Ёмюрле Жолу - 3
Башхалыкъ болмай, кёзюмю
Мынга кёз жашы тёгюлдю.
Бек мудах этди кёлюмю.
Илячинни ётгюрлюгю
Созалмад къысха ёмюрню,
Алай тюзлюкню ёкюлю
Болуп ётдю аны ёмюрю.
Тюзлюкню чууакъ кёгюню,
Жерге мудах къарап кюню,
Къаралып къалды тюрсюню,
Илячиннге ана кёллю.
Илячин а шатык ёнлю,
Энтда башын кётюрдю.
Жетгенин кёрюп ёлюмню,
Кюннге къарады тёзюмлю.
Ахыр минутунда кюнню,
Тансыкълады эки кёзю,
Кюннге айтырыкъ ахыр сёзню
Айтып, къанатын кётюрдю.
Къанатлары энтда кёкню
Толкъунуна кётюрюлдю.
Тюзлюкню ёлюмсюзлюгю
Жерден сибирди ёлюмню.
96
Дунияны къаты сюдюсю
Илячинни ишнн сюздю.
Зорлукъну ол кёрге тюртдю,
Къурч бугъоуларын да юздю.
А
7 Д1. Кудаев.
КЪАЗАХ ЖЕРИ
ШАМАЛГЪАН
Кечени къарангылыгъы
Жерни бетин тумалады.
Тёшде субай назыланы
Да къойнуна къучакълады.
Къышхы акъ къырпакълы туман,
Бери энишге салынып таудан,
Бир зат эмгенча тау суудан,
Суугъа жатханд бауурундан.
I ' I '.
Къардан сарх кийип Шамалгъан,
Башын кётюред тумандан.
Аллымда къазах ауулдан
Эшитеме бёрю улугъан.
Чанасында къазах туугъан
Ажашмай барады жолдан.
Акъырын сылай къолумдан
Юлюш чыгъарад тонундан.
Арлакъгъа тебе орнундан,
Къаты къучакълайд бойнумдап
Уппа эте уууртумдан,
Хапар айтад жашауундан.
Бек эрттеден жашлыгъымдан
Кетмей акъылымда тургъан,
Мени жанымы сакълагъан,
Багъалым жокъ ол адамдан.
98
• J
Знди аны бир кёралсам,
Къучакълап къойнума алсам.
Багъалыд манга, тюз айтсам,
Аны кёлюн бир алалсам.
Аны мен жашау жолумда
Салдым жюрек тамырыма,
Киргинчи мен къабырыма,
Жашарма жюрекге сала.
ЖАРСЫУУМ
Ётдюле кечеле, бир талай кюнле,
Бет сыфатынг эки кёзюмде.
Жашау ёмюрюмде жер этегинде
Жюрек жулдузум болдунг ёмюрюмде.
Экибиз жерни эки этегинде
Болсакъ да, турдунг шарт жюрегимде.
Бизни къадар къоймад бирге тюберге,
Бир бирге термиле къалдыла жюрекле.
Болумсуз умут жатый тёшегиме,
Дайым тюшюмде жюрюдюнг биргеме.
Бош умутлада ётюрюк тюшледе.
Жашау нёгерим болдунг биргеме.
Къара танг атды да биз экибизге,
Бёлюнюп кетдик эки башха жерге.
Жюрекле эзиле сюймеклик сезимде,
Айырылып къалдыкъ ахыр ёмюрге.
Эсингдемид Павлодар аулакъ тюзде
Эгиз къозулача экибиз бирге?
Учу-къыйырсыз аулакъ тюзюнде
О жел анасын жилягъанын бизге.
Жашлыгъыбыз аны билалмаед сезе,
Къыйын кюн жюрекле сагъышдан безе.
Тынгыламадыкъ къайгъылы желге,
Билмедик бизге нек жиляйса дерге.
Сёзюмю букъдурмай айтама кёзюнгде,
Жашауунг чакъмады иги мен сюйгенде.
Мудах жулдузум болдунг кёзюмде,
Тап ма кесим да сени биргенге.
100
КЁП ЗАТ БОЛАДЫ
Дунияда балах, къууанч да кёре,
Алай жашайла адамла жерде.
Къара балах жанып келген кюнледе
Бир бирге болуша келгендиле эрле.
Къара душман келип къалады бирде,
Ай, кюн, жулдуз да кёрюнмей кёгюнгде.
Балах жюйюсханы киред юйюнге,
Къайгъы гурт жатад босагъа тюбюнгде.
Къара жилянны къысып жюрегинге,
Жиляйса жууугъунг-ахлунг ёлгенде.
Къара чаре басып кюнюнгю юсюне,
Кюнюнг кечеча кёрюнед кёзюнге.
Хатерсиз къадар балахны келтире
Киреди тыпыр кюйюнге.
Юйюнгю жарыкъ чырагъын ёчюлте,
Кюрешед юйюнгю артындан этерге.
Балах келгенде ахшы кишиле
Тыянадыла бири бирине.
Сабанларын сюре, малларын кюте,
Келген балахны арбаздан ёчюлте.
Къыйынлыкъны ташча аркъанга кётюре,
Эрликни шарайыпсыз жюрюте.
Бурху гыржынны тенг этип тенгине,
Алай келгендиле батыр эр кёллюле.
Балах басханда, андан юйюге,
Эр къачып кирмейд ата юйюне.
Ахыр да жашауундан тюнгюле,
Жюрюмейд жерде амандан сюйреле.
101
ТАШЛЫ ДУРКЪУ
Чиммакъ-акъ чакъгъан дугъумла,
Бетлерин тута жаууннга,
Дух ийис эте бурнума,
Ёселле бу таш дуркъуда.
Эринмей бери бурула,
Бизге къайт къабыр буруугъа
Дегенча, саргъалгъан сынла
Къарайла баргъан жолума.
О, къап-къачан ёлген нартла,
Бюгюн бу дуния шартында,
Жаталла ташлы дуркъуда
Артал да саналмай жукъгъа.
Жюгюмю аркъамдан ата,
Олтурдум къабыр дуркъуда.
Чакъгъан дугъумну жанында
Кёзлерим къалкъыугъа бара.
Арып келген жолоучугъа
Кёлекеде тынч солургъа
Дунияда бир амал болса,
Нед анга андан уллу саугьа?!
Эшда мени нарт къабырла
Да терен сезген болурла.
Бизге къабыргъа хоншуда
Жат да солу дей болурла.
Жап-жашил гелеу дуркъуда
Эс алып жатдым алайда.
Аллымда бийик къар таула,
Бетлери булут паранжа.
102
Дунияны ариулугьуна
Къарадым, жюрек токъ бола,
Къалай ариуду бу дуния —
Акъ чакъгъан дугъумла, чумла.
Суула тенгизлеге саркъа,
Дугъумла чиммакъ-акъ чагъа.
Мен бюгюн Бахсан аузунда
Къарадым Бахсан тангына.
ТЕНГИЗ ЖАГЪАДА
Кёкге къарайма, къарайма тенгизге,
Экисин бир ана тапхан эгизле
Кибик алай кёрюнелле кёзюме.
Бир бирге жеталмай тургъанча, термиле.
Бу ай жарыкъда къарайма тенгизге,
Ай да, жулдузла да жаналла ичинде,
Къыз жасанып къарагъанча кюзгюге,
Кёк алай къарап турад тенгизге.
Кёкню кюзгюсю кём-кёк тенгиз,
Кёк бла бирге ушайсыз экигиз.
Бир бирден узакъды жашау кенглигигиз,
Эгизлеча ушайд бир бирге халигиз.
Термилип къарайсыз биринг биринге,
Тюберге амал болмагъанча ёмюрде,
Къалай бек ушайсыз эки сюйгеннге,
Къадар жашауларын бирден юзгеннге.
Бир бирин кёрюп кечеде, кюнде,
ЖаШау жоллары келишмеген бирге.
Аллай сюйгенле бард жер юсюнде,
Ала кёрюнелле бюгюн кёзюме.
Андан жазама назмуму да сизге,
Жюрегим хар биринги теренден сезе.
Тюбешиу жокъча кёк бла тенгизге,
Сизге да жокъ тюбешиу ёмюр жюзюнде.
Жашау нёгер болургъа биринг биринге
Къадар жокъ сизге дуния кенгинде.
Тенгиз бла кёкча дуния жюзюнде,
Эки айырылып узакъгъа кетгенле.
104
Бет сыфатла сюйген жюрекледе
Эркин жер алгъандыла кеслерине.
Темир къадамада бир бирге термиле,
Жашайла жюрекни тамырларын эме.
ЖЕЛ АНАСЫ
Таудан ургъан сабыр жел,
Кел, жаным, къууанчлы кел.
Тюзледен гюл алып кел
Депми ийгенд акъкекел?
Кел, жууукъ бол юйюме,
Къызгъанч киши тюйюлме.
Жеталмаз деп кёлюме,
Терс жанына терилме.
Атам, анам ёмюрде
Жашагъанд тау ичинде.
Анам, сютюн эмизе,
Ёсдюргенди ол жерде.
Мен анда юйреннгенме
Анам деп сёлеширге,
Анам десем, тилиме
Ол сёз бал кибик тие.
Мен анда юйреннгенме
Эмиликге минерге.
Таулу халкъны ичинде
Адеп, намыс да билирге.
Тауланы бийигине
Жюрегими иеме,
Тауладан жюрегиме
Кюн тыякъла тиелле.
Тауланы ёрюшюнде
Къойларымы кютгенме,
Жугъутурну кёзюнден
Тутуп уппа этгенме.
106
Бийик чынгыл кекелде
Жумарукъгъа тюберге,
Будут шарына мине,
Учуп чыкъгъанма ёрге.
Къая чынгыл эрнинде
Жумарукъну кёргенде,
Къондуруп ёшюнюме,
Уппа этап кетгенме.
АЛМА-АТА
Сууукъгъа, иссиге да чыдай,
Ёсед аулакъда элме жангызлай.
Емюрлени саркъыууна къарай,
Заманланы жырына тынгылай.
Къыйырсыз, чексиз аулакъ кенгинде,
Мындан башха зат кёрюнмейд кёзге.
Жерде кесини жангызлыгъын сезе,
Ёмюрде жангызлыкъдан безе
Жел исси къумну кётюред да кёкге,
Гюрюлдеп ёшюн урад жангыз терекге.
Элме шош-шош ары-бери къаймише,
Эштеме, шыбырдайд кеси кесине:
«Къадар, мени жангыз этдинг ёмюрге,
Жашау нёгерим мени кёлеке.
Хорлатмам кесими боран кётлекге,
Умут этсе да мени гунч этерге»,—
Деп шош шыбырдайд ол, жерге бегине,
Жангызма деп къоркъуу алмай эсине.
Кесин санайды эки элмеге,
Кёлекесин нёгер этап кесине.
Салкъынлыкъ эте ётгеннге-сётгеннге,
Ёсед къарт элме къазах тюзледе.
Къыш чиммакъ агъара, жай кёгере,
Жашил нюр чача тёгерегине.
Кесими туугъан элим Чегемге
Мен ол терекни теппе-тенг эте,
Жатып жукъладым жарыкъ ай кече,
Джамбулну жырлагъан жыр ёнюн эште.
108
Аулакъ кенгде домбра чертиле,
Мени тынч жукъугъа бёледиле.
Джамбул орнатханча жангыз элме,
Жамычы болду юсюме ол кече.
КЁЛЮ КЪУРУГЪАН МАКЪА
Кёлю мылысыз къуругъан макъа,
Мудах къарайды узакъ аулакъгъа.
От тюшюп, кюйюп къалгъан босагъа,
Нёгери болуп къошулгъанд анга.
Бюгюн ала экиси да хоншула,
Амалсыз кюн бир бирге къошула.
Елюм башын салгъанд тыпыр ташына,
Босагъа ташлары кёкге чачыла.
Кюйген босагъада ёксюз сабийлени
Жиляулары ашайд къулакъ жигими.
Жилямукъ сытхан сабий кёзлери
Жюрек жарсыуум болгъанды мени.
Мудах отну кюл кесеулери
Жубанчлары болгъанд сабийлени,
Ёчюлге хазыр от жилтинлени
Къутургъан жел гунч этип кетди.
Ненча бир ёмюрледен бери
Къурумай тургъан макъа тенгизин,
Сары къум болуп, боран сибирди,
Бюгюн а болду къамиш ёзени.
Кёлю мылысыз къуругъан макъа
Окъуна мудах чыгъады аулакъгъа.
Артына къарап кюйген ожакъгъа,
Сюркеле барад аны жапсаргъа.
ПО
чыкъ жы ЛТЫ РАЙДЫ
Эрттенликде кёк аулакъда
Жылтырайды чыкъ.
Къулагъыма шош шыбырдай,
Ётед аязчыкъ,
Чиммакъ чакъгъан тереклени
Шош шыбырдата,
Эринчек сенгирчгелени
Жыргъа сагъайта.
Ары-бери къаймишдире
Назик гюллени,
Кюмюш инжилери тюше
Жашнайд юслери.
Кюзлюкле шууулдайла
Тухтуй тауушда,
Юслеринде чардакъ тарта,
Мылы булутла.
Жай тангы къалай татлы,
Къалай къууатлы.
Эшигими нюрю къагъад
Сау табийгъатны.
Тазалыгъы кёз къаматад
Тара шауданны.
Таулада жарыкъ танг атад,
Дуния къууанчы.
111
Тёппесинде кюн таягъы
Субай наратны.
Тауда жашил нюр жанады,
Жарыкъ танг атды.
Танг жарыгъы булбулланы
Жыргъа сагъайтды.
Чиммакъ бийик чыранланы.
Да жылтыратды.
КЪЫЗЧЫКЪ БЛА ГЮЛЛЕ
Къызчыкъ гюллени сугъарад
Арбазларында.
Кюн анга къарап къууанад
Хар такъыйкъада.
Гюл суратла салыннганды
Гюлмендисине.
Ол гюлге ушап къалгъанды
Гюлле ичинде.
Аны бет ингиликчиги
Гюл чапыракълай.
Жайны салкъын ингирлиги
Сукъланып къарай.
Кюн батады аны айгъа
Аманат эте.
Къыз ийнарчыкъларын айта
Турад жай кече.
Ай къызчыкъны гюллерине
Сют бону тёте,
Ингирлик чыкъ юслерине
Акъырын чёге.
Табийгъатны ариулугъу
Жукъгъанд къызчыкъгъа.
Тазалыгъы шаудан сууну
Бетчигин жууа.
Кюн тыягъы эрттенликде
Бетине къагъа,
Аны эки кёзчюгюнде
Баллиле чагьа.
8 М Кудаев
113
К/ьызчыкъны акъ бойнунда
Алтын минчакъла.
Аланы юсюнде жанад
Кечги жулдузла.
УЗАКЪДАН КЪАРАЙМА
Чиммакъ тёппелеригизге
Къабартыдан къарап ёрге,
Узалып акъ тёппегизге,
Сизни бир уппа этерге.
Къарайма танг эрттенликде,
Мында -— Биринчи Чегемде —
Кюмюш жютюлеригизде,
Къараргъа шаудан кюзгюге.
Тауланы бийиклигине,
Жайлыкъла жашиллигине.
Къаршы барып тюбюгюзге,
Къараргъа тюрсюнюгюзге.
Чиммакъ чыран тёппелеге
Булут паранжа тюбюнде,
Кюн къакъдырмай юслерине.
Башларын сир тутуп ёрге.
Битеу жашау ёмюрюмде,
Таймай сизни юсюгюзде
Жюрюдюм, гелеу ёрюшле,
Гюл толкъунлагъа кёмюле.
Кийикле, къойла да бирге,
Марал ёкюре Чегетде,
Аны бузоуун эмизе
Къалын наратны ичинде.
Жюрегим сизден эриге
Билмей сизни юсюгюзде,
Зыгъыр тёшле, шаушюгютле,
Башы эсленмеген бийикле.
8*
115
Башы эсленмеген бийикле,
Акъ булутла тёппегизде,
Булутдан юзмелт ийире,
Сууура да кёкге ие.
ТИЛЕЙМЕ
Кечгинлик беригиз, арыгъан санларым,
Дунияны кенгинде мен кёп айландым.
Емюрден ахыргъа тюзлюкге байландым,
Дунияны мюлкюнден аны сайлап алдым.
Кёп балах манга ёшюн ура бездим,
Тюзлюкню жолун оюлмазын сездим,
Мени дайым тюзлюк болду ёкюлюм,
Барына чыдадым, барына да тёздюм.
Дуниягъа биринчи атлагъан атламым.
Анамы жер жутуп ёксюз къалгъаным.
Бек гитче заманым, сабийлик чагъым,
Элим, халкъым барда апчымай жашадым.
Татлы ана ёшюнюм, ана ууузум,
Ана жер бауурум, туугъан ауулум.
Сабий ауугъум, татлы гюл ауугъум.
Инжи бюртюкча, сабий жилямугъум.
Ана тобукъгъа башымы салмадым,
Балам деп башымы да сыламадынг.
Ексюзлюк жюкню гитчелей кётюрдюм,
Кёп ёрде абындым, кёп жерде жюгюндюм.
Дуния жашауум, дуния зауукълугъум,
Ахшыла барындан халкъгъа къошулдум.
Жюрек къууанчым, жюрек толкъунлугъум,
Тюзлюк тыпырымда жарыкъ жанды отум.
Тюзлюкге байламлы, жашау учурум,
Ненча балахны отундан къутулдум.
Мени хар тенгим, хар бир жууугъум,
Барынгдан да жарыкъ болгъанд жашауум.
117
БЮГЮН ЭЛИМДЕ
Жап-жашил жай эрттенлигим,
Къууанып, хош келгин дедим.
Арбазда срге сюелдим,
Халкъыма насып тиледим.
Кюнлюмлерим, чегетлерим,
Гюл'кюйюздю тёгерегим.
Гюл ийис этед кёлегим,
Тау ёрюшге тёнгередим.
Бюгюнча былай кёзлерим
Дуниядан тоймай кёрмедим.
Бюгюн кёгюмча кёгердим,
Жерим кибик жашиллендим.
Киндигим кесилген жерим,
Май тангымча жашиллендим.
Къалай тынч ишлейд жюрегим,
Жашил гюлдю кёкюрегим.
Бюгюннгю кюннгю ёмюрюм
Мен гюл тёшекде ётдюрдюм.
Шаудан сууу — кюмюш кюзгюм,
Гюл окъаданды жюзюгюм.
Жашау кюзгюм, шаудан кюзгюм,
Ненча затны сенде кёрдюм,
Жаш ёмюрюм, къарт ёмюрюм,
Бар жашаудан айтхан сёзюм.
Бюгюн эки кёз жилтиним
Сени тансыкълайд, Чегемим.
Ачла тойдургъан Чегемим,
Суусапла къаннган Чегемим.
118
Жашлай мен сени тас этдим,
Узакъда кюсеп изледим.
Зулму бийге ийилмедим,
Тюзлюкню этегин иймедим.
Кёп къара тангнга тюбедим,
Тюзлюк болгъанлай нёгерим.
Бир тюрленмей къайтып келдим,
Чегем, Чегем, саума дедим.
КАСПИЙДЕ
Дунияда биринчи кере
Миннгеним буду кемеге.
Бюгюн кемени юсюнде
Къарайма тенгиз бетине,
Жап-жашил чакъгъан кюзлюкге,
Жел ургъан кибик кёзюме.
Алай кёрюнед тенгизде
Жел толкъунларын кётюрсе.
Тенгизни кём-кёклюгюне
Барама жырымы эте.
Тенгиз толкъунлада жюзе,
Жыр эте кём-кёклюгюне.
Жашил гелеулю тау бетге
Къарагъан кибик жур теке,
Къарайма кём-кёк тенгизге.
Кёк толкъунла ёрелеше.
Мен сюеем мындан эсе
Тау жайлыкъда жух кекелде,
Тынгылай шаудан ёнюне,
Жатып турургъа тау ёрюшде.
Толкъун толкъуннга демлеше,
Бир бирине ёшюнлеше,
Арсланла кибик сермеше,
Тас болалла кёз юсюмде.
Ойнайла бюгюн Каспийде,
Мен да аланы ичинде.
Таулада къой сюрюуюме
Тансыкъ болуп, чабакъ кюте.
120
КЪЫШ ЭРТТЕН
Декабрь эрттенлигинде,
Къар жатмагъан кюнлюм бетде
Забадан отлайд къарт теке,
Артына-аллына жюгене.
Къар а къузгъун а бийикде
Къарайды къаядан энишге.
Мыллык ашаргъа термиле,
Селегейлери да келе.
Текени мюйюзлерине,
Учуп къонаргъа кюреше,
Келеди къая эрнине,
Ёрге-кёкге кётюрюле.
Текени боз кекелине
Къузгъун къонар умут эте,
Жумулад къаядан энишге,
Къаядан атып ёлтюрюрге.
Мюйюзлерин силке теке,
ё т ю п барад кёнделеннге.
Къара къанатлы кёгюнде
Кюрешеди ёшюнлерге.
Аны ёмюрюн юзерге,
Кесине ашау этерге,
Къалын ташлы шаушюгютде,
Текени жоюп кетерге.
Таудан боран кётюрюле,
Болушады къарт текеге.
Къара къанатлыны сюре,
Алып кетди кёзкёрмезге.
121
Тизилдиле жолларына,
Мутхуз булутланы жара.
Энтда ала бизни журтха
Къайтырла жаз башында
ЭРТТЕНЛИК
Кюз кечени эрттенлиги,
Шошчукъ ачып тереземи,
Юйюме кирди да берн,
Уппа этип кетди бетими.
Кенгнге ачып эшигими,
Арбазгъа атдым кесими.
Хош келдинг, кюз эрттенлиги
Деп, къучакъладым гюллени.
Кёгетлени ийислери
Толкъун этди жюрегими.
Саргъалып бишген кертмени
Эриним ана эмчекча эмди.
Алманы бет ингилиги
Эшигимден кирип келди,
Юйде кёнделен четенни
Акъырын ичине кирди.
Бишген жюзюмле четенде,
Къыз кёзлерича кёзюме
Къаралла кюз эрттенликде,
Чыкъ жылтырай бетлеринде.
Сюйген къызымы кёзюне
Ушагъан бишген жюзюмле,
Сиз бюгюн мени юйюмде
Турасыз, берекет бере.
Къолума алып сизни ёрге,
Къайта салама четеннге.
Сюйген къызымы, кёзюне
Ушап, салдыгъыз эсиме.
125
Битеу дунияны юсюнде
Къап-къара бишген жюзюмле,
Ушайсыз къызла кёзюне,
Андан жаздым жыр тизгиннге.
БИЛЕМИСЕ
Тюнене жер акъ къар эди,
Бюгюн а ол да эриди.
Къар тюйюл эд жерни неси,
Жер иеди кесине кеси.
Тюнене тауланы туман
Жабып тепмеди орнундан.
Бюгюн а чууакъ ачылып,
Туман да кетди чачылып.
Туман тюйюлд не алагъа,
Ёмюрге жабышып къалгъа.
Дунияда кёпдю туманла,
Тауча тюрленмей турмазла.
Черек тюнене, бокъланып,
Бараед боза бет алып.
Бюгюн, кём-кёк тазаланып,
Барад тенгизлеге саркъып!..
Кир тюйюлд сууну неси,
Кирни суу тазалайд кеси.
Кири аз тюйюлдю жерни,
Суусуз тазаланмаз бири.
Мутхуз зди тюнене кюн,
Булутла басханед кёгюн.
Бюгюн жерге тёкгенд нюрюн,
Кём-кёк чууакъ этип юсюн.
Кюндю ёчюлмез чырагъы
Битеулей бу кенг дунияны.
Кёкню будут паранжасы
Болалмаз ай, кюн анасы.
127
КЪАР ЮЗЮЛДЮ, ТАКУШ!
Къар юзюлдю, къар юзюлдю,
Къулакъ шешдире гюр-гюрю,
Къаягъа тийип ёшюню,
Эки тар чатха бёлюндю.
Къутуруп келген сууукъ къар,
Терен курт болур да жукълар.
Бурундан къалгъан бир хапар
Мени жюрегими ашар.
Чегемде болуннган хапар,
Къарт Акка айтыучу хапар,
Акканы жюрегин эмген,
Эсимдед сабийлегимден.
Мен къалкъыу эте къойнунда,
Анда, Жылгы суу бойнунда,
Бетиме кёз жашы тама,
Оу, Такушум деп жиляса.
Жиляучем анга къошула,
Ол жилямаучед бошуна,
Оу Такушум, шау Такушум
Деп эште аны тауушун.
Бу къар юзюлген чегетде
Ол кюнню салды эсиме.
Къан ичиучю ит кадетле
Такушну ёлтюрген эдиле.
Зулмучу чанка къамала,
Жутдугъуз Такушну анда.
Зулму асмакъла къургъанда,
Тюзлеге чыбыкъ ургъанда.
128
Асмакъ агъачла къургъанда,
Халкъымы эзип тургъанда,
Кюнню басып кир булутла,
Ёмюрге жашар умутла.
Партизан юйлени чача,
Тюзлени асмакъгъа аса,
Тургъан о кадет ийнатла,
Сизни жаздым бу назмуда.
Къарт ана къарындашыма,
Башымы бу къаргъа сала,
Жиляйма къыргъыз жеринде,
Туугъан жеримден кенгде.
Туугъан анамча тауакел
Манга къошулуп жиляйд жел,
Большевик жюрекли Такуш,
Сени эсгертди бу къар таууш.
Къулакъларымы шешдире,
Бийик чатдан юзюлгенде,
Чегемни суратын кёре,
Такушну эсиме тюшюре.
Къарт анам Толгъурланы къыз,
Бюгюннгю юзюлген къар ыз,
Жюрегиме сиз барыгъыз
Терен сагъышны салдыгъыз.
Большевик жашынг къалайда?
Анда Жууунгу башында.
Акъ аскерчиледен къача,
Бахсаннга аууп кетип бара.
9 М. Кудаев
129
Аны жойгъан эдиле жолда,
Акъ аскерчи зулмучула,
ё л ю г ю н он айдан сора
Тапханелле терен куртда.
Алып келип о къарт ана,
Асырагъанд Пардыклада.
Къарадым юзюлген къаргъа,
Муну да назмума жаза.
Къарадым юзюлген къаргъа,
Кёзлеримден кёз жаш тама.
Кесин танымагъанлыкъгъа
Хапарын билдим жашлыкъда.
КЁЗБЛУЧУ ТЕНГЛЕ
Сафарбийге
Къарындашчыгъым, экибиз ёмюрде
Уллу кёллюлюк этмегенек кишиге.
Балах ёшюнлейди бюгюн юсюбюзге,
Кюрешеди отубузну ёчюлтюрге.
Биз тыянайыкъ къаты кишиликге,
Бу къыйын сагъат бизге келгенде.
Душманым ышанып жюрюсюн дунияда,
Быллай кюнледе кёзбаучу тенглеге.
Кёзбаучу тенгле, кёзбаучу тенгле.
Бурун сиз ёлмегиз деп жюрюгенле,
Тышындан жиляп, ичинден кюлгенле,
Бу къыйын кюнюмю артал сезмегенле.
Бу тюйюлд буруннгу кёзбау омакълыкъ,
Чагъырдан ичип не да кеф болмакълыкъ,
Босагъам излейд къаты кишиликни,
Бу къыйын кюнюмде биргеме келликни.
Бетсизле, бетсизле, кёзбаучу тенгле,
Къыйын кюнюмде къалдыла кенгде,
Мюйюшлеге къачып сууукъ кёргенде,
Къара балах манга жанып келгенде.
Къара балах манга жанып келгенде,
Бойнуму кесерге тебирегенинде,
Тенглерим керекли болгъан кюнюмде
Жангыз биригиз кёрюнмейсиз юйюмде.
9
131
Keen жанымча кёрюп тургъанларым,
Керти кюнюме билек суннганларым,
Мен билялмадым былай болгъанларын,
Ата босагъамы алдап тургъанларын.
Балах кюрешед билексиз этерге,
Юйюмю артындан къурутуп кетерге.
Бюгюн олтурад этегимден тутуп,
Жюрек тынчлыгъымы юйюмден къурутуп.
Ол къара желча жортад арбазда,
Кюрешед манга солуулукъ салмазгъа.
Тюзлюгюм, тюзлюгюм, болуш сен манга
Къанатеыз къаргъа болуп къалмазгъа.
МЁЛ ЮШ ПОДЕ
Эрттеден жюрегим термилген жерге,
Бир адам да алмай келдим нёгерге.
Жашил назыла, кём-кёк кёгере,
Май айда кибик январь кечеле.
Бийик назылада жашил ийнеле,
Суху жел урса, бетиме тюйреле.
Ёрлейме ёрге назылы чегетде,
Жюрегимде къалкъа назму тизгинле.
Тил тутуп тургъанча бир бирине,
Шум къатып нарат, назы терекле,
Къар тёппелерин жел силкиндире,
Къолтукълашалла бирге чёргеле.
Муштухул жел тауладан тюзлеге
Барад, акъ къарны аллында сюре.
Залкъыдыланы къужмуларын тинте,
Сууукъ къар къатыш чатлагъа тизе.
Талкъыны аузуна киргенча жерде,
Жукъ кёрюнмейд чатны ичинде,
Къууана назыла бийиклигине,
Жазча жерими жашиллигине.
Къууанама наратны кём-кёклюгюне,
Биреу орнатханча юй мюйюшюме.
Тёп-тёгерегим къая житиле —
Ёмюрлюк къар жатад тёппелеринде.
Къууана тауланы жашиллигине,
Жазама аны назму тизгиниме.
Кёкге къарайма, къышхы кёгюме,
Анда жап-жашил жулдузла кёрюне.
133
Аман кёз къарамасын бюгюн сизге,
Наратла, назыла, чыран жютюле,
Кёк жумарукъла, субай кийикле,
Гелеулю болсунла сизге тау ёрюшле.
КЮН БАТАДЫ
Отда жинк кибик къызара,
Батады кюн тауларыма.
Тау чатлары кеч бет ала,
Жашилленип тау арала.
Атымы кишенин сала,
Шош ат жерими да ала.
Былайда къонакъда къалгьа,
Тауну тансыкълап жатаргъа,
Тохтадым тау жайлыгьында.
Жух башлада боз булутла,
Кесимча жолоучулукъда
Арып келип жортууулда.
Къаршы барып шаудан суугъа,
Бетими-къолуму жууа.
Жашил нюр жана гюл тала,
Жюрегим насыпдан къана.
Бет жуууп бошагъанымда,
Дух ийис ура бурнума,
Къарадым кюмюш таулагъа,
Аламат таза хауагъа.
Мен да, жамычымы жаба,
Жатдым шауданны жанында.
Ма бу назмуму да жаза
Жулдузланы жарыгъында.
135
НЕ КЕП ТЕРМИЛДИМ
Етюрюк тюшге жюрегим термиле,
Бюгече нёгерим болдунг биргеме.
Къоргъашин маталлы туман тюбюнде,
Учу-къыйырсыз дунияны кенгинде.
Туман чыкъ сала кирпиклериме,
Жатып жукъладым ауругъан юйде.
Биягъы сени кёрдюм тюшюмде,
Сабий кёзлери эки ёшюнюнгде.
Шо сени къарап жангыз бир кёрюрге
Чыдамсыз жюрегим анга бек термиле.
Отча жюрюйдю кёкюрегимде
Жюрек, къанымы таза къанын эме.
От жагъасында жилтини ёчюле,
Жукъланып баргьан мудах кюл кесеуге
Сюймеклигибизни теппе-тенг эте,
Бир кёп инжилдим бу къарангы кече.
Ач болуп агъачдан улугъан бёрюге
Сюймеклигибизни элтип берирге
Эсиме тюшюп къалад бир бирде,
Жюрегим вулканча ургъанда ёрге.
Сюймеклигибизни атайым черекге,
Талцщтак этип элтсин тенгизлеге.
Кюйсюз шорхалада жюрегими эзе,
Элтсин да сукъсун тенгиз тюбюне.
Жюрегим чабакъ тишинде титиле,
Жутулуп къалмаз чабакъны ичине,
Сюймеклик отум ичин кюйдюре,
Жарыкъ жанып чыгъар тенгизни юсюне.
136
Узакъладан келген кеме башчыла,
Сейир этерле отну кёргенлеринде,
Сюймеклик оту ёчюлмезлигине
Шагъатлыкъ этерле кём-кёк тенгизле.
Тынгысыз жюрек тенгизле кёгюнде
Жарыкъ жулдуз болур ахыр ёмюрге,
Жауунчукъ болуп кёкден эриксе,
Дагъыда жауар мангача бирлеге.
ТЮШЮМДЕ КЕРЕМЕ СИЗНИ
Кесими туугъан жерим Чегемде
Сюйген тенглерим тюшюмде.
Жатама эски чиргимде,
Сиз биргемесиз ата юйюмде.
Аида тор ажир да Тюпде,
Къыргъыз тенгизи кёк Исси кёлде.
Бурунча сизни биргегизге,
Барама энтда ат терлете.
Чегем кёгюмю тюбюнде
Къарайма дуния кенгине.
Кече айгъа, кюндюз кюннге,
Тенглерим эсиме тюшген кюнледе.
Мен кёз къарамымы кюннге
Береме къара деп Чюйге,
Сора кюн батып кеч кирсе,
Барад да минед айны юсюне.
Ай къарайд мени кёзюме,
Къыргъыз жерине сют бояу тёге.
Мен къойла кютген къар жютюлеге
Тансыкълап къарайла кёз гинжиле.
Кёз къарамым айны юсюнде
Къарайд орам мюйюшлеге.
Жарыгъын ие эки сюйгеннге,
Кесини сюймеклиги тюшед эсине.
Кёз къарамым айны юсюнде,
Къарайд поэт терезелеге.
Жангы назмусун жаза тефтерине,
Бирде жилямукъ келед кёзлерине.
138
Дагъыда поэт, кёзлерин сюрте,
Жазып башлайды жангы тизгинле,
Ол къууанч этед бюгюннгю кюнлеге,
Эсине тюше ётюп кетгенле.
Темиркъул Аялыгъа назму сёзюнде
Ачыгъын айтад айны тюбюнде.
Акъ къар тауланы тёппелеринде
Къалай жырлайла къобуз тюекле.
ПЕЛИУАННЫ БАШЫНДА
Пелиуан чал башына
Боз булутланы жаба,
Туманнга тумалана
Думп болад кёз аллымда.
Тау къушлача булутла
Келип, келип къоналла,
Тойгъа чыкъгъан къызлача,
Гюрен туруп баралла.
Къойчу къош кёк дыркъыда
Тынч жаталла къысырла.
Къойчу сыртдан къычырса,
Къара къая жангыра.
Таудан ташла оюла,
Зынгырдайла къаяла.
Ёрюш сыртны башында
Отлайла жугъутурла.
Жаш къойчу къойларына
Къарайд туман ачылса.
Къойлары, юркюп, артха
Айланад ол къычырса.
Хыжысына тыяна
Сюрюуюню жанында.
Къаты басып туман а
Жукъ кёргюзтмейд аллында.
Бирде къаты басыла,
Айсыз кечеча бола.
Тенгизча толкъунлана
Киреди чатха, къолгъа.
140
Туман кюн тау жайлыкъда
Бек къыйынды къойчугъа.
Аны иги билелле
Къой кютюп сынагъанла.
ЭСГЕРИУ
Сабийлигимде болгъан хапарны
Бюгюннгю кюн шарт эсиме салды.
Сакъалым, башым чиммакъ агъарды,
Хапар жюрегиме жазылып къалды.
Саргъалып къалгъан таш хуналаны
Тёп-тёгереги къалын мурсалы.
Быланы ишлеген таш усталаны,
Ким биледи, къайдады къабырлары.
Нарт кишилени нарт хуналары,
Бюгюн сюелеме къатыгъызда къаршы,
Жомакъланы жигит шыякылары,
Хапар айтханча хар таш, хар къайсы.
Башымы сала къонгур ташлагъа,
Кюрешеме акъырын шыбырдаргъа.
Ала бир жукъ айтырыкъча манга,
Жатама хунаны къабыргъасында.
Осал назмуму мажал жазаргъа,
Хапар соруп таш дуркъулагъа,
Къысыр геммешлеча къадау ташла,
Къанлым аладан кёп хапар айтмасынла.
Тилсизле, тилсизле, жарлы факъырла,
Бюгюн манга была не зат айтсынла?!
Нартла къалагъан мурса дуркъула
Жаталла бюгюн шошчукъ, жукъуда.
Заманланы саркъыуунда нарт сынла
Бетлерин тута сакъ жауунлагъа,
Уруш боранлагъа шагъат бола,
Бетлеринде окъ, къылыч жарала
142
Туралла бюгюн да нарт жомакъ бола,
Терен тау чатланы къоюнларында,
Саргъыл, моргъул кириш дорбунла
Сёлеширге тиллери болмасала да.
КЪАИДАН БИЛЕСЕ
Не акъыллы да бир кюнде шашад,
Не залимге да къара танг атад.
Кюнюнг тутулад, къара чаре болад,
Келлик къара кюн кимге да ташад.
Дунияны кючлю хукмусу къадард,
Ол хар бир затха бир сылтау табад.
Сюйген атангы, анангы къабад,
Юйюнге къара киритни тагъад.
Жашау этесе ёксюзлей къалып,
Хар кюнде бармайд жашауунг жарып.
Тюшеди жашау тикни ёрлерге,
Сюймейсе андан учуп кетерге.
Бирде гюл кибик чагъад жашауунг,
Бир жангыз затдан болмай сылтауунг.
Къадарны къаты бораны жетед,
Башын тюбюне бурад да кетед.
Кирип кетесе жашауну тарына,
Амалынг жокъ, чыдай барына,
Таш къатыд дейбиз, тёзед хар затха,
Биз да къалмайбыз ол ташдан артха.
Тюрленмей къаллыкъ дуния жашауда
Болмайды жерде жангыз инсан да.
Тюрленмейд жерде адам игилиги,
Ол айча, кюнча турад дуниягъа белгили.
144
МЕН ЧЫПЧЫКЪНЫ БЕК
СЮЕМЕ
Жайны тангы шош агъара,
Нюр жанады жашил къырда.
Эрттенликни бу чагъында
Мени къошуму жанында
Бир аламат чыпчыкъ,
Андан ариу булбул да угъай,
Жюрегимден назму къозгъай,
Акъылымда сёзле къозлай,
Башлайма назмуму жаза,
Чыпчыкъгъа эришгенча таза,
Эрттенликде жарыкъ тангда
Къаяланы зангырдата.
Мени жырлагъан жырыма,
Аны тефтерге да жаза,
Тилсиз къая да жангыра,
Жырладым жашил жайлыкъда.
Чыпчыкъ гюл терекге къонад,
Мени жырчы тенгим болад.
Бирде учуп кёкге чыгъад,
Манга къарап къанат къагъад.
Талгъыр къанатчыкъларында
Аязчыкъ окъча сызгъыра.
Чууакъ кёкню ачыгъында,
Толкъунланы къолтугъунда.
10 М. Кудаев
145
Кёпге дери учад жырлай,
Мен да жырына тынгылай.
Кёк толкъунларында жюзе,
Жумулуп тюшеди жерге.
Жюрегими тилин билген,
Чыпчыгъым, кетме кёзюмден.
Элтейим сени Чегемге,
Кесим туугъан, ёсген жерге.
с..:;
ИЧГИЧИНИ НАСЫБЫ
Аракъы ичдим, чагъыр ичдим,
Балахына кюйдюм, бишдим.
Бёлдюргю эте сёзню тилим,
Башымдан учунду билим.
Кече бла кюнню арасын,
Эй, мындан къадар сакъласын,
Кечед, кюнд деп билмей башым,
Ийнан, ажашып айландым.
Аякъ басханны кёз кёрмей,
Эки бутум алгъа жюрмей,
Орамда таш, агъач сермей,
Акъылы учхан телилей.
Юсюм, башым къара балчыкъ,
Тонгуздан жокъ бир башхалыкъ.
Бирни эки кёре кёзюм,
Мындан иги эди ёлгеним.
Юйдегим да менден къачды,
Ёксюз этдик алты жанны.
Киши болмад мени жанлы,
Атылып къалдым мен жарлы.
Кесим къалдым юй мюйюшде,
Къанлым тюшсюн быллай ишге.
Бир иш тюшед бирни юсюне,
Ичгиди мени эсимде.
Жууукъ, тенг да эрикдиле,
Жол къоюп озуп кетдиле.
Ичме, къой муну дегенле
Къанлы жауча кёрюнелле.
10
147
Кёзюме кёрюнмесинле
Ол манга ичме дегенле.
Кече, кюн да олд эсимде,
Сюймейме бир сёз эштирге.
Андан башха жокъ ой менде,
Мынга кёз жашы тёгюлдю.
Бек мудах этди кёлюмю.
Илячинни ётгюрлюгю
Созалмад къысха ёмюрню,
Алай тюзлюкню ёкюлю
Болуп ётдю аны ёмюрю.
Тюзлюкню чууакъ кёгюню,
Жерге мудах къарап кюню,
Къаралып къалды тюрсюню,
Илячиннге ана кёллю.
Илячин а шатык ёнлю,
Энтда башын кётюрдю.
Жетгенин кёрюп ёлюмню,
Кюннге къарады тёзюмлю.
Ахыр минутунда кюнню,
Тансыкълады эки кёзю,
Кюннге айтырыкъ ахыр сёзню
Айтып, къанатын кётюрдю.
Къанатлары энтда кёкню
Толкъунуна кётюрюлдю.
Тюзлюкню ёлюмсюзлюгю
Жерден сибирди ёлюмню.
96
Дунияны къаты сюдюсю
Илячинни ишнн сюздю.
Зорлукъну ол кёрге тюртдю,
Къурч бугъоуларын да юздю.
А
7 Д1. Кудаев.
КЪАЗАХ ЖЕРИ
ШАМАЛГЪАН
Кечени къарангылыгъы
Жерни бетин тумалады.
Тёшде субай назыланы
Да къойнуна къучакълады.
Къышхы акъ къырпакълы туман,
Бери энишге салынып таудан,
Бир зат эмгенча тау суудан,
Суугъа жатханд бауурундан.
I ' I '.
Къардан сарх кийип Шамалгъан,
Башын кётюред тумандан.
Аллымда къазах ауулдан
Эшитеме бёрю улугъан.
Чанасында къазах туугъан
Ажашмай барады жолдан.
Акъырын сылай къолумдан
Юлюш чыгъарад тонундан.
Арлакъгъа тебе орнундан,
Къаты къучакълайд бойнумдап
Уппа эте уууртумдан,
Хапар айтад жашауундан.
Бек эрттеден жашлыгъымдан
Кетмей акъылымда тургъан,
Мени жанымы сакълагъан,
Багъалым жокъ ол адамдан.
98
• J
Знди аны бир кёралсам,
Къучакълап къойнума алсам.
Багъалыд манга, тюз айтсам,
Аны кёлюн бир алалсам.
Аны мен жашау жолумда
Салдым жюрек тамырыма,
Киргинчи мен къабырыма,
Жашарма жюрекге сала.
ЖАРСЫУУМ
Ётдюле кечеле, бир талай кюнле,
Бет сыфатынг эки кёзюмде.
Жашау ёмюрюмде жер этегинде
Жюрек жулдузум болдунг ёмюрюмде.
Экибиз жерни эки этегинде
Болсакъ да, турдунг шарт жюрегимде.
Бизни къадар къоймад бирге тюберге,
Бир бирге термиле къалдыла жюрекле.
Болумсуз умут жатый тёшегиме,
Дайым тюшюмде жюрюдюнг биргеме.
Бош умутлада ётюрюк тюшледе.
Жашау нёгерим болдунг биргеме.
Къара танг атды да биз экибизге,
Бёлюнюп кетдик эки башха жерге.
Жюрекле эзиле сюймеклик сезимде,
Айырылып къалдыкъ ахыр ёмюрге.
Эсингдемид Павлодар аулакъ тюзде
Эгиз къозулача экибиз бирге?
Учу-къыйырсыз аулакъ тюзюнде
О жел анасын жилягъанын бизге.
Жашлыгъыбыз аны билалмаед сезе,
Къыйын кюн жюрекле сагъышдан безе.
Тынгыламадыкъ къайгъылы желге,
Билмедик бизге нек жиляйса дерге.
Сёзюмю букъдурмай айтама кёзюнгде,
Жашауунг чакъмады иги мен сюйгенде.
Мудах жулдузум болдунг кёзюмде,
Тап ма кесим да сени биргенге.
100
КЁП ЗАТ БОЛАДЫ
Дунияда балах, къууанч да кёре,
Алай жашайла адамла жерде.
Къара балах жанып келген кюнледе
Бир бирге болуша келгендиле эрле.
Къара душман келип къалады бирде,
Ай, кюн, жулдуз да кёрюнмей кёгюнгде.
Балах жюйюсханы киред юйюнге,
Къайгъы гурт жатад босагъа тюбюнгде.
Къара жилянны къысып жюрегинге,
Жиляйса жууугъунг-ахлунг ёлгенде.
Къара чаре басып кюнюнгю юсюне,
Кюнюнг кечеча кёрюнед кёзюнге.
Хатерсиз къадар балахны келтире
Киреди тыпыр кюйюнге.
Юйюнгю жарыкъ чырагъын ёчюлте,
Кюрешед юйюнгю артындан этерге.
Балах келгенде ахшы кишиле
Тыянадыла бири бирине.
Сабанларын сюре, малларын кюте,
Келген балахны арбаздан ёчюлте.
Къыйынлыкъны ташча аркъанга кётюре,
Эрликни шарайыпсыз жюрюте.
Бурху гыржынны тенг этип тенгине,
Алай келгендиле батыр эр кёллюле.
Балах басханда, андан юйюге,
Эр къачып кирмейд ата юйюне.
Ахыр да жашауундан тюнгюле,
Жюрюмейд жерде амандан сюйреле.
101
ТАШЛЫ ДУРКЪУ
Чиммакъ-акъ чакъгъан дугъумла,
Бетлерин тута жаууннга,
Дух ийис эте бурнума,
Ёселле бу таш дуркъуда.
Эринмей бери бурула,
Бизге къайт къабыр буруугъа
Дегенча, саргъалгъан сынла
Къарайла баргъан жолума.
О, къап-къачан ёлген нартла,
Бюгюн бу дуния шартында,
Жаталла ташлы дуркъуда
Артал да саналмай жукъгъа.
Жюгюмю аркъамдан ата,
Олтурдум къабыр дуркъуда.
Чакъгъан дугъумну жанында
Кёзлерим къалкъыугъа бара.
Арып келген жолоучугъа
Кёлекеде тынч солургъа
Дунияда бир амал болса,
Нед анга андан уллу саугьа?!
Эшда мени нарт къабырла
Да терен сезген болурла.
Бизге къабыргъа хоншуда
Жат да солу дей болурла.
Жап-жашил гелеу дуркъуда
Эс алып жатдым алайда.
Аллымда бийик къар таула,
Бетлери булут паранжа.
102
Дунияны ариулугьуна
Къарадым, жюрек токъ бола,
Къалай ариуду бу дуния —
Акъ чакъгъан дугъумла, чумла.
Суула тенгизлеге саркъа,
Дугъумла чиммакъ-акъ чагъа.
Мен бюгюн Бахсан аузунда
Къарадым Бахсан тангына.
ТЕНГИЗ ЖАГЪАДА
Кёкге къарайма, къарайма тенгизге,
Экисин бир ана тапхан эгизле
Кибик алай кёрюнелле кёзюме.
Бир бирге жеталмай тургъанча, термиле.
Бу ай жарыкъда къарайма тенгизге,
Ай да, жулдузла да жаналла ичинде,
Къыз жасанып къарагъанча кюзгюге,
Кёк алай къарап турад тенгизге.
Кёкню кюзгюсю кём-кёк тенгиз,
Кёк бла бирге ушайсыз экигиз.
Бир бирден узакъды жашау кенглигигиз,
Эгизлеча ушайд бир бирге халигиз.
Термилип къарайсыз биринг биринге,
Тюберге амал болмагъанча ёмюрде,
Къалай бек ушайсыз эки сюйгеннге,
Къадар жашауларын бирден юзгеннге.
Бир бирин кёрюп кечеде, кюнде,
ЖаШау жоллары келишмеген бирге.
Аллай сюйгенле бард жер юсюнде,
Ала кёрюнелле бюгюн кёзюме.
Андан жазама назмуму да сизге,
Жюрегим хар биринги теренден сезе.
Тюбешиу жокъча кёк бла тенгизге,
Сизге да жокъ тюбешиу ёмюр жюзюнде.
Жашау нёгер болургъа биринг биринге
Къадар жокъ сизге дуния кенгинде.
Тенгиз бла кёкча дуния жюзюнде,
Эки айырылып узакъгъа кетгенле.
104
Бет сыфатла сюйген жюрекледе
Эркин жер алгъандыла кеслерине.
Темир къадамада бир бирге термиле,
Жашайла жюрекни тамырларын эме.
ЖЕЛ АНАСЫ
Таудан ургъан сабыр жел,
Кел, жаным, къууанчлы кел.
Тюзледен гюл алып кел
Депми ийгенд акъкекел?
Кел, жууукъ бол юйюме,
Къызгъанч киши тюйюлме.
Жеталмаз деп кёлюме,
Терс жанына терилме.
Атам, анам ёмюрде
Жашагъанд тау ичинде.
Анам, сютюн эмизе,
Ёсдюргенди ол жерде.
Мен анда юйреннгенме
Анам деп сёлеширге,
Анам десем, тилиме
Ол сёз бал кибик тие.
Мен анда юйреннгенме
Эмиликге минерге.
Таулу халкъны ичинде
Адеп, намыс да билирге.
Тауланы бийигине
Жюрегими иеме,
Тауладан жюрегиме
Кюн тыякъла тиелле.
Тауланы ёрюшюнде
Къойларымы кютгенме,
Жугъутурну кёзюнден
Тутуп уппа этгенме.
106
Бийик чынгыл кекелде
Жумарукъгъа тюберге,
Будут шарына мине,
Учуп чыкъгъанма ёрге.
Къая чынгыл эрнинде
Жумарукъну кёргенде,
Къондуруп ёшюнюме,
Уппа этап кетгенме.
АЛМА-АТА
Сууукъгъа, иссиге да чыдай,
Ёсед аулакъда элме жангызлай.
Емюрлени саркъыууна къарай,
Заманланы жырына тынгылай.
Къыйырсыз, чексиз аулакъ кенгинде,
Мындан башха зат кёрюнмейд кёзге.
Жерде кесини жангызлыгъын сезе,
Ёмюрде жангызлыкъдан безе
Жел исси къумну кётюред да кёкге,
Гюрюлдеп ёшюн урад жангыз терекге.
Элме шош-шош ары-бери къаймише,
Эштеме, шыбырдайд кеси кесине:
«Къадар, мени жангыз этдинг ёмюрге,
Жашау нёгерим мени кёлеке.
Хорлатмам кесими боран кётлекге,
Умут этсе да мени гунч этерге»,—
Деп шош шыбырдайд ол, жерге бегине,
Жангызма деп къоркъуу алмай эсине.
Кесин санайды эки элмеге,
Кёлекесин нёгер этап кесине.
Салкъынлыкъ эте ётгеннге-сётгеннге,
Ёсед къарт элме къазах тюзледе.
Къыш чиммакъ агъара, жай кёгере,
Жашил нюр чача тёгерегине.
Кесими туугъан элим Чегемге
Мен ол терекни теппе-тенг эте,
Жатып жукъладым жарыкъ ай кече,
Джамбулну жырлагъан жыр ёнюн эште.
108
Аулакъ кенгде домбра чертиле,
Мени тынч жукъугъа бёледиле.
Джамбул орнатханча жангыз элме,
Жамычы болду юсюме ол кече.
КЁЛЮ КЪУРУГЪАН МАКЪА
Кёлю мылысыз къуругъан макъа,
Мудах къарайды узакъ аулакъгъа.
От тюшюп, кюйюп къалгъан босагъа,
Нёгери болуп къошулгъанд анга.
Бюгюн ала экиси да хоншула,
Амалсыз кюн бир бирге къошула.
Елюм башын салгъанд тыпыр ташына,
Босагъа ташлары кёкге чачыла.
Кюйген босагъада ёксюз сабийлени
Жиляулары ашайд къулакъ жигими.
Жилямукъ сытхан сабий кёзлери
Жюрек жарсыуум болгъанды мени.
Мудах отну кюл кесеулери
Жубанчлары болгъанд сабийлени,
Ёчюлге хазыр от жилтинлени
Къутургъан жел гунч этип кетди.
Ненча бир ёмюрледен бери
Къурумай тургъан макъа тенгизин,
Сары къум болуп, боран сибирди,
Бюгюн а болду къамиш ёзени.
Кёлю мылысыз къуругъан макъа
Окъуна мудах чыгъады аулакъгъа.
Артына къарап кюйген ожакъгъа,
Сюркеле барад аны жапсаргъа.
ПО
чыкъ жы ЛТЫ РАЙДЫ
Эрттенликде кёк аулакъда
Жылтырайды чыкъ.
Къулагъыма шош шыбырдай,
Ётед аязчыкъ,
Чиммакъ чакъгъан тереклени
Шош шыбырдата,
Эринчек сенгирчгелени
Жыргъа сагъайта.
Ары-бери къаймишдире
Назик гюллени,
Кюмюш инжилери тюше
Жашнайд юслери.
Кюзлюкле шууулдайла
Тухтуй тауушда,
Юслеринде чардакъ тарта,
Мылы булутла.
Жай тангы къалай татлы,
Къалай къууатлы.
Эшигими нюрю къагъад
Сау табийгъатны.
Тазалыгъы кёз къаматад
Тара шауданны.
Таулада жарыкъ танг атад,
Дуния къууанчы.
111
Тёппесинде кюн таягъы
Субай наратны.
Тауда жашил нюр жанады,
Жарыкъ танг атды.
Танг жарыгъы булбулланы
Жыргъа сагъайтды.
Чиммакъ бийик чыранланы.
Да жылтыратды.
КЪЫЗЧЫКЪ БЛА ГЮЛЛЕ
Къызчыкъ гюллени сугъарад
Арбазларында.
Кюн анга къарап къууанад
Хар такъыйкъада.
Гюл суратла салыннганды
Гюлмендисине.
Ол гюлге ушап къалгъанды
Гюлле ичинде.
Аны бет ингиликчиги
Гюл чапыракълай.
Жайны салкъын ингирлиги
Сукъланып къарай.
Кюн батады аны айгъа
Аманат эте.
Къыз ийнарчыкъларын айта
Турад жай кече.
Ай къызчыкъны гюллерине
Сют бону тёте,
Ингирлик чыкъ юслерине
Акъырын чёге.
Табийгъатны ариулугъу
Жукъгъанд къызчыкъгъа.
Тазалыгъы шаудан сууну
Бетчигин жууа.
Кюн тыягъы эрттенликде
Бетине къагъа,
Аны эки кёзчюгюнде
Баллиле чагьа.
8 М Кудаев
113
К/ьызчыкъны акъ бойнунда
Алтын минчакъла.
Аланы юсюнде жанад
Кечги жулдузла.
УЗАКЪДАН КЪАРАЙМА
Чиммакъ тёппелеригизге
Къабартыдан къарап ёрге,
Узалып акъ тёппегизге,
Сизни бир уппа этерге.
Къарайма танг эрттенликде,
Мында -— Биринчи Чегемде —
Кюмюш жютюлеригизде,
Къараргъа шаудан кюзгюге.
Тауланы бийиклигине,
Жайлыкъла жашиллигине.
Къаршы барып тюбюгюзге,
Къараргъа тюрсюнюгюзге.
Чиммакъ чыран тёппелеге
Булут паранжа тюбюнде,
Кюн къакъдырмай юслерине.
Башларын сир тутуп ёрге.
Битеу жашау ёмюрюмде,
Таймай сизни юсюгюзде
Жюрюдюм, гелеу ёрюшле,
Гюл толкъунлагъа кёмюле.
Кийикле, къойла да бирге,
Марал ёкюре Чегетде,
Аны бузоуун эмизе
Къалын наратны ичинде.
Жюрегим сизден эриге
Билмей сизни юсюгюзде,
Зыгъыр тёшле, шаушюгютле,
Башы эсленмеген бийикле.
8*
115
Башы эсленмеген бийикле,
Акъ булутла тёппегизде,
Булутдан юзмелт ийире,
Сууура да кёкге ие.
ТИЛЕЙМЕ
Кечгинлик беригиз, арыгъан санларым,
Дунияны кенгинде мен кёп айландым.
Емюрден ахыргъа тюзлюкге байландым,
Дунияны мюлкюнден аны сайлап алдым.
Кёп балах манга ёшюн ура бездим,
Тюзлюкню жолун оюлмазын сездим,
Мени дайым тюзлюк болду ёкюлюм,
Барына чыдадым, барына да тёздюм.
Дуниягъа биринчи атлагъан атламым.
Анамы жер жутуп ёксюз къалгъаным.
Бек гитче заманым, сабийлик чагъым,
Элим, халкъым барда апчымай жашадым.
Татлы ана ёшюнюм, ана ууузум,
Ана жер бауурум, туугъан ауулум.
Сабий ауугъум, татлы гюл ауугъум.
Инжи бюртюкча, сабий жилямугъум.
Ана тобукъгъа башымы салмадым,
Балам деп башымы да сыламадынг.
Ексюзлюк жюкню гитчелей кётюрдюм,
Кёп ёрде абындым, кёп жерде жюгюндюм.
Дуния жашауум, дуния зауукълугъум,
Ахшыла барындан халкъгъа къошулдум.
Жюрек къууанчым, жюрек толкъунлугъум,
Тюзлюк тыпырымда жарыкъ жанды отум.
Тюзлюкге байламлы, жашау учурум,
Ненча балахны отундан къутулдум.
Мени хар тенгим, хар бир жууугъум,
Барынгдан да жарыкъ болгъанд жашауум.
117
БЮГЮН ЭЛИМДЕ
Жап-жашил жай эрттенлигим,
Къууанып, хош келгин дедим.
Арбазда срге сюелдим,
Халкъыма насып тиледим.
Кюнлюмлерим, чегетлерим,
Гюл'кюйюздю тёгерегим.
Гюл ийис этед кёлегим,
Тау ёрюшге тёнгередим.
Бюгюнча былай кёзлерим
Дуниядан тоймай кёрмедим.
Бюгюн кёгюмча кёгердим,
Жерим кибик жашиллендим.
Киндигим кесилген жерим,
Май тангымча жашиллендим.
Къалай тынч ишлейд жюрегим,
Жашил гюлдю кёкюрегим.
Бюгюннгю кюннгю ёмюрюм
Мен гюл тёшекде ётдюрдюм.
Шаудан сууу — кюмюш кюзгюм,
Гюл окъаданды жюзюгюм.
Жашау кюзгюм, шаудан кюзгюм,
Ненча затны сенде кёрдюм,
Жаш ёмюрюм, къарт ёмюрюм,
Бар жашаудан айтхан сёзюм.
Бюгюн эки кёз жилтиним
Сени тансыкълайд, Чегемим.
Ачла тойдургъан Чегемим,
Суусапла къаннган Чегемим.
118
Жашлай мен сени тас этдим,
Узакъда кюсеп изледим.
Зулму бийге ийилмедим,
Тюзлюкню этегин иймедим.
Кёп къара тангнга тюбедим,
Тюзлюк болгъанлай нёгерим.
Бир тюрленмей къайтып келдим,
Чегем, Чегем, саума дедим.
КАСПИЙДЕ
Дунияда биринчи кере
Миннгеним буду кемеге.
Бюгюн кемени юсюнде
Къарайма тенгиз бетине,
Жап-жашил чакъгъан кюзлюкге,
Жел ургъан кибик кёзюме.
Алай кёрюнед тенгизде
Жел толкъунларын кётюрсе.
Тенгизни кём-кёклюгюне
Барама жырымы эте.
Тенгиз толкъунлада жюзе,
Жыр эте кём-кёклюгюне.
Жашил гелеулю тау бетге
Къарагъан кибик жур теке,
Къарайма кём-кёк тенгизге.
Кёк толкъунла ёрелеше.
Мен сюеем мындан эсе
Тау жайлыкъда жух кекелде,
Тынгылай шаудан ёнюне,
Жатып турургъа тау ёрюшде.
Толкъун толкъуннга демлеше,
Бир бирине ёшюнлеше,
Арсланла кибик сермеше,
Тас болалла кёз юсюмде.
Ойнайла бюгюн Каспийде,
Мен да аланы ичинде.
Таулада къой сюрюуюме
Тансыкъ болуп, чабакъ кюте.
120
КЪЫШ ЭРТТЕН
Декабрь эрттенлигинде,
Къар жатмагъан кюнлюм бетде
Забадан отлайд къарт теке,
Артына-аллына жюгене.
Къар а къузгъун а бийикде
Къарайды къаядан энишге.
Мыллык ашаргъа термиле,
Селегейлери да келе.
Текени мюйюзлерине,
Учуп къонаргъа кюреше,
Келеди къая эрнине,
Ёрге-кёкге кётюрюле.
Текени боз кекелине
Къузгъун къонар умут эте,
Жумулад къаядан энишге,
Къаядан атып ёлтюрюрге.
Мюйюзлерин силке теке,
ё т ю п барад кёнделеннге.
Къара къанатлы кёгюнде
Кюрешеди ёшюнлерге.
Аны ёмюрюн юзерге,
Кесине ашау этерге,
Къалын ташлы шаушюгютде,
Текени жоюп кетерге.
Таудан боран кётюрюле,
Болушады къарт текеге.
Къара къанатлыны сюре,
Алып кетди кёзкёрмезге.
121
Тизилдиле жолларына,
Мутхуз булутланы жара.
Энтда ала бизни журтха
Къайтырла жаз башында
ЭРТТЕНЛИК
Кюз кечени эрттенлиги,
Шошчукъ ачып тереземи,
Юйюме кирди да берн,
Уппа этип кетди бетими.
Кенгнге ачып эшигими,
Арбазгъа атдым кесими.
Хош келдинг, кюз эрттенлиги
Деп, къучакъладым гюллени.
Кёгетлени ийислери
Толкъун этди жюрегими.
Саргъалып бишген кертмени
Эриним ана эмчекча эмди.
Алманы бет ингилиги
Эшигимден кирип келди,
Юйде кёнделен четенни
Акъырын ичине кирди.
Бишген жюзюмле четенде,
Къыз кёзлерича кёзюме
Къаралла кюз эрттенликде,
Чыкъ жылтырай бетлеринде.
Сюйген къызымы кёзюне
Ушагъан бишген жюзюмле,
Сиз бюгюн мени юйюмде
Турасыз, берекет бере.
Къолума алып сизни ёрге,
Къайта салама четеннге.
Сюйген къызымы, кёзюне
Ушап, салдыгъыз эсиме.
125
Битеу дунияны юсюнде
Къап-къара бишген жюзюмле,
Ушайсыз къызла кёзюне,
Андан жаздым жыр тизгиннге.
БИЛЕМИСЕ
Тюнене жер акъ къар эди,
Бюгюн а ол да эриди.
Къар тюйюл эд жерни неси,
Жер иеди кесине кеси.
Тюнене тауланы туман
Жабып тепмеди орнундан.
Бюгюн а чууакъ ачылып,
Туман да кетди чачылып.
Туман тюйюлд не алагъа,
Ёмюрге жабышып къалгъа.
Дунияда кёпдю туманла,
Тауча тюрленмей турмазла.
Черек тюнене, бокъланып,
Бараед боза бет алып.
Бюгюн, кём-кёк тазаланып,
Барад тенгизлеге саркъып!..
Кир тюйюлд сууну неси,
Кирни суу тазалайд кеси.
Кири аз тюйюлдю жерни,
Суусуз тазаланмаз бири.
Мутхуз зди тюнене кюн,
Булутла басханед кёгюн.
Бюгюн жерге тёкгенд нюрюн,
Кём-кёк чууакъ этип юсюн.
Кюндю ёчюлмез чырагъы
Битеулей бу кенг дунияны.
Кёкню будут паранжасы
Болалмаз ай, кюн анасы.
127
КЪАР ЮЗЮЛДЮ, ТАКУШ!
Къар юзюлдю, къар юзюлдю,
Къулакъ шешдире гюр-гюрю,
Къаягъа тийип ёшюню,
Эки тар чатха бёлюндю.
Къутуруп келген сууукъ къар,
Терен курт болур да жукълар.
Бурундан къалгъан бир хапар
Мени жюрегими ашар.
Чегемде болуннган хапар,
Къарт Акка айтыучу хапар,
Акканы жюрегин эмген,
Эсимдед сабийлегимден.
Мен къалкъыу эте къойнунда,
Анда, Жылгы суу бойнунда,
Бетиме кёз жашы тама,
Оу, Такушум деп жиляса.
Жиляучем анга къошула,
Ол жилямаучед бошуна,
Оу Такушум, шау Такушум
Деп эште аны тауушун.
Бу къар юзюлген чегетде
Ол кюнню салды эсиме.
Къан ичиучю ит кадетле
Такушну ёлтюрген эдиле.
Зулмучу чанка къамала,
Жутдугъуз Такушну анда.
Зулму асмакъла къургъанда,
Тюзлеге чыбыкъ ургъанда.
128
Асмакъ агъачла къургъанда,
Халкъымы эзип тургъанда,
Кюнню басып кир булутла,
Ёмюрге жашар умутла.
Партизан юйлени чача,
Тюзлени асмакъгъа аса,
Тургъан о кадет ийнатла,
Сизни жаздым бу назмуда.
Къарт ана къарындашыма,
Башымы бу къаргъа сала,
Жиляйма къыргъыз жеринде,
Туугъан жеримден кенгде.
Туугъан анамча тауакел
Манга къошулуп жиляйд жел,
Большевик жюрекли Такуш,
Сени эсгертди бу къар таууш.
Къулакъларымы шешдире,
Бийик чатдан юзюлгенде,
Чегемни суратын кёре,
Такушну эсиме тюшюре.
Къарт анам Толгъурланы къыз,
Бюгюннгю юзюлген къар ыз,
Жюрегиме сиз барыгъыз
Терен сагъышны салдыгъыз.
Большевик жашынг къалайда?
Анда Жууунгу башында.
Акъ аскерчиледен къача,
Бахсаннга аууп кетип бара.
9 М. Кудаев
129
Аны жойгъан эдиле жолда,
Акъ аскерчи зулмучула,
ё л ю г ю н он айдан сора
Тапханелле терен куртда.
Алып келип о къарт ана,
Асырагъанд Пардыклада.
Къарадым юзюлген къаргъа,
Муну да назмума жаза.
Къарадым юзюлген къаргъа,
Кёзлеримден кёз жаш тама.
Кесин танымагъанлыкъгъа
Хапарын билдим жашлыкъда.
КЁЗБЛУЧУ ТЕНГЛЕ
Сафарбийге
Къарындашчыгъым, экибиз ёмюрде
Уллу кёллюлюк этмегенек кишиге.
Балах ёшюнлейди бюгюн юсюбюзге,
Кюрешеди отубузну ёчюлтюрге.
Биз тыянайыкъ къаты кишиликге,
Бу къыйын сагъат бизге келгенде.
Душманым ышанып жюрюсюн дунияда,
Быллай кюнледе кёзбаучу тенглеге.
Кёзбаучу тенгле, кёзбаучу тенгле.
Бурун сиз ёлмегиз деп жюрюгенле,
Тышындан жиляп, ичинден кюлгенле,
Бу къыйын кюнюмю артал сезмегенле.
Бу тюйюлд буруннгу кёзбау омакълыкъ,
Чагъырдан ичип не да кеф болмакълыкъ,
Босагъам излейд къаты кишиликни,
Бу къыйын кюнюмде биргеме келликни.
Бетсизле, бетсизле, кёзбаучу тенгле,
Къыйын кюнюмде къалдыла кенгде,
Мюйюшлеге къачып сууукъ кёргенде,
Къара балах манга жанып келгенде.
Къара балах манга жанып келгенде,
Бойнуму кесерге тебирегенинде,
Тенглерим керекли болгъан кюнюмде
Жангыз биригиз кёрюнмейсиз юйюмде.
9
131
Keen жанымча кёрюп тургъанларым,
Керти кюнюме билек суннганларым,
Мен билялмадым былай болгъанларын,
Ата босагъамы алдап тургъанларын.
Балах кюрешед билексиз этерге,
Юйюмю артындан къурутуп кетерге.
Бюгюн олтурад этегимден тутуп,
Жюрек тынчлыгъымы юйюмден къурутуп.
Ол къара желча жортад арбазда,
Кюрешед манга солуулукъ салмазгъа.
Тюзлюгюм, тюзлюгюм, болуш сен манга
Къанатеыз къаргъа болуп къалмазгъа.
МЁЛ ЮШ ПОДЕ
Эрттеден жюрегим термилген жерге,
Бир адам да алмай келдим нёгерге.
Жашил назыла, кём-кёк кёгере,
Май айда кибик январь кечеле.
Бийик назылада жашил ийнеле,
Суху жел урса, бетиме тюйреле.
Ёрлейме ёрге назылы чегетде,
Жюрегимде къалкъа назму тизгинле.
Тил тутуп тургъанча бир бирине,
Шум къатып нарат, назы терекле,
Къар тёппелерин жел силкиндире,
Къолтукълашалла бирге чёргеле.
Муштухул жел тауладан тюзлеге
Барад, акъ къарны аллында сюре.
Залкъыдыланы къужмуларын тинте,
Сууукъ къар къатыш чатлагъа тизе.
Талкъыны аузуна киргенча жерде,
Жукъ кёрюнмейд чатны ичинде,
Къууана назыла бийиклигине,
Жазча жерими жашиллигине.
Къууанама наратны кём-кёклюгюне,
Биреу орнатханча юй мюйюшюме.
Тёп-тёгерегим къая житиле —
Ёмюрлюк къар жатад тёппелеринде.
Къууана тауланы жашиллигине,
Жазама аны назму тизгиниме.
Кёкге къарайма, къышхы кёгюме,
Анда жап-жашил жулдузла кёрюне.
133
Аман кёз къарамасын бюгюн сизге,
Наратла, назыла, чыран жютюле,
Кёк жумарукъла, субай кийикле,
Гелеулю болсунла сизге тау ёрюшле.
КЮН БАТАДЫ
Отда жинк кибик къызара,
Батады кюн тауларыма.
Тау чатлары кеч бет ала,
Жашилленип тау арала.
Атымы кишенин сала,
Шош ат жерими да ала.
Былайда къонакъда къалгьа,
Тауну тансыкълап жатаргъа,
Тохтадым тау жайлыгьында.
Жух башлада боз булутла,
Кесимча жолоучулукъда
Арып келип жортууулда.
Къаршы барып шаудан суугъа,
Бетими-къолуму жууа.
Жашил нюр жана гюл тала,
Жюрегим насыпдан къана.
Бет жуууп бошагъанымда,
Дух ийис ура бурнума,
Къарадым кюмюш таулагъа,
Аламат таза хауагъа.
Мен да, жамычымы жаба,
Жатдым шауданны жанында.
Ма бу назмуму да жаза
Жулдузланы жарыгъында.
135
НЕ КЕП ТЕРМИЛДИМ
Етюрюк тюшге жюрегим термиле,
Бюгече нёгерим болдунг биргеме.
Къоргъашин маталлы туман тюбюнде,
Учу-къыйырсыз дунияны кенгинде.
Туман чыкъ сала кирпиклериме,
Жатып жукъладым ауругъан юйде.
Биягъы сени кёрдюм тюшюмде,
Сабий кёзлери эки ёшюнюнгде.
Шо сени къарап жангыз бир кёрюрге
Чыдамсыз жюрегим анга бек термиле.
Отча жюрюйдю кёкюрегимде
Жюрек, къанымы таза къанын эме.
От жагъасында жилтини ёчюле,
Жукъланып баргьан мудах кюл кесеуге
Сюймеклигибизни теппе-тенг эте,
Бир кёп инжилдим бу къарангы кече.
Ач болуп агъачдан улугъан бёрюге
Сюймеклигибизни элтип берирге
Эсиме тюшюп къалад бир бирде,
Жюрегим вулканча ургъанда ёрге.
Сюймеклигибизни атайым черекге,
Талцщтак этип элтсин тенгизлеге.
Кюйсюз шорхалада жюрегими эзе,
Элтсин да сукъсун тенгиз тюбюне.
Жюрегим чабакъ тишинде титиле,
Жутулуп къалмаз чабакъны ичине,
Сюймеклик отум ичин кюйдюре,
Жарыкъ жанып чыгъар тенгизни юсюне.
136
Узакъладан келген кеме башчыла,
Сейир этерле отну кёргенлеринде,
Сюймеклик оту ёчюлмезлигине
Шагъатлыкъ этерле кём-кёк тенгизле.
Тынгысыз жюрек тенгизле кёгюнде
Жарыкъ жулдуз болур ахыр ёмюрге,
Жауунчукъ болуп кёкден эриксе,
Дагъыда жауар мангача бирлеге.
ТЮШЮМДЕ КЕРЕМЕ СИЗНИ
Кесими туугъан жерим Чегемде
Сюйген тенглерим тюшюмде.
Жатама эски чиргимде,
Сиз биргемесиз ата юйюмде.
Аида тор ажир да Тюпде,
Къыргъыз тенгизи кёк Исси кёлде.
Бурунча сизни биргегизге,
Барама энтда ат терлете.
Чегем кёгюмю тюбюнде
Къарайма дуния кенгине.
Кече айгъа, кюндюз кюннге,
Тенглерим эсиме тюшген кюнледе.
Мен кёз къарамымы кюннге
Береме къара деп Чюйге,
Сора кюн батып кеч кирсе,
Барад да минед айны юсюне.
Ай къарайд мени кёзюме,
Къыргъыз жерине сют бояу тёге.
Мен къойла кютген къар жютюлеге
Тансыкълап къарайла кёз гинжиле.
Кёз къарамым айны юсюнде
Къарайд орам мюйюшлеге.
Жарыгъын ие эки сюйгеннге,
Кесини сюймеклиги тюшед эсине.
Кёз къарамым айны юсюнде,
Къарайд поэт терезелеге.
Жангы назмусун жаза тефтерине,
Бирде жилямукъ келед кёзлерине.
138
Дагъыда поэт, кёзлерин сюрте,
Жазып башлайды жангы тизгинле,
Ол къууанч этед бюгюннгю кюнлеге,
Эсине тюше ётюп кетгенле.
Темиркъул Аялыгъа назму сёзюнде
Ачыгъын айтад айны тюбюнде.
Акъ къар тауланы тёппелеринде
Къалай жырлайла къобуз тюекле.
ПЕЛИУАННЫ БАШЫНДА
Пелиуан чал башына
Боз булутланы жаба,
Туманнга тумалана
Думп болад кёз аллымда.
Тау къушлача булутла
Келип, келип къоналла,
Тойгъа чыкъгъан къызлача,
Гюрен туруп баралла.
Къойчу къош кёк дыркъыда
Тынч жаталла къысырла.
Къойчу сыртдан къычырса,
Къара къая жангыра.
Таудан ташла оюла,
Зынгырдайла къаяла.
Ёрюш сыртны башында
Отлайла жугъутурла.
Жаш къойчу къойларына
Къарайд туман ачылса.
Къойлары, юркюп, артха
Айланад ол къычырса.
Хыжысына тыяна
Сюрюуюню жанында.
Къаты басып туман а
Жукъ кёргюзтмейд аллында.
Бирде къаты басыла,
Айсыз кечеча бола.
Тенгизча толкъунлана
Киреди чатха, къолгъа.
140
Туман кюн тау жайлыкъда
Бек къыйынды къойчугъа.
Аны иги билелле
Къой кютюп сынагъанла.
ЭСГЕРИУ
Сабийлигимде болгъан хапарны
Бюгюннгю кюн шарт эсиме салды.
Сакъалым, башым чиммакъ агъарды,
Хапар жюрегиме жазылып къалды.
Саргъалып къалгъан таш хуналаны
Тёп-тёгереги къалын мурсалы.
Быланы ишлеген таш усталаны,
Ким биледи, къайдады къабырлары.
Нарт кишилени нарт хуналары,
Бюгюн сюелеме къатыгъызда къаршы,
Жомакъланы жигит шыякылары,
Хапар айтханча хар таш, хар къайсы.
Башымы сала къонгур ташлагъа,
Кюрешеме акъырын шыбырдаргъа.
Ала бир жукъ айтырыкъча манга,
Жатама хунаны къабыргъасында.
Осал назмуму мажал жазаргъа,
Хапар соруп таш дуркъулагъа,
Къысыр геммешлеча къадау ташла,
Къанлым аладан кёп хапар айтмасынла.
Тилсизле, тилсизле, жарлы факъырла,
Бюгюн манга была не зат айтсынла?!
Нартла къалагъан мурса дуркъула
Жаталла бюгюн шошчукъ, жукъуда.
Заманланы саркъыуунда нарт сынла
Бетлерин тута сакъ жауунлагъа,
Уруш боранлагъа шагъат бола,
Бетлеринде окъ, къылыч жарала
142
Туралла бюгюн да нарт жомакъ бола,
Терен тау чатланы къоюнларында,
Саргъыл, моргъул кириш дорбунла
Сёлеширге тиллери болмасала да.
КЪАИДАН БИЛЕСЕ
Не акъыллы да бир кюнде шашад,
Не залимге да къара танг атад.
Кюнюнг тутулад, къара чаре болад,
Келлик къара кюн кимге да ташад.
Дунияны кючлю хукмусу къадард,
Ол хар бир затха бир сылтау табад.
Сюйген атангы, анангы къабад,
Юйюнге къара киритни тагъад.
Жашау этесе ёксюзлей къалып,
Хар кюнде бармайд жашауунг жарып.
Тюшеди жашау тикни ёрлерге,
Сюймейсе андан учуп кетерге.
Бирде гюл кибик чагъад жашауунг,
Бир жангыз затдан болмай сылтауунг.
Къадарны къаты бораны жетед,
Башын тюбюне бурад да кетед.
Кирип кетесе жашауну тарына,
Амалынг жокъ, чыдай барына,
Таш къатыд дейбиз, тёзед хар затха,
Биз да къалмайбыз ол ташдан артха.
Тюрленмей къаллыкъ дуния жашауда
Болмайды жерде жангыз инсан да.
Тюрленмейд жерде адам игилиги,
Ол айча, кюнча турад дуниягъа белгили.
144
МЕН ЧЫПЧЫКЪНЫ БЕК
СЮЕМЕ
Жайны тангы шош агъара,
Нюр жанады жашил къырда.
Эрттенликни бу чагъында
Мени къошуму жанында
Бир аламат чыпчыкъ,
Андан ариу булбул да угъай,
Жюрегимден назму къозгъай,
Акъылымда сёзле къозлай,
Башлайма назмуму жаза,
Чыпчыкъгъа эришгенча таза,
Эрттенликде жарыкъ тангда
Къаяланы зангырдата.
Мени жырлагъан жырыма,
Аны тефтерге да жаза,
Тилсиз къая да жангыра,
Жырладым жашил жайлыкъда.
Чыпчыкъ гюл терекге къонад,
Мени жырчы тенгим болад.
Бирде учуп кёкге чыгъад,
Манга къарап къанат къагъад.
Талгъыр къанатчыкъларында
Аязчыкъ окъча сызгъыра.
Чууакъ кёкню ачыгъында,
Толкъунланы къолтугъунда.
10 М. Кудаев
145
Кёпге дери учад жырлай,
Мен да жырына тынгылай.
Кёк толкъунларында жюзе,
Жумулуп тюшеди жерге.
Жюрегими тилин билген,
Чыпчыгъым, кетме кёзюмден.
Элтейим сени Чегемге,
Кесим туугъан, ёсген жерге.
с..:;
ИЧГИЧИНИ НАСЫБЫ
Аракъы ичдим, чагъыр ичдим,
Балахына кюйдюм, бишдим.
Бёлдюргю эте сёзню тилим,
Башымдан учунду билим.
Кече бла кюнню арасын,
Эй, мындан къадар сакъласын,
Кечед, кюнд деп билмей башым,
Ийнан, ажашып айландым.
Аякъ басханны кёз кёрмей,
Эки бутум алгъа жюрмей,
Орамда таш, агъач сермей,
Акъылы учхан телилей.
Юсюм, башым къара балчыкъ,
Тонгуздан жокъ бир башхалыкъ.
Бирни эки кёре кёзюм,
Мындан иги эди ёлгеним.
Юйдегим да менден къачды,
Ёксюз этдик алты жанны.
Киши болмад мени жанлы,
Атылып къалдым мен жарлы.
Кесим къалдым юй мюйюшде,
Къанлым тюшсюн быллай ишге.
Бир иш тюшед бирни юсюне,
Ичгиди мени эсимде.
Жууукъ, тенг да эрикдиле,
Жол къоюп озуп кетдиле.
Ичме, къой муну дегенле
Къанлы жауча кёрюнелле.
10
147
Кёзюме кёрюнмесинле
Ол манга ичме дегенле.
Кече, кюн да олд эсимде,
Сюймейме бир сёз эштирге.
Андан башха жокъ ой менде,