Тейри Адамы - 17

къаралта.
Рамазан ай ол затны эсгертеди,
Тюзелликни тюшюндюреди, тюзелтеди.
Ёмюрлюк ораза туталмай эсек да,
Джыллыкъ ораза туталмай эсек да,
Бир айлыкъ оразаны уа тутарбыз –
Джюрекни джалындан, къурумдан
тазаларбыз.
Билеме, бу дунияда джашаб,
Къыйынды малаикча таза болгъан.
Алай а, тазалыкъгъа тырмашыргъа
керекди
Кесин Адамгъа санагъан.
Бюгюн мен да ораза тутханлагъа
къошулуб,
Джюрегими, тёнгегими да кёб затдан
тыйгъанма.
Таб назму джазгъанны да къойгъанма.
Бу тырнагъаным а – назму тюлдю, оюмду.
Ораза джабылды.
Джюрекге башха дуния ачылды.
Насыб болса – ол дуния манга
ачылгъанлай къалыр.
Джаным Аллахха тазалай къайытыр.
НЕДЕН БАШЛАНАДЫ ХАЛКЪ?
Бил:
Анадан башланады Ана тил,
Атадан башланады Ата джурт,
Тюз кишиден башланады Тюзлюк,
Эркишиден башланады Эркинлик,
Эгемен халкъ а эмегенлени да хорлайды.
Ана тилден башланады Халкъ.
Ата джуртдан башланады Халкъ.
Элибден башланады Эл.

Анаяса болмай Китаб,
Хакъ болмай иннет,
Хакъ бла болмай Халкъ,
Къуралырмы, джашармы миллет?
Китаб болмаса Анаяса,
Хакъ болмаса иннет,
Хакъ бла болмаса Халкъ,
Къуралмайды, джашамайды миллет.
Ата джуртсуз чачылады халкъ,
Ана тилсиз къуруйду халкъ,
Элибсиз Эл болады тюб –
Миллет ангысы, тарих эси къуруб.
Эки минг джылны кюрешгенди чууут халкъ
Ата джуртуна джыйылыр ючюн,
Ана тилин тирилтир ючюн,
Тас этмез ючюн тарихин, эсин – кесин.
Не сакълагъанды, къутхаргъанды аны?
Китабы, дини (чууут динине бек),
Окъууу, билими; эм алгъа уа – иннети:
Ата джурту, ана тили ючюн кюрешгени,
«Джуртумда Эл болама, кърал болама»
дегени,
«Джазыууму кесим джазама» дегени,
«Джазыуума кесим ие болама» дегени.
Адамланыча, халкъланы да джоллары
башха.
Алай а, абынмаз ючюн джерде ташха,
Кёкде джулдуздан тутуб джюрюрге
керекди,
Хакъ джолдан таймай барыргъа керекди,
Хакъ кертисин айтыргъа керекди,
Хакъ бла болургъа керекди.
Магъанасын ангыласакъ Ай бла
джулдузну,
Ол джарытса, кёргюзтсе джолубузну,
Биз да таймай, джанламай барсакъ Ол
кёргюзтген джолну –
Сора сакъланныкъбыз.
Ана тилденми башланады Халкъ?
Ата джуртданмы башланады Халкъ? –
Огъай.
Хакъдан башланады Халкъ.
Элибден башланады Эл.
ХАЛКЪ САЙЛАЙДЫ КЕСИ
Тюзлюк ючюн, Эркинлик ючюн кюреше,
Хакъчыла, Халкъчыла ёлелле,
Алимле, джигитле ёлелле,
Азанчыла, назмучула ёлелле,
Бийле, ёзденле ёлелле –
Ёлелле игиле-ашхыла…
Къалалла артха аманла –
Иймансызла, амантишле,
Экибетлиле, бетсизле,
Къызбайла, къоркъакъла,
Къулла-къарауашла…
Кеслеричаны ёсдюрелле ала.
Алай бла халкъ бурулады сюрюуге.
Алай бла халкъ болады тюб.
Алай а,
Халкъны насыбы тутуб,
Оноугъа келселе тюз адамла,
«Хакъ-Халкъ» дей билген ёзден адамла,
Ийманлары, билимлери, бетлери, ётлери
да болгъан адамла –
Оноу этгенле таяна Хакъгъа,
Сора, Тейри эшиги ачылады халкъгъа:
Халкъ ёрге тутады башын,
Ёзден адетде ёсдюреди къызын, джашын,
Къоруулайды, сакълайды Терегин, Ташын
–
Миллет ангысы, Тарих эси да къатланады:
Орайдасын тарта, Байрагъын тутханлай
ёрге
Халкъ тамбласына атланады.
Хакъчыла башчы болмай халкъгъа,
Къарагъа къара демей, акъ демей акъгъа,
Тюрленник тюлдю хал.
Аны ючюн – Хакъ ючюн – кюрешмесе халкъ,
Дуниядан боллукъду талкъ.
Сёлешсек да терслеб джауну,
Халкъ сайлайды кеси
Джашаугъа, ёлюмге да джолну.
ОЛДУ АДАМ
Ай-яй-яй! Хай-хай-хай!
Кесин билмеген аяй,
Санына берген къыйынлыкъ,
Джанына да берген къыйынлыкъ
Кимди ол? –
Адамды ол.
Джангыз,
Къанын-джанын-джашауун
Аямайды ким ючюн,
Аямайды не ючюн? –
Хакъ ючюнмю? Алай эсе,
Керти да, адамды ол,
Керти адамды ол.
Адам
Аллах берген болджалын
Аллах буюргъанча джашай,
Борчлуду тауусургъа.
Кеси Хакъ джолда баргъан,
Халкъын да Хакъ джолгъа тартхан,
Аны ючюн кюрешген,
Аны ючюн сермешген,
Аны ючюн джашагъан,
Аны ючюн да ёлген –
Олду Адам.
ЭМ СЫЙЛЫ АТ
Къаллай атла атагъанла бизге –
Файгъамбарланы, шыйыхланы атларын,
Кераматлыланы, алимлени атларын,
Тулпарланы, джигитлени атларын,
Мийик тауланы, тёппелени атларын,
Таб кийиклени, джаныуарланы да
атларын…
Алай а, эм сыйлы ат –
Бизге Аллах кеси атагъан ат:
Адамды бизни атыбыз.
Анга тюз болсакъ, тыйыншлы болсакъ,
Тюзелир хар бир затыбыз.
Бирер тюрлю ат атагъанла бизге:
Аслан, Къаблан, Бёрюкъан, Теке, Къочхар
деб,
Къая, Эльбрус, Казбек деб,
Мухаммад, Осман, Умар, Алий деб,
Ёрюзмек, Сосуркъа, Дебет, Алауган,
Къара-Шауай деб,
Къарча, Адурхай, Будиян, Науруз, Трам
деб,
Ачемез, Татаркъан, Доммайчы, Къанамат,
Джаттай деб…
Алай а, эм сыйлы атны
Джаратхан Аллах кеси атагъанды бизге:
Адамды бизни атыбыз.
Анга тюз болсакъ, тыйыншлы болсакъ
Сакъланыр джуртубуз, халкъыбыз.
СОРУУ
Дуния таяныр Ташны, Терекни
Табалмай, кёб къыйнадым джюрекни.
Джана тургъан отну – Кюнню –
тёгерегине
Айлана тургъан Джер кёрюндю кёзюме.
Джерни кесини да,
Тышы джандетча кёрюннгенликге,
Ичи – отду, джаханимди.
Не Джерге, не Кёкге таянырча, ышанырча
тюлдю.
Бу тамырсыз, тутхучсуз дунияны
джаратхан да кимди?
Не акъыл бла?
Огъесе, кеси аллынамы къуралгъанды
дуния?
Болгъанмыды бу дунияны ауалы,
Ахыры да боллукъмуду аны?
Огъесе, материалистле айтханлай,
Джана, джукълана, тириле,
Бир зат бир затха кёче,
Тюрлене тургъан болмаса,
Дуниягъа (материягъа) джокъмуду ёлюм?
Бу фикирден да джокъду кёлге асыу.
Къайытмазлыгъымы билеме, кетсем.
Кетгенледен джокъду къайытхан.
Джашау бир джукъланса, къуралырмы
джангыдан?
Адам улу бир къырылса, тирилирми
джангыдан?
Къайдам.
Болурму дунияны –
Биз сезмеген, кёрмеген, билмеген –
Бир тюб ташы, ара багъанасы?
Бир таша магъанасы болурму джашауну да
–
Аны ангыларгъа болумубуз (ангыбыз,
фахмубуз, билимибиз)
Джете болмазмы алкъын ансы?
Дунияны, джашауну джаратхан Кюч
Не оюм бла джаратханын аланы,
Не оюм бла джаратханын джанланы
Билир ючюн,
Ол Къудуретни разылыгъы керек болур,
Бек уллу керамат, билим керек болур.
Дуния, джашау кеслери алларына
джаратылгъанла деб къоюу уа –
Сабий да айталлыкъ бош сёздю ол.
Алай айтыр ючюн –
Уллу акъыл, терен билим кереги да
джокъду.
Алай а, «барды
Хар нени да джаратхан бир Кюч»,- дей
эсек,
«Ол Кючню джаратхан а кимди, неди?»-деб,
Сорургъа боллукъбуз. Айхай, ол заманда
Иймандан чыгъабыз, ассы болабыз.
Соруу а къалады:
Бармыды дунияны джаратхан Кюч,
Огъесе,
Кеси аллынамы джаратылгъанды дуния?
Алай бла адам улу
Эки уллу къауумгъа юлешинеди:
Ийманлыла бла иймансызлагъа.
Ючюнчю къауум да – ангарылгъанла,
чайкъалгъанла.
Бир чурумдан тюб болуб къалмай,
Ангысы, билими да ёсе,
Адам улу джашай барса,
Ким биледи, ол сорууну
Керти, тюз джууабын табаргъа да болур.
Ары дери уа, адам улугъа –
Джашауну, дунияны, кесин да сакълаб –
Джашай барыргъа керекди.
Джашаудан багъалы, сейирлик да не
болур?
ЭЛИЯланнганДЖЮРЕК
Кёк чартлагъан джюрек,
Кёк кюкюреген джюрек,
Кёк джашнагъан джюрек –
Кёк джашагъан джюрек,
Кёк сёлешген джюрек.
Элияланнган,
Дунияланнган, ахыратланнган,
Гемудаланнган, Буракъланнган,
Къанатланнган, Адамланнган –
Адам уятхан Джюрек,
Адам уялтхан Джюрек,
Эл уятхан Джюрек,
Эл уялтхан Джюрек.

Илгеннген, иленнген, эленнген,
Элленнген, тюрленнген,
Кюйген, джаннган,
Арыгъан, джарылгъан,
Ёлген, тирилген,
Тилленнген, джанланнган,
Чартлагъан, кюкюреген, джашнагъан –
Адам джюреги.
Дунияда джюрек,
Джюрекде дуния.
Дуния – Джюрек.
Джюрек – Дуния.
Джарылгъан джюрекден къуюлады джарыкъ.
Джаннган джюрекни джилтинлерилле
джулдузла.
Джюрекни тилиди, келечисиди назму.
Джюрекни кёзюдю, кюзгюсюдю сёз.
Джашнайды джюрек,
Джол кёргюзе, джол ача Джашаугъа,
Джазгъа.
ЭСЛИ АДАМ
Бир къауум туугъан халкъын тюбге атыб,
юсюне миниб,
Алай бла мийик болургъа, баш болургъа
кюрешеди.
Бир къауум да кеси тюбде тургъанлай,
Халкъын ёрге теберир умут этеди.
Биринчи къауумну «къул къауумду»,
«амантиш къауумду» аты.
Экинчи къауумну «джахил къауумду»,
«джарлы ёзденди» аты.
Кеси кесин аякъ юсюне салыб,
Кеси къая башына чыгъыб,
Халкъын да ёрге тартыб кюрешген –
Ма олду керти да эсли адам.
ЮЙЮМ
«Сен ишлеген юй – Сен джашагъан юй
Элни тюрсюнюн бузады» деб,
Кюн сайын соруугъа чакъыралла мени.
«Мен кесим да ушамайма башхалагъа»,-
Дегеними къулакъгъа алмайла ала.
«Кесинг чачмасанг – биз чачарыкъбыз»
деб,
Къадалгъанла – къурутургъа излейле
юйюмю.
Юйюм а – джюрегими, сёзюмю суратыды,
Ата джурутуму, Ана тилими суратыды.
Юйюмю тюб ташы – Къарачайны Къадау
Ташына,
Нарт Ёрюзмек бу дуниягъа келген
джулдуз ташха – Тейри ташха,
Нарт Сосуркъа туугъан сослан ташха,
Гошаях бийчени къара ташына,
Каабаны къара ташына да ушайды.
Ол тебмез, аумаз Ташда сюелген юйюм а –
Ушайды Джуртда Джангыз Терекге.
Бир Ташдан, бир тамырдан джаратылыб
чыгъыб,
Минги Тауну айрысыча айры болуб,
Эки бутакълы, эки имбашлы, эки башлы
болуб,
Бир бутагъы Шаркъгъа, бир бутагъы
Гъарбха къарай,
Ол, ёсюб кетиб барады Кёкге –
Джангы Ай бла джулдуз тартады ёрге.
Юйюмю башын джабхан а –
Джелден, джауумдан, сууукъдан
сакълагъан,
Къарачай къойну джюнюнден этилген
Къара джамчыды, къарачай джамчы.
Къара къушха да ушайды ол.
Юйюмю оджагъы уа –
Чыммакъ акъ башлыкъгъа ушайды.
Мен минг-минг джылны ишлеген
Энди ма бу нарт юйюмю чачаргъа излейле,
Атылтыргъа излейле Къадау Ташымы,
Кесерге излейле Джангыз Терегими –
Джерсиз, Кёксюз къояргъа излейле мени,
Джуртсуз-юйсюз къояргъа излейле мени,
Миллет ангымы, тарих эсими къурутургъа
излейле мени –
Манкъурт этерге излейле мени,
Юйюмю къурутургъа излейле мени,
Къазакъ бёрюча улуйду джюрегим.
Темиркъазакъ джулдузча тынгысызды
джаным.
Огъай, душманлагъа чачдырмам юйюмю,
Аман этдирмем джаулагъа кёлюмю.
Шайтанлагъа алдатмам, хорлатмам
кесими.
Джокъду ёлюм Ташха, Терекге –
Байлаб тургъанлагъа Джер бла Кёкню,
Келечилерине Джер бла Кёкню,
Келечилерине Ангы бла Джюрекни,
Келечилерине Хакъ бла Халкъны.
Душманла ангылаялмайла аны.
Юйюм мени – Ташдан, агъачдан.
Аллах айырмаз бизни насыбдан,
къууанчдан.
АЧХЫЧ ТАБМАЙ, КЪАРАЙМА, ТЫНГЫЛАЙМА
Тюз адам джюрексинсе,
Къаны урады башына.
Шайырны уа –
Къаны урады сёзюне.
Къаны башына ургъанны
Къартыкъ алалла башындан.
Аллай къартыкъ а шайыргъа,
Джюреги джазгъан назмуду.
Назму къутхарады шайырны,
Дин ахлусун къутхаргъанча намаз.
Намаз замаНны билдиргенча азан,
Заманны ауазыды назму.
Кёк бла Джерни байлайды ол,
Таша бла Туруну байлайды ол,
Ич-тыш дунияланы бирлигиди ол,
Билгичди, келечиди ол.
Джанкъозгъа, боранбилгичге да ушайды.
Келликни билдире джашайды.
Кетгенден да айтады хапар.
Кераматды назму сёз.
Дууача джазылады назму.
Дууача джарайды назму.
Бир таша кюч барды Сёзде –
Ол Кёкден энеди бизге.
«Шыйыхлыгъы болгъан шайыр» дейле,
Джараталгъаннга аны тюзюне.
Ачхыч табалмай, къарайма, тынгылайма
Аллахны, адамны да сёзюне.
АННА ПОЛИТКОВСКАЯГЪА
2006 джыл, октябрны джетиси.
Сюймегенле сёзню Тюзюн, Кертисин,
Эркинликни, Тюзлюкню сюймегенле
Ёлтюрдюле Аны.
«Джангы газетни» джаны эди Анна.
Джанлы эди Анна.
Итле кёрюб болмаелле Аны.
Ёлтюрдюле Аны.
Башчы итни туугъан кюнюн,
Ит джыйын белгиледи алай.
Бош къууанадыла ала –
Ёлтюраллыкъ джокъду Керти Сёзню.
Къалам тутхан джазмаса тюзюн –
Олду анга сыйсызлыкъ, ёлюм.
Анначалагъа уа джокъду ёлюм,
Джыгъыллыкъ тюлдю аны Сёзю.
Анычала болмасала,
Биз билмез эдик тюзню тюзлюгюн, итни
итлигин.
Билмез эдик халкъны тюзлюгюн,
джорукъну итлигин.
Къралда не бола тургъанын билмез эдик.
Тюзню тюзлюгю къалыр эди тюзде.
Ай медет, Анначала аздыла бизде.
Чууутлуму эди, оруслуму эди ол –
билмейме.
Ёзге, къалам тутхан къарачайлыланы
кёбюнден
Анна джууукъ эди меннге –
Тюзлюк ючюн, инсан хакълары ючюн
кюреше,
Джанын къурман этди.
Алай джашаргъа, ёлюрге керекди
джазыучу.
Аллай къаламчы бармыды бизде?
Къайсы джазыучу бизде
Халкъны тюзлюгю, эркинлиги ючюн
Ит джорукъ бла, итле бла сермеше,
Бергенди джанын?
Анначала кёбюрек болсала,
Анычаланы биз да сакълаялсакъ,
Бизни джакълагъанны биз да
джакълаялсакъ –
Иги джанына тюрленник эди джашау.
Ай медет, аздыла Анначала.
Илинмек аджалдан ёлелле анычала.
Ёлелле джашар ючюн Тюзлюк,
Ёлелле хорлар ючюн Тюзлюк.
Бети, ётю да болгъан Тиширыу,
Ариу Тиширыу, джигит Тиширыу,
Халкъ, инсан хакълары ючюн кюрешген
Тиширыу,
Аны ючюн джашагъан, ёлген Тиширыу,
Ёлюмсюз Тиширыу –
Анна Политковская.
Джашарыкъса дунияны эсинде,
Турлукъса кёб халкъны, адамны эсинде,
Кавказда тау тёппелени бирине
Сени атынг аталлыгъы да хакъды.
Ол бир джолча, Ставангерге келсенг,
Кёрюшюрбюз, сёлеширбиз деб тура эдим…
Буюрулмады. Ол дунияда тюбербиз энди.
Алай а, гузаба этмем –
Сени къанынгы ол итледен алмай, кетмем.
Сен къоюб кетген къалам бла джазама,
Тюзлюк хорлар деб, базама –
Аны ючюн этеме къазауат.
Да сау къал, Анна. Кёрюшюрбюз.
Джанынг Кёклеге аманат.
АЛЛАХДЫ НЁГЕРИМ МЕНИ
Алгъын ёлюмню мен сюрюб айланаем,
Энди ёлюм сюрюб айланады мени.
Андан къачыб чегетге, дорбуннга да
кирдим,
Кърал чекледен да ётдюм андан къачыб.
Алай а, ёлюрге буюрулгъан эсе,
Хазырма, джангыз – тутмакъда, тюрмеде
тюл,
Къарт, рахын болуб, тёшекде тюл –
Эшикде, эркинликде, сермеше, сауутум
бла къолумда
Эркишича ёлюрге излейме мен.
Бир кере, къача келиб, бир юйге кирдим.
Къарт намазлыкъда, тартыб бошаб
мынчакъ,
Хапарыма тынгылады да, сорду: нёгеринг
бармыды?
- Эки нёгерим барды – герох бла бычакъ.
Башын къайгъылы чайкъады къарт,
Алай болса да, къоркъуууун джашырды.
«Къайдагъын сакълагъан да Аллахды,
Аллах болсун нёгеринг»,- деб, ашырды.
Ким биледи, этген ишлерим ючюн –
Зулмугъа, зорлукъгъа къаршчы
кюрешгеним ючюн,
Аллах къоруулай, сакълай болур, ансы,
Ненча джыл мен къачхынчы болуб
джюрюгенли.
Харамгъа, гюнахха къатышмадым мен,
Дуния мал ючюн тартышмадым мен,
Бирлеча ит болуб, сюек ючюн талашмадым
мен,
Иги джашар ючюн, Джуртуму, Халкъымы
сатмадым мен,
Кишиге къул болмадым, ёзден бетими
атмадым мен.
Кюрешдим джангыз Тюзлюк ючюн, Хакъ
ючюн,
Тилекчи, даучу, къазауатчы да болдум
Адам ючюн, Халкъ ючюн.
Бир да ажымсыз, Аллах мени ма аны ючюн
Сакълайды, къоруулайды, къутхарады
ёлюмден.
Ансы къаллай джити, джигит джашла
кетдиле
Бир-бирине илиниб, бир-бирин ёлтюрюб.
Ата джурт ючюн ёлмедиле ала,
Ана тил ючюн ёлмедиле ала,
Халкъны Эркинлиги, Тюзлюгю ючюн
ёлмедиле ала,
Дуния мал ючюн, харам рысхы ючюн ёлдюле
ала.
Ёлдюле бир-бирине бий болабыз деб,
Мурдарлыкъ бла, тоноу бла бай болабыз
деб,
Башхалагъа джасакъ салабыз, джасакъ
джыябыз деб,
Харам хакъ бла джюйюсханла болабыз деб.
Аллайла келтирелле башларына,
башхалагъа да палах.
Аллайланы къалай джазыкъсыныр Аллах?
Джигитликлери, джитиликлери да
джарамай къала,
Итлеча бир-бирин талай, ёледиле ала.
Алагъа да къыйналады джаным:
Хакъ джолдан аджашдыла ала,
Халкъ ючюн ёлмедиле ала.
Азбыз. Къууанч азды, къоранч кёбдю – не
этейик,
Кеслерин шайтаннга хорлатханлагъа не
этейик?
Этерибиз а, борчубуз а – бирди: ёлгюнчю
сермешиу,
Терсейгенлени да тюз джолгъа
къайтарыу,
Дин ючюн, Тил ючюн, Джурт ючюн кюрешиу,
Джаханим отундан кесибизни,
халкъыбызны да къутхарыу.
Хар туугъан сабий къарачайлы болур
ючюн,
Джуртлу, Халкълы, Джулдузлу-Айлы болур
ючюн,
Адам болур ючюн, насыблы болур ючюн,
Тюз джолда, Хакъ джолда барыр ючюн,
Ма аны ючюн –
Биз – абаданла – керекбиз кюреширге,
Кёб башлы эмегенле бла сермеширге,
Къызыл Фукла бла, сарыубекле бла
сермеширге –
Джюз бетли шайтан бла сермеширге.
Кесин эркишиге санагъаннга буду борч.
Къарачай – ол – ЮЧ АЙ бла КЪУРЧ (АААЙ
КЪРЧ).
Къарачай – ол – къаара джай,
Алай демек – динни, билимни джай.
Къарачай – Къурч бла Юч Ай; Къара джай.
Халкъны аты – барыр джолун билдиреди.
Адамны аты – этер ишин билдиреди.
Къарачай – Къурч бла Юч Ай – буюрады:
къара джай.
Билал – азанчыны аты – буюрады: къычыр
азан,
Хакъ джолгъа чакъыр халкъны, къобар
халкъны.
Кюрешеме атыма, халкъыма болургъа
тыйыншлы.
Унутмаз ючюн адам – болгъанын Адам,
Тейри адамы болгъанын унутмаз ючюн
адам,
Джаяма къаара, къычырама азан.
Джангызма. Джангыз тюлме, огъай,
Аллахды бу ишде нёгерим мени.
Аны джолунда баргъаныма кёреди
Кючюм-къарыуум да, насыбым да мени.
СЕНИ БЛА эмда СЕНСИЗ
Чабакъ джарашханча суугъа,
Кийик джарашханча таугъа,
Джулдуз джарашханча Кёкге,
Сен джарашаенг меннге.
Башхагъа кетгенингде уа,
Къуругъан суугъа,
Оюлгъан къаягъа,
Джулдузсуз Кёкге
Ушаб къалдым.
ДЖЮРЕК
Юч зат береди джюрекге рахатлыкъ,
Юч зат къутхарады мени:
СУУ, НАМАЗ эмда НАЗМУ.
Юйюмю тёбен джаны тенгизге къарайды,
Огъары джаны – таулагъа, къыблагъа.
Джюрек, тенгизде джууунуб чыгъыб,
Къылады намаз, джазады назму.
Таула бла тенгизни арасында
Джашайды тёнгегим. Джюрегим а –
Кёк бла Джерни арасында
Кюкюрейди, джашнайды, чартлайды.
Сууда, намазда, назмуда
Сууутады кесин джана тургъан джюрек.
Ачылады джюрек, ачылгъанча Кёк:
Чексиз узакъда-джууукъда
Таша дунияла кёрюнелле.
Кёк болса да джюрекни Джурту,
Къайгъысы уа – Джерди аны.
Джердегилени джууукълашдыра Кёкге,
Джанады, урады джюрек.
Джан урады джюрек
Джансыз табигъатха да:
Тюрлендиреди, тиллендиреди,
кёллендиреди аны –
Джангырады тёгерек.
Кеси да джангырады джюрек.
Джашнайды Джер,
Джашнайды Кёк –
Къууанады джюрек.
Джашнай тургъан табигъатха
Кёчеди-бурулады джюрек –
Аны кесине алады Джер,
Аны кесине алады Кёк:
Болджаллы ёмюрюн тауусуб,
Ёмюрлюк джашауун башлайды джюрек.
КЪЫЗЫЛ КЪАЛАДАН КЪАРАЙ ДУНИЯГЪА
Мийикдеди, Кёкдеди Гошаях Бийчени
къаласы.
Кюн, къызарта, эм алгъа тиеди Анга,
Къызарта, эм артха айырылады Андан.
Къая башындады Гошаях Бийчени Къызыл
Къаласы.
«Бек анасы джыламаз» дейле,
Бек джерде ишленнгенди Гошаях къала.
Алай а, кёб джылагъанды Гошаях бийче
Къадама къаласы да къутхармай
къайгъыдан.
Кёб джылагъанды Гошаях бийче,
Джыламугъу Къара ташны джара.
Бек сюйген къарауашы Къарачач
Таянчакъ болгъанды ол кюнледе Анга.
Алай а,
Арадан ёмюрле кетгенден сора,
Аны къабырын эки джаргъан неди?
Бюгюннгю къулла, къарауашла
Бийчени бети бла, сыйы бла ойнайла.
«Бизде Бий, Бийче болмагъанды» деб,
«Гошаях Бийче да бизден тюлдю» деб,
Ётюрюкню джайыб кюрешелле къулла.
Тюз айталла ала:
Гошаях Бийче аладан тюлдю,
Къулладан-къарауашладан тюлдю,
Къабартыдан не Тау Артындан тюлдю,
Андан-мындан келгенледен тюлдю –
Кесибизденди, ичибизденди, бизденди
Гошаях Бийче.
Да не башхасы барды
къуллагъа-къарауашлагъа:
Бюгюн да кеслерин къарачайлылагъа
санамайла ала –
Андан-мындан келгенбиз деб, туралла,
Башхалагъа бетсинелле, баш уралла,
Тарихибизни, джерибизни да кюрешелле
сатыб,
Халкъыбызыны, Джуртубузну кюрешеле
сатыб.
Не этейик – джокъду алада адамлыкъ,
ёзденлик.
Эшда, ала болмазла тюзеллик.
«Аманны урлугъу кёб» - джайылгъанла
ала,
Къарачайдан бошай бошагъанла ала.

Алагъа тюз багъа береллик тюлдю
Аланы къара иннетлерин сынамагъан.
Къарачайда нек джашайды
Кесин къарачайлыгъа санамагъан?
Джашайды бизни ичибизден къурутур
ючюн,
Душманны башыбызгъа олтуртур ючюн,
Джуртубузну, халкъыбызны да сатады аны
ючюн.
Къулну джокъду ёзеги, бети.
Бийге, ёзденнге къулну барды дерти.
Таяныб тышындан келген душманнга,
джаугъа,
Къул бий болургъа излейди Элге,
халкъгъа.
Къул
Ёзденни ёзденлигин, адамлыгъын
ангыламайды,
Ёзден болургъа, бизден болургъа
унамайды.
Ёзден халкъны, бизни халкъны эм уллу
джауу –
Къулду.
Къарачайны къраллыкъсыз къойгъан да –
ол,
Тарих, намыс къалаларыбызны ойгъан да
– ол,
Халкъыбызны бетин джойгъан да – ол.
Къулну Аллахы – дуния малды.
Сыйларын, намысларын, джуртларын,
халкъларын –
Барын да дуния мал бла тергейле ала,
Барын да дуния мал ючюн саталла ала.
Алай а, сатаргъа-сатмазгъа да
Джурту, халкъы, сыйы, намысы
Бармыды къулну?
Диним, тилим, джуртум, халкъым,
Сыйым, намысым дей билген,
Ала ючюн кюрешген, сермешген –
Ол къул тюлдю – ёзденди.
Аралары айырылмай ёзден бла къулну,
Миллетчи бла сатлыкъны аралары
айырылмай,
Аллахха къуллукъ этген бла
Шайтаннга къуллукъ этгенни
Аралары айырылмай,
Хар бирине тюз багъа берилмей, тёре
этилмей,
Тамблабыз боллукъ тюлдю бизни.
Алай а, барды бир соруу:
Ёзденле кеслерин къалай хорлаталла
къуллагъа?
Джууаб: къулланы джанындады кърал.
Кърал кеси да къул кърал болгъаны
себебли,
Эркинликни. Ёзденликни сюймегени ючюн,
Къулланы джакълайды.
Къулла, къул къралгъа таяна,
Бий къоймай къырыб чыкъгъандыла.
Ёзденле да болгъандыла аз.
Хоу, къулла Ибилис къралгъа, джорукъгъа
таянадыла.
Алай а, биз – ёзденле –
Аллахха таяна эсек,
Бизни къалай хорлайла ала?
Бу соруугъа бир иги сагъыш этейик.
ЭРЕСЕЙДЕ
«Люди холопского звания,
Сущие псы иногда:
Чем тяжелей наказания,
Тем им милей господа».
Некрасов
«Боюсь, как дьявольской напасти,
Освободительных забот:
Когда рабы приходят к власти,
Они куда страшней господ».
Игорь Губерман.
Къулланы башларына этгенликге азат,
Тюрленмейди бир зат:
Бий бийлей, ёзден ёзденлей, къул
къуллай къалады.
Кърал къуллукъгъа, оноугъа тюшгенликге
къулла,
Не бий, не ёзден болалмайла ала –
Джангыз бийледен, ёзденледен алаллла
дертлерин:
Тонайла, сыйыралла аланы мюлклерин,
Туталла, ёлтюрелле аланы кеслерин.
Джарлы нек болады джарлы?
Башы джетмегенден болады джарлы.
Къул башына болгъанлыкъгъа бош,
Къылыгъы, халиси тюрленмейди аны –
Ма аны ючюн сюймейле къулланы.
Динни, ийманны, намысны къурутуб,
Бийлени, онглу ёзденлени къурутуб,
Эсли адамланы барын къурутуб,
Къул болмагъанланы барын къурутуб,
Длжангы кърал – къул кърал –
къуралгъанды алай.
Сыйдан, адетден, намысдан хапарсыз,
Болмагъан адамлыгъы, ёзеги, бети,
Сиясети зулму, зорлукъ, ётюрюк болгъан
Аллай къралны къурагъанла къулла.
Огъай, алагъа аллай къралны бергенле
къураб.
Алгъыннгы къулланы
«Бий боллукъсуз, бай боллукъсуз» деб,
алдаб,
Къырдыргъанла бийлени, байланы.
Сора,
Азатланы кърал джангыдан этгенди къул,
Кесине этгенди къул.
Къул кърал къуралгъанды алай.
Ибилис джорукъ къуралгъанды алай.
Хакъ джолда бармайды Эресей,
Аны ючюн онгмайды Эресей.
Хакъ джолгъа къайытмай Эресейни халкъы
Ёмюрде да боллукъ тюлдю насыблы.
Боллукъ тюлдю ёмюрде да ёзден.
Чыгъарыкъ тюлдю къарангыдан
джарыкъгъа –
Къул болгъанлай турлукъду къралгъа,
джорукъгъа.
Джорукъ тюрленсе, кърал оюлса,
Башха джорукъгъа, башха къралгъа
боллукъду къул.
Аллахха къул болмагъан – Ибилисге
болады къул.
Тюшюнюб, къайытмаса Хакъ джолгъа,
Хакъгъа,
Тюзлюк-Эркинлик келлик тюлдю халкъгъа.
Джашарыкъды къул болгъанлай шайтаннга.
Ёзден адам, ёзден халкъ деб, айтыллыкъ
тюлдю ёмюрде да анга.
Ибилис кърал – къралны аты.
Къул сюрюу – халкъны да аты.
Башлар ючюн а Адам бола, Халкъ бола,
Джашаргъа керекди Хакъ бла.
Къуллукъ этерге керекди джангыз
Хакъгъа.
Къутулуу джол олду адамгъа, халкъгъа.





ШАЙЫРНЫ ДЖАЗЫУУ
Кябаны тёгерегинеча
Айландым Къадау Ташны тёгерегине.
Тарихибизни тансыкълаб къысдым
Джана тургъан джюрегиме.
Зем-земнича балсыта, багъалата,
Къобан суудан бауурланыб ичдим.
Сёл болду кюйюб баргъан ичим.
Уллу Тюзде Джангыз Терекни да
ангыладым.
Ол джангыз эди, ёзге,
Тышында тюл – Джуртда.
Къыйынлы, насыблы Терек.
Шайыргъа, шийирге да ушагъан
Джуртда Джангыз Терек.
Къобан Суу, Къадау Таш, Джангыз Терек!
Сизден башланнган джолум,
Джерни тёгерегине айландырыб,
Къайтарыб келди сизге.
Сууда, Ташда, Терекде кёреем,
Суудан, Ташдан, Терекден кёреем
Джаным мени.
Суусуз, ташсыз, агъачсыз – джансыз
джерлени кёрюб,
Джуртума кёл салдым.
Сууча кетген, Ташча къалгъан, Терекча
кёгерген –
Ол – Менме: Шайыр эмда Хаджи.
Суу, Таш, Терек болгъан къадарда
Меннге джокъду ёлюм.
Джан, анг, джюрек –
Суу, Таш, Терек.
Сууча кетиу, Ташча къалыу, Терекча
кёгериу –
Шайырны джазыуу.
КЪЫШХЫ КЕЧЕ ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ
1
Болалмадым Сеннге не Кёк, не Джер.
Болалмадым Сеннге не тос, не эр.
Излемесем – бир иш.
Излемесенг – бир иш.
Экибиз да излей тургъанлай,
Болмады джазыу.
Не джашил джаз, не алтын къач
Болалмадым Сеннге.
Болургъа уа боллукъ эдим…
Сеннге джаз болалмагъаныма
Джай узуну сокъурандым, кюйдюм.
Сокъурандым, кюйдюм эсе,
Къач а нек болалмадым?
Эркишилик, таукеллик деген
Къуруб къалгъан болурму менде?
Огъесе, бир башха чырмауму бар эди?
Не болду мени Сенден тыйгъан?
Джангыз, Сеннге тыйыншлы,
Сени сюйюмюнге, сюймеклигинге тыйыншлы
Джашау къураялмам деген къоркъуу
Тыйгъанды мени. Тюзю алайды.
Къышхы боран улуйду эшикде.
Къазакъ бёрю улуйду джюрекде.
Кюнюм – къысха, кечем а – узун.
Кёкден къараб, джылайды джулдузум.
Джашау тауусулгъанды.
Талай назму джазарым къалгъанды энди.
2
Къыш артыкъ да багъалатабыз Кюнню.
Сейирсиндирейим керти сёз бла кимни?
Эсге тюшюреме Сени.
Артдамыды, алдамыды джашау?
3
Джаза эсем – саума сора алкъын.
Айтама кесиме:
Не да болсун – джанынг саудан ёлме.
Ёлгюнчю джаша. Джаша.
Ёлюм чакъырмасанг да келликди.
Тарыгъыб, тыхсыб, сыныб, мыдах болуб,
Анга – Ёлюмге – белги берме.
Джарыкъ бол. Таукел бол. Джаша.
Не да болсун – джанынг саудан ёлме.
4
Кетген заманнга сойдурма кесинги.
Аллах буюргъан болгъанды – къыйналма.
Джазынгы, джайынгы джылауун эте,
Къачынгы, къышынгы да бош ийме, оздурма.
Джюрегинг къалгъынчы тохтаб,
Джашаугъа илеш, джашаргъа кюреш.
Джашаугъа къуллукъ эт.
Кюйген джюрекге олду дарман.
Тас этген затынга къыйнала,
Бар затынгдан да къалма къуру.
Къыйын эсе да джол,
Таукел бол, джарыкъ бол.
Сабыр бол.
САУ КЪАЛ
«Джол джанында олтурдум,
Кюпегими толтурдум.
Бир кишини къызы ючюн
Онбеш киши ёлтюрдюм».
Халкъ джырдан
Сени амалтын турама
Бютеу дуниягъа джау болуб.
Алай а, джаным сау болуб,
Сени
Бир кишиге берлик тюлме.
Сеннге оноу этерге,
Билеме, джокъду эркинлигим.
Алай а, джокъду экилигим:
Сени
Бераллыкъ тюлме бир кишиге.
Огъай, джазыула джазылмайла Кёкде.
Джазыула джазылалла Джерде.
Джангыз, биз джазгъаннга
Кёк салады не салмайды къол.
Ёзге, кёбюсюне, Ол,
Мадар этсек – этеди къадар.
Сеннге къарагъан – джауумду мени.
Сен къарагъан да – джауумду мени.
Мен саулукъда
Сени тилерге не джигит да базмаз.
Базгъан да –
Къанына боялмай къалмаз.
Билеме, джашаргъа, ёлюрге да керекди
Тюзлюк-Эркинлик-Хакъ ючюн,
Джурт ючюн, Адам ючюн, Халкъ ючюн.
Мен а, бюгюн
Ёлюрге, ёлтюрюрге да хазырма
Бир къыз ючюн – Сени ючюн.
Сен джюрегими ургъанына тынгыласанг,
Сюймеклигими чексиз болгъанын
ангыласанг,
Меннге келирге разы болсанг, таукел
болсанг –
Къутхарлыкъса кёб джанны ёлюмден.
Сени къолунгдады кёб адамны джашауу,
ёлюмю.
Сени къолунгдады мени джазыуум да.
Чыгъады ауаз:
«Сюйгенлеге харс!». «Сюймекликге
харс!».
Харс къалакъла – къын бла бычакъ.
Дауурбаз – къалкъан.
Мен бла Сен. Сен бла Мен.
Бошду къалгъан.
Джюрек кёкюрекни дюнгюрдете,
Сюймекликге урады харс.
Джангыз Сени къайгъынгы этеме –
Къалгъан къайгъыла болгъандыла тас.
Алай а, Сен мени ангыламай эсенг,
Джюрегиме тынгыламай эсенг,
Мен айтханны унамай эсенг –
Не этерге керекме мен?!
Дуниямы бургъаннга ахратха
Сюймеклигиме шагъатха
Бу назмуму къояма.
Бир терс ишле этмез ючюн -
Гюнахсызланы ачытмаз ючюн,
Сени да зор бла къачырмаз ючюн –
Кетеме узакъгъа, тышына –
Олду мадарым башыма.
Джюрек джарама олду дарман.
Ким биледи, тыш джуртлада
Сени унутдурлукъ бир къызгъа
Къалыр эсем а джолугъуб…
Сау къал. Насыблы бол.
КЪАДЕР КЕЧЕ
(2006 джыл октябрны 19-20)
Къадер кечеди бу байрым кече
(Лейлятуль-Кадр).
Файгъамбарыбызгъа бу кечеде