Тейри Адамы - 12

Мени кёлюмде уа джарыкъды джулдуз:
Не сууукъ эсе да тёгерегим –
Сууумай, джукъланмай джанад джюрегим.
Халкъы да сууукъ, джурту да сууукъ,
Алай а, ала – болгъанла меннге
Джууукъдан да джууукъ.
Джетмесе да Кюн,
Къатылсала да бораны, джели –
Мында къайгъы джокъду:
Рахатды кёлюнг.
Джангыз къоркъгъаным: бу акъ дунияны да
Къарала толтуралла деб.
Джуууртнуча, бу акъ джуртну да
Бузалла, чагъалла, къатышдыралла деб.
Акъ дунияны бир адамы –
Шимал джолда барама кетиб,
Кутупха (Полюсха) барама джетиб.
Темиркъазакъ джулдузум джанады Кёкде,
Джумушакъ акъ джарыкъ – тёгерекде,
Джокъду къайгъы, джарсыу джюрекде.
Ушамагъан джукъмайды –
Акъ дуниягъа къошулгъанма мен.
Джерни башындама мен.
Чыммакъ акъдыла кёлюм да, сёзюм да, юсюм
да.
ТЕЙРИ АДАМЛАРЫБЫЗ БИЗ
Уллу Къарачайдан чыкъгъанбыз биз,
Джуртубуз – Кёк бла чекде.
Минги таулулабыз биз,
Ёзден адамлабыз биз –
Ётгенбиз тенгизден-теркден.
Тейри адамлары, Тотур къуллары –
Биз – бир Аллахха этебиз къуллукъ.
Неди Къарачай? – Къара таны, джай.
Ол – бизлеге – Кёкден келген буйрукъ.
Бирер тюрлю болсакъ да,
Бир Кёкню чыракъларыбыз биз,
Бир Китабны чапракъларыбыз биз.
Биз – сёзлерибиз бир тилни,
Тереклерибиз бир чегетни,
Адамларыбыз бир Джуртну,
Уланларыбыз бир Халкъны.
Аны унутмай джашагъан къадарда,
Къоркъуу болмаз Къарачайгъа,
Малкъаргъа.
Ийнана эсек бир Аллахха биз –
Аны айтханын этерге керекбиз биз.
Ол джаратхан эсе бизни Адам этиб, Халкъ
этиб,
Динни, тилни, Джуртну да берген эсе Хакъ
этиб –
Бизге борчду аланы къорууларгъа,
сакъларгъа,
Динни, тилни, джуртну да тас этмей
джашаргъа.
Ислам динибизге, тюрк тилибизге, мийик
джерибизге,
Нарт ата-бабаларыбызгъа тыйыншлы
болалсакъ,
Къара таныб, къара джайыб – Китаб бла –
Иман-дин бла, окъуу-билим бла баш
болалсакъ,
Тейри адамлары болгъаныбызны,
Минги таулула болгъаныбызны,
Ёзден халкъ болгъаныбызны унутмай
джашасакъ –
Бизни хорлар кюч джокъду дунияда.
Хар ким къолдан келгенни этсек,
Адамны, Халкъны, Джуртну да сакъларгъа
кюрешсек,
Хакъ буюргъанча джашаргъа кюрешсек,
Бизни хорлар кюч болмаз дунияда.
Сёздю, Китабды тюрлендирген ангыны,
дунияны.
Сёздю, Китабды къутхарлыкъ да адамны,
дунияны.
Сёзню, Китабны аллында ийе эсек баш,
Адамдан, халкъдан да Хакъны кёре эсек
баш –
Сора, сакъланныкъбыз биз, хорларыкъбыз
биз.
Уллу Къарачайдан чыкъгъанбыз биз.
Джуртубуз – Кёк бла чекде.
Минги таулулабыз биз,
Тейри адамларыбыз биз –
Ётерикбиз заман тенгизден-теркден.
Аллах айтса.
НАСЫБЛЫ КЪАУУМДАН ТЮЛБЮЗМЮ БИЗ?
Танг-Ата ата башлагъанды,
Башлагъа бираздан тиерикди Кюн.
Кёкню джоругъун-джарыгъын тыяллыкъды
ким?
Къарангы ыхдырылады артха,
Кечеги бетджанларын да къоюб.
Джарыйды танг, джарыйды джан,
Кёкде, Джерде да джарыкъны – тою.
Алай а, къарангыгъа да джокъду дауум.
Къара-Шауайны анасы эмеген къыз
болгъанча,
Джарыкъны да къарангыды анасы.
Сорама: Танг, сени кимди атанг,
Ананг а кимди сени?
Не ариуду кесинги да атынг –
Аны уа ким атагъанды сеннге?
Кюн таякъла тебсейле джерде,
Джалан аякъларын джибите чыкъ.
Кёкню теренинде джырлайды чыпчыкъ,
Кёлню теренинде тууады къууанч.
Дуния –джандетди, джашау а – насыб.
Аланы джаратханнга салама махтау.
Кёгюм, кёлюм, сёзюм да – ачыкъ:
Аладан тёгюледи джарыкъ.
Кюн. Танг. Тау. Суу. Адам.
Тилейме барына джашау, барына тынчлыкъ.
Ёллюк джанла эсек да –
Джашаугъа келгенбиз:
Къууанчха, бушуугъа да тюбей,
Джашайбыз, бюгюлмезге кюрешебиз,
Джашауну, дунияны къорууларгъа,
сакъларгъа кюрешебиз...
Насыблы къауумдан тюлбюзмю биз?!
ЁЛЮМНЮ ЮСЮНДЕН
Акъыл-балыкъ болгъандан сора,
Осиятынгы хазырлаб къояргъа керекди.
Осият аджал чакъырмаз,
Ёлюм а, соруб, билдириб келмез.
«Джолгъа джай чыкъсанг да,
Къышхы кийиминги алыб чыкъ» дейле.
Джашау джолгъа чыкъгъан –
Ёлюмге тюберге хазыр бол.
Ёлюмню терслерге ёч болсакъ да,
Джашауубузну къурутхан – джашауду.
Джашауну да терсине айландыргъан
Кёбюсюне кесибизбиз.
Ёлюмню, джашауну да тюл –
Кесибизни терслерге керекбиз алгъа.
Джашаугъа эшик ачхан ким эсе да,
Ёлюмге эшик ачхан а – кесиди адам.
Аны себебли ёлюмге,
Ат-бет атагъанны да къоюб,
Анга тыйыншлысыча тюберге
Хазыр болайыкъ.
ТАУКЕЛ БОЛ
Сен тюшгенсе джюрегиме,
Назмума да киргенсе сен.
Энди юйюме кириринг
Къалгъанды джангыз.
АЛЛАХ. ФАЙГЪАМБАР. АДАМ.
Джаратыб
Кёклени, кёкледегилени да,
Джерни, джердегилени да,
Алагъа оноу этген –
Олду мени Аллахым.
Аллахны китабын Джерге эндирген,
Аны Аллах сайлагъан адамгъа билдирген,
«Къаара» деб, анга ташаны кёрюрге,
окъургъа юретген –
Ол эм сыйлы мёлекди меннге.
Аллахны Сёзюн джетдирген халкъгъа,
Бютеу дунияны чакъыргъан Кертиге,
Хакъгъа,
Къарагъа къара деген, акъ деген акъгъа
–
Олду мени файгъамбарым.
Ийнаныб
Аллахны бирлигине,
Аны Келямына, келечилерине,
Аны мёлеклерине –
Аллах буюргъан джолда баргъан,
Харамдан, гюнахдан башын сакълагъан,
Харамдан, гюнахдан юйюн къоругъан,
Джууугъун, элин, халкъын къоругъан,
Адамны, бютеу адам улуну да къоругъан,
Сууаб, халал инети-сёзю-иши-кюреши бла
белгили болгъан –
Керти адам да олду меннге.
ДЖАГЪАДА
Быллай джашау джашаумуду сора?
Минги Тауну мийиклигинден
Тенгиз тенглигине тюшгенме келиб.
Джата-къоба, ёле-тириле,
Джагъагъа мыллык атыб,
Толкъунла келелле аскерлеча...
Тенгиз къушла этелле сыйыт-къычырыкъ –
Ёлгеннгеми санай болурла мени?
Кимни джылауун этелле ала?
Кюн аманны къаргъаларыча,
Кёлю аманны къайгъыларыча,
Тенгиз къушла этелле сыйыт-къычырыкъ:
Аджашхан, къатышхан чабакъ сюрюунюмю,
Джагъагъа башын атхан балыкънымы,
Суугъа башын атарыкъ адамнымы –
Нени кёре болурла ала,
Нени сезе болурла ала?
Тенгизге чыракъ кетгенди кёзюм.
Тенгиз чыракъгъа бурулгъанма джагъада.
Мухаджир болуб былайгъа келгеним –
Кесими къыйынлыгъыммыды, огъесе
Кёкню буйругъумуду ол?
Джюрегимде-кёлюмде чайкъалады тенгиз.
Тенгиз къушла учалла-къычыралла
кёлюмде.
Басыныбды, къаралыбды тёгерек. Кюкюреу,
джашнау
Къалтыратады кёкню, джерни, тенгизни,
джюрекни.
Эки джарылгъан Кёкден, джюрекден
Тёгюледи дуниягъа джарыкъ.
Джангыз, билмейме, тенгиз къушла
Сыйыт-къычырыкъ этелле кимге, неге?
КЪЫЙЫН
Кёкге чыкъгъандан да эннген къыйын,
Къаягъа ёрлегенден да тюшген къыйын,
Назмуну башлагъандан да бошагъан
къыйын,
Сёзге киргенден да чыкъгъан къыйын,
Сёлешгенден да тынгылагъан къыйын,
Келгенден да кетген къыйын,
Кетгенден да къайытхан къыйын.
ШИМАЛДА ДЖАЗ
Боз булутла акъ таулагъа къонуб,
Рахат болуб, Шимал тенгизге къарайла.
Ала – шыпан къойланы сыртларында
Къой чыпчыкъланы тюшюредиле эсге.
Джаз келе турады Шималгъа да,
Гяхиник тылпыу джайылгъанды тёгерекге.
Тиши кичиген кючюкге ушайды назмум да,
Ариу къызланы тутаргъа излейди
этеклеринден.
Тёнгегинден чыгъаргъа излейди джаным
да,
Эркинлик деб, этеди къазауат.
Этейимми аны да башына азат,
Огъесе, эртдемиди алкъын?
Саным да болгъанды дженгил –
Кюн таякъгъа излейди ёрлерге.
Викингле уа, аз да кюн тийгенлей мында,
Акъ аюлеча, тебрейдиле иссилеб.
Къызла беллерин ачалла,
Гитче кюнчюклеге ушайла киндиклери.
Шималны да бир-бирде къыбыла этеди
Шимал къызланы сюймекликлери.
Бир-бирине ушамасала да, келишелле
Шимал бла Билал.
Аны ючюн тура болурмамы мында?
Билемисиз сиз, неди Шималны джазы? –
Къой чыпчыкъ шыпан къойну сыртында.
НЕГЕ, КИМГЕ КЪУЛЛУКЪ ЭТЕДИ ФАХМУНГ?
Аллах берген фахмума тыйыншлымамы мен?
Иги джазаргъа къолумдан келе
тургъанлай,
Джулдузсуз, Айсыз – къолайсыз,
Бир бош, ассы затланы тырнайма.

Аллах берген фахмуму
Аллахха къуллукъ этдирир орнуна,
Адамгъа, Халкъгъа джаратыр орнуна,
Шайтаннга, Ибилисге бойсундургъаным да
болады.
Билеме аны ахыры не бла бошаллыгъын.
Адамдан, халкъдан да
Хакъны тутмагъаным ючюн ёрге –
Берген фахмусун Аллах
Сыйырыргъа боллукъду менден.
Фахмуну башы – Хакъды,
Игилик бла Халаллыкъ да – къанатлары
аны.
Фахмуну къуу этген а – зарлыкъды.
Ички, хаулелик да да абзыраталла
фахмуну.
Къара кючлеге бойсунса, къулланса
фахму,
Мурдарлагъа сауут-саба болады ол.
Бу затланы кёре, биле тургъанлай,
Дагъыда кетиученбиз терсине.
Мийикледен
джазыуубузгъа-джазгъаныбызгъа къараб
тургъан
Кязим, Сымайыл, Къайсын кёрюнелле
кёзюме.
Джаралы Джугъутур, Минги Тау,
Джаралы Таш кёрюнелле кёзюме.
АЛЛАХ ЭТЕРИКДИ КЪАДАР
Суу ахырзаман келгенде,
Ким, не къутхаргъанды бизни? –
Таула.
(Унух файгъамбар да кемесин
Минги Тауда тохтатханды дейле).
Суу ахырзаманча келгенде джаула,
Биягъынлай, халкъымы къутхаргъанла
таула.
Ёмюрлени узагъына
Тюшюрмей душманны тузагъына
Таула тургъанла бизни сакълаб.
Биз, тюб болмай, бюгюнлеге джетген эсек,
Баш урайыкъ таулагъа аны ючюн.
Таула къарайдыла бизге,
Биз да къарайбыз таулагъа:
Тауларыбыз – Ата джуртубуз –
Джаныбыз къурман алагъа.
Ким да болсун –
Зор бла не хыйлалыкъ бла,
Бизни тауларыбыздан айырыргъа излеген,
Бизни джуртубуздан айырыргъа излеген
–
Излейди бизни джутаргъа, къурутургъа.
Къалюбаладан бери
Бизни джауладан сакълаб тургъан,
Бизни джаныбызны сакълаб тургъан
Тауларыбыздан айырылсакъ –
Ол сыйсызлыкъды бизге,
Ол джуртсузлукъду бизге,
Ол ёлюмдю бизге.
Аны ючюн кюрешгендиле
Орус патчахла, сталинле да,
Аланы къуллары хоншу бийле да
Бизни тауларыбыздан айырыргъа,
Тауларыбызны сыйырыргъа.
Ол къазауат барады энтда.
Джаула кюч бла, хыйлалыкъ бла да
Бизни джуртубуздан айырыргъа,
Бизден джуртубузну сыйырыргъа
Бюгюн-бюгече да кюрешелле.
Дунияда джокъду аллай джорукъ
Айырыргъа джуртундан халкъны,
Сыйырыргъа джуртун халкъны,
Сюрюрге, ёлтюрюрге халкъны.
Алдатмайыкъ кесибизни,
Ташламайыкъ эсибизни –
Уллу Аллах да бизни блады,
Дуния джорукъ да бизни блады.
Джангыз керекди биригирге,
Хакъ ючюн кюреширге,
Халкъ-джурт ючюн кюреширге.
Халкъыбызгъа биз этсек мадар,
Аллах да этерикди къадар.
КЁЛДЕГИ
1
Кёлюмю сёз бла джазсам
Чыгъады КЪ-А-Р-А-Ч-А-Й.
Кёлюмю суратын салсам
Кёрюнеди МИНГИ ТАУ.
2
КЪАРА. АЙ.
Кёк-Джер магъаналы, кёб магъаналы
Бир Сёздю-Аламды-Дунияды Къарачай.

3
Джулдуз бла Айны кёлеккеси Джерде –
Адам бла Хауа.
4
Джерни кёлю-кёзю – тенгиз.
Ол кёрген, ол сюйген –
Кёк эмда кёкдегиле,
Къалгъан бары – хапчюк.
5
Кёкге джетерге излейди тенгиз,
Кёкге къошулургъа излейди тенгиз.
Джаннга сан этгенча тарлыкъ,
Джер тарлыкъ этеди анга.
Кесин, тёгерегин да къыйнай,
Аны ючюн турады ол къатлана, чайкъала.
6
Адам кёлюне ушайды тенгиз.
Аны ючюнмю сюеди адам
Къараргъа Кёкге эмда тенгизге.
7
Кёккёз сабий – тенгиз,
Сорады анасына – Джерге:
Мен да ёссем, уллу болсам,
Аття тенгли – Кёк тенгли боллукъмамы?
Кёк, Джер да ышарыб къарайла анга.
Ол а анасыны къойнундан узалыб,
Кёкге джетерге кюрешеди.
Бир камсык сабийди тенгиз.
АЗ АЙТСАМ ДА, КЁБ АНГЛА
Бир кюнлюк эсе да къууанчым, насыблыма
Мен:
Сени бла джашагъан бир кюнюм – бир
ёмюрге тенг.
Джер джюзюнде бир къызгъа тенг этмем
сени:
Кесими да, Сёзюмю да къанатыса Сен.
АКЪ ДУНИЯГЪА ЭКИНЧИ НАЗМУ
Кюн къысхады, кече уа – узун.
Сууукъ къысханды, джетмейди Кюн.
Къардан, буздан тёгерек – акъ.
Къара да – акъ, тенгиз да – акъ.
Акъ тенгизде кеме да – акъ.
Кече да – акъ, кюндюз да – акъ.
Ай да – акъ, Кюн да – акъ.
Джай да – акъ, къыш да – акъ.
Балыкъ да – акъ, къуш да – акъ.
Аю да – акъ, адам да – акъ.
Кёлюм да – акъ, сезим да – акъ.
Аладан туугъан сёзюм да – акъ.
Акъды Шимал.
Бу акъ дуния меннге да болгъанды халал.
Джолгъа чакъыра, кишнесе да аджир,
Джашайма мында, атым – мухаджир.
Джазылады назму, джазылмайды джыр.
Джазылады джазыу, джазылмайды кёл.
Сагъайталла эсими Минги Тау, Къар, Ай.
Къарайла аладан Къара-Шауай, Къарачай.
Акъ дуния агъартса да юсюмю, сёзюмю,
кёлюмю,
Халкъ-Джурт къайгъыда ашырама мында да
хар бир кюнюмю.
ТЁРЕНИ АЛЛЫНДА
Кязим, Сымайыл, Къайсын...
Закийлени айтайыкъ къайсын –
Хар бири – Уста, хар бири – Устаз.
Ала –
Керти Сёзню айталгъан акъылманла,
Хакъ Кертиге къуллукъ этген насыблыла.
Къууанчда, бушууда да ала
Айырылмадыла Хакъдан, имандан,
халкъдан.
Сёзню кертисин, игисин, халалын табыб
айтдыла,
Къоркъдула ала джангыз Аллахдан.
Ибилис джорукъну, имансыз къралны тюл
–
Халкъларын, Джуртларын сакъларгъа
кюрешдиле ала.
Къазауатны, зулмуну, сюргюнню
Халкъ бла бирге сынадыла ала.
Керти, иги, халал адамла –
Адамлыкълары, иманлары да толу.
Терсликден, зулмудан къутхара
халкъларын,
Иман бла джашадыла, иман бла да кетдиле.
Аллах берген фахмуларын
Ёкюл этдиле Кертиге, Тюзлюкге,
Игиликге.
Кертиге, Тюзлюкге, Игиликге къуллукъ
этмеген
Ол Адам да тюлдю, джазыучу да тюлдю.
Халкъыбызны, джуртубузну да сатыб,
Бий болургъа кюрешедиле къулла.
Ол затны кёре, биле тургъанлай,
Харам тынгылауну басыб тура эсек –
Сора къайда бизни эркишилигибиз,
Ёзденлигибиз, адамлыгъыбыз,
муслиманлыгъыбыз да къайда?
Къуугъун-хахай этер заманда,
Тил тутуб тургъан – тилсиз болмазмы?
Тынгылаб турургъа не да ётюрюк
айтыргъа-джазаргъа,
Къалам тутхан, къолларынга ырысла.
Халкъыбызны эте къайгъысын,
Кетдиле Кязим, Сымайыл, Къайсын.
Халкъыбызны кёлюн, джазыуун да джаза,
Хакъ буюргъанча джашадыла ала.
Аллай усталарыбыз бола тургъанлай,
Аллай устазларыбыз бола тургъанлай,
Къаллайла джашайбыз биз,
Къаллайла джаншайбыз биз?!
Сюелеме болуб сын...
Кязим, Сымайыл, Къайсын
Къарайла узакъдан, джууукъдан –
Кёкден, Джерден, Китабдан.
Соралла меннге хапар
Хакъдан, Халкъдан, Джуртдан,
эмда къаламчыладан.
Бюгюнюбюзню билир ючюн
Излейдиле тынгларгъа
Биз джазгъан назмулагъа.
Айыб этмезча закийле,
Ма бюгюн ичибизде
Керти сёзлю бармыды,
Керти шайыр бармыды –
Халкъны къоркъууун, джарсыуун
Тюз кёргюзтген бармыды?
ЧАПРАКЪЛА
Терек чапракъла Китабда.
Китаб чапракъла Терекде.
Чапракъла Китабда, Терекде, хауада,
джерде;
Чапракъла, Адам бла Хауа къымжаларын
джабаргъа кюрешген;
Чапракъла-джазыула, Адам бла Хауа
окъургъа кюрешген.
Не ачы эди ол татлы бал алма джандет
терекде.
Терек бачханы ичи бла барама.
Чапракъла ичинде джашыныб,
Бишген алмала къалтырай къарайла,
Терилте сакълайла.
Алмала, чапракъла, сёзле, адамла,
хауала, заманла
Къатышханла бары.
Къатышхан дунияда джашайбыз.
Ауал заман, ахыр заман,
Кек, Джер, Адам, Хауа – бары
Китаб, Терек чапракъладан къарайла.
Хауа джандет алмадан къабханы ючюн
Къысталгъанды джандетден, Адам да аны
бла.
Энди дуния алмадан къабса,
Джандетге джол ачылмазмы экен?
ДЖЮРЕКЛЕ ЮЧЮН
Бизге – адамлагъа – Аллах берген
джуртну
Шайтанла кюрешелле сыйырыргъа.
«Аллаху акбар» деб ёрге турмасакъ,
Къаллыкъбыз къычырыкъгъа-сыйытха.
Шайтанла джерибизге мыллык атхан бла
къалмай,
Джюреклерибизни да излейле кючлерге.
Джюреклерибизни шайтаннга кючлетсек а
–
Джерибизни да тюлбюз къутхараллыкъ.
Джер джюзюнде барады къазауат –
Неден да алгъа – джюрекле ючюн.
Мен да этеме шайтан бла къазауат,
Халкъ-джурт ючюн, джюрекле ючюн.
СЕНИ ТЮШЮРЕМЕ ЭСГЕ
Тынгы-тынчлыкъ бермей джюрекге,
Тартады ёрге, къаратады Кёкге,
Бир тюрлю сезимлени уятады-къозгъайды
менде
Учуб кетген къанатлыны тюгю.
Кетгенни къалай къайтаргъын артха?
Кесимме атхан джюрекни отха,
Дагъыда къоймайды мени умутсуз, Кёксюз
Учуб кетген къанатлыны тюгю.
Къанатлы сезимни туудурады ол,
Къанатлы сёзюмю джаздырады ол,
Кёкде бир джарыкъ джулдузну джандырады
ол,
Алай а, аны джарыгъында – кёл артыкъ да
– мыдах.
Кёк бла Джерни турады байлаб,
Тюненем бла бюгюнюмю турады байлаб,
Къаратады Кёкге, тартады ёрге
Учуб кетген къанатлыны тюгю.
Джюрекни излейди учундурургъа,
Кеси да излейди учаргъа,
Излейди юзюлген заманны, насыбны
байларгъа,
Болмазлыкъны излейди болдурургъа
Учуб кетген къанатлыны тюгю.
Учуб кетген къанатлыны тюшюре эсге,
Андан къалгъан тюкню турама сылай.
Джауады джангур, огъесе, Кёкде –
узакъда, мийикде –
Учуб кетген къанатлы бери къараб, тура
болурму джылай?
Аны тюгюн ийгенлей къолдан,
Ол да – къоркъама – кетер деб учуб.
Къоркъсам да иеме, ол а – кетмейди
менден,
Къарайды меннге къалтырай, джунчуб.
Эсге тюшюрюуле – отну мыдыхыча.
Джангызлыкъ – шайыр джюрекни джюгю.
Не къанатлыны бери, ызына,
къайтарлыкъды,
Не мени ары, къанатлыны ызындан
учурлукъду –
Экисинден бирин этдирмей къоярыкъ
тюлдю
Учуб кетген къанатлыны тюгю.
КЪАГЪЫТНЫ, ЧЕГЕТНИ, КЪАРНЫ, АДАМНЫ ДА
ЭМ НАСЫБЛЫ ЗАМАНЛАРЫ
1
Къагъытны эм ариу заманы –
Джазыуу болмагъан эм таза заманы.
Огъай, къагъытны эм ариу, эм къууанчлы
заманы –
Юсю керти сёзден, иги сёзден толгъан
заманы.
Огъай, къагъытны эм ариу, эм насыблы
заманы –
Джашил терек болуб сюелген заманы.
2
Чегетни эм ариу заманы –
Чапракъланнган, тилленнген джашил
заманы,
Къанатлыла джюз тюрлю джырлай,
Аны юсюне басыныб тургъан заманы.
3
Къарны эм ариу заманы –
Юсюнде ыз болмагъан таза заманы.
Огъай, къарны эм ариу, эм къууанчлы
заманы –
Рахат джауа тургъан заманы.
Огъай, къарны эм ариу, эм насыблы заманы
–
Кёкге чыкъгъан, Кёкде тургъан заманы.
4
Адамны эм ариу заманы –
Аллахын эсгерген заманы,
Намазлыкъда тургъан заманы,
Аллахха джууукълашхан заманы,
Аллах разы болгъан заманы.
ДЖАШАУ
Кеси кесими уяталмай, уялталмай
кюрешеме.
ТЮШЮРЕМЕ ЭСГЕ
Алма терегинден узакъ кетмейди,
Джуртуна ушайды адам да.
Ой бу шимал джуртну къызлары –
Шимал тенгизни бузлары.
Не бек къараса да кёзюнг –
Аланы эритгинчи
Буз болургъа боллукъса кесинг.
Шимал кёкню джулдузлары да
Шимал тенгизни бузларын,
Шимал джуртну къызларын
Тюшюрелле эсге.
МЁЛЕК КЪЫЗЛА, КЪАЙДАСЫЗ?
Дунияда айлана,
Учуз къызлагъа да джолукъдум,
Багъалы къызлагъа да джолукъдум.
Сорукъдум. Сордум:
Мёлек къызла, къайдасыз?
Кёкдебиз деб, эшитдим джууаб.
Гюнахлы дунияда мёлеклеге орун джокъ.
Айтмайын джукъ –
Джуртум таба къарадым.
СТАВАНГЕРНИ СУРАТЫ
Къыбыладан айланса джел,
Къыш чилле да – джай чилле мында.
Шималдан урса уа джел,
Къыш къыямагъа бурулады джай да.
Къыш, джай чакъла джокъдула мында –
Къыш, джай да джауады джангур.
Ёрге сюелген тереклени сындырады джел.
Джел бла джангурну уясыды Ставангер.
Тенгиз. Тенгизни ол бир джаны – къар
таула.
Тенгизни, тенгизде кемелени башлары
бла
Ол акъ таулагъа къараучанма.
Къыбыладан айланса джел – кюйдюреди.
Шималдан айланса джел – юшютеди.
Джангыз, тауладан урса аяз –
Кёзюме кёрюнеди Кавказ.
Аяз тауладан ургъан заманда,
Юйюмю эшигин, терезесин да ачыб,
Джюрегими, эсими да ачыб,
Мен эм иги къонакъбай болама.
Алай а, ашыкъмайды тау аяз бери.
Хар кюн сайын аны сакълаб, аллына
къараб тургъан
Ставангерде да бир таулу барды дерге,
Аны эсине келе болмаз.
ДЖЮРЕКДЕ НЕ БАРДЫ?
Хакъны белгиси джулдузну, Айны
Джюреклеринде джюрютелле джигитле.
Бёрю джюреклерин сезелле да аланы,
Къоркъгъандан юредиле итле.
Z
Ø
Ú
.
4
6
^
d
l
š
Z
\
^
6
^
d
˜
š
$
h
Š
Î
@
ˆ
Š
Î
Ð
V
”
ø
ø
h
h
e

J
œ
ä
0
~
€
Ä
h½
gd½
hù
gdù
-
T
Š
Œ
Ð
>
1>
@
p
ž
 
æ
h
P
Ž
À
ð
"
T
T
ˆ
¬
®
Ú
hj
.
h
j
®
ö
>
‚
„
¸
â
gdj
B
‚
„
´
î
$
&
&
`
œ
Ô
hºH
gdºH
D
F
¢
ä
.
p
¾
ð
4
„
à
:
`
ˆ
²
î
ð
˜
¦
’
¬
®

N
–
˜
¦
¨
ð
R
’
’
¬
®
ð
䃪 䃬 䋌 䋠 䋢 䠼 䡘 䡚 䮾 䯤 䯦 嗀 嗂 嘺 嘼 坶 坸 堚
堜 寬 寺 导 屒 屮 幊 幎 庢 廔 您 惎 曄 曪 曬 栀 ᨀ

₎
ₐ
♄
♤
♦
ゖ
ユ
ヨ
㙎
㚜
㜬
㜲
㩒
㩔
㯆
㯈
㴦
曄 曪 曬 未 杰 架 柮 柰 ᨺ
᪒
᫴
᭄
ᭆ
᭼
ᯊ
ᰞ
ᱤ
Ფ
᳦
ᴺ
ᴼ
ᶂ
ᷤ
Ḱ
ẚ
ẜ
Ỗ
἖
ὦ
из? – Тейри адамларыбыз биз.
Аны ючюн багъалатабыз джан джуртну –
Кёкню.
Андан сора сан джуртну – джер джуртну
сыйлайбыз,
Сыйлайбыз Тауну, Сууну, Ташны, Терекни.
Джашауну-ёлюмню-тирилиуню,
Кёклени, Джерни, алада болгъанны барын
Джаратханнга – джангыз Анга – урабыз
баш.
Кюрешебиз Ол буюргъанча джашаргъа.
Хакъ джолдан джанласа уа адам –
Аллах харам этгенни этсе халал –
Не хайуаннга, не джаныуаргъа бурулады
ол.
Адам болур ючюн кюреширге керекди,
Джюрегинги, тёнгегинги да таза
тутаргъа керекди,
Билиминги, ангынгы ёсдюрюрге керекди,
Игиликге, Тюзлюкге, Кертиге къуллукъ
этерге керекди.
Ала бары джазылыбла Китабда.
Тынгыламагъанла Китабха, Сёзге,
Къыйынлыкъ къалай къалыр джетмей
сизге?
Хакъны белгиси джулдузну, Айны
Джюреклеринде джюрютелле поэтле.
Бёрю джюреклерин сезелле да аланы –
Къоркъгъандан юредиле итле.
КЪУЛЛАНЫ ЮСЮНДЕН
Къулла, къарауашла кёрюб болмай
бийлерин, бийчелерин,
«Азатлыкъ» деб, ашыралла кюнлерин,
кечелерин.
Огъай, азат болургъа тюл,
Бий болургъа излейдиле ала.
Бийлени, ёзденлени къырыб,
Аланы юйлерине, мюлклерине ие
болгъанлай,
Бий болуб къаллыкъбыз деб туралла ала.
Алай а, ат оруннга киргенликге,
Ат болуб къалалмайды эшек.
Бийлени, ёзденлени къыргъанлыкъгъа,
Не бий, не ёзден болалмайла къулла –
Къылыкълары тюрленмейди аланы.
Ма андады къыйынлыгъы къралны.
Кърал – башдан аякъ – бары къул.
Кърал тамада, эл тамада – бары къул.
Къул кърал джарырмы? Джарымаз.
Къулла башларына бош болгъанлы – ненча
джыл.
Алай а, не бий, не ёзден болгъан бармыд
къул?
Къарачайны, Эресейни да тюб этген –
къулла,
Джашилликни баса баргъан къумла.
МИНГИ УЛУ МИНГИ
Кём-кёк Кёкде учуб баргъан акъ къанатлы
–
Минги Тау.
Миллет тамгъабыз, байрагъыбыз,
орайдабыз да –
Сенсе.
Ай бла джулдуз Сени башынгда,
Этегингде Таш бла Терек.
Сенден келген таза суула бла,
Тазалаб джюрегими,
Сени этегингде Ташха, Терекге бурулуб,
Сеннге бурулуб,
Сени башынгда Ай бла джулдузгъа
бурулуб,
Кёкге, Тейриге бурулуб,
Къылама намаз.
Минги Тауду джырыбыз бизни.
Минги Тауду джаныбыз бизни.
Бизни Минги Таудан айырыргъа,
Бизден Минги Тауну сыйырыргъа
Аны ючюн кюрешедиле джаула.
Халкъымы эм уллу бушуу кюню –
Минги Тауундан айырылгъан кюню.
Эм уллу къууанч кюню да –
Минги Таууна къайытхан кюню.
Минги таулу болур ючюн
Минги Таудан джаратылыргъа керекди,
Аны буз эмчеклерин эмиб ёсерге керекди.
Аны этегинде джашаргъа керекди.
Бизге тюрк нарт ата-бабаларыбыздан
Учуб келген акъ къанатлы – Минги
Тауубуз.
Сенсе бизни миллет белгибиз, тамгъабыз.
Бизни таулу этген, махтаулу этген –
Сенсе.
Сюргюнде хар кюнде джюреклерибиз
Шорбат чыпчыкълача сени акъ шорбатынга
Учуб келиб къоннганлай тургъандыла.
Бизни да алыб,
Кём-кёк Кёкде учуб баргъан къанатлы –
Минги Тау.
Кёгюбюзню кёлюнде дайым учуб айланнган
Джан къанатлыбыз – Минги Тау.
Джюрек Сендеди, Сен – джюрекдесе.
Халкъымы эси, джюреги, кёлю,
Тамгъасы, байрагъы эмда орайдасы,
Джерни башы, Кёкню джашы –
Мингиланы Минги улу Минги Тау.
АЛАНЛА БИЗГЕ НЕ БОЛГЪАНДЫ?+++++++++++++
Азатлыкъ кюнюн белгилейди Норвегия
бюгюн.
Хар юй шорбатда миллет байракъ
чайкъалады.
Миллет кийимлерин кийгенди бютеу
халкъ.
Акъ къачлы къызыл байракъ чайкъалады.
Къууанчлы халкъ джырлай, тебсей, барады
орамда.
Не насыбды кесини энчи юйю, джурту,
къралы болгъан,
Тамгъасы, Байрагъы, Орайдасы болгъан.
Кеси кесиме сорама мен,
Сеннге да сорама мен:
Бар эсе эсибиз, ангыбыз,
Бар эсе джуртубуз, халкъыбыз,
Къраллыгъыбыз нек джокъду бизни?
Тамгъабыз, байрагъыбыз, орайдабыз нек
джокъду бизни?
– Къачан эсе да болгъандыла...
– Болгъан эселе, къайдадыла ала?
Нек сюемейбиз ызына оюлгъан
къалабызны?
Нек тутмайбыз ёрге кёк-акъ-джашил
байрагъыбызны?
Кимдеди терслик? Не болгъанды, аланла,
бизге?
ДЖАЗЫУЛАРЫН ТЮРЛЕНДИРИРГЕ
КЮРЕШГЕНЛЕГЕ
1
Джугъутур, кече таудан ёзеннге эниб,
Барады, къой джолну ийисгей да, кюе,
Мюйюзлери уа Кёкде Къой Джолгъа тие.
Учхан джулдуз да анга
Къочхаргъа айланнган къойча кёрюне.
Кийик сюрюую джетмеймед анга?
Къойгъа къошулургъа нек изледи ол?
Бий бийчесини къарауашы бла
айланнганча,
Аллай учузлукъгъа къалай джетди ол?
Мийикден алашагъа нек энди ол?
Къайда къой, къайда къарауаш?
Орнундан чыкъгъан итни бёрю ашар дейле
–
Джарлы джугъутур джанлыгъа болду аш.
Джарлы джугъутур, нек тюшдюнг ёзеннге?
Быллай бир нек къыйналдым сеннге?
Огъесе, кесимими кёрдюм сенде?
2
Къочхар ёзенден таугъа чыгъыб барады.
Барады, бюртюклери кийик ызгъа тие,
Мюйюзлери Кёкде Къой Джолгъа тие.
Къойладан эрикгенми болур ол?
Мёлеклеча кийиклеге къошулургъамы
излейди ол,
Огъесе, кийиклеге къошулса,
Джугъутур боллукъму сунады кесин?
Къара эшек да акъ байталгъа къысылса,
Бир кесекге айгъыр болгъанча кёре
болур кесин.
Ой бий болур дыгаласы къулну,
Джугъутур болур умуту къочхарны,
Ат болур мураты эшекни.
Кийикни ызындан къочхар чынгайды
къаядан:
Кийик сау къалады,
Зауаллы къочхар а кетеди чынгылгъа.
Тюрленмейди дунияда джукъ.
Эшек – болалмайды ат,
Къочхар – болалмайды джугъутур,
Къул – болалмайды бий.
Хар не джаратылгъаныча къалады.
3
Мюйюзлери Кёкде Къой Джолгъа тие,
Урлукъдан толу бюртюклери Джерде къой
джолгъа тие,
Тюшюнден тюнюне къайытады къочхар,
Мийикледен, кийикледен айтады хапар.
Сора бир маджал къойгъа чынгайды да,
Къойну мийиклиги тенгли бирге
кёлтюрюледи джерден,
Мюйюзлери да джулдузлагъа тийгенча
бола Кёкде.
Къой кёлтюреди къочхарны.
Къочхар ангылаялмайды аны.
Къой юсюнден да къарайды мийиклеге,
Аны кёзю къарайды кийиклеге.
Ёзге кийик сюрюуге къошулургъа джокъду
мадары,
Къой сюрюу, бау, стауат – аны къадары.
Джанла не бек дыгалас этселе да Джерде,
Джазыула тюрленмезча джазылгъанла
Кёкде.
Алай а, джазыуун (иги джанына!)
тюрлендирирге кюрешгеннге –
Ол хайуан, джаныуар, Адам эсе да –
Кёкле да болушуб къояргъа болурла,
Аны джазыууна джангыдан къараргъа
болурла,
Аны джазыуун джангыдан джазаргъа
болурла.
ТЕНГИЗ БЛА МЕН
Джагъадан къарайма суугъа:
Бюгюн меннге ол да – саугъа.
Ангылагъанча болама тенгизни тилин.
Чабакъла – тенгизни сёзлери,
Мени сёзлерим – тенгиз къушла Кёкде.
Къуш кёмюледи суугъа –
Чабакъ тутаргъа излейди,
Сёз излейди джутаргъа сёзню.
Мени сёзлерим – Кёкде къушла,
Тенгизни сёзлери – сууда чабакъла.
Тенгиз да, Мен да тынглайбыз.
Бир-бирибизни англайбыз.
ДЖУРТ БЛА ТИШИРЫУ
Эркиши тиширыудан тойгъан кюн,
Тиширыугъа къарагъанын къойгъан кюн –
Ол ёледи. Ёлген кюнюн да ол кюнден
санагъыз,
Джыласагъыз да, джангыз ол кюн
джылагъыз.
Ёзге, Эркиши Тиширыудан тоймайды,
Тиширыугъа къарагъанын къоймайды.
Дуниядан кетеди Тиширыугъа
къарагъанлай кёзю,
Тиширыуду эркишини эм керти сёзю.
Джурт бла Тиширыу – эркишиге бирди.
Алалла эркишиге къанат.
Аланы сакълай, джакълай джашайды
эркиши,
Не да ёледи, эте къазауат.
Джурт бла Тиширыу тарталла кеслерине.
Джурт бла Тиширыу бир эселе, бирге
эселе – насыб.
Алай а джурт бир джанында, тиширыу
башха джанында болсала,
Ол эркишиге болады сынау, азаб.
Сайларгъа керек болады эркиши
Не – джуртну, не – тиширыуну.
Керти эркиши сайлайды джуртун,
Аты эркиши – сайлайды тиширыуну.
Къарайма узакъдан джуртха, джуртда да
бир тиширыугъа.
Мен – аланы къоюб – кетгенме кесим.
«Джурт бла Тиширыу» – китабымы аты,
Джурт бла Тиширыу – къууанчым,
джарсыуум, эсим.
ТАБ
Къой Джолча Кёкде –
Джюрекде Сенден къалгъан таб.
АЙГИ (АЙГЪЫ)
Чуваш поэзияда да бар эди бир айгъыр –
Айги.
Кеси кетсе да, сёзю къалды –
Кюнлю, Айлы.
Аны ауазы тюл эди ауаз,
Аны ауазы тюл эди намаз –
Агъашча, сууча бир зат эди ол,
Табигъатны кеси эди ол.
Ол – шийир Кёкню марал джангуру, кёз
джашы.
Ол – чуваш халкъны, джууаш халкъны сёз
башы.
Ибилис къралгъа уа ол – башхасы джокъ
– чёб башы.
Ол къаршчы турмагъан эди имансыз
къралгъа, джорукъгъа,
Джангыз, Сёзю ушай эди къарангыда
джарыкъгъа.
Дау сала эдиле анга:
Сёзюнгю къанатлары къалгъанланыкъыча
нек тюлдюле къара?
Айгъыны сёзю болгъаны ючюн эркин, акъ
Сюе эди аны Борис Пастернак.
Мен да багъалатама аны,