De complete werken van Joost van Vondel. Hymnus of Lofzang van de Kristelijke - 7

Uw lot, schoon of al 't Oost voor u op 't aanzicht viel:
't Waar nog een kranke troost verworven voor de ziel:
Al blonk uw lichaam als een zon, die zat van stralen
Op haren middag bralt, eer zij gaat nederdalen:
Wat mocht het baten, als een lang gevreesde dood
Op 't onverzienst' voor u deze aardsche glorie sloot!
Laat dan de dwazen gaan brageeren[392] en hoog roemen
In dingen, die slechts zijn verwelkelijke bloemen:
Vliegt gij uit d' ijdelheid naar boven van beneên:
Klimt op, daar Jezus wordt van d' Englen aangebeên:
Daar 't heerschaar nimmer moê, met juichen en met springen,
Droomt nergens anders af als van hem lof te zingen:
Daar de ouderlingen op haar herpen kunstig slaan:
Daar alle tortsen, daar de sterren, zon, en maan,
Zijn enkel duisternis, ten opzien van den genen,
Die 't endloos rond vervult, en niets laat onbeschenen:
Daar 't nieuw Jeruzalem heeft gants een ander schijn:
Daar al de straten goud, de poorten peerlen zijn:
Daar 's Drieheids majesteit verstrekt, aan alle kanten,
Der Hemel-lieden kerk: daar alle diamanten
Verliezen haren glans: daar God zich maakt gemeen,
En duizend jaren zijn als onzer dagen een.
Wie zal nu twijflen, dat de wet, met al haar feesten,
't Wyrooken, 't slachten, en 't opofferen der beesten,
De reinigingen, en wat dienst daar meer aan kleeft,
Is donkerheid, bij 'tgeen dat schoonder luister heeft?
Wie zal de schaduwen omhelzen voor de waarheid?
Of kiezen Mozes' glans voor Kristus' gulde klaarheid,
Die blonk op Thabor van zijn voorhoofd als een zon?
Wie Levi aanzien voor den tweeden Aäron,
Die in een schoonder koor gaat storten zijn gebeden
Als ooit hoogpriester, die hier wyrookte beneden
In 't heiligdom, dat nu, gebroken en geschend,
Elk raadt, dat hij 't gemoed naar 's Hemels kerken wend',
Van derwaarts[393] Jezus 't mann' laat regenen bij vlagen,
Veel zoeter als de broôn, die op de tafel lagen
Voor 't priesterlijk geslacht: van derwaarts elk bereid
Is spijze, die de ziel toebrengt onsterflijkheid.
O, bruid van mijnen Vorst, verkorene gemeente!
Keert vrij uw aangezicht van 't vlammig borstgesteente,
Daar uwen Fenix[394] meê ging brallen eens om 't jaar,
Alsof hij niet meer mensch, maar gants vergodet waar:
Die glanzen zijn gebluscht, waarom gij stondt verwonderd,
Die diensten hebben uit: ziet Levi eens geplonderd
Zoo naakt staan zonder kleed, en treuren om den schat
En 't goud, dat Israël zijn kerk geheiligd had.
Zoo gij een priester zoekt, versmaadt dit driftig[395] eiland[396],
Gaat naar de sterren toe, daar vindy uwen Heiland,
Niet opgesmukt met zijde of wormgespinsel, neen,
Zijn kleed is enkel licht van boven tot beneên.
Ziet, wat een ronde kring van louter vlam en stralen
Omzweeft zijn majesteit! ei, ziet eens neder dalen
Die zoete Cherubijns en Serafijnen, om
't Schoon aanschijn door te zien van 's Hemels Bruidegom!
Zij lonken lodderlijk, en blijven op hem staren:
Volgt haren voorgang: laat de doode priesters varen,
En rusten in het graf: leent niet meer Mozes' mond
Maar Kristus' lippen 't oor: omhelst het nieuw Verbond!
Vermengt geen goud met lood; waardeert het beeld geringer
Als 't leven, daar 't op heeft gewezen met de vinger.
Dit treurspel, dat hier is gespeeld zoo bloedig lang,
En nu besloten met der Joden ondergang,
U Gods rechtveerdigheid en strengheid uit gaat drukken,
Die wrake neemt van 't kwaad, en alle booze stukken;
En, tot waarschouwing van een iegelijk persoon,
Stelt, als een baken, dit verdelgd geslacht ten toon:
Gelijk de rechters op het galgeveld de boeven,
Die overgeven[397] vaak haar ouderen bedroeven,
Ja, een geheele stad, brandstichters, en verraârs,
Straatschenders, dieven, en vervloekte moordenaars,
Met knodse, vuur, en staal, met koorden en met stroppen,
Raaibraken, worgen, slaan, ophangen, branden, koppen,
En wegen op de straf, naar elks begangen[398] feit:
De plaatse van 't gerecht geeft een afgrijslijkheid[399]
Den reizigers, wanneer zij palen, raden, galgen,
En kruisen zien van verr', die haar het hert doen walgen
Van d' eiselijke stank, en 't aanzicht al verschrikt
Afwenden van 't geboeft', dat, d' oogen uitgepikt
En halfgegeten, spijst den kraayen en den raven,
En d' arenden, die in haar ingewand begraven[400]
't Verschrookte menschenvleesch, verdord en zwert gebraân;
Een vette buit, waarop dees dieren ledig gaan[401].
De Joôn van misdaad, in haar knagende geweten,
Vaak wierden overtuigd, wanneer zij Gods profeten
Verpletterden met steen, en bliksemden haar 't hoofd.
Maar och! hoe was dat volk van 't Hemels licht beroofd,
Als zij ophoopten[402] nog de afgrijselijke zonden,
En 't onbesmette Lam zoo bits naar 't leven stonden:
Hoe was al 't helsche spook[403] ontketend op die dag,
Als God zijn liefste Zoon zoo bloedig sterven zag:
Die, streng gebonden, en geslagen, en bespogen,
Gerukt wierd en geplukt, gesleept en voortgetogen:
Die naakt ten toon gesteld eens ieders gaapspel was:
Doen 't al: "kruist, kruist hem!" riep, "en lost ons Barrabas!
Zijn bloed zij op ons brein!" doen hij, van schreyen moede,
Zijn borst gemarmerd en gestreept zag van de roede:
Doen hij in 't richthuis droeg het purper tot zijn hoon:
Geschepterd met een riet, gemyterd met een kroon
Van scherpe doornen, die het krijgsvolk om zijn hersen
Ging vlechten, en verwoed om zijn hoofdslapen persen,
Dat een slagregen van roô druppelen al meer
Droop langs zijn voorhoofd en zijn heilig aanschijn neêr:
Aldus mismaakt, most hij, met pijnelijke gangen,
't Hout dragen, daar men hem gespalkt korts aan zou hangen:
O, wreedheid ongehoord! zoo wierd hij, als een guit,
Gedoemd ten galgenberg, en most ter poorten[404] uit.
Hem volgde een droeve rei van vrouwen en van maagden,
Die gaande sloegen voor haar borsten, en beklaagden
Den heiligen Profeet, die, door de gansche stad,
Veel kranken oon artsnij van 't bed geholpen had.
Indien nog 't loos gebroed zijn straf had willen keeren,
Zij wierd hun klaar gespeld zelf van de mond des Heeren,
Die zich omwendde, en riep: "helaas, bedrukte rei!
Wat weendy over _mij_, maakt eer een veldgeschrei,
En _uwen_ val beklaagt; want ziet, ik zie genaken
De fakkel, die uw stad verbranden zal en blaken:
Dan zal men roepen: "o, gelukkig is die geen,
Die nooit onnoozel vrucht zag hangen aan haar speen:
O, driemaal zalig, die nooit blijde moeder waren,
Diens buiken nimmer zijn geslonken na het baren!""
Zoo sprekende, genaakt' hij 't Heidensche gericht,
't Vervloekte Golgotha, dat wit van schedels ligt.
Hier most hij, naakt aan 't hout gehecht, te schendig lijden[405]
Twee moorders, die hij zag gekruist op beide zijden:
Hier wierp de krijgs-knecht om zijn kleederen het lot:
Hier bad hij voor zijn beuls, en wierd van nieuws bespot:
Met galle en eek gelaafd; hier zag hij 't handenwringen
Zijns moeders, en een zweerd haar droeve ziel doordringen:
Hier schreid' hij: "God, waarom verlaat gij uw zoon!"
Dat zijnen moordschreeuw klonk in 's Hemels hoogsten troon;
Wij zagen hem terstond den lesten doodsnak geven,
En droegen fluks zijn ziel in 't vrolijk eeuwig leven,
In 't lieflijk Paradijs: van derwaart zag ze neêr,
En zag 't verlaten vleesch doorsteken met een speer,
De zonne gaan te rug, de cierlijke tapijten
Des tempels scheuren, en van zelf aan stukken rijten;
Het aardrijk siddren, en de dood haar ijzren staf
Verworpen[406], als de doôn opkeken uit het graf.
O, Kristen schare! laat zijn droevig lijden breken
Uw steenen hert, en denkt, of God, om zich te wreken
Van 't goddeloos geslacht, niet dobbel oorzaak heeft,
Wanneer 't zijn goedheid zoo ondankbaar wederstreeft:
Dus spiegelt u en vreest, eer gij mee wordt verstooten!
Want heeft hij niet verschoond natuurlijke loten[407],
Veel minder ongekwetst die[408] van zijn bliksems blijft,
Die tegen de natuur den boom is ingelijfd:
Of zijdy Jacobs zaad, zoekt geenen roem te halen
Voor God, omdat uw stam van Abram komt te dalen:
Omdat gij zijt besneên, noch steunt niet op de Wet,
Maar door 't geloove uw hope op Jezus Kristus zet.
In dees verstoringe en beschreyelijke ellende,
Als in een tafereel, ook aller dingen ende
Wordt levende afgemaald, en naakt gesteld ten toon,
Dat niets blinkt hier beneên zoo heerlijk, noch zoo schoon,
Zoo sterk, zoo groot, zoo trotsch, zoo prachtig, noch zoo heilig,
Dat voor een snel verderf zich kan beschutten veilig.
Ziet vrij Jeruzalem eens met opmerken aan:
Gij ziet de wereld met haar vesten ondergaan,
En niets geschapen, dat in eeuwigheid zal duren.
Laat alle steden prat en stout zijn op haar muren,
Wachttoornen, poorten, en bolwerken hemelhoog,
Valbruggen, ijzerwerk, en grachten nimmer droog;
Wat mag het baten, als de jongste dag der dagen
Komt steuren 's werelds feest met alderhande plagen?
Als God zich rust ten strijd, en dat men 't Kristendom
Als in slagoorde vind tweespaltig[409] staan alom,
Rijk tegen rijk gekant, en dat d' hoofdstoffen stuiten
Nature in haren loop, en gaan haar ampt te buiten?
Wanneer de onzuivre locht een snelle pest verwekt,
Het kerkhof mest, en 't land alsins met dooden dekt?
Wanneer de zee verlaat haar palen niet om temmen[410],
Te lande berst en briescht, en op de baren zwemmen
De menschen doet en 't vee? wanneer het aardrijk beeft,
En uit den afgrond looit[411], en een gehuil opgeeft,
En hooge klippen scheurt, en overstulpt met rotsen
De steen, die hangende aan 't gebergte elk wilden trotsen?
Wanneer den Hemel derft zijn blinkende gestalt,
Zijn sterren strooit, de maan haar zilvren pruik ontvalt,
De zon zijn gouden huive, en dat, met groot vergrammen,
Den Æther uitberst, en de wereld stelt in vlammen?
Dan zal de reye der Aarts-Englen dalen af,
En met bazuingeklank verwekken uit het graf,
En dagen voor 't gericht de dooden lang ontslapen,
En zamelen 't gebeent': de baren zullen gapen,
En braken lijven uit, die schuurden haren grond,
En die verzwolgen zijn van visschen, groot van mond.
Het aardrijk zal zijn doôn, de zee haar lijken geven,
En Adam al zijn zaad zien voor hem staan, en leven.
De Cæsars zullen uit haar tomben hemelwaart,
Een grooter Cæsar zien, en vluchten, al vervaard
Voor zijn streng aangezicht: de vorsten eislijk huilen:
"Ach, bergen! valt op ons! versteekt ons, helsche kuilen!
Ons schepters hebben uit, ons glorie heeft gedaan!
Wat vierschaar spant men hier? wie kan voor hem bestaan!"
't Geslacht der Joden met verwondering zal spreken:
"Dit 's hij, wiens zijde met een ijzer wierd doorsteken;
Dit is hij, die betrad de dorpels van ons huis,
En hing op Golgotha gedoemd, en storf aan 't kruis!
Waar bergen wij ons ziel?" het dun getal der vromen,
Dat Kristus door 't geloov' heeft vrolijk[412] aangenomen,
En 's werelds pracht versmaad, en had om zijnen naam,
Noch schat, noch borgerschap, noch staat, noch lof, noch faam,
Maar ramp en tegenspoed: ja, wierd vaak vander eerden
Verdelgd van felle beuls, met koorden, vuur, en zweerden:
Dat Kristen hoopken zal, ter rechterhand vooraan
Geplaatst, zijn lichten[413] blijde op zijnen Heiland slaan,
En vliegen hemelwaart naar boven, als 't zal hooren
Die vreugderijke stem: "Komt hier, mijn uitverkoren!"
En, met een feestgewaad omgord van enkel zon,
Verzellen gaan om hoog den tweeden Salomon:
Die, om elk naar verdienst zijn vonnis uit te meten,
Is op geen stoel van goud en elpenbeen gezeten,
Maar in de wolken bralt, met genoten majesteit
Als Ezaïas zag voorheen Gods heerlijkheid:
Bralt, zegge ik, op een troon, die van de Serafijnen
Gedragen, niet en doet als bliksemen en schijnen,
En werpen straal op straal; ziet, hoe verbaasd voor hem
De goddelooze vliên dees donderende stem:
"Vervloekte, gaat van mij!" 't berouw komt hier te spade:
Geen aflaat geeft men hier: hier schenkt God geen genade:
Ziet, hoe al 't helsche spook, met zeldzaam gekrioel,
Met zijnen pekstok stouwt de zielen in den poel.
Ziet, hoe Beëlsebub zijn kerkers en zijn holen
Met zwavel propt, en met onlesschelijke[414] kolen,
En pijnt de naakten met een endelooze dood:
Terwijl de Christen rei in Abrams zachte schoot
Gewenschte rust geniet, en in den Paradijze
't Verborgen manna smaakt, en nut der Englen spijze.
Gij, bondgenooten Gods! gaat in, door de enge poort,
Naar deze bruilofts feest, en blijdschap nooit gehoord,
En, met uw voorbeeld en oprechtigheid, wilt nooden
Tot uw gemeenschap steeds het overschot der Joden:
Dat, na veel zwarigheên, na veel geleden smaad,
Den Zoon zal kussen, en de Goddelijke raad
Gehoorzaam zijn, na dat 't getal vervuld zal wezen
Der Heidenen, die God en 's werelds Heiland vreezen.
SIMEON.
Lof zij Jehova, die ons wormkens vrundlijk is,
En toont den rijken schat van zijn geheimenis:
Die zijnen Engel zendt uit 's Hemels hooge kerken,
Om ons t' ontsluiten wat wij hebben aan te merken
In Jacobs droeven val, en jammerlijke ellend.
Mijn Kristenen! dit in uws herten tafel prent!
Aanmerkt Gods strengheid aan[415] de geen die hem verachten,
Zijn groote goedigheid aan al die op hem wachten.
DOOR EEN IS 'T NU VOLDAEN.
[1] Hoewel dit Treurspel, blijkens de dagteekening der opdracht, vóór
de _Helden Godes_ het licht zag, laten wij het hier eerst op dit en
den _Hymnus_ volgen, daar het al het voorgaande in dichtwaarde verre
overtreft; waarom dit dan ook door Vondel, een twintig jaar later, als
"ontijdig voortgebrocht" en "den dag onwaardig" veroordeeld werd.
[2] Willem, Vondels twaalf jaren jongere broeder.
[3] Eig. _ehrenfest_, een uit het titelrijke Duitschland herkomstige,
thans geheel verouderde titel.
[4] Leycesters welbekende tegenstander, en vader van den dichter en
geschiedschrijver.
[5] _in 's werelds ommekring_.
[6] _bejegenen_.
[7] _geleidelijk_.
[8] _weinige jaren geleden_.
[9] _voorhuis, voorhof_.
[10] Een der Grieksche wraakgodinnen.
[11] _slangenhaar_.
[12] _brandhout_.
[13] _naakt, berooid_.
[14] Voor _gij die_; verg. vroeger en later herhaaldelijk.
[15] Latinisme voor _door de Grieken overgelaten_.
[16] D. i. de Trojanen.
[17] Voor _godsvrucht, vreeze Gods_.
[18] Thans _gunnen_.
[19] Thans _zon_.
[20] _toeven_.
[21] Min gelukkig voor _begroet_ of derg.
[22] _hol_.
[23] Voor _keer, trek_.
[24] _vaak, dikwerf_ (met den thans versleten verbuigingsuitgang).
[25] Thans _hooge_.
[26] Naar de Oud-Testamentische voorstelling der regeeringshoofden als
_goden_.
[27] Lat. voor _erk. voor alle ontv. weld_.
[28] Thans _Joodsche_.
[29] Pieter Cornelisz.
[30] Verkeerdelijk voor _den lande nuttige_.
[31] Verkeerdelijk voor _vaderlandsche_.
[32] _kortaf, ronduit_.
[33] _aan te raken_.
[34] Naar de Hollandsche wanspraak, voor _men_.
[35] Voor _bouwen_.
[36] Germ. voor _verwijt_.
[37] Thans veelal _tabèl_.
[38] Virgilius (_Aen._ II.)
[39] Hier voor _onaanzienlijk_.
[40] Voor _drumpel_, gelijk dit voor drempel.
[41] De bekende Joodsche geschiedschrijver Flavius Josephus.
[42] _schouwspel_; verg. vroeger.
[43] Versta _hun_.
[44] Germ. voor _geslepen, schrander_; verg. hetzelfde woord
herhaaldelijk bij Starter.
[45] Voor _omgezworven_.
[46] _op de vlucht_ (gelijk wij thans nog _voortvluchtig_ bezigen).
[47] Voor _begaan_; verg. vroeger.
[48] _schuins_.
[49] _dwars, scheef_.
[50] Voor _evenzoo_.
[51] Versta: _Romeinsche_.
[52] _onlangs_.
[53] De zoogenaamde _Seneca_.
[54] _Hecuba_.
[55] In goeden, thans verouderden, zin voor _verhevener_.
[56] Voor _Trojanen_.
[57] Versta: _tempel_.
[58] Voor _gebouw_.
[59] De rivier van Troje.
[60] Gelijk reeds vroeger, voor _voornaamste_.
[61] Latinisme voor _bezongen_.
[62] Voor _ondermaansch werk_.
[63] _verdichte_.
[64] Thans _verschuldigde_.
[65] Figuurlijk voor _zedelijke misdaad_.
[66] Venus.
[67] Den berg in Kl.-Azië.
[68] Gelijk men thans nog wel van 't licht van lamp, kaars, of blaker
zegt, voor _verdooft, verdonkert_.
[69] Thans tot _graag_ zaamgetrokken.
[70] _aan 't slot_.
[71] _daarvan_, van dien val.
[72] _wacht_.
[73] _zich gedrongen vond_.
[74] Latinisme voor _en na 't omkomen van G. en O._
[75] Voor _Romeinsche_.
[76] _IJveraars_.
[77] _jonkvrouw_.
[78] Germanisme voor _gunst_.
[79] _bovenstad_.
[80] In zijn oorspronkelijke beteekenis van _glansrijke, eervolle_.
[81] _verdicht_.
[82] De latere lezing, zie bij Van Lennep I, bl. 60 der _Nalezing_.
[83] _open, bloot, klaarlijk_.
[84] _Romeinsche_.
[85] Thans _niets_.
[86] _Te vergeefs_; verg. vroeger.
[87] _huivert voor_.
[88] _hartsbenaauwing_.
[89] _afwisschen_; verg. vroeger.
[90] _altoos door_.
[91] Thans slechts in den verlengden vorm _vochtig_ gebruikelijk.
[92] _gerepte_.
[93] _zoo als_.
[94] Thans _toch_.
[95] Thans _bang_ of _angstig_.
[96] Voor _aangrijnsde_.
[97] _smartvoller_.
[98] Rijmshalve voor _geweken_.
[99] Thans _naar_.
[100] Voor _helpt het_.
[101] _ademt gij_.
[102] Versta: _Nu 't bouwvallig Israël vernield is_.
[103] _doet pleisteren, verpozen_.
[104] Voor _nergens_; verg. boven, bl. 84a, aant. 43.
[105] Thans _Griekenland_; verg. vroeger.
[106] _vergolden, betaald_.
[107] _prikkelend tergt_.
[108] Germanisme voor _mijn_ of 't enkelv. _vader_.
[109] _mijmert_.
[110] Anders _adelaar_.
[111] _bewegen_ (eig. _doen wijken_; zie vroeger).
[112] _doodsbleek_.
[113] _overschouwt_.
[114] _rooven_.
[115] _brandt_.
[116] Voor _smette_.
[117] _merken, teekenen, herinneringen_.
[118] Thans verouderde tweeden naamvals vorm.
[119] Versta: _haar kans_.
[120] Peleus' zoon _Achilles_.
[121] _week_.
[122] _één, zaamgegroeid met_.
[123] _even_.
[124] Voor _neêrgestorte_.
[125] _geprangd, overstelpt_.
[126] _te zamen_.
[127] _gedrongen, geperst_.
[128] _evenaart_.
[129] Versta: _Als wij weigren het te doen_.
[130] Versta: _wij, wier_.
[131] Voor _pijlspits_.
[132] _redebeleid, gronden_.
[133] _u ontzien_.
[134] Voor _legerhoofd_, in 't algemeen.
[135] Nam. _aan ons_.
[136] _vergruizen, te morsel stooten_.
[137] Voor _soldij_.
[138] _eerloof_.
[139] _bevlekte_.
[140] Anders _bralt_.
[141] _bepaalde_; zie boven, bl. 3b, aant. 4.
[142] Nam. het oude _Gallië_.
[143] _Britten_ (verg. 't Fransche _Bretons_).
[144] _behoeft_.
[145] Die van Rome.
[146] _te gader_.
[147] Voor _verbinden_ in 't algemeen.
[148] Rijmshalve voor _verdeeld_.
[149] _Zegt den vrede op_; verg. vroeger.
[150] _hals_.
[151] Gelijk reeds herhaaldelijk voor _nederlaag_.
[152] _om niet_.
[153] Thans _wordt_.
[154] _overpeinzen_.
[155] _pijl_.
[156] _neêrzijgen_.
[157] Rijmshalve voor _schertsen_.
[158] Spreek uit _Jacinthen_ en verg. _Hiob_ voor _Job_.
[159] Voor _schittert_; zie vroeger.
[160] Versta: _zoodat_.
[161] Maatshalve voor _gebleven_.
[162] 't _algemeene best_.
[163] _knoke-, kneukel-been_.
[164] Voor _nek_ (verg. 't Hoogd. _Nacken_).
[165] Dat van Remus nam., naar de oude legende.
[166] _glansrijke_.
[167] Thans _vergood_.
[168] _wat zich in 't ondermaansche beweegt en wemelt_.
[169] Voor _jubel_ of derg.
[170] _heldhaftig, als helden_.
[171] _schimpt_.
[172] _smalend_.
[173] _verte_.
[174] _zoo_.
[175] _eerst, vroeger_.
[176] Voor _gij, die_; zie vroeger.
[177] _eerekroon_ voor 't _muur_ bestormen.
[178] Voor _opklimmen_.
[179] _Staat, wijkt ter zij_.
[180] Thans _afgepaalde, afgeperkte_, daar _tuin_ niet meer voor de
_omheining_, maar 't _omheinde_ zelf gebezigd wordt.
[181] _welkome bedrijf_.
[182] _vooruit, voor u heen_.
[183] (met olie) _ingesmeerd_.
[184] _zuil_.
[185] Verouderd voor _stof, aard_; ik lees zoo voor _mond_, waaraan
V. L. te vergeefs beproeft een gezonden zin te hechten.
[186] Voor _wapenen_.
[187] Latinisme (_Occidens_) voor _Westen_.
[188] _Komen, werken op_ (verg. ons _goed_ of _deugd doen_).
[189] _aan alle zijden_.
[190] Voor _zon_.
[191] Voor _begoochelt, bedriegt_.
[192] _zienlijke, zichtbare_.
[193] _bonst_ (met den hamer), _werkt_; verg. boven, bl. 30b v. o.
[194] _opbindt_, voor _verheft, opschroeft_.
[195] Anders _in_.
[196] Germ. voor _vaatwerk_.
[197] _dag aan dag_.
[198] Zoo lees ik voor _het_.
[199] door nachtwaken _afgebeulde_.
[200] _begeeft u_.
[201] _krengen_; verg. vroeger.
[202] Eig. _kast_; hier voor _schuilplaats_.
[203] _vonken_ (verg. 't werkw. _glinsteren_).
[204] Gelijk reeds meer, voor _blusschen_ (dat eig. hetzelfde is, met
voorgevoegd _be-_).
[205] Rijmshalve voor _de cypresse_, thans _cypres_.
[206] _leyen_ (verg. 't Fransche _écaille_), van 't schilferen zoo
genoemd.
[207] _blussche_.
[208] Later in _fornuzen_ en _fornuizen_ verbasterd (verg. 't Fransche
_fournaise_).
[209] _schroeyen_.
[210] _altaar, outer_.
[211] _bestemd_.
[212] Thans _oogst_.
[213] _Ach, wee mij_.
[214] Thans verouderd voor _zingt gij_ (verg. echter ons _kweelen_,
d. i. _kwedelen_).
[215] hier voor _herinneren_.
[216] _gevleid_.
[217] _toen_.
[218] voor _Libiaansche_.
[219] _spijst_.
[220] _om beurten_.
[221] Anders _gallerij, gaanderij_.
[222] voor _men_.
[223] _Deed het er niets toe_.
[224] _onvoldaan_.
[225] Anders _spitten_ (verg. _beden_ en _bidden_).
[226] Versta: _gij, die_.
[227] _gebraden beetjens_.
[228] Rijmshalve voor _lekkertjens_.
[229] _kloekhartiger_.
[230] Thans verouderde dubbele ontkenning.
[231] Gelijk reeds herhaaldelijk, voor _wij_ en _gij, die_.
[232] _ronddraait_ (naar de vroegere meening).
[233] Naar den Griekschen tongval, voor _Jeruzalem_.
[234] Voor _blootleggen_.
[235] Voor _torens_.
[236] _toespreekt_.
[237] (Eig. _lansknechten_), _soldaten_.
[238] Latin. (naar V. L.'s juiste opmerking) voor _blij gelaat_.
[239] Thans, minder welluidend, _naar_.
[240] _in 't recht van den oorlog_.
[241] _kloekste, wakkerste_.
[242] _avancement_ of _bevordering_, gelijk men thans zou zeggen.
[243] _boogschutters_.
[244] _bestemd_.
[245] Thans _telkens_.
[246] _voorhoofd_.
[247] _gezouten_.
[248] _het duffe puin_.
[249] Thans _meed_.
[250] Naar de Amsterdamsche spreekwijs; verg. De Vries op Hoofts
Warenar, bl. 185.
[251] zoo lees ik voor _dood_.
[252] _staat, is op 't punt van_.
[253] Versta: _staplen zij_.
[254] _offerwijn_.
[255] _gekeurd_; verg. vroeger.
[256] _zaam_.
[257] _opgehouden_.
[258] De dubbelhoofdige Janus.
[259] De ongerepte Vesta.
[260] _onjoodschen, onbesnedenen_.
[261] _voor_.
[262] _teeken_.
[263] Staat hier blijkbaar voor _groef_ (het eene _gegravene_ voor 't
andere). Daar ieder dien _jongeling_ zeker wel herkennen zal, teeken
ik zijn naam hier maar niet aan, ten einde den Heer Roelants voor 't
verwijt van nadruk te vrijwaren.
[264] In zijn latere beteekenis van _godsdienstig, kerksch_.
[265] _Wel_, naar de oudere gewoonte, terwijl voor ons _maar_ dan
meestal _dan_ gebezigd wordt.
[266] _straalt_ van _radie_ ('t Fransche _rayon_), en 't daaruit
afgeleide werkwoord.
[267] _koker_.
[268] _moge_.
[269] Afgekort voor _leest men_.
[270] _Wachter_; men herinnere zich 't Fransche _garde_ en ons
_kortegaard_ (voor _corps de garde_).
[271] Thans _door het land_.
[272] Even als 't Hoogd. _es_, 't Fr. _il_, en ons _het_ bij zoogenoemde
onpers. werkw. Versta dus: _een steenen hert moest zich erbarmen_.
[273] _steun_.
[274] Rijmshalve voor _verhalen_.
[275] Thans _ulieder_.
[276] Voor _schreyen_ (waarmeê 't in den grond één is).
[277] _grievende_.
[278] Voor _stelt_.
[279] Naar de gewone meening omtrent Josephus' houding, op welke echter
zeker vrij wat af te dingen vallen zou. Verg. o. a. 'tgeen laatstelijk
over "Titus' Cliënt" geschreven is door den scherpzinnigen Dr. Bernays
_Ueber die Chronik des Sulp. Severus_; Berlin 1861. S. 49 ff.
[280] _schietgevaarten_.
[281] Voor _ten beste geef, veil heb_.
[282] Zie boven, bladz. 132b, aant. 265.
[283] Rijmshalve voor _hoogten_; verg. vroeger.
[284] Voor _bemanden_.
[285] Voor _beschoren_.
[286] Thans _vond_.
[287] _als gezwollen_.
[288] Thans zou men zeggen: _langs de stoelen_.
[289] _mes_ (verg. 't Fransche _coutelas_).
[290] Voor _woning_, naar de Joodsche zegswijs.
[291] Voor _troep, gewemel_.
[292] Hier voor _deur_.
[293] _Zoodat, dus_.
[294] Nam. _pijlen_.
[295] _valt_ (en sneeft) _in_.
[296] _in stukken hakken_.
[297] Naar de Hollandsche wanspraak voor _men_.
[298] _toen_.
[299] _leedt, dulddet gij_.
[300] _bouwgewrocht_.
[301] _eens_.
[302] _verdwijnen der zon_.
[303] _'t gezicht verwart_.
[304] _gebouw_.
[305] Gelijk meer in de spreektaal, voor _gedacht_.
[306] Nam. _dat heer_ of _die heerkracht_.
[307] _toen_.
[308] _Toen_.
[309] als _heilig afgezette_; zie boven, bl. 129a, aant. 211.
[310] Voor _geesten_, en wel die der gevallen Engelen.
[311] _Scheemren met een flaauwer licht_.
[312] _dan de helderste ster_.
[313] _overdwars, schuins_. De dichter bedoelt blijkbaar: _Gij
geesten, die even ver boven zon, maan en sterren verheven waart, als
wij er onder liggen_.
[314] _bron-, water-rijk_.
[315] Plaatselijk, niet redegevend.
[316] Thans _ziel_.
[317] Gelijk reeds meer, voor _boeten, straffen_.
[318] Voor _ongemak, leed_.
[319] Gelijk reeds meer, voor _thans_.
[320] _kring, ronding_.
[321] Thans _vaak_.
[322] Germ. voor _gunst_; verg. reeds vroeger.
[323] _Aarts-, hoofdbevelhebber_.
[324] Voor _koomt het_.
[325] Voor _vereischen, behooren_.
[326] _voor_.
[327] _afgepaalde_; verg. boven.
[328] _afgedrukt, gegrift_.
[329] _ontkend_.
[330] _gene_.
[331] _onnoozelheid_.
[332] Al spreekt men 't eerste _lijk_ ook (naar den eisch) met stommen
klinker uit, zoo blijft deze herhaling toch wanluidend.
[333] _dan onze verwanten_.
[334] _schuw_.
[335] Voor _alzoo_.
[336] Het woord is, naar Van Lenneps opmerking, minder gelukkig
gekozen, voor _in bedwang houdt_ of derg.
[337] _over 't hoofd gezien, veronachtzaamd_.
[338] Hier ware nu Vondels _na_ wanluidend.
[339] Voor _redeloos_; wij gebruiken _onredelijk_ thans in anderen zin.
[340] De wolf, die, naar de oude volkslegende, Romulus en Remus zoogde.
[341] Voor _steun_.
[342] Zoo lees ik voor _en_, dat (gelijk reeds V. Lennep opmerkt)
onjuist is; men verklare het _bij, onder_.
[343] Een boetprofeet dier dagen.