofd met mismoed schuddende, begaf hij zich naar de Hoogstraat. Wel
vertraagde hij zijnen stap en wel scheen hij soms te willen staan; maar
het lot en de plicht dreven hem naar zijnen Steen.
Hij trad bevend in de zaal waar hij Dakerlia nog meende aan te treffen.
Zijne zuster was gansch alleen. Dit gaf hem eenige sterkmoedigheid
weder.
Terwijl Witta bij zijne eerste woorden reeds in tranen van medelijden
losborst, poogde hij haar te doen begrijpen dat zij allen met
verduldigheid zich onderwerpen moesten aan den onverbiddelijken plicht.
Hij, Robrecht, mocht nu met Dakerlia niet meer spreken. Jonkver Wulf zou
dit zelve wel erkennen. Witta zou haar gaan zeggen dat alle hoop was
verloren. Zij beloofde, op het dringend verzoek haars broeders, alles
aan te wenden wat mogelijk was om hem bij Dakerlia te verontschuldigen
en hare arme vriendin te troosten.
Mher Sneloghe stak de juweeldoos in de tasch die hem aan den gordel hing
en verliet zijnen Steen met opgehouden tranen in de oogen.
Hij stapte haastig voort tot op de Markt. Hier bleef hij staan en wreef
zich met kracht over het voorhoofd, als om de volle bewustheid van
zijnen toestand te bekomen. Na eene wijl overwogen te hebben mompelde
hij treurig in zich zelven:
"Vaarwel, vaarwel, o schoone droom die den hemel voor mijne oogen had
geopend! Een enkel uur hebt gij geduurd ... om mij de slachtoffering
bitter en schrikkelijk te maken! Het is gedaan: uwe herinnering zelve
wil ik uit mijne hersens vagen. Ach, het lot is mij wreed; maar de
plicht is eene stalen wet. Ik ben man en Kerel; geene zwakheid!"
En na het uitspreken dezer woorden, stapte hij langzaam en immer denkend
over de Markt, en verdween achter St-Christoffels-kapelle.

VOETNOTEN:
[Voetnoot 16: Deze oude toren is ingestort ten jare 1316. Zie DESPARS,
_cronycke_, enz., I, pag. 395.]
[Voetnoot 17: "Burchard, die wreede, woedende, onversaagde krijgsman,
begaafd met eene wonderlijke lichaamskracht."
GALBERTUS, uitgegeven door Guizot, _Collection des Mém. rel. à l'hist.
de Fr._, tom. VIII, pag. 314.]
[Voetnoot 18: Over dezen krijgstocht van den graaf van Vlaanderen in
Aquitanië met den koning van Frankrijk, zie SUGER, _Vie de
Louis-le-Gros_, uitgegeven door Guizot, tome VIII, pag. 132.]
[Voetnoot 19: Thor, de krijgsgod der Romeinen, werd verbeeld met eenen
zwaren hamer in de hand. Men zegt daarvan nog in Brabant, van iemand die
zeer verbaasd of verbluft is: _hij staat als van den hamer geslagen_.]
[Voetnoot 20: "De tol der dienstbaarheid, gezegd _half have_ en
_Balfaert_, ook geheeten _beste hooft_."
VICTOR DE RODE, _Ann. du Comité Fl. de Fr._, t. VIII, pag. 145.]
[Voetnoot 21: Deze Willem Van Loo, burggraaf, dit is kastelein van
Yperen, was kleinzoon van Robrecht-de-Vries door Philips; Karel van
Denemarken was dit insgelijks, doch door Adela. Men vindt den volledigen
geslachtsboom in _Vie de Charles-le-Bon par le Dr. Wagner, trad. du
Danois par un Bollandiste._]
[Voetnoot 22: Tancmar had een landgoed te Straten en Burchard eene
woning te Bethferkerke. Beide deze plaatsen lagen op het gebied der
tegenwoordige parochie St-Andries, op eene mijl van Brugge.]
[Voetnoot 23: Bij het ontstaan der steden of vrije gemeenten was een
slaaf vrij als hij ongestoord een jaar en eenen dag in de stad had
gewoond."
P. BLOMMAERT, _Aloude Gesch. der Belgen_, pag. 175.]
[Voetnoot 24: Die vorm _Sher_ of _Ser_, alsdan gebruikt, is de genitivus
van _heer_; het is alsof er stond: _des heeren Rijkaards steen_.]


III

Ten einde der Kuiperstraat verhief zich, verre boven de poortershuizen,
de achtkantige toren van sher Rijkaards Steen.
Deze aanzienlijke woning bestond uit verschillige gebouwen, rondom een
vierkante neerhof, en uit eenen tuin, waarvan de gekanteelde
omheiningsmuur met zijne schietgaten op St-Pieters voorgeborchte uitzag.
Zij was van alle zijden omringd met water, en eene ophaalbrug onderbrak
des nachts of in tijden van gevaar hare gemeenschap met de stad.
De wijde tuin was overlommerd met hooge boomen, welker gebladerte in dit
gevorderde jaargetijde zich reeds begon te sieren met de veelkleurige
tinten die den komenden winter aankondigen. Dien morgen echter stond de
zon glanzend aan den hemel, en de wind was even zoel en even verheugend
als op eenen lentedag.
Onder de boomen, rondom eene tafel, zaten drie vrouwen te arbeiden aan
zekere kostbare kleedingstukken. Eene der jongsten verwerkte zelfs
goud-en zilverdraad in een zijden hoofdhulsel.
De oudste, wier haar reeds begon te vergrijzen, sloeg nu en dan eenen
blik op den arbeid harer twee gezellinnen en wees hen terecht en gaf hun
raad, als ware zij hier de meesteresse.
Evenwel, het was genoegkennelijk aan het eenvoudig linnen kleedsel dezer
vrouwen, dat zij allen dienstmeiden waren; ja, eene zilveren schaar
naast een fraai naaischrijn op de tafel en een stoel van gesneden
eikenhout met een gebloemd zitkussen konden doen vermoeden dat de ware
meesteresse onlangs was opgestaan en den tuin had verlaten.
Eene der beide jongere vrouwen moest geweend hebben; want zij hield
mismoedig het hoofd over haar werk gebogen en hare oogen waren nog
vochtig.
"Kom, Brigitta, denk niet meer aan het voorval", zeide de oudere
troostend. "Gij zijt te gevoelig; en daarbij, onze jonkvrouw heeft
gelijk: wij arme dienaars mogen ons met de zaken onzer meesters niet
bemoeien, zooals gij het soms doet."
"Het is alweder voorbij, Martha", antwoordde het treurige meisje. "Onze
jonkvrouw toont zich hard voor mij. Wat kwaad bestaat daarin dat ik mher
Robrecht Sneloghe roemde?"
"Geen, inderdaad; maar waarom spraakt gij van mehr Ghijselbrecht Tancmar
zonder den verschuldigden eerbied? Mher Ghijselbrecht is ridder; wij
zijn lijfeigene lieden,--slaven."
"Ja, ja, slaven!" herhaalde de jonge Brigitta met eenen diepen zucht.
"En omdat gij zoo stout van eenen edelgeboren man durft spreken, heeft
uwe taal jonkver Placida diep gekwetst. Zij bestrafte u met bitterheid;
gij moet het ootmoedig verdragen."
Brigitta bedwong hare stem, als vreesde zij van uit den Steen gehoord te
kunnen worden. Fluisterend zeide zij:
"Weet gij wat ik denk, Martha? Ik denk dat onze jonkvrouw liever mher
Ghijselbrecht tot bruidegom zou hebben en dat zij nu de hand van
Robrecht Sneloghe slechts aanvaardt omdat hare ouders het zoo willen;
want ziet gij niet...."
"Spreek stiller nog!" onderbrak de oude vrouw, met een gebaar van angst.
"Indien men u hoorde, ongelukkige!"
"Meent gij dat ik mij misgrijp? Wat denkt gij er over, Amelberga?"
"Ik, ik?" stamelde het andere jonge meisje. "Ik denk dat wij beter doen
met hoegenaamd niets te denken."
"Zijn wij dan geene menschen meer?" vroeg Brigitta met eene soort van
verontwaardiging in de oogen.
"Eilaas, ja", was het antwoord, "maar ik weet nog dat ik, voor drie
jaren, eens door eenige stoute woorden liet hooren dat ik zulks
geloofde. Ik zeide tot onze jonkvrouw, die mij al te ruw toesprak, dat
ik mensch en Christen was evenals zij. Weet gij welk antwoord zij mij
gaf?"
"Geen minzaam antwoord, dit is begrijpelijk."
"Zij deed mij door de schalken op den Neerhof zoo wreedelijk met roeden
geeselen, dat het bloed mij van de schouders liep."
"Wee, wee, moest mij zulken hoon geschieden", kreet Brigitta
"Gij zoudt het verdragen evenals Amelberga", bemerkte de oude vrouw.
"Maar wat zoudt gij doen, Brigitta?"
"Ik zou alle voedsel weigeren totdat de honger of de schaamte mij deed
sterven. Reeds meer dan eens heb ik er aan gedacht. Wees zeker, ik zou
zulke mishandeling niet lang overleven."
"Nu, nu, dit is al grootspraak", schertste Amelberga, "zulke taal in den
mond eener lijfeigene!"
"Ja, gij kunt het niet begrijpen", wedervoer Brigitta. "Beiden zijt gij
in slavernij geboren, op een leen dat onze heer omtrent Aalst in
Zeizers-Vlaanderen bezit; maar ik kwam ter wereld omtrent Loo, in het
Land der Kerels, en ik ben eene Kerlinne geweest."
"Wat doet het, vermits er insgelijks dienstbare Kerels zijn?"
"Die zijn er niet, Martha. Wie zijne vrijheid verliest houdt op Kerel te
zijn."
"Dan heeft waarschijnlijk uw vader zich verkocht, of de straf eener
misdaad bracht hem in slavernij", bemerkte Amelberga met eenen
twijfellach op de lippen.
"Ik vergeef u den spot, omdat gij onzer gewoonten onwetend zijt",
wedervoer Brigitta. "Vermits wij hier nu alleen zijn en vrij kunnen
kouten tusschen den arbeid, laat mij u de zaak uitleggen en gij zult
begrijpen waarom er nog eenige fierheid in mijn bloed overblijft. Mijn
vader heette Warnfried; hij woonde in Kerlingaland en was een vrij man;
als eigenaar van eene hut en van eenen akker, was hij lid van het Gilde
en had stemrecht in de vergadering van het Ambacht. Voor alle maagschap
had hij eenen neef, evenals hij. Deze neef werd de oorzaak van ons aller
ongeluk. Op een plechtig Gildenmaal te Loo, door het drinken van
hoppebier verhit, geraakte hij in twist met eenen anderen Kerel en
bracht met zijne schermzeis--dit is een zwaard--zijnen tegenstrever
eenen zoo noodlottigen slag toe dat hij er van stierf. De talrijke
bloedverwanten van den overledene zouden onzen neef en mijnen vader
gedood hebben, zooals het recht en de plicht der _Veete_ het hun
oplegden. Evenwel, zij gaven ons vrede en aanvaardden den zoen; maar het
zoengeld dat zij eischten was zoo aanzienlijk, dat alwat mijn vader en
zijn neef bezaten nauwelijks toereikend was om het te betalen[25]. Mijn
vader bleef dan zijne hut bewonen, niet meer als eigenaar, maar als
vrijlaat, zittende op een anders goed. Weinig tijds daarna, in den
Houthulst op jacht zijnde, werd hij, eilaas, door een everzwijn zoo
deerlijk gewond, dat men hem ter plaatse dood vond. Nu bleef mijne
moeder alleen met drie onmondige meisjes, zonder maagschap en zonder
eenen enkelen verdediger. Door wanhoop gedreven, reisde zij met mij en
mijne kleine zusters naar het klooster ten Nonnenbosch, bij Yperen, en
gaf zich zelve en hare kinderen tot lijfeigenen van het klooster aan de
Priorine[26]. Zoo ben ik, zonder mijn toedoen, van vrijgeborene Kerlinne
in eeuwige dienstbaarheid vervallen. Ten Nonnenbossche heeft men mij wel
behandeld en mij veel schoon werk geleerd. Mijne arme moeder, die nu bij
den Heer is, beschuldig ik insgelijks niet; maar de vrijheid, ziet gij,
is een kostbaardere schat dan het leven; en wat moeite ik er ook toe
inspanne, ik kan mij aan de dienstbaarheid niet gewennen."
Er bleef eene wijl stilte.
"Alzoo, gij zijt waarlijk vrij geweest?" murmelde Martha.
"Gij hoort het wel. Wat ik zeg is enkel waarheid. Toen onze jonkver
Placida den wensch had uitgedrukt om eene jonge huismeid te vinden die
handig was in naai- en stikwerk, heeft haar heer vader mij afgekocht van
het klooster ten Nonnenbosche, en zoo ben ik nu zijne lijfeigene
geworden."
"Maar wat kon uwe moeder anders doen?" bemerkte Amelberga. "In alle
geval zoudt gij de dienaresse van vreemden geworden zijn en uwe vrijheid
verloren hebben."
"Daarin bedriegt gij u", was het antwoord. "Zijn er onvrije menschen in
Kerlingaland, dezen wonen op de leenen der heeren. De Kerels in de
Ambachten kennen geene slaven. Hunne huisdienaars zijn ook vrije
menschen die aan denzelfden disch eten met degenen voor wie zij werken.
Men noemt ze niet dienaars of schalken, maar _gezellen_, en zij gaan en
komen en verhuren hunnen arbeid waar en aan wien zij willen. Het eenig
onderscheid bestaat daarin dat men een grondeigendom, hoe gering ook,
moet bezitten om stemrecht in de vergadering te hebben[27]. Ware ik vrij
gebleven, ik hadde gemakkelijk eenen Kerel tot bruidegom gevonden.
Indien mijn man geen stuk grond bezat, zouden wij jaren gearbeid hebben
om er een te koopen. Dan hadde ik gewoond in onze eigene hut, op onze