Bavo en Lieveken - 10

voor ongeluk te behoeden.
In het looverhuis zat een grijsaard, die niet min dan zestig jaar oud
kon zijn. Hij rookte een pijpje en was bezig met een vischnet te
breien.
Al deze personen juichten en lachten om der kinderen luidruchtige
vroolijkheid.
De bestierder richtte met eenen glimlach van geluk den blik op dit
tafereel, doch onderbrak zijnen stap niet.
Maar zoohaast men hem van ginder bemerkte, staken de kinderen in het
wagentje de hand uit, terwijl het woord "vader! vader!" door den tuin
klonk. Het jongsken liet de schapen staan, kwam in een vaart geloopen
en sprong den bestierder aan den hals. Hij zoende het kind en zond het
terug, met de belofte dat hij straks in den tuin zou komen, maar dat
hij nu den vreemden heer moest rondleiden.
"Zie, mijnheer," zeide de bestierder mij met zekere ontroering, "al
wat ik meest bemin op aarde, is daar. Die grijsaard is mijn vader; van
die beide dames is de eene mijne moeder en de andere de moeder mijner
vrouw. Die engeltjes zijn mijne kinderen. God heeft mij beladen met
geluk. Hier ontbreekt slechts mijne vrouw; maar ik weet waar zij is:
gij gaat ze zien."
En dit zeggende, richtte hij zich tot een ander poortje en opende
welhaast de deur eener zaal, waar een vijftigtal kleine meisjes,
evenals in de andere school, voor lessenaren zaten.
Buiten de leermeesteresse, die tusschen de lessenaren zich hield,
stond er aan het oppereinde der school eene deftig gekleede dame, die
bezig scheen met vier of vijf der grootste meisjes eene bijzondere les
te geven.
De bestierder bracht mij bij haar en stelde mij haar voor als zijne
vrouw.
"Lieve," zeide hij, "deze heer is een oude en goede bekende van u en
van ons allen; honderdmaal heeft hij, in de lange winteravonden, ons
den tijd kort en genoeglijk gemaakt. Nog geene acht dagen geleden,
dat hij u tranen van medelijden met het lot van den armen _Loteling_
ontrukte."
De dame noemde mijnen naam met verrassing; hare groote blauwe oogen
glinsterden van blijdschap. Zij overlaadde mij met betuigingen van
vriendschap, en trof mij diep door de uiterste zoetheid harer stem en
de minnelijkheid harer woorden.
Op aanzoek haars echtgenoots deed zij de kleine meisjes eenige
oefeningen doen, om mij het bewijs te geven, dat ook hier het
onderwijs doelmatig was ingericht en schoone vruchten droeg, waarna
ik, onder het uitdrukken mijner bewondering, den bestierder volgde,
waarschijnlijk om nog belangwekkendere dingen te zien.
Al gaande zeide ik hem:
"O, mijnheer, aan welk edel en menschlievend doel hebt gij en uwe
bekoorlijke echtgenoote uwe pogingen toegewijd! Konden alle personen,
die overheid op den werkman hebben, hunne zending evenals gij
begrijpen!"
"Zeker," antwoordde hij, "het onderwijs is het eenige middel om de
arbeidende klassen uit de zedelijke verlaging op te heffen. Het
welbegrepen belang der meesters, het welbegrepen belang van gansch het
menschdom eischt, dat men het nuttigste en het talrijkste gedeelte der
maatschappij niet langer tot duisternis en onwetendheid veroordeeld
late. Maar het zijn deze beweegredenen niet alleen, die mij en mijne
vrouw aandrijven om, binnen het bereik onzer macht, de geleerdheid,
het plichtbesef en het gevoel van eigen waardigheid onder de
werklieden te verspreiden. Neen, mijnheer, wij betalen eene schuld,
eene heilige schuld aan het volksonderwijs! Wij zijn kinderen van
arme fabriekwerkers. Het onderwijs, dat wij mochten genieten, was de
eerste band tusschen onze harten; en terwijl ik, als kind, uit
medelijden of uit vriendschap degene leerde lezen, die nu de moeder
mijner kinderen is, ontstond in mij de kiem eener zuivere en duurzame
neiging. Mijne goede ouders hebben mij laten leeren ten koste van vele
en bittere opofferingen; het was mijn schoonste droom, eens hunne
liefde te kunnen beloonen door hunne oude dagen zoet en gelukkig te
maken. Dank zij het onderwijs, dat ik mocht genieten, heb ik daartoe
ruimschoots de middelen gevonden. Mijne vrouw is in hare jonkheid door
ongeluk en tegenspoed beproefd geworden. Ware zij onwetend geweest,
dan hadde zij zeker in de nederige, in de woeste wereld, waarin zij
gedwongen was te leven, de verhevenheid des harten en de klaarheid des
geestes verloren; maar het onderwijs heeft ze voor verlaging behoed en
ze mij wedergeschonken, zuiver, edel en verkleefd als een engel van
goedheid en van liefde. Het onderwijs, het volksonderwijs heeft ons
dienvolgens gemaakt wat wij zijn: en indien wij God uit den grond des
gemoeds zegenen en danken voor al het geluk, waarmede Hij ons heeft
beladen, dan moeten wij erkennen, dat de Heer in ons het onderwijs tot
middel zijner weldaden heeft gebezigd. Het verwondere u dus niet
langer, dat wij ons toewijden aan het onderwijs der arme
fabriekskinderen. Zooals ik u zeide, wij betalen eene schuld, eene
heilige schuld."
Ik had met eene soort van verstrooidheid op deze lange uitlegging
geluisterd. Mij vlotte de gedachte in het hoofd, dat het leven van
den bestierder dezer fabriek misschien de stof bevatte tot het
schrijven van een schoon verhaal; en ik was reeds in mijne verbeelding
bezig met het te schikken en te ontwerpen. Maar vooraleer mijn
leidsman ophield van spreken, had hij mij in eene zaal zijner woning
gebracht, en zeide nu, terwijl hij mij eenen zetel aanbood:
"Gelief u neder te zetten; ik wil een glas wijn met u drinken....
Weiger mij niet, ik bid u ... ik zal u voorstellen wat ik het beste in
mijnen kelder heb."
Hij trok aan een belkoord en zeide tot de meid, die aan de deur
verscheen:
"Breng een paar glazen en eenige beschuiten.... Ik ga zelf naar den
kelder, want zij zou den wijn, dien ik u wil doen proeven, niet
vinden."
Sedert ik in deze zaal was getreden, had een zeker voorwerp mijne
oogen tot zich getrokken. Tusschen eenige schilderijen hing eene
gekleurde print, die mij van verre gebrekkig en grof voorkwam als een
beeldeken, waarmede de kinderen gewoonlijk spelen. Evenwel, de
meesters dezer woning moesten er veel prijs aan hechten, want de
gouden lijst, die het omringde, was uiterst rijk en veel kostelijker
ongetwijfeld dan de lijsten, waarin de schilderijen waren vervat.
Een gevoel van nieuwsgierigheid deed mij opstaan. Ik naderde tot de
print en zag nu, beter dan te voren, dat zij niets anders kon zijn dan
het werk van een kind, dat met groote inspanning en moeite gepoogd had
de beelden van een jongetje en van een meisje te schetsen, die elkaar
bij de hand hielden en elk een open boek toonden. Onder de beelden
stonden deze twee namen in versierde letters te lezen:
BAVO EN LIEVEKEN.
"Dit beeld doet u glimlachen, niet waar?" zeide de bestierder, die nu
met de flesch wijn in de zaal trad.
"Glimlachen?" antwoordde ik zeer ernstig. "O, neen, mij schijnt het,
dat onder dit gebrekkig kinderwerk de geheimenissen van een gansch
leven liggen verborgen."
"Zóó is het inderdaad. Toen ik nog een kleine jongen was, heb ik
gepoogd de beeltenissen te schetsen van twee kinderen, tusschen wier
eenvoudige harten het onderwijs eene diepe en duurzame neiging had
doen ontstaan. Nu zijn ze verbonden door het huwelijk, en hunne
schoonste, hunne dierbaarste herinnering is nog dit gebrekkig
beeldeken."
"Welk schoon verhaal zou daarvan kunnen gemaakt worden!" riep ik,
terwijl ik een glas wijn aanvaardde. "De titel ware gevonden: _Bavo en
Lieveken_! Och, ik bid u, mijnheer, vertel mij uwe geschiedenis."
"Maar ik verlang niet, dat mijn leven worde openbaar gemaakt."
"Men kan het beschrijven met veranderingen, met vooronderstelde namen,
op zulke wijze, dat men de personen niet duidelijk herkenne."
Mijne gedachte scheen den bestierder te verschrikken; hij weerstond
zeer lang mijn aandringen; doch ten laatste meende ik de overwinning
nabij te zijn.
Ik deed eene laatste poging, door hem voor oogen te stellen, dat de
geschiedenis zijns levens, indien ik mij in mijn vooruitzicht niet
misgreep, een machtig voorbeeld zou kunnen zijn, een spoorslag om den
werklieden al het nut van het onderwijs voor hunne kinderen te doen
beseffen, en misschien om andere edelmoedige menschen, eigenaars van
fabrieken, over te halen tot het oprichten van scholen in hunne
gestichten. Door zulk verhaal te schrijven, kon ik eenigszins
medewerken tot het bereiken van het edel doel, dat hij en zijne vrouw
zich voorstelden. Daarenboven, ik zou het derwijze schikken, dat men
niet zou kunnen ontdekken, of ik ware of ingebeelde personen in mijn
boek had beschreven en doen handelen.
"Het is eene ernstige zaak," zeide de bestierder. "Ik wil er eerst met
mijne vrouw over spreken. Er is slechts één middel, en dit is, dat gij
het avondmaal met ons neemt. Weiger mij niet: anders zult gij zeker
onze geschiedenis niet kennen."
Ik liet mij gezeggen. Dien avond bracht ik door tusschen Bavo en
Lieveken. Over mij zaten de oude Damhout, Christina, zijne vrouw, en
moeder Wildenslag; aan de andere zijden der tafel hielden zich vier
allerschoonste kinderen, twee meisjes en twee jongskens.
Ik verliet het huis met het hoofd vol zoete droomen, het hart vol
woorden van vriendschap, van geluk en van liefde, en het geheugen vol
van de eenvoudige, doch roerende geschiedenis, die ik in dit boek u
heb verteld.
EINDE