Узун Сёзню Къысгъасы Экиликлени Жыйымы - 4
0984. Кимлер негер тенглешдирип къарасын
Ана нечик сюегенни баласын?!
0985. Кёлде сув токътаса – яшыл от «къуса»,
Сав эл де «авруй» – халкъ иннемей турса.
120
0986. Кёп сёйлейген адамланы авзундан
Эрши сёз де чыгъа билмей гьазындан.
0987. Кант башласа къатын акъча азындан,
Сёз орнуна учгъун чыгъа авзундан.
0988. Кёрюк хабар гьайранлыкъ деп инанма,
Кимге айтсанг, тюшер сагъа уялма.
0989. Кюрешювде утдурса да кочаплар,
Башын ийип, ругьдан тюшмей къоччакълар.
0990. Кириндирип къойсанг да сен алтынгъа,
Осал авлет макътав къошмас атынга.
0991. Кёп янгурлар явгъан ерни от безер,
Кёп сёз болгъан ерде къайгъы-дерт гезер.
0992. Колбасада, бишген цехни печинде,
Не зат да бар, этден къайры ичинде.
0993.
Къ
121
уллукъ недир этилеген дослагъа,
Ашалмаса уьюмдеги посагъа?
0994. Къара тангда уручу гирсе абзаргъа,
Къол байлама заман болмай намазгъа.
0995. Къайда гюмез ташлы авул очарлар,
Къурч лакъырлар булан гёнгюл ачарлар?!
0996. Къайын булан бажармайгъан гелишме
Гелин эпсиз уста бола эришме.
0997. Къашкъаралгъан ахшам чакъдай къартлыкъ да,
Къарангылыкъ етишеген чалтлыкъда.
0998. Къатынгиши дагъы затны оьч тутмай,
Сюювюне хыянатны унутмай.
0999. Къатынны буварсанг бек бол деп сыргъа,
Танг къачан къатар деп къаражакъ къыргъа.
1000. Къыйынлы гюн къарамас бир ягъада,
Яхшы къурдаш ини де дюр, агъа да.
1001. Къолу булан токъалаша тири улан,
Къатынгиши буса узун тили булан.
1002. Къатынынга сюе бусанг ярама,
Уллу-гиччи деп къайынны айырма.
122
1003. Къоччакъ сёйлей давда нечик болгъанны,
Къачакъ сёйлей нечик ол сав къалгъанны.
1004. Къуллукъ этме сюе бусанг биревге,
Этме, вёре, гелмей туруп тилевге.
1005. Къайтып-къайтып гирген ери – аш уью,
Къартында да таймай ону яш кюю.
1006. Къартлыкъ геле сынамагъа ишингни,
Буламукъда сындырмагъа тишингни.
1007. Къуванчлы гюн биз Аллагьны сезмейбиз,
Къыйынлы гюн ондан кёмек излейбиз.
1008. Къатындагъы сюювню лап ялгъаны –
Сёнген отну кюл тюбюнде къалгъаны.
1009. Къалакъай буса да башны къаплайгъан,
Адамны тилидир ону сакълайгъан.
1010. Къара къайгъы гелген буса яшынгда,
Къара тюклер узакъ къалмас башынгда.
1011. Къызгъанчы къоркъувну ичинде яшай,
Ер къазып яшыргъан малына ошай.
1012. Къул адамны кемчилиги бар буса,
Шо да – гьар гюн ишлей туруп къан къуса.
123
1013. Къарасанг да къап-къарангы тёледен,
Яшынмассан «оьлюм» деген тёреден.
1014. Къуллукъ этмей туруп тухум тамургъа,
Къыйын болур ес болмагъа абургъа.
1015. Къоркъач эр къуванчлы гюн де чыныкъмас,
Къоччакъ эр къыйынлы гюн де сыныкъмас.
1016. Къыш гече этеген узакъ лакъырдай,
Терезе тюбюмде терек шакъырлай.
1017. Къардашлар да, болуп эпсиз къарывлу,
Сийрек этген бир-бирине барывну.
1018. Къышны токълу тоймас къысгъа гюнюнде
От хазнадай ята къарны тюбюнде.
1019. Къартлыкъ геле, турмасакъ да сагъынып,
Арбасына аврувлар да тагъылып.
1020. Къача бусанг элге ортакъ намусдан,
Сагъа макан тюгюл сыйлы Дагъыстан.
1021. Къоркъмасанг да дувлу арсланкъапландан,
Къоркъ яревке къучакълама чапгъандан.
1022. Къоччакъ ала минг намусну бойнуна,
Къоркъач гире къатыныны къойнуна.
124
1023. Къарамай биз къозну ичи къувушгъа,
Къабанны айырдыкъ салып тавушгъа.
1024. Къоркъмасанг да адам атгъан окълардан,
Сакъ бол, вёре, адамлыгъы ёкълардан.
1025. Къувзакъ кюйде сакълай бусанг ругьунгну,
Яман тюшлер къачырмажакъ юхунгну.
1026. Къалын тюгюл буса гёню юзюнгню,
Гьакимликге гьазирлеме оьзюнгню.
1027. Къатын яхшы, уьч-дёрт болмай, бир буса,
Къабурунга ерли амин дюр буса.
1028. Къалкъы тама – чарлагъынгны ярашдыр,
Къатын яман – башгъасына алышдыр.
1029. Къатынны аривю – алтын тишинден,
Гьайлысы – гьар гюнлюк уьйню ишинден.
1030. Къалп акъчагъа къутурду ол, токъ болду,
Халкъ арада адам аты ёкъ болду.
1031. Къысгъа язма къарасам да бугюн мен,
Увакъ сёзню бир де еси тюгюлмен.
1032. Къадибиз де этмеген деп къадагъа,
Буту-къолу сав да тилей садагъа.
125
1033. Къатын сени чайнай буса къайнашып,
Къалгъан янын оьзюнг къара ойлашып.
1034. Къунан атдан ерге тюшген дёгереп,
Аргъумакъгъа ювукъ бармас, тебе деп.
1035. Къонакъ яхшы, ерленгенде аты да,
Ат уьстюнде гёрюнгенде сырты да.
1036. Къуш дюньяда оьр бола сав къалгъанлар,
Оьлген къаракъушну чокъуй къаргъалар.
1037. Къоян излей гьавчу тюзде, тав тикде,
О да буса тезден берли мультикде.
1038. Къайсы ёл да – генги булан тары да –
Ахыратгъа элте бизин бары да.
1039. Къойчу яшны иргъагъыны гьар керти –
Сююв салгъан яраланы бир дерти.
1040. Къарлы тавну болагъандай сюргюню,
Кюстюн бите биревлени кюр гюню.
1041. Къында буса хожайынны хынжалы,
Етишмеген къарт гьайванны болжалы.
1042. Къайырмаслыкъ этген ерде башчылыкъ
Тюзсюзлюкге тувмай къала къаршылыкъ.
126
1043. Къызгъанчыны ахыр бир гюн гёргени –
Гетегени агъып жыйгъан-тергени.
1044. Къайтма сюйсенг англавунгну бай этип,
Баргъан ерде къартгъа тынгла гьай этип.
1045. Къалам недир, къайгъым булан болмаса,
Гёк шакъысы гёзьяш болуп таммаса?
1046. Къуллукъ эте туруп пайда ёкълукъгъа,
Чомарт эрлер ошап бара чонтукъгъа.
1047. Къайырмас къатынынг болса да манкъа,
Къонакъны гёргенде турмаса гьонкъа.
1048. Къаркъарасы молдан гелген булан да
Къалгъып тура намус-ягь бу уланда.
1049. Къалп ялгъанлар башлай бизде тувмагъа
Лап алдында сайлавланы Думагъа.
1050. Къуллукъ этмей оьсген адам низамгъа
Халкъ арада болмай абур къазанма.
1051. Къачакълар тонагъан алтын арбадай,
Элимни байлыгъы тышгъа ёргъалай.
1052. Къарсалама толгъан деп юрт къабурлар,
Топуракъда сагъа да ер табылар.
127
1053. Къарагъынча туснакъ уьйде челтирден,
Ол халкълагъа нече балагь гелтирген.
1054. Къонакълыкъда болгъан бусанг, тоюп чыкъ,
Онда этген лакъырынгны къоюп чыкъ.
1055. Къала къура бусанг эгер гьавадан,
Бош хыяллар сал кюрчюге авадан.
1056. Къатын-къыздан башлагъынча хабарны,
Унутмагъа тюшмей уьйде яш барны.
1057. Къарап тура буса берер къоллагъа,
Нечик бола халкъ инанма моллагъа?
1058. Къурдаш – гюзгю, сени учун бет ярыкъ,
Къайда барсанг къарап турма бек тарыкъ.
1059. Къаркъарасы биширеген къызланы
Саунагъа элте къынгыр гьызлары.
1060. Къартлыкъ алып бара бизин къайтмасгъа:
«Пана дюнья!» – деп бирдагъы айтмасгъа.
1061. Къарт гиши яш къатын булан уьйленген,
Къомуздай булкъада ярты кюйленген.
1062. Къурдашлыкъны бар булай бир къайдасы:
Къуруп къала, ёкъ буса гьеч пайдасы.
128
1063. Къыз гюзгюден гёреген шо аривлюк –
Гётермеге герек эпсиз авур юк.
1064. Къарайгъанда уллу пагьму тувмагъа,
Къагьарланып чаба бирлер бувмагъа.
1065. Къутугъундан чыкъмай къалгъан къаламдай,
Янгыз адам насиплеге саналмай.
1066. Къысматны бар татлиси ва аччысы,
Аллагь билсин, къайсы кимни якъчысы?!
1067. Къарасанг да гёрюнеген арекден,
Дагъы арив не бар таза юрекден?!
1068. Къарт болгъунча яшамагъа сюебиз,
Къартлыкъ гелсе, къашыбызны тюебиз.
1069. Къартлыкъ ошай оту сийрек талагъа,
Къалгъанын да бир гюн оьлюм чалагъан.
1070. Къатын гетсе айырылып отавдан,
Мия торлар къарар сагъа гьар тамдан.
1071. Къарт ат чапма болмайгъанын билгенде,
Савда оьзюн гьисаплай дей оьлгенге.
1072. Къуллугъунда маршаллар да тутула,
Инбашдагъы чинлер булан къутула.
129
1073. Къапул болуп къалса женнет къапучу,
Гьилла булан гирме къарар япучу.
1074. Къолтугъуна къысдырылып билев де,
Яман адам болуп тувмай бирев де.
1075. Къоркъач кесни хорлукъ излеп тез табар,
Тюелеге мингенде де ит хабар.
1076. Къатын алим эри булан эришген
Ва… тил илму уьйренмеге гиришген.
1077. Къатынынгны сюе бусанг охутма,
Уьйрен ону авузлугъун бек тутма.
1078. Къаршы чыкъсанг гьакимингни оюна,
Бил, уллу борч алагъанынг бойнунга.
1079. Къарт къагьруман къоркъмайгъаны
оьлюмден –
Сав чыкъгъангъа уллу давну кюлюнден.
1080. Къоччакъ, игит иш этип, сонг ойлашар,
Къоркъач буса, ойлашып, сонг ёл ташлар.
1081. Къыйынлы гюн табылмаса ювугъунг,
Бил, ол сагъа шимал буздай сувугъун.
1082. Къоркъгъанынгны билсе душман оьзюнден,
Сюлче этип чабар гиччи бизинден.
130
1083. Къойма, юрек, оьчлюк отун якъмагъа,
Оьлченмеген сёзню къыргъа чыкъмагъа.
1084. Къысмат бизге сырын алып бир геле,
Сом алтынмы яда ташмы – ким биле?!
1085. Къатынынга къол гётерсенг бир гьавур,
Терезе шиша увалгъандай уьй сувур.
1086. Къоркъа бусанг тенгинг салгъан ярадан,
Тез-тез тайып лагь бол уруш арадан.
1087. Къуллукъ этип юрюй бусанг акъчагъа,
Къыйын ону таъсиринден къачмагъа.
1088. Къойлардан юн къыркъып юрюйген – къойчу,
Терисин сыдырып сюйрейген – къочу.
1089. Къарт болгъанда кочапдан бир гьал чыгъа:
«Неге гючлю тюгюлмен?» – деп талчыгъа.
1090. Къую къазма тюшгенде де гишиге,
Къуллукъчусун сала гьаким ишлеме.
1091. Къарамагъа болмайгъанлар бетиме
Тийип сёйлей гёлегимни пентине.
1092. Къарасам да лакъырынга тынглама,
Юрек сюймей нас тилингни англама.
132
1093. Къыйынлыкълар булан оьзюн сынайгъан
Адамны мен насипли деп санайман.
1094. Къонакъ барсанг – сукъланма уьй малындан,
Сорап къара уьй есини гьалындан.
1095. Къыз оьзюне кавсар багьа береген –
Таш гюзгюде бир башгъаны гёреген.
1096. Къарт болгъанда, соралмай ким тавму деп,
Ахтарыла гьали де ол савму деп.
1097. Къалгъыгъынча театрда ялкъывлу,
Тёшегингде ятгъан къолай акъ къувлу.
1098. Къалымгъа салынгъан гюнденокъ кюрчю
Кемиме башлагъан сюювню гючю.
1099. Къатын тангдан башлай буса янгы дав,
Болуп къалса яхшы эри сангырав.
1100. «Къабур эпсиз тар да, сай да къазылгъан,
Мунда ятгъан – къызгъанчы», – деп язылгъан.
1101. Къысгъанда да тюше буса шалбарынг,
Ярлылыкъда, бил, къурсакъсыз къалгъанынг.
1102. «Къал хари», – деп этилеген тилев ёкъ,
Бу дюньядан гетмей къалгъан бирев ёкъ.
133
1103. Къызъяшны бетинде лап да ачувлу
Сакълана сюювню ярыкъ учгъуну.
1104. Къуллугъунда гётерилме оьрлеге
Къатынлары кёмек эте бирлеге.
1105. Къалгъанлагъа къоймас йимик гьёкюнчюн,
Оьле бусакъ, билейик не, ким учун.
1106. Къысмат китап – инсанланы къолунда,
Сыры буса – Аллагьымны алдында.
1107. Къоркъач адам не себеп де табагъан
Итге ошай хантавлатып хабагъан.
1108. Къулач яйып чапса сагъа бир гьайгев,
Бувма сама сюймейми экен – бер тергев.
1109. Къатын сюйсе эрге намарт болмагъа,
Кёмек этер йыракъ ёлгъа салмагъа.
1110. Къазаплы сёз ерге гирген къазыкъдай,
Къайтармагъа къарайгъанлар языкъдай.
1111. Къаршылагъан булан герип къашымны,
Бу гезик де сёйлеп чыкъдынг башымны.
1112. Къыршавдай къысгъанда банкдагъы борчлар,
Къояндай пысалар гьаман да къурчлар.
134
1113. Къыр жанны да бола къолгъа уьйретме,
Тек адамдай болмай яман сёйлетме.
1114. Къайдан геле, къайда бара бу гиши,
Чанг ёлланы чал сакъаллы дербиши?
1115. Къарт атаны авлетин дав оьлтюре,
Генералгъа буса чинлер гелтире.
1116. Къатынгиши баргъан сайын кёп эрге,
Гьарисин бир айландыра нёкерге.
1117. Къурдашгъа деп тутгъан бусанг онавну,
Бирге ерли къысма къара санавну.
1118. Къартлыкъ гелген деп тюшмейдир бошама,
Къарт болмаса, болмай узакъ яшама.
1119. Къартлыгъында бир зат ёкъда шатланма,
Яшлыгъындан башлай бирлер макътанма.
1120. Къалп сююв ясалгъан буса ялгъандан,
Юрекде от якъмай оьтер ягъадан.
1121. Къыйын гюн де табылмаса сырдашгъа,
Къатын уьйде бары-ёгъу не башгъа?!
1122. Къайгъы йымышай маслагьатлы сёзлерде
Яда къала пашман ойлу гёзлерде.
135
1123. Къыз – гелинге, гелин буса – къатынгъа,
Ана болгъан сонг айлана алтынгъа.
1124. Къыз иржайса, кёкню чарсы чачылар,
Бир уланны мунг юреги ачылар.
1125. Къарав ёкъда жамиятны малына
Уру учун туврадан ёл салына.
1126. Къалам булан ойларын бир байлагъан –
Ону булан бир къазанда къайнагъан.
1127. Къулагъына къагъылса да къонгурав,
Биревлени юреклери сангырав.
1128. Къарай буса эр-къатын бир точкагъа,
Экевю де къарай битген акъчагъа.
1129. Къарт болгъан къарчыгъа оьлюмюн таба,
Учувда эки де къанатын яба.
1130. Къысмат… бир де бизге къаршы ишлей о,
Бетибизден бир де жибин кюшлей о.
1131. Къоркъгъунчагъа етти башлы къыр жандан,
Сакъ бол, вёре, экиюзлю инсандан.
1132. Къыз анагъа: «Сюемен…», – деп ачылар,
Ата ачув аста-аста чачылар.
136
1133. Къуллукъ эте буса ошап сюевге,
Къайынлары абур этмес гиевге.
1134. Къынгыр буса бою-чархы терекни,
Гёленткиси тюз болмагъа герекми?!
1135. Къызармагъан магъа берген эти де
Ва ашбазны уялмайгъан бети де.
1136. Къурдашларынг санавгъа кёп болгъанда,
Аракъ йимик артар бугьтан-ялгъан да.
1137. Къатынланы илиякълы къараву
Иритмеге бола гьатта къар тавну.
1138. Къатынлар билимден озуп гелелер,
Эрлени юрегин охуп билелер.
1139. Къумукъ сёзню алтын йимик тазасын
Табар ачгъан халкъны гьакъыл хазнасын.
1140. Къурдашланы лап инамлы гьарзиси –
Айгъазидей намус кютме гьазири.
1141. Къоркъувну сен къулу болуп яшасанг,
Аякъ уьстде оьлю салгъа ошарсан.
1142. Къысмат бир де къыйнамаса жаныбыз,
Насип болмай экен бизин яныбыз.
137
1143. Къурдашлар сыналмай ички жыйында,
Кимлери билине сагъа къыйында.
1144. Къайда билип юрюй бусанг муратны,
Ярай аста алсанг да гьар абатны.
1145. Къаттыланы яшав тахда бийлеген,
Йымышакъланы кийиз йимик ийлеген.
1146. Къалгъан буса алтын бир де табулмай,
Турар эди дюньягъа дав къабунмай.
1147. Къылыгъына сюрюнмесе азман деп,
Бир къызъяш да макътанмажакъ
къызман деп.
1148. Къыз сююв кагъызны отда яллата,
Сюймеймен деп оьзюн оьзю алдата.
1149. Къатынынгны бир чыгъарсанг ачувун,
Узатажакъ сагъа оьчлюк чачывун.
1150. Къатынланы гьайран болар гьалы бар:
Бир де – уву, бир де буса балы бар.
1151. Къатынынг болмаса уьйде тутумлу,
Сатдырар атангдан къалгъан юртунгну.
1152. Къынгыр-чонгур гете буса онг ва сол,
Ортасындан салма къара янгы ёл.
138
1153. Къайгъылы иш болгъан буса хоншунга,
Уллу намус тюшме герек башынга.
1154. Къашын тюйсе тёр якъдагъы къайнана,
Къоркъач гиев дандерекдей айлана.
1155. Къыл къыярдай къылычы бар эслеген –
Бир заманда къылыч къынын гесмеген.
1156. Къурдашынга йимик этсенг лакъырны,
Гюл ачгъандай болур гюню пакъырны.
1157. Къайгъы эрни борчлу эте чыдама,
Янгыз уьйде гёзьяш тёкмей йылама.
1158. Къангып гетген окълар тие терекге,
Увдай аччы сёзлер буса – юрекге.
1159. Къуллукъ кютмек учун салса чолакъны,
Гьар этеген иши болур ёлакълы.
1160. Къыйынлыкъда къыжыратмай тишлени,
Бажарылмай кютмеге зор ишлени.
1161. Къоркъач улан багъа буса къойлагъа,
Къозулар да тюшер терен ойлагъа.
1162. Къысымдай ач бели гюмюш камаллы,
Къыз бийий бийивюн бырын заманны.
139
1163. Къонакълыкъда тирменинг къой токътама,
Уьй еси де сюе оьзюн макътама.
1164. Къаракъушдай юрюп тюшген къаядан,
Уллу насип – арив гетмек дюньядан.
1165. Къурдашдан да тутгъан лап да яшынгдан
Сырынг болма герек сени яшыргъан.
1166. Къагъылмаса мишенни лап «онунда»,
Не айып бар жаянг булан огъунгда?!
1167. Къатын гете буса сенден айрылып,
Сыр билдирме огъар, вёре, къайгъырып.
1168. Къакъ эменден ишленсе де къапулар,
Уьйге гирме уручугъа ёл табылар.
1169. Къурдашларым ёкъ мен эсге алмагъан,
Бири тюгюл юрегимде къалмагъан.
1170. «Къоюгъуз, – дей рекламалар, – сувланы».
«Ичигиз, – дей, – гьар гюн тюрлю пиваны».
1171. Къанатлы сёз ерге тюшмей авуздан
Яда не этсе де таймай язывдан.
1172. Къысмат сагъа тувра атса бичагъын,
Йыгъыларсан, гёрсетмесенг къоччагъынг.
140
1173. Къалп акъча сюреген ерде гьакимлик
Ябушув, къалмагъал, уру – даимлик.
1174. Къатын сёзню уста кюйде юрюте,
Башлап эрни буз юрегин ирите.
1175. Къарай туруп йыр китапны жылтына,
Макътав язды ол авторну атына.
1176. Къыймат бермей туруп этген ишине,
Тышдан къарап багьа берме гишиге.
1177. Къоркъачгъа да гечелер тюш гёрюне,
Къоччакъ йимик тюшюп давну тёрюне.
1178. Къуллукъ этип турмасанг бар гьакъылгъа,
О увалып ошар увакъ чагъылгъа.
1179. Къалма тюшсе бир гьайгевню уьюнде,
Макъта яшав гьалын да ва кююн де.
1180. Къыш эртен гюмюшдей къувлуй таза къар,
Къызгъанмай Гюн ону нечик «тазалар»?!
1181. Къатынынга сюе бусанг баш болма,
Айтды-къуйтду булкъунуна къошулма.
1182. Къазывчуну аты болар терекде,
Язывчуну хаты къалар юрекде.
141
1183. Къурдашынга борчгъа акъча бердингми –
Янгылыш иш этгенингни билдингми?
1184. Къатынланы къуймурлугъу – хошундан,
Аривлюгю савлугъунда яшынгъан.
1185. Къалп акъчасы бар такъсыргъа тутулмай,
Тутулса да, туснакъ уьйде олтурмай.
1186. Къызынгны макътадынг авзунгдан салмай,
Гелгенлер гетдилер, юреги алмай.
1187. Къайгъы булан бегилген сонг перчиндей,
Зар юрекни тююнлери чечилмей.
1188. Къызгъанып ашамай буса барны да,
Къарымны, балики, ёкъдур къарны да.
1189. Къалсын учун акъчанг исси къойнунгда,
Ортакъчылыкъ этме «оймакъ» оюнда.
1190. Къара гюллер йимик башын иеген,
Эпсиз пашман ойлар мени елеген.
1191. Къара чёрек къолай излеп сен тапгъан
Тюрлю ашдан, къайгъылы сен хапгъан.
1192. Къызармагъа тюше бизге къачан да
Оьзгелени онгсуз иши учун да.
142
1193. Къой, къайырмас, бирлер мени гюллесин,
Тек уьстюме «амалсыз» деп гелмесин.
1194. Къулачынгны яйып тавдан юрюме,
Бетинг ташгъа тиер, тюшсе – сюрюнме.
1195. Къомурсгъа къалкъыгъа мине тармаша:
«Не уллу дюнья!» – деп бола тамаша.
1196. Къуллукъ этип турса увакъ-тюекге,
Къайнар гьислер гелмей сувукъ юрекге.
1197. Къатынланы алып-салып ойнагъан –
Яшайман деп, оьз оьмюрюн чайнагъан.
1198. Къысмат сюймей бир гюн бизин йыкъмагъа,
Бир гиччирек япсар къоя чыкъмагъа.
1199. Къарасанг яш ойнайгъан къурч оюнгъа,
Яшлыкъ гелмей къалажакъмы оюнга?!
1200. Къой сиривдей булутлар яз гечеги
Ай къойчусу булан тавгъа гёчеми?!
1201. Къарангыдан къайры затны гёрмейген
Гомер* язгъан поэмалар оьлмейген.
1202. Къарт болгъанда, билме сюйсенг аянын,
Сени бетинг – сени оьмюрбаянынг.
1203. Къатын сёйлей буса алып уллудан,
Азат болма къыйын ону къолундан.
1204.
Л
акъырынгны сюе бусанг кюйлеме,
Алим адам булан артыкъ сёйлеме.
1205. Лап уллу ачувну гётерген къолай,
Биревге яманлыкъ этгинче шолай.
1206. Лектор, залда олтургъанлар сорай деп,
Жавап берип тургъан: «Болма ярай», – деп.
1207. Лап ювукъ къардашынг болсун дагъы ол,
Хатирсиз адамдан, вёре, ари бол.
143
144
1208.
М
акътав ошай чарны ялпакъ ташына,
Минг ашалып бир гюн буса ташлана.
1209. Макътасам да тахшагьарны бугюнюн,
Сагъынаман ата юртну тютюнюн.
1210. Мюкюр болмакъ этген осал ишине –
Шо да уллу оьрлюк гьар-бир гишиге.
1211. Мен адамны гёрмегенмен «ма» дейген,
Гьакъ юрекден сююп налог тёлейген.
1212. Мен тутгъан кёп умутлар лап уллудан
Гёгюрчюндей учуп гетген къолумдан.
1213. «Мен халкъгъа къарайман гьаман
онг гёзден», –
Дей гьаким сол гёзюн тас этген тезден.
1214. Масхараны англамайгъан агъа да,
Бирни йимик чалны бузгъан бугъа да.
1215. Муъжизат* иш шайтан салгъан палмы экен?!
Бир жибинден бир пил этген бармы экен?!
1216. Мен кочапгъа санамасман кимни де,
Кепин бузса авурлугъу кемни де.
1217. Макъталса да топуракъны къарасы,
Нече де кёп адам салгъан ярасы.
145
1218. Мен сюемен «сёз денгизге» тор атма,
Эркин ойлу экиликлер яратма.
1219. Минг амаллы ялгъан уьлюш-пай йимик,
Гьакъыкъатгъа ягъыла о май йимик.
1220. Макюрчю сюйгенде кютме умутун,
Ахтара адамны лап да гьанкъутун.
1221. Маънасы ёкъ арив сёзлер моддагъы –
Чий агъачны тютюнюдей отдагъы.
1222. Масъалангны салгъынчагъа базаргъа,
Ойлашып ал, алгъасамай биразгъа.
1223. Минг ойлашып, бир айтгъаным бар шунда,
Тек тюгюлмен биревню де харшында.
1224. Меч отунда гюе туруп гьар кишен,
Есир болма сюймес къолда ишленген.
1225. Макюрчю де женнетге ёл табажакъ,
Онда акъча берип гирме къаражакъ.
1226. Мальян адам излей туруп хайырны,
Балгъа къошуп сатар терек чайырны.
1227. Макътав – арив тигилген акъ гёлекдей,
Магъа олай исбайылыкъ герекмей.
146
1228. Молла мавлет этемен деп айтгъанлы,
Нече йылдыр къарлыгъачлар къайтгъаны?!
1229. Макътав чюйген сайын бийик кёклеге,
Тюшмей бир де гюргюр йимик гёпмеге.
1230. Макътав излеп юрюйгенлер санавсуз,
Тийишлини яшав таба соравсуз.
1231. Макътав этип юрюсенг оьз-оьзюнге,
Бирев къулакъасмас сени сёзюнге.
1232. Малынг-мюлкюнг болгъан чакъы байлыкъда
Анцукъуллукъ булан арта гьайлыкъ да.
1233. Магъа къолай бер хари деп ялынмай,
Тюкенлерде гьакъыл сатып алынмай.
1234. Макътаса да сени адам оьр чинли,
Тюшмей сагъа тутма эки бичимни.
1235. Макътанма бай къурдашым бар мени деп,
Кёп акъчагъа сатар бир гюн сени де.
1236. Макътавлар къазанма сюйген адамлар
Этелер гьиллалар булан гьарамлар.
1237. Маякъ йимик янып яхшы адам да,
Башгъалагъа ёл гёрсете боранда.
148
1238. Маъналы сёз эпсиз сийрек маъдандай,
Табиатдан хыйлы излеп тапгъандай.
1239. «Мен байман!» – деп сен оьзюнгню оьр тутма,
Ярлы атадан тувгъанынгны унутма.
1240. Макътаса да къолай йырав атынгны,
Эшитгенче сюркюч сёзюн ятынгны.
1241. Макътав къачып сокъмагъындан къачакъны,
Арты булан юрюп тура къоччакъны.
1242. Макътайгъанда къызланы гёк гёзлерин,
Гёрмейбиз чи мамукъдай акъ тизлерин.
1243. Малим этме сююп абур этгенин,
Минмарадан башлай Гюнеш эртенин.
1244. Миллетде кийиздей буса уланлар,
Оьз элде оьзлеге ишлер – бугъавлар.
1245. Макътав канзи бийиклеге элтеген
Игитге де сакълыкъ пуршав этмеген.
1246. Мююз чыкъма башлай эрни башына,
Юрюй буса къатыны оьз хошуна.
1247. Магъа къаршы, хоншум, ялкъмай ишлейсен,
Бир оьзюнгню, бир итингни тишейсен.
149
1248. Магьи сап, гюмюш къын – хынжал къылавлу
Гелтирген нечесе уьйге йылавну.
1249. Миллионлар ес болса да чинлеге,
Халкъ абур-сый эте мингден бирлеге.
1250. Мени къыйнай сагъа къыйын къопгъанда,
Сени буса – магъа байлыкъ юкъгъанда.
1251. Макъталса да сюр бёрк нече тиллерде,
Бир башны да сакъламагъан гюлледен.
1252. Масъалагъа болмаса тюз къаравлар,
Айланасын къуршай тюрлю ёравлар.
1253. Мычыгъыш дав халкъгъа не гьал салмагъан?
Бир юртланы орну-оту къалмагъан.
1254. Макъталса да савгъатгъа къой бергенлер,
Магъа артыкъ гьакъыллы ой бергенлер.
1255. Макюрчюлер, ютгъан намус ва ягьны,
Кёмекге кёп атын тута Аллагьны.
1256. Масхараны англамайгъан ярты адам,
Бизге пуршав этмей тай чы ортадан!
1257. Макътав гьакъда ойлашагъан савунда
Таш суратын гёре шагьар бавунда.
150
1258. Муратланы тутагъанны уллудан
Имканлыкълар гелип къала къолундан.
1259. Масхаралар ошай ашны тузуна:
Кёп салынса, бар татыву бузула.
1260. Масхарагъа гьонкъа адам кюлемес,
Бирев тишинг ач хари деп тилемес.
1261. Мезгиллери болагъандай дазуну,
Еси болма герек гьар ким авзуну.
1262. Масхараны къоймаса лап ярты да,
Къайсыны да яман бите арты да.
1263.
Н
151
асип ошап дангылдагъы уфукъгъа,
Арек бола баргъан сайын ювукъгъа.
1264. Намус – чомарт юрекни нюр чырагъы,
Инсанлагъа ярыкъ берме тарыгъы.
1265. Намуссуз адамны этсенг хатирин,
Билмежек сен этген ишни хадирин.
1266. Насипли этмейли биревню сама,
Оьзюнгню талайлы кесге санама.
1267. Не айтма да бола сизге моллагъыз,
Оьзюгюзню оюгъузну къоллагъыз.
1268. Не берсек де кёплюк этмей савгъатгъа,
Уллу Ватан давда болгъан сакъатгъа.
1269. Насипсиз эсирген адамгъа ошай,
Оьзюню тас этип, излеме башлай.
1270. Нечакъы сен болсанг агъач атмагъа,
Шончакъыны гьазир оьртен ютмагъа.
1271. Нече де тар хасиятлы гишисен,
Къонакъ гелсе, гюргюр йимик шишесен.
1272. Намарт къурдаш башынг сёйлеп чыгъажакъ,
Ахыр бир гюн уьюнгню де йыгъажакъ.
152
1273. Намартны да, юрегине тыгъылып,
Сюювю бар чыкъмай къалгъан илыгъып.
1274. Нас адамны тергев булан ёрап да,
Билме бола гёзлерине къарап да.
1275. Налоглар шу кюйде жыйылса бизден,
Тангала алынар гьар бизин сёзден.
1276. Нечакъы сен уьйретсенг де агьмакъны,
Унутажакъ ишге барар сокъмакъны.
1277. Нечик арив юрт ахшамны макъамы?!
Сюйген юрек огъар тынглап ялкъамы?!
1278. Не эди биз чыгъарагъан о харж чы,
Кюлеп турмай буса бизге халмажчы.
1279. Нече Башгъа сужда этип юрюдюк?!
Гьарисини ёлунда бир сюрюндюк.
1280. Нечелер олтургъан бу алтын тахда?!
Къайсы шагь ойлашгъан савда о гьакъда?!
1281. Не зат барны ерни етти къатында
Яшырмагъа бола тилни артында.
1282. Насигьат сёзлени билмейген сыйын
Адамгъа англатма оьтесиз къыйын.
153
1283. Нече де сюемен сёзню таъсирли,
Къандырып къоягъан къурчун шаирни.
1284. Намаз булан башым ерге ийгенде,
Гьис этемен оьзюм кёкге тийгендей.
1285. Негьакъ бузгъан къурдашлыкъны ваъдасын
Сонг-сонг англай ону терен маънасын.
1286. Наз юрегин болмай бусанг елеме,
Тиштайпадан герти сююв тилеме.
1287. Насигьатлар, мисалларсыз берилген,
Мизанлагъа ошай малсыз чегилген.
1288. Нечик арив уьст гийим де – сувукъ мод,
Ичден исив бермей буса юрек от.
1289. Не саялы яшайгъанынг англасанг,
Оьлегенде минг гьёкюнчлю болмассан.
1290. Насипсизни уьюнде гюн артылар,
Тёрюндеги бош тюбек де атылар.
1291. Нече-нече къатты сёзлер булан да
Къалаланы алмагъан бир улан да.
1292. Насип гьакъда сюе бусанг ойлашма,
Къыйынлы гюн къысматынга къайнашма.
154
1293. Намарт адам тюшюп нечик гьалгъа да,
Агъу къошуп берме гьазир балгъа да.
1294. Насипни лап уллусу ва гиччиси –
Гьар къайсы да дюр сюювню элчиси.
1295. Насип къартлыкъ булан сама гелмеген,
Бу дюньяда сен барынгны билмеген.
1296. Намусунга къаршы чыгъып юрюсенг,
«Адам» деген атны еси тюгюлсен.
1297. Намарт кесни уьюне от къабунса,
Тамаша бар сёндюрме ким табулса.
1298. Не айта деп сагьнагъа да къарай тур,
Юхлап къалма бола онда оратор.
1299. Намарт ойлар болмай башда гелишип,
Бири-бири булан тура эришип.
1300. Не хас десенг хасияты осалгъа:
Башгъаланы тутагъаны мысгъылгъа.
1301. Насип пайлар уьлешсе де гьар кимге,
Биревге де бир зат бермей даимге.
1302. Насигьатлар берме эпсиз тынч бола,
Алагъанлар азгъа кёбю пуч бола.
155
1303. Неге шаир тюгюлмен деп къыйналма,
Ол генерал тюгюл тойда сыйланма.
1304. Намусу ва рагьмусу ёкъ адамны
Юрегинде насы бола аранны.
1305. Насип гелмей ташып акъгъан сел болуп,
Геле аста эшеген яз ел болуп.
1306. Намуслу эр бола оьзюн якълама,
Къыйын ону туснакъда да сакълама.
1307. Намусу нас адамланы гьаман да,
Тазаламай къайнар сувлу гьамам да.
1308. Не гьакъыл да гелме бола оюнга,
Не борчну да кютме алма бойнунга.
1309. Нени де билмеге сюеген адам,
Кёклени уьйренип, ачар бир алам.
1310. Нечик буса яшавдагъы къайраты,
Шолай оьте адамны да хайраты.
1311. «Не дединг?!» – деп оьрдегилер къайнашмай,
Не айтсанг да ярай энни ойлашмай.
1312. Насипни де, ташгъын сувдай кёбюнден,
Эпсиз къыйын бола гелме эбинден.
156
1313. Намус – судья, эпсиз гючлю жазасы,
Гертилейген ону чинк де тазасын.
1314. Насип, бир гюн гелген учуп къув йимик,
Гете бармакъ аралардан сув йимик.
1315. Намарт къатын бир гюн эрге «тутула»,
Бу гезик де арив йылап къутула.
1316. Нечик-мечик ишлени де пешемей,
Шо саялы бир ерде де ишлемей.
1317. Неге бирлер янгызлыкъда ялкъалар,
Къоччакъ булан къурдаш болма къоркъалар?
1318.
О
157
ну сёкме ва сёйлеме бар гьазы,
Генг авзунда гёрюне тар бугъазы.
1319. Очарда хабарлай туруп макюрчю,
Бирдагъы ялгъангъа салды бир кюрчю.
1320. Ойкъазангъа жыйсанг терен билимни,
Тынч ишлетме болажакъсан тилингни.
1321. Осал адам не гьилла да табажакъ,
Оьч алмагъа нече ялаябажакъ.
1322. Ол ялгъанын тез яймаса тынышмай,
Тазиятда къулагъынга шыбышлай.
1323. Охуйгъандай Къуранны гьар аятын,
Юрегимде тува йырны гьар байты.
1324. Орталыкъны онгайлыгъы кёп бола,
Таякълардан сакъланмагъа эп бола.
1325. Ортакъ ишден баш къачырып яшынмакъ –
Халкъдан оьзюн осаллыгъын яшырмакъ.
1326. Ожакъда къалмагъал башласа къатын,
Орамны боюнда узатар артын.
1327. Осал малгъа йимик салгъан базаргъа,
Багьа бере охувчу сай асаргъа.
158
1328. Ойкъазанны ачыкъ буса къапгъачы,
Не къалгъанын къыйын онда тапма чы.
1329. Ол яшда бир ойнап ролюн тавкени,
Аян болду яшавда ким экени.
1330. Ойгъа таби болмаса гьар сёзюнг де,
Гёзьяш таймас сени эки гёзюнгде.
1331. Ол такътагъа гьаким атын яздыргъан,
Оьзю буса тухум-миллет аздыргъан.
1332. Оюбузда тюгюл буса тангала,
Бугюн этген ишибизден не къала?!
1333. Осалланы онгсуз айтгъан сёзюне
Яман къарап къойсанг таман гёзюне.
1334. Огь, нече де къыйын сени англама!
Ана нечик сюегенни баласын?!
0985. Кёлде сув токътаса – яшыл от «къуса»,
Сав эл де «авруй» – халкъ иннемей турса.
120
0986. Кёп сёйлейген адамланы авзундан
Эрши сёз де чыгъа билмей гьазындан.
0987. Кант башласа къатын акъча азындан,
Сёз орнуна учгъун чыгъа авзундан.
0988. Кёрюк хабар гьайранлыкъ деп инанма,
Кимге айтсанг, тюшер сагъа уялма.
0989. Кюрешювде утдурса да кочаплар,
Башын ийип, ругьдан тюшмей къоччакълар.
0990. Кириндирип къойсанг да сен алтынгъа,
Осал авлет макътав къошмас атынга.
0991. Кёп янгурлар явгъан ерни от безер,
Кёп сёз болгъан ерде къайгъы-дерт гезер.
0992. Колбасада, бишген цехни печинде,
Не зат да бар, этден къайры ичинде.
0993.
Къ
121
уллукъ недир этилеген дослагъа,
Ашалмаса уьюмдеги посагъа?
0994. Къара тангда уручу гирсе абзаргъа,
Къол байлама заман болмай намазгъа.
0995. Къайда гюмез ташлы авул очарлар,
Къурч лакъырлар булан гёнгюл ачарлар?!
0996. Къайын булан бажармайгъан гелишме
Гелин эпсиз уста бола эришме.
0997. Къашкъаралгъан ахшам чакъдай къартлыкъ да,
Къарангылыкъ етишеген чалтлыкъда.
0998. Къатынгиши дагъы затны оьч тутмай,
Сюювюне хыянатны унутмай.
0999. Къатынны буварсанг бек бол деп сыргъа,
Танг къачан къатар деп къаражакъ къыргъа.
1000. Къыйынлы гюн къарамас бир ягъада,
Яхшы къурдаш ини де дюр, агъа да.
1001. Къолу булан токъалаша тири улан,
Къатынгиши буса узун тили булан.
1002. Къатынынга сюе бусанг ярама,
Уллу-гиччи деп къайынны айырма.
122
1003. Къоччакъ сёйлей давда нечик болгъанны,
Къачакъ сёйлей нечик ол сав къалгъанны.
1004. Къуллукъ этме сюе бусанг биревге,
Этме, вёре, гелмей туруп тилевге.
1005. Къайтып-къайтып гирген ери – аш уью,
Къартында да таймай ону яш кюю.
1006. Къартлыкъ геле сынамагъа ишингни,
Буламукъда сындырмагъа тишингни.
1007. Къуванчлы гюн биз Аллагьны сезмейбиз,
Къыйынлы гюн ондан кёмек излейбиз.
1008. Къатындагъы сюювню лап ялгъаны –
Сёнген отну кюл тюбюнде къалгъаны.
1009. Къалакъай буса да башны къаплайгъан,
Адамны тилидир ону сакълайгъан.
1010. Къара къайгъы гелген буса яшынгда,
Къара тюклер узакъ къалмас башынгда.
1011. Къызгъанчы къоркъувну ичинде яшай,
Ер къазып яшыргъан малына ошай.
1012. Къул адамны кемчилиги бар буса,
Шо да – гьар гюн ишлей туруп къан къуса.
123
1013. Къарасанг да къап-къарангы тёледен,
Яшынмассан «оьлюм» деген тёреден.
1014. Къуллукъ этмей туруп тухум тамургъа,
Къыйын болур ес болмагъа абургъа.
1015. Къоркъач эр къуванчлы гюн де чыныкъмас,
Къоччакъ эр къыйынлы гюн де сыныкъмас.
1016. Къыш гече этеген узакъ лакъырдай,
Терезе тюбюмде терек шакъырлай.
1017. Къардашлар да, болуп эпсиз къарывлу,
Сийрек этген бир-бирине барывну.
1018. Къышны токълу тоймас къысгъа гюнюнде
От хазнадай ята къарны тюбюнде.
1019. Къартлыкъ геле, турмасакъ да сагъынып,
Арбасына аврувлар да тагъылып.
1020. Къача бусанг элге ортакъ намусдан,
Сагъа макан тюгюл сыйлы Дагъыстан.
1021. Къоркъмасанг да дувлу арсланкъапландан,
Къоркъ яревке къучакълама чапгъандан.
1022. Къоччакъ ала минг намусну бойнуна,
Къоркъач гире къатыныны къойнуна.
124
1023. Къарамай биз къозну ичи къувушгъа,
Къабанны айырдыкъ салып тавушгъа.
1024. Къоркъмасанг да адам атгъан окълардан,
Сакъ бол, вёре, адамлыгъы ёкълардан.
1025. Къувзакъ кюйде сакълай бусанг ругьунгну,
Яман тюшлер къачырмажакъ юхунгну.
1026. Къалын тюгюл буса гёню юзюнгню,
Гьакимликге гьазирлеме оьзюнгню.
1027. Къатын яхшы, уьч-дёрт болмай, бир буса,
Къабурунга ерли амин дюр буса.
1028. Къалкъы тама – чарлагъынгны ярашдыр,
Къатын яман – башгъасына алышдыр.
1029. Къатынны аривю – алтын тишинден,
Гьайлысы – гьар гюнлюк уьйню ишинден.
1030. Къалп акъчагъа къутурду ол, токъ болду,
Халкъ арада адам аты ёкъ болду.
1031. Къысгъа язма къарасам да бугюн мен,
Увакъ сёзню бир де еси тюгюлмен.
1032. Къадибиз де этмеген деп къадагъа,
Буту-къолу сав да тилей садагъа.
125
1033. Къатын сени чайнай буса къайнашып,
Къалгъан янын оьзюнг къара ойлашып.
1034. Къунан атдан ерге тюшген дёгереп,
Аргъумакъгъа ювукъ бармас, тебе деп.
1035. Къонакъ яхшы, ерленгенде аты да,
Ат уьстюнде гёрюнгенде сырты да.
1036. Къуш дюньяда оьр бола сав къалгъанлар,
Оьлген къаракъушну чокъуй къаргъалар.
1037. Къоян излей гьавчу тюзде, тав тикде,
О да буса тезден берли мультикде.
1038. Къайсы ёл да – генги булан тары да –
Ахыратгъа элте бизин бары да.
1039. Къойчу яшны иргъагъыны гьар керти –
Сююв салгъан яраланы бир дерти.
1040. Къарлы тавну болагъандай сюргюню,
Кюстюн бите биревлени кюр гюню.
1041. Къында буса хожайынны хынжалы,
Етишмеген къарт гьайванны болжалы.
1042. Къайырмаслыкъ этген ерде башчылыкъ
Тюзсюзлюкге тувмай къала къаршылыкъ.
126
1043. Къызгъанчыны ахыр бир гюн гёргени –
Гетегени агъып жыйгъан-тергени.
1044. Къайтма сюйсенг англавунгну бай этип,
Баргъан ерде къартгъа тынгла гьай этип.
1045. Къалам недир, къайгъым булан болмаса,
Гёк шакъысы гёзьяш болуп таммаса?
1046. Къуллукъ эте туруп пайда ёкълукъгъа,
Чомарт эрлер ошап бара чонтукъгъа.
1047. Къайырмас къатынынг болса да манкъа,
Къонакъны гёргенде турмаса гьонкъа.
1048. Къаркъарасы молдан гелген булан да
Къалгъып тура намус-ягь бу уланда.
1049. Къалп ялгъанлар башлай бизде тувмагъа
Лап алдында сайлавланы Думагъа.
1050. Къуллукъ этмей оьсген адам низамгъа
Халкъ арада болмай абур къазанма.
1051. Къачакълар тонагъан алтын арбадай,
Элимни байлыгъы тышгъа ёргъалай.
1052. Къарсалама толгъан деп юрт къабурлар,
Топуракъда сагъа да ер табылар.
127
1053. Къарагъынча туснакъ уьйде челтирден,
Ол халкълагъа нече балагь гелтирген.
1054. Къонакълыкъда болгъан бусанг, тоюп чыкъ,
Онда этген лакъырынгны къоюп чыкъ.
1055. Къала къура бусанг эгер гьавадан,
Бош хыяллар сал кюрчюге авадан.
1056. Къатын-къыздан башлагъынча хабарны,
Унутмагъа тюшмей уьйде яш барны.
1057. Къарап тура буса берер къоллагъа,
Нечик бола халкъ инанма моллагъа?
1058. Къурдаш – гюзгю, сени учун бет ярыкъ,
Къайда барсанг къарап турма бек тарыкъ.
1059. Къаркъарасы биширеген къызланы
Саунагъа элте къынгыр гьызлары.
1060. Къартлыкъ алып бара бизин къайтмасгъа:
«Пана дюнья!» – деп бирдагъы айтмасгъа.
1061. Къарт гиши яш къатын булан уьйленген,
Къомуздай булкъада ярты кюйленген.
1062. Къурдашлыкъны бар булай бир къайдасы:
Къуруп къала, ёкъ буса гьеч пайдасы.
128
1063. Къыз гюзгюден гёреген шо аривлюк –
Гётермеге герек эпсиз авур юк.
1064. Къарайгъанда уллу пагьму тувмагъа,
Къагьарланып чаба бирлер бувмагъа.
1065. Къутугъундан чыкъмай къалгъан къаламдай,
Янгыз адам насиплеге саналмай.
1066. Къысматны бар татлиси ва аччысы,
Аллагь билсин, къайсы кимни якъчысы?!
1067. Къарасанг да гёрюнеген арекден,
Дагъы арив не бар таза юрекден?!
1068. Къарт болгъунча яшамагъа сюебиз,
Къартлыкъ гелсе, къашыбызны тюебиз.
1069. Къартлыкъ ошай оту сийрек талагъа,
Къалгъанын да бир гюн оьлюм чалагъан.
1070. Къатын гетсе айырылып отавдан,
Мия торлар къарар сагъа гьар тамдан.
1071. Къарт ат чапма болмайгъанын билгенде,
Савда оьзюн гьисаплай дей оьлгенге.
1072. Къуллугъунда маршаллар да тутула,
Инбашдагъы чинлер булан къутула.
129
1073. Къапул болуп къалса женнет къапучу,
Гьилла булан гирме къарар япучу.
1074. Къолтугъуна къысдырылып билев де,
Яман адам болуп тувмай бирев де.
1075. Къоркъач кесни хорлукъ излеп тез табар,
Тюелеге мингенде де ит хабар.
1076. Къатын алим эри булан эришген
Ва… тил илму уьйренмеге гиришген.
1077. Къатынынгны сюе бусанг охутма,
Уьйрен ону авузлугъун бек тутма.
1078. Къаршы чыкъсанг гьакимингни оюна,
Бил, уллу борч алагъанынг бойнунга.
1079. Къарт къагьруман къоркъмайгъаны
оьлюмден –
Сав чыкъгъангъа уллу давну кюлюнден.
1080. Къоччакъ, игит иш этип, сонг ойлашар,
Къоркъач буса, ойлашып, сонг ёл ташлар.
1081. Къыйынлы гюн табылмаса ювугъунг,
Бил, ол сагъа шимал буздай сувугъун.
1082. Къоркъгъанынгны билсе душман оьзюнден,
Сюлче этип чабар гиччи бизинден.
130
1083. Къойма, юрек, оьчлюк отун якъмагъа,
Оьлченмеген сёзню къыргъа чыкъмагъа.
1084. Къысмат бизге сырын алып бир геле,
Сом алтынмы яда ташмы – ким биле?!
1085. Къатынынга къол гётерсенг бир гьавур,
Терезе шиша увалгъандай уьй сувур.
1086. Къоркъа бусанг тенгинг салгъан ярадан,
Тез-тез тайып лагь бол уруш арадан.
1087. Къуллукъ этип юрюй бусанг акъчагъа,
Къыйын ону таъсиринден къачмагъа.
1088. Къойлардан юн къыркъып юрюйген – къойчу,
Терисин сыдырып сюйрейген – къочу.
1089. Къарт болгъанда кочапдан бир гьал чыгъа:
«Неге гючлю тюгюлмен?» – деп талчыгъа.
1090. Къую къазма тюшгенде де гишиге,
Къуллукъчусун сала гьаким ишлеме.
1091. Къарамагъа болмайгъанлар бетиме
Тийип сёйлей гёлегимни пентине.
1092. Къарасам да лакъырынга тынглама,
Юрек сюймей нас тилингни англама.
132
1093. Къыйынлыкълар булан оьзюн сынайгъан
Адамны мен насипли деп санайман.
1094. Къонакъ барсанг – сукъланма уьй малындан,
Сорап къара уьй есини гьалындан.
1095. Къыз оьзюне кавсар багьа береген –
Таш гюзгюде бир башгъаны гёреген.
1096. Къарт болгъанда, соралмай ким тавму деп,
Ахтарыла гьали де ол савму деп.
1097. Къалгъыгъынча театрда ялкъывлу,
Тёшегингде ятгъан къолай акъ къувлу.
1098. Къалымгъа салынгъан гюнденокъ кюрчю
Кемиме башлагъан сюювню гючю.
1099. Къатын тангдан башлай буса янгы дав,
Болуп къалса яхшы эри сангырав.
1100. «Къабур эпсиз тар да, сай да къазылгъан,
Мунда ятгъан – къызгъанчы», – деп язылгъан.
1101. Къысгъанда да тюше буса шалбарынг,
Ярлылыкъда, бил, къурсакъсыз къалгъанынг.
1102. «Къал хари», – деп этилеген тилев ёкъ,
Бу дюньядан гетмей къалгъан бирев ёкъ.
133
1103. Къызъяшны бетинде лап да ачувлу
Сакълана сюювню ярыкъ учгъуну.
1104. Къуллугъунда гётерилме оьрлеге
Къатынлары кёмек эте бирлеге.
1105. Къалгъанлагъа къоймас йимик гьёкюнчюн,
Оьле бусакъ, билейик не, ким учун.
1106. Къысмат китап – инсанланы къолунда,
Сыры буса – Аллагьымны алдында.
1107. Къоркъач адам не себеп де табагъан
Итге ошай хантавлатып хабагъан.
1108. Къулач яйып чапса сагъа бир гьайгев,
Бувма сама сюймейми экен – бер тергев.
1109. Къатын сюйсе эрге намарт болмагъа,
Кёмек этер йыракъ ёлгъа салмагъа.
1110. Къазаплы сёз ерге гирген къазыкъдай,
Къайтармагъа къарайгъанлар языкъдай.
1111. Къаршылагъан булан герип къашымны,
Бу гезик де сёйлеп чыкъдынг башымны.
1112. Къыршавдай къысгъанда банкдагъы борчлар,
Къояндай пысалар гьаман да къурчлар.
134
1113. Къыр жанны да бола къолгъа уьйретме,
Тек адамдай болмай яман сёйлетме.
1114. Къайдан геле, къайда бара бу гиши,
Чанг ёлланы чал сакъаллы дербиши?
1115. Къарт атаны авлетин дав оьлтюре,
Генералгъа буса чинлер гелтире.
1116. Къатынгиши баргъан сайын кёп эрге,
Гьарисин бир айландыра нёкерге.
1117. Къурдашгъа деп тутгъан бусанг онавну,
Бирге ерли къысма къара санавну.
1118. Къартлыкъ гелген деп тюшмейдир бошама,
Къарт болмаса, болмай узакъ яшама.
1119. Къартлыгъында бир зат ёкъда шатланма,
Яшлыгъындан башлай бирлер макътанма.
1120. Къалп сююв ясалгъан буса ялгъандан,
Юрекде от якъмай оьтер ягъадан.
1121. Къыйын гюн де табылмаса сырдашгъа,
Къатын уьйде бары-ёгъу не башгъа?!
1122. Къайгъы йымышай маслагьатлы сёзлерде
Яда къала пашман ойлу гёзлерде.
135
1123. Къыз – гелинге, гелин буса – къатынгъа,
Ана болгъан сонг айлана алтынгъа.
1124. Къыз иржайса, кёкню чарсы чачылар,
Бир уланны мунг юреги ачылар.
1125. Къарав ёкъда жамиятны малына
Уру учун туврадан ёл салына.
1126. Къалам булан ойларын бир байлагъан –
Ону булан бир къазанда къайнагъан.
1127. Къулагъына къагъылса да къонгурав,
Биревлени юреклери сангырав.
1128. Къарай буса эр-къатын бир точкагъа,
Экевю де къарай битген акъчагъа.
1129. Къарт болгъан къарчыгъа оьлюмюн таба,
Учувда эки де къанатын яба.
1130. Къысмат… бир де бизге къаршы ишлей о,
Бетибизден бир де жибин кюшлей о.
1131. Къоркъгъунчагъа етти башлы къыр жандан,
Сакъ бол, вёре, экиюзлю инсандан.
1132. Къыз анагъа: «Сюемен…», – деп ачылар,
Ата ачув аста-аста чачылар.
136
1133. Къуллукъ эте буса ошап сюевге,
Къайынлары абур этмес гиевге.
1134. Къынгыр буса бою-чархы терекни,
Гёленткиси тюз болмагъа герекми?!
1135. Къызармагъан магъа берген эти де
Ва ашбазны уялмайгъан бети де.
1136. Къурдашларынг санавгъа кёп болгъанда,
Аракъ йимик артар бугьтан-ялгъан да.
1137. Къатынланы илиякълы къараву
Иритмеге бола гьатта къар тавну.
1138. Къатынлар билимден озуп гелелер,
Эрлени юрегин охуп билелер.
1139. Къумукъ сёзню алтын йимик тазасын
Табар ачгъан халкъны гьакъыл хазнасын.
1140. Къурдашланы лап инамлы гьарзиси –
Айгъазидей намус кютме гьазири.
1141. Къоркъувну сен къулу болуп яшасанг,
Аякъ уьстде оьлю салгъа ошарсан.
1142. Къысмат бир де къыйнамаса жаныбыз,
Насип болмай экен бизин яныбыз.
137
1143. Къурдашлар сыналмай ички жыйында,
Кимлери билине сагъа къыйында.
1144. Къайда билип юрюй бусанг муратны,
Ярай аста алсанг да гьар абатны.
1145. Къаттыланы яшав тахда бийлеген,
Йымышакъланы кийиз йимик ийлеген.
1146. Къалгъан буса алтын бир де табулмай,
Турар эди дюньягъа дав къабунмай.
1147. Къылыгъына сюрюнмесе азман деп,
Бир къызъяш да макътанмажакъ
къызман деп.
1148. Къыз сююв кагъызны отда яллата,
Сюймеймен деп оьзюн оьзю алдата.
1149. Къатынынгны бир чыгъарсанг ачувун,
Узатажакъ сагъа оьчлюк чачывун.
1150. Къатынланы гьайран болар гьалы бар:
Бир де – уву, бир де буса балы бар.
1151. Къатынынг болмаса уьйде тутумлу,
Сатдырар атангдан къалгъан юртунгну.
1152. Къынгыр-чонгур гете буса онг ва сол,
Ортасындан салма къара янгы ёл.
138
1153. Къайгъылы иш болгъан буса хоншунга,
Уллу намус тюшме герек башынга.
1154. Къашын тюйсе тёр якъдагъы къайнана,
Къоркъач гиев дандерекдей айлана.
1155. Къыл къыярдай къылычы бар эслеген –
Бир заманда къылыч къынын гесмеген.
1156. Къурдашынга йимик этсенг лакъырны,
Гюл ачгъандай болур гюню пакъырны.
1157. Къайгъы эрни борчлу эте чыдама,
Янгыз уьйде гёзьяш тёкмей йылама.
1158. Къангып гетген окълар тие терекге,
Увдай аччы сёзлер буса – юрекге.
1159. Къуллукъ кютмек учун салса чолакъны,
Гьар этеген иши болур ёлакълы.
1160. Къыйынлыкъда къыжыратмай тишлени,
Бажарылмай кютмеге зор ишлени.
1161. Къоркъач улан багъа буса къойлагъа,
Къозулар да тюшер терен ойлагъа.
1162. Къысымдай ач бели гюмюш камаллы,
Къыз бийий бийивюн бырын заманны.
139
1163. Къонакълыкъда тирменинг къой токътама,
Уьй еси де сюе оьзюн макътама.
1164. Къаракъушдай юрюп тюшген къаядан,
Уллу насип – арив гетмек дюньядан.
1165. Къурдашдан да тутгъан лап да яшынгдан
Сырынг болма герек сени яшыргъан.
1166. Къагъылмаса мишенни лап «онунда»,
Не айып бар жаянг булан огъунгда?!
1167. Къатын гете буса сенден айрылып,
Сыр билдирме огъар, вёре, къайгъырып.
1168. Къакъ эменден ишленсе де къапулар,
Уьйге гирме уручугъа ёл табылар.
1169. Къурдашларым ёкъ мен эсге алмагъан,
Бири тюгюл юрегимде къалмагъан.
1170. «Къоюгъуз, – дей рекламалар, – сувланы».
«Ичигиз, – дей, – гьар гюн тюрлю пиваны».
1171. Къанатлы сёз ерге тюшмей авуздан
Яда не этсе де таймай язывдан.
1172. Къысмат сагъа тувра атса бичагъын,
Йыгъыларсан, гёрсетмесенг къоччагъынг.
140
1173. Къалп акъча сюреген ерде гьакимлик
Ябушув, къалмагъал, уру – даимлик.
1174. Къатын сёзню уста кюйде юрюте,
Башлап эрни буз юрегин ирите.
1175. Къарай туруп йыр китапны жылтына,
Макътав язды ол авторну атына.
1176. Къыймат бермей туруп этген ишине,
Тышдан къарап багьа берме гишиге.
1177. Къоркъачгъа да гечелер тюш гёрюне,
Къоччакъ йимик тюшюп давну тёрюне.
1178. Къуллукъ этип турмасанг бар гьакъылгъа,
О увалып ошар увакъ чагъылгъа.
1179. Къалма тюшсе бир гьайгевню уьюнде,
Макъта яшав гьалын да ва кююн де.
1180. Къыш эртен гюмюшдей къувлуй таза къар,
Къызгъанмай Гюн ону нечик «тазалар»?!
1181. Къатынынга сюе бусанг баш болма,
Айтды-къуйтду булкъунуна къошулма.
1182. Къазывчуну аты болар терекде,
Язывчуну хаты къалар юрекде.
141
1183. Къурдашынга борчгъа акъча бердингми –
Янгылыш иш этгенингни билдингми?
1184. Къатынланы къуймурлугъу – хошундан,
Аривлюгю савлугъунда яшынгъан.
1185. Къалп акъчасы бар такъсыргъа тутулмай,
Тутулса да, туснакъ уьйде олтурмай.
1186. Къызынгны макътадынг авзунгдан салмай,
Гелгенлер гетдилер, юреги алмай.
1187. Къайгъы булан бегилген сонг перчиндей,
Зар юрекни тююнлери чечилмей.
1188. Къызгъанып ашамай буса барны да,
Къарымны, балики, ёкъдур къарны да.
1189. Къалсын учун акъчанг исси къойнунгда,
Ортакъчылыкъ этме «оймакъ» оюнда.
1190. Къара гюллер йимик башын иеген,
Эпсиз пашман ойлар мени елеген.
1191. Къара чёрек къолай излеп сен тапгъан
Тюрлю ашдан, къайгъылы сен хапгъан.
1192. Къызармагъа тюше бизге къачан да
Оьзгелени онгсуз иши учун да.
142
1193. Къой, къайырмас, бирлер мени гюллесин,
Тек уьстюме «амалсыз» деп гелмесин.
1194. Къулачынгны яйып тавдан юрюме,
Бетинг ташгъа тиер, тюшсе – сюрюнме.
1195. Къомурсгъа къалкъыгъа мине тармаша:
«Не уллу дюнья!» – деп бола тамаша.
1196. Къуллукъ этип турса увакъ-тюекге,
Къайнар гьислер гелмей сувукъ юрекге.
1197. Къатынланы алып-салып ойнагъан –
Яшайман деп, оьз оьмюрюн чайнагъан.
1198. Къысмат сюймей бир гюн бизин йыкъмагъа,
Бир гиччирек япсар къоя чыкъмагъа.
1199. Къарасанг яш ойнайгъан къурч оюнгъа,
Яшлыкъ гелмей къалажакъмы оюнга?!
1200. Къой сиривдей булутлар яз гечеги
Ай къойчусу булан тавгъа гёчеми?!
1201. Къарангыдан къайры затны гёрмейген
Гомер* язгъан поэмалар оьлмейген.
1202. Къарт болгъанда, билме сюйсенг аянын,
Сени бетинг – сени оьмюрбаянынг.
1203. Къатын сёйлей буса алып уллудан,
Азат болма къыйын ону къолундан.
1204.
Л
акъырынгны сюе бусанг кюйлеме,
Алим адам булан артыкъ сёйлеме.
1205. Лап уллу ачувну гётерген къолай,
Биревге яманлыкъ этгинче шолай.
1206. Лектор, залда олтургъанлар сорай деп,
Жавап берип тургъан: «Болма ярай», – деп.
1207. Лап ювукъ къардашынг болсун дагъы ол,
Хатирсиз адамдан, вёре, ари бол.
143
144
1208.
М
акътав ошай чарны ялпакъ ташына,
Минг ашалып бир гюн буса ташлана.
1209. Макътасам да тахшагьарны бугюнюн,
Сагъынаман ата юртну тютюнюн.
1210. Мюкюр болмакъ этген осал ишине –
Шо да уллу оьрлюк гьар-бир гишиге.
1211. Мен адамны гёрмегенмен «ма» дейген,
Гьакъ юрекден сююп налог тёлейген.
1212. Мен тутгъан кёп умутлар лап уллудан
Гёгюрчюндей учуп гетген къолумдан.
1213. «Мен халкъгъа къарайман гьаман
онг гёзден», –
Дей гьаким сол гёзюн тас этген тезден.
1214. Масхараны англамайгъан агъа да,
Бирни йимик чалны бузгъан бугъа да.
1215. Муъжизат* иш шайтан салгъан палмы экен?!
Бир жибинден бир пил этген бармы экен?!
1216. Мен кочапгъа санамасман кимни де,
Кепин бузса авурлугъу кемни де.
1217. Макъталса да топуракъны къарасы,
Нече де кёп адам салгъан ярасы.
145
1218. Мен сюемен «сёз денгизге» тор атма,
Эркин ойлу экиликлер яратма.
1219. Минг амаллы ялгъан уьлюш-пай йимик,
Гьакъыкъатгъа ягъыла о май йимик.
1220. Макюрчю сюйгенде кютме умутун,
Ахтара адамны лап да гьанкъутун.
1221. Маънасы ёкъ арив сёзлер моддагъы –
Чий агъачны тютюнюдей отдагъы.
1222. Масъалангны салгъынчагъа базаргъа,
Ойлашып ал, алгъасамай биразгъа.
1223. Минг ойлашып, бир айтгъаным бар шунда,
Тек тюгюлмен биревню де харшында.
1224. Меч отунда гюе туруп гьар кишен,
Есир болма сюймес къолда ишленген.
1225. Макюрчю де женнетге ёл табажакъ,
Онда акъча берип гирме къаражакъ.
1226. Мальян адам излей туруп хайырны,
Балгъа къошуп сатар терек чайырны.
1227. Макътав – арив тигилген акъ гёлекдей,
Магъа олай исбайылыкъ герекмей.
146
1228. Молла мавлет этемен деп айтгъанлы,
Нече йылдыр къарлыгъачлар къайтгъаны?!
1229. Макътав чюйген сайын бийик кёклеге,
Тюшмей бир де гюргюр йимик гёпмеге.
1230. Макътав излеп юрюйгенлер санавсуз,
Тийишлини яшав таба соравсуз.
1231. Макътав этип юрюсенг оьз-оьзюнге,
Бирев къулакъасмас сени сёзюнге.
1232. Малынг-мюлкюнг болгъан чакъы байлыкъда
Анцукъуллукъ булан арта гьайлыкъ да.
1233. Магъа къолай бер хари деп ялынмай,
Тюкенлерде гьакъыл сатып алынмай.
1234. Макътаса да сени адам оьр чинли,
Тюшмей сагъа тутма эки бичимни.
1235. Макътанма бай къурдашым бар мени деп,
Кёп акъчагъа сатар бир гюн сени де.
1236. Макътавлар къазанма сюйген адамлар
Этелер гьиллалар булан гьарамлар.
1237. Маякъ йимик янып яхшы адам да,
Башгъалагъа ёл гёрсете боранда.
148
1238. Маъналы сёз эпсиз сийрек маъдандай,
Табиатдан хыйлы излеп тапгъандай.
1239. «Мен байман!» – деп сен оьзюнгню оьр тутма,
Ярлы атадан тувгъанынгны унутма.
1240. Макътаса да къолай йырав атынгны,
Эшитгенче сюркюч сёзюн ятынгны.
1241. Макътав къачып сокъмагъындан къачакъны,
Арты булан юрюп тура къоччакъны.
1242. Макътайгъанда къызланы гёк гёзлерин,
Гёрмейбиз чи мамукъдай акъ тизлерин.
1243. Малим этме сююп абур этгенин,
Минмарадан башлай Гюнеш эртенин.
1244. Миллетде кийиздей буса уланлар,
Оьз элде оьзлеге ишлер – бугъавлар.
1245. Макътав канзи бийиклеге элтеген
Игитге де сакълыкъ пуршав этмеген.
1246. Мююз чыкъма башлай эрни башына,
Юрюй буса къатыны оьз хошуна.
1247. Магъа къаршы, хоншум, ялкъмай ишлейсен,
Бир оьзюнгню, бир итингни тишейсен.
149
1248. Магьи сап, гюмюш къын – хынжал къылавлу
Гелтирген нечесе уьйге йылавну.
1249. Миллионлар ес болса да чинлеге,
Халкъ абур-сый эте мингден бирлеге.
1250. Мени къыйнай сагъа къыйын къопгъанда,
Сени буса – магъа байлыкъ юкъгъанда.
1251. Макъталса да сюр бёрк нече тиллерде,
Бир башны да сакъламагъан гюлледен.
1252. Масъалагъа болмаса тюз къаравлар,
Айланасын къуршай тюрлю ёравлар.
1253. Мычыгъыш дав халкъгъа не гьал салмагъан?
Бир юртланы орну-оту къалмагъан.
1254. Макъталса да савгъатгъа къой бергенлер,
Магъа артыкъ гьакъыллы ой бергенлер.
1255. Макюрчюлер, ютгъан намус ва ягьны,
Кёмекге кёп атын тута Аллагьны.
1256. Масхараны англамайгъан ярты адам,
Бизге пуршав этмей тай чы ортадан!
1257. Макътав гьакъда ойлашагъан савунда
Таш суратын гёре шагьар бавунда.
150
1258. Муратланы тутагъанны уллудан
Имканлыкълар гелип къала къолундан.
1259. Масхаралар ошай ашны тузуна:
Кёп салынса, бар татыву бузула.
1260. Масхарагъа гьонкъа адам кюлемес,
Бирев тишинг ач хари деп тилемес.
1261. Мезгиллери болагъандай дазуну,
Еси болма герек гьар ким авзуну.
1262. Масхараны къоймаса лап ярты да,
Къайсыны да яман бите арты да.
1263.
Н
151
асип ошап дангылдагъы уфукъгъа,
Арек бола баргъан сайын ювукъгъа.
1264. Намус – чомарт юрекни нюр чырагъы,
Инсанлагъа ярыкъ берме тарыгъы.
1265. Намуссуз адамны этсенг хатирин,
Билмежек сен этген ишни хадирин.
1266. Насипли этмейли биревню сама,
Оьзюнгню талайлы кесге санама.
1267. Не айтма да бола сизге моллагъыз,
Оьзюгюзню оюгъузну къоллагъыз.
1268. Не берсек де кёплюк этмей савгъатгъа,
Уллу Ватан давда болгъан сакъатгъа.
1269. Насипсиз эсирген адамгъа ошай,
Оьзюню тас этип, излеме башлай.
1270. Нечакъы сен болсанг агъач атмагъа,
Шончакъыны гьазир оьртен ютмагъа.
1271. Нече де тар хасиятлы гишисен,
Къонакъ гелсе, гюргюр йимик шишесен.
1272. Намарт къурдаш башынг сёйлеп чыгъажакъ,
Ахыр бир гюн уьюнгню де йыгъажакъ.
152
1273. Намартны да, юрегине тыгъылып,
Сюювю бар чыкъмай къалгъан илыгъып.
1274. Нас адамны тергев булан ёрап да,
Билме бола гёзлерине къарап да.
1275. Налоглар шу кюйде жыйылса бизден,
Тангала алынар гьар бизин сёзден.
1276. Нечакъы сен уьйретсенг де агьмакъны,
Унутажакъ ишге барар сокъмакъны.
1277. Нечик арив юрт ахшамны макъамы?!
Сюйген юрек огъар тынглап ялкъамы?!
1278. Не эди биз чыгъарагъан о харж чы,
Кюлеп турмай буса бизге халмажчы.
1279. Нече Башгъа сужда этип юрюдюк?!
Гьарисини ёлунда бир сюрюндюк.
1280. Нечелер олтургъан бу алтын тахда?!
Къайсы шагь ойлашгъан савда о гьакъда?!
1281. Не зат барны ерни етти къатында
Яшырмагъа бола тилни артында.
1282. Насигьат сёзлени билмейген сыйын
Адамгъа англатма оьтесиз къыйын.
153
1283. Нече де сюемен сёзню таъсирли,
Къандырып къоягъан къурчун шаирни.
1284. Намаз булан башым ерге ийгенде,
Гьис этемен оьзюм кёкге тийгендей.
1285. Негьакъ бузгъан къурдашлыкъны ваъдасын
Сонг-сонг англай ону терен маънасын.
1286. Наз юрегин болмай бусанг елеме,
Тиштайпадан герти сююв тилеме.
1287. Насигьатлар, мисалларсыз берилген,
Мизанлагъа ошай малсыз чегилген.
1288. Нечик арив уьст гийим де – сувукъ мод,
Ичден исив бермей буса юрек от.
1289. Не саялы яшайгъанынг англасанг,
Оьлегенде минг гьёкюнчлю болмассан.
1290. Насипсизни уьюнде гюн артылар,
Тёрюндеги бош тюбек де атылар.
1291. Нече-нече къатты сёзлер булан да
Къалаланы алмагъан бир улан да.
1292. Насип гьакъда сюе бусанг ойлашма,
Къыйынлы гюн къысматынга къайнашма.
154
1293. Намарт адам тюшюп нечик гьалгъа да,
Агъу къошуп берме гьазир балгъа да.
1294. Насипни лап уллусу ва гиччиси –
Гьар къайсы да дюр сюювню элчиси.
1295. Насип къартлыкъ булан сама гелмеген,
Бу дюньяда сен барынгны билмеген.
1296. Намусунга къаршы чыгъып юрюсенг,
«Адам» деген атны еси тюгюлсен.
1297. Намарт кесни уьюне от къабунса,
Тамаша бар сёндюрме ким табулса.
1298. Не айта деп сагьнагъа да къарай тур,
Юхлап къалма бола онда оратор.
1299. Намарт ойлар болмай башда гелишип,
Бири-бири булан тура эришип.
1300. Не хас десенг хасияты осалгъа:
Башгъаланы тутагъаны мысгъылгъа.
1301. Насип пайлар уьлешсе де гьар кимге,
Биревге де бир зат бермей даимге.
1302. Насигьатлар берме эпсиз тынч бола,
Алагъанлар азгъа кёбю пуч бола.
155
1303. Неге шаир тюгюлмен деп къыйналма,
Ол генерал тюгюл тойда сыйланма.
1304. Намусу ва рагьмусу ёкъ адамны
Юрегинде насы бола аранны.
1305. Насип гелмей ташып акъгъан сел болуп,
Геле аста эшеген яз ел болуп.
1306. Намуслу эр бола оьзюн якълама,
Къыйын ону туснакъда да сакълама.
1307. Намусу нас адамланы гьаман да,
Тазаламай къайнар сувлу гьамам да.
1308. Не гьакъыл да гелме бола оюнга,
Не борчну да кютме алма бойнунга.
1309. Нени де билмеге сюеген адам,
Кёклени уьйренип, ачар бир алам.
1310. Нечик буса яшавдагъы къайраты,
Шолай оьте адамны да хайраты.
1311. «Не дединг?!» – деп оьрдегилер къайнашмай,
Не айтсанг да ярай энни ойлашмай.
1312. Насипни де, ташгъын сувдай кёбюнден,
Эпсиз къыйын бола гелме эбинден.
156
1313. Намус – судья, эпсиз гючлю жазасы,
Гертилейген ону чинк де тазасын.
1314. Насип, бир гюн гелген учуп къув йимик,
Гете бармакъ аралардан сув йимик.
1315. Намарт къатын бир гюн эрге «тутула»,
Бу гезик де арив йылап къутула.
1316. Нечик-мечик ишлени де пешемей,
Шо саялы бир ерде де ишлемей.
1317. Неге бирлер янгызлыкъда ялкъалар,
Къоччакъ булан къурдаш болма къоркъалар?
1318.
О
157
ну сёкме ва сёйлеме бар гьазы,
Генг авзунда гёрюне тар бугъазы.
1319. Очарда хабарлай туруп макюрчю,
Бирдагъы ялгъангъа салды бир кюрчю.
1320. Ойкъазангъа жыйсанг терен билимни,
Тынч ишлетме болажакъсан тилингни.
1321. Осал адам не гьилла да табажакъ,
Оьч алмагъа нече ялаябажакъ.
1322. Ол ялгъанын тез яймаса тынышмай,
Тазиятда къулагъынга шыбышлай.
1323. Охуйгъандай Къуранны гьар аятын,
Юрегимде тува йырны гьар байты.
1324. Орталыкъны онгайлыгъы кёп бола,
Таякълардан сакъланмагъа эп бола.
1325. Ортакъ ишден баш къачырып яшынмакъ –
Халкъдан оьзюн осаллыгъын яшырмакъ.
1326. Ожакъда къалмагъал башласа къатын,
Орамны боюнда узатар артын.
1327. Осал малгъа йимик салгъан базаргъа,
Багьа бере охувчу сай асаргъа.
158
1328. Ойкъазанны ачыкъ буса къапгъачы,
Не къалгъанын къыйын онда тапма чы.
1329. Ол яшда бир ойнап ролюн тавкени,
Аян болду яшавда ким экени.
1330. Ойгъа таби болмаса гьар сёзюнг де,
Гёзьяш таймас сени эки гёзюнгде.
1331. Ол такътагъа гьаким атын яздыргъан,
Оьзю буса тухум-миллет аздыргъан.
1332. Оюбузда тюгюл буса тангала,
Бугюн этген ишибизден не къала?!
1333. Осалланы онгсуз айтгъан сёзюне
Яман къарап къойсанг таман гёзюне.
1334. Огь, нече де къыйын сени англама!