Тейри Адамы - 01

ЛАЙПАНЛАНЫ БИЛАЛ
ТЕЙРИ АДАМЫ
атым эмда антым
назмула, романдан юзюкле
ДЕФТЕР:
ДЖЮРЕК БЛА ТЁНГЕК
ДЖЮРЕК бла ТЁНГЕК

Аякъ таяды –
Этеме хахай:
Тёнгек къартаяды...
Джюрек а – огъай.
Кюнюм таркъаяды,
Кючюм да алай:
Хар не къартаяды,
Сезим а – огъай.
Джарашалла, джарашмайла
Тёнгек бла Джюрек.
Келишелле, келишмейле
Джер бла Кёк.
Тёнгек бла Джюрек –
Таш бла Терек.
Тёнгек бла Джюрек –
Джер бла Кёк.
Джюрек къутурады,
Кёкча джашнай.
Тебеди, урады – турады
Джашиллей, джашлай.
Тёнгек къартайгъанлыкъгъа,
Джюрек къартаймайды.
Къыз а – джюрекни тюл, тёнгекни кёреди
–
Джууаб къайтармайды.
Ма къыйынлыгъы, насыблылыгъы да шайыр
джюрекни.
Ма ачы-татлы мийик къадары шайыр
джюрекни.
Тёнгек къартайгъанлыкъгъа, джюрек
къартаймайды.
Къызла, къалгъанла да аны ангыламайла.
Аякъ таяды – этеме хахай:
Тёнгек къартаяды, джюрек а – огъай.
Ёледи джюрек, кюе, джана.
Джангыз, ёлюммюдю дарман анга?
Джюрекни тебиую кёчер да сёзге,
Ич дуниямдан хапар айтыр сизге.
Ангыламасагъыз а ол заманда да аны –
Сора, ёмюрде да тынчлыкъ табмаз джаным.
Керти, таза, ариу сезимни
Джангы акъ сёз бла кийиндириу,
сюйюндюрюу,
Тыш дуниягъа ич дунияны кёргюзтюу,
билдириу, сюйдюрюу –
Бу тюлмюдю, ёлюб кетгинчи, борчу,
джазыуу да шайырны?
Алай а, ангылаялмагъанлагъа,
Аны айтыб, ангылатыб кюреширге да
керекмиди?
Къартая билмеген
Шайыр джюрек ёледи – кюе, джана.
Сёздю дарман да, дууа да, кёр да, тёр да,
тёре да анга.
Сёздю Аллахы шайырны.
Сёздю джаратхан, ёлтюрген, тирилтген да
аны.
ДЖАРЫКЪ
Мени джюрегимде къаллай бир сюймеклик
Болгъанын сезселе эди къызла,
Мени джюрегимде къаллай бир джарыкъ
Болгъанын билселе эди адамла...
«Джарыкъ къарангыны джарытыр ючюн
Джаратылады эмда джайылады» дейле.
Аллай джарыкъла да болурла.
«Тыш дунияны кёрюрге излеген
Ич дунияды джарыкъ» дегенле да барла.
Мени кёлюме уа башха зат келеди:
Къарангыны джарытыргъа излегенден
сора да,
Дунияланы кёрюрге излегенден сора да,
–
Неден да алгъа –
Къарангыда башха джарыкъны излей,
Джайыла болур джарыкъ.
Мени джюрегим ма аллай джарыкъды
Башха джарыкъны излеген тохтаусуз.
Сезимле-сёзле, кюн таякълача,
Джайылалла башха джюреклеге-аламлагъа.
Алай а, мен излеген джарыкъ –
Джюрек джарыгъым джеталмаз узакъда
болур.
Ансы ёмюрюм тауусулады,
Кёралмагъанлай, тюбеялмагъанлай анга.
Джазыуум алай эсе, не этейим.
Сени излей, кёрдюм тюрлю-тюрлю
дунияланы да,
Сени излей, джарытдым къарангыны,
башхаланы да.
Да ол да джаныма сууаб болур,
Къыямат кюн Аллахха джууаб болур.
Алай а, мени джюрегимде
Къаллай бир джарыкъ, сюймеклик
(джарыкъ сюймеклик, джазгъы сюймеклик!)
Кетеди дуниядан.
Бир къызгъа деб,
джаратылгъан-джыйылгъан джарыкъны
Мен кёб къызгъа чачыб кюрешгенликге,
Назму сёзлеге да буруб кюрешгенликге –
Джазалмадым джазыууму, джазалмадым
кёлюмю.
Ачалмадым кёлюмю,
Айталмадым эм керти сёзюмю.
Бошалды Кёкню да тёзюмю –
Бошалды меннге берилген болджал.
Джюрегимде бу минги сюймекликни,
джарыкъны
Къояргъа бир ариу джан табалмагъандан
(табылмагъандан),
Аны халкъыма, джуртума, бютеу дуниягъа
Къояргъа, чачаргъа кюрешдим.
Бу дунияда табылмады эсе,
Ол бир дунияда болурму мен излеген
джарыкъ?
Джерде табылмады эсе,
Кёкде болурму ол мен излеген джарыкъ?
Огъай, алдамайым кеси кесими.
Джер дуниядады мен излеген джарыкъ.
Табалмагъаным, тюбеялмагъаным анга –
Олду кюйдюрген, къыйнагъан мени.
Терс кесимме, кесимдеди терслик.
Кёгети кёбден сыннганча бутакъ,
Сюймеклиги кёбден джарылгъанды джюрек.
Алай а, андан – къызыл не къара къан тюл
–
Джумшакъ джарыкъ тёгюледи дуниягъа.
Къарангы тюл, джарыкъ джутады мени.
Ийнанама, насыбым алдады мени.
КЁК-АКЪ-ДЖАШИЛ
Кёк-Акъ-Джашил
Меннге кераматча кёрюннгендиле
Болгъан кюнюмде да джахил.
Къара таныгъанлы бери уа,
Кёргенча болгъанма Кёкню башын:
Миллет Байрагъыбыз, Тамгъабыз эмда
Орайдабыз –
Кёк-Акъ-Джашил.
Кёк-Акъ-Джашил дуния ючюн
Къаныбызны тёкгенбиз, джаныбызны
этгенбиз къурман.
Кёк-Акъ-Джашил Джурт бизге ачылгъанды,
Тейри эшиги ачылгъанча, ачылгъанча
Къуран.
Кёк-Акъ-Джашил къудурет –
Кём-кёк чууакъ Кёк,
Чыммакъ акъ Минги Тау,
Джап-джашил табигъат –
Аллахны саугъасыды бизге.
Тейри адамларына –
Минги таулулагъа –
Ёмюрлюкдю эмда ёлюмсюзлюкдю
Кёк-Акъ-Джашил.
СЁЗНЮ КЪАЙГЪЫСЫН КЁРСЕК
Къайдады ол къанатлы сёз?
Къайдады джазгъы-джайгъы сёз?
Эм ахырда айтылгъан а –
Къайгъы сёздю, къайгъы сёз.
«Рахматлы болсун» дейле,
«Джандетли болсун» дейле,
«Гюнахы къурусун» дейле...
Джараймыды къайгъы сёз?
Ёлген сёзге сау сёзле
Джыйылалла бушуугъа.
Хар бири да кесине
Къоркъуу этед ичинден.
Тил терекни бир чапрагъын
Заман джели юзгенди.
Къалгъан чапракъла шууулдайла
Джылауун эте аны.
Сёзле болалла эски,
Къартаялла, ёлелле,
Джангы къошулгъан а джокъ.
Джюрюгени аз бола,
Ауазы да шош бола,
Акъырын ёледи тил.
Бизбиз ёлтюрген аны.
Ана тилде сёлешмей,
Айнытыргъа кюрешмей,
Джангыртыргъа кюрешмей,
Бизбиз ёлтюрген аны.
Тилин ёлтюрген адам –
Кесин ёлтюреди ол:
Башха тилге кёчеди –
Амантиш сатлыкъды ол.
Тилин ёлтюрген адам –
Халкъын ёлтюреди ол,
Башха тилге, башха халкъгъа
Къуллукъ этеди ол:
Башха тилни, башха халкъны
Джуртха келтиреди ол,
Башха тилге, башха халкъгъа
Джуртун кючлетеди ол.
Ана тилин ёлтюрген –
Анасын ёлтюргенчады.
Ата джуртун тонагъан, сатхан –
Атасына аманлыкъ этгенчады.
Халкъны джаны – дининдеди,
Халкъны руху – тилиндеди.
Ким марай эсе аланы –
Олду эм уллу душман.
Неди китабым мени?
Назму джыйын десем да –
Къуугъун аскерди ол.
Сёзню къайгъысын кёрсек,
Сёзюбюз болмаз къайгъы сёз:
Къанатлы сёз къайытыр артха,
Къайытыр джазгъы сёз, джайгъы сёз.
ДЖЮРЕГИМ БЛА МЕН
Джетмегенден акъыл, эс,
Кёб затны этгенме терс.
Ала билмегенме ансы,
Кёк, Джер да бергенле дерс.
Къара таныгъанлагъа да,
Ачылыб бармайды Китаб.
«Амал билген – амал бла,
Билмеген а – аман бла»:
Юс да, кёл да – джара, таб.
«Кеси джыгъылгъан джыламайды»...
Къатдырсам да кесими,
Эсим талайды мени –
Нарт сёз да джарамайды.
Айталла: «Ажымлы атласанг,
Ажымсыз ёлюрсе» деб.
Айтырча тюлдю энди
«Хар не да – алдады» деб.
Бу мени элтген суугъа
Мени атмагъанд киши.
Къутхарыргъа излегенле да,
Базмайла къутхарыргъа.
Эсим мени – къобхан суу –
Къайнай турад къайгъыдан:
Быргъарыкъды джагъагъа,
Не атарыкъды къаядан.
«Кёрюрюн кёрмей, адам
Кёрге кирмез» – барды сёз.
Ич, тыш боранлагъа да,
Джарлы джюрек, чыда, тёз.

Къуллукъ ючюн къул болгъан
Ёзденледен тюлбюз биз.
Дуния малгъа баш ургъан
Малкёзледен тюлбюз биз.
«Къан бла кирген джан бла
Чыгъады» деу – бола тюз,
Халкъгъа айта Кертини,
Хакъ ючюн ёлебиз биз.
Къалгъанладан башхаракъ
Джаратханд бизни Аллах.
Бизни кёбюрек джокълайла
Къайгъы, джарсыу эм палах.
Джерде ёталмасакъ биз
Кёк ийген сынауладан,
Башхалыгъыбыз болурму
Амантишледен, джауладан?
...Суу алыб барад мени
Тюзгеми, тенгизгеми?
Огъесе, эсигизден
Кетеми турама мен?
Биз – Кёкденбиз, биз – Кёкгебиз:
Джюрек, не къоркъуу бизге?
Кёчерикбиз экибиз
Нюр къанатлы бир Ёзге,
Буруллукъбуз экибиз
Акъ къанатлы бир Сёзге.
АРИУЛУКЪГЪА СЮЙМЕКЛИК
Къарт джёбелейди, къойнунда – къалачы.
Къыз сакълайды, бойнунда – къачы.
Не ючюн тюбешдиле ала?
Не тилде сёлешдиле ала?
Къарт, ёлсе да, ёлдюм демезча болду.
Къыз да джарлылыкъдан ёлмезча болду.
Шайыр а – ышармазча, кюлмезча болду.
Назмусу да – шыбыла ургъан терекча
болду.
Излегенин табады хар ким.
Сайлагъан джолунда барады хар ким.
Алай а, ариулукъну сатылыб кёрсем –
Къыйналама, терс болгъанча кесим.
Излейме аны балчыкъдан чыгъарыргъа,
Бир таза сууда джууундурургъа,
Сора – кёлтюрюрге ёрге,
Ол джулдуз орнун алырча Кёкде.
Ариулугъун къутхармаса дуния,
Ариулукъ къалай къутхарыр дунияны?
Къалай тюшген эсе да балчыкъгъа
ариулукъ,
Къутхарыргъа борчлума аны.
Алайсыз, къыйналгъанлай турлукъду
джаным.
Алайсыз, учаллыкъ тюлдю джырым.
Ариулукъ бла Сюймеклик – эки къанатым.
Ала мени чыгъарыр ючюн Кёкге,
Сакъларгъа керекме аланы
гюнахдан-харамдан-кирден.
Мен – аланы, ала да – мени,
Сакълай, сыйлай, кёлтюре бир-бирибизни,
Чыгъабыз ёрге, мийикге, Кёкге,
Андан къарайбыз Джердегилеге, Джерге.
Не барды керти Сюймекликге,
Ариулукъгъа джетген?
Алалла бизни учундургъан – къанатлы
этген,
Джюрекни тазалагъан, нюрлю этген,
Бизни Аллахха джууукълашдыргъан, Адам
этген.
Мен – Адамма, Шайырма.
Ариулукъну къутхарыуду борчум.
Джыгъылгъанны тургъуза ёрге,
Къарата, тарта, чыгъара Кёкге,
адамны Адам этиудю борчум.
Мен шайыр адамма.
«Джюрегинде сюймеклиги болгъан» –
атым мени,
«Джюрегинде иманы болгъан» – атым
мени,
Ариулукъну кёрюу, сакълау, къутхарыу –
антым мени.
Алай ёсдюргенди, юретгенди
Ана тил бла Ата джуртда Халкъым мени.
УЧУБ ДЖЮРЮГЕН
Атлы джаяугъа джол къойгъан – адетди.
Хапарчыгъа джол къойгъан – поэтди.
Джазыучулада атлы – шайырды джангыз.
Учуб джюрюген – олду джангыз.
Къалгъан джазыучула – бары джаяу.
Алагъа кереги – болушуу, аяу.
Къара бла джазыу – къара иш бла
кюрешгенчады:
Тюйгенча темир, сюргенча сабан,
чалгъанча чалкъы...
Акъ сёзню иши уа – башхады:
Ол – джарыкъды; къыйынды билген
Туугъанын да къалай, келгенин да
къайдан.
Эки дуниядан да айта хапар,
Ючюнчю дунияны къурайды ол.
Шайыр – атлыды, сёзю – къанатлыды.
Къара тенгизде акъ толкъунду шайыр.
Тай кишнегенча, кёк джашнагъанча бир
затды шийир.
Джарыкъдан толу акъ сёздю назму.
Аны ючюн сюелле адамла джырны –
Джюрек джылытхан, кёл джарытхан акъ
сёзюн шайырны.
Аллахны Сёзюнденди шайырны да сёзю.
Шайыр Хакъгъа къуллукъ этеди
джумулгъунчу кёзю.
Къара кюнню да акъ сёзю бла джумшатады
шайыр.
Къара джюрекни да акъ къатын
Табаргъа, кёрюрге кюрешеди шайыр.
Сёз таякъла тиелле Кюн джюрегинден
шайырны.
Сёз джарыкъ, акъ сёз – къаны, джаны да
аны.
Учуб джюрюген джанладанды шайыр –
Фахмусу, джазыуу да Аллахданды аны.
АЙЫРЫЛЫУ эмда КЪАЙЫТЫУ
1. АКЪ ТЕНГИЗДЕ
Арыгъанма тарта къалакъланы.
Тенгиз да сюймейди калакланы.
Кёз ача, кюн ууата айланнганланы тюл,
Джазыуларын аны бла байлагъанланы
сюеди ол да.
Алай а, мен калак тюлме, къонакъма.
Тенгиз, меннге чамланма, къаныкъма.
«Келгинчи къонакъ уялыр,- дейле,-
Келгенден сора уа – къонакъбай».
Тенгиз, мен чабакъ, балыкъ да тюлме.
Сени эрикдирир чакълы къаллыкъ да
тюлме.
Ай марджа,
Акъ джагъанга ётме къой,
Муратыма джетме къой.
Къара къайгъы атханды мени сеннге, Акъ
тенгиз.
Мени сен да джутама десенг,
Къайыгъымы аудурама десенг,
Къыйнымы зыраф этеме десенг –
Мен не этерге керекме сора?
Джерде къызыл итледен къачыб,
Ыз аджашдыра, киргенем суугъа.
Акъ тенгиз, сен тюзлюк джанлы болурса –
Юзмезсе къайытыр умутуму да артха.
Бусагъатда уа, джити къараб алгъа,
Тартама къалакъланы, къакъгъанча
къанатланы.
Кюрешеме, алай а джууукълашмайды
джагъа.
Тенгиз да темирчилейди къаралыб,
къатланыб.
Не дертинг барды меннге къара
толкъунлу Акъ тенгиз?
«Отдан чыкъ да – джалыннга» деб,
Алай болургъа тебреген эсем да,
Кёлюнге келмесин «джалыныр» деб.
Джерде да джангызем, сууда да
джангызма.
Билмейме, къалай боллугъуму Кёкде да.
Адамла къой, Ташла, Терекле, Джулдузла
да
Джангызлыкъны сынайла дунияда.
Алай а, мен – тенгизде къайыкъ бла
баргъан адам –
Бурхулугъуму, джангызлыгъымы да сеземе
артыкъ.
Кюндюз кюн таякъдан, кече джулдуз
джарыкъдан
Тутаргъа кюреше, чайкъалама тенгизде.
Къазакъ бёрюге ушатханды мени джашау.
Огъай, баргъан джолуму сайлагъанма
кесим.
Акъ таула къалгъандыла артда.
Джашил джагъала кёрюнмейдиле алда.
Акъ дунияда къара кючле бла
сермешгенча,
Къара толкъунла бла Акъ тенгизде этеме
къазауат.
Болсам да бурху, болсам да джангыз,
Эркинликде джашар ючюн этеме къазауат.
2. АЛДА АГЪАРАДЫ МИНГИ
Къаратору акъджал толкъунлалла
Мен миннген тарпан аджирле бюгюн.
Джер-джюген, ауузлукъ салмазса –
Алагъа минеме джайдакълай.
Эмилик джюрегим алагъа келишеди,
илешеди:
Талагъыбыз тургъунчу чабарыкъбыз биз;
Къара тер басыб, акъ кёмюк этиб,
Алай чыгъарыкъбыз тангнга-джагъагъа.
Билмейме, къаратору акъджал толкъунла
Къайсы джагъагъа чыгъарырла мени?
Узакъда Минги Тау агъарады –
Ол кесине тартады мени.
Огъесе, топрагъыммы тартады артха?
Эмегенле бла сермешиу къууанчды
нартха.
Халкъынгы Хакъы ючюн кюреше, сермеше,
Джашагъан, ёлген да тюлмюдю насыб?
Кюреше, сермеше турсакъ –
Дунияда къалмаз джангыз бир эмеген.
Хорлам байракъ Минги Тауда чайкъалыр,
Элибиз болур эркин, эгемен.
Къаратору акъджал толкъунла
Джуртум таба элтелле мени.
Джууукъдан джууукъ, уллудан уллу –
Алда агъарады Минги.
ТИЛЕЙМЕ АЛЛАХДАН
Тау, къая болгъан къой,
Тюлме эмен не кюрюч.
Аллахдан тилейме кюч
Сынау дуниягъа чыдарча.
Джыйын джанлы да, кийик сюрюу да
Кюрешелле джашаргъа, сакълаб кеслерин.
Джашагъанла, джашай да барлыкъ болурла,
Аланы адам улу этмесе тюб.
Кырдык да, чегет да, джаныуар да, кийик
да
Тюб болмай джашаб баргъан дунияда,
Артыкъ бизни халкъгъа нек тюшеди
къоркъуу?
Алай болумсуз, къарыусуз къалай
болдукъ биз?
Джаныуарлада, кийикледе да
Эм онглу болады да башчы,
Сакълайды джыйынын, сюрюуюн ёлюмден.
Аны ючюн тюб болмай джашайла ала.
Бизни халкъда уа къалайды хал?
Башчы джуртун, халкъын сакълар орнуна,
Халкъын, Джуртун да кюрешеди тонаб,
сатыб.
Ма аны ючюн тюшеди бизни халкъгъа
къоркъуу.
Алай а, аллай башчыны
Тахтадан атмай, халкъ тура эсе
тынгылаб,
Сора, терслик – балтада, сабда да:
Кюрешмейик кесибизни, Аллахны да алдаб.
Дейле: «къумдан юй болмаз, къулдан бий
болмаз».
Кертиди, къул – бийи болгъан халкъ,
Эртде-кеч болса да чачылады, болады
талкъ.
Ол затха шагъатлыкъ кёбдю тарихде.
Тау, къая болгъан къой,
Тюлме эмен не кюрюч.
Халкъымы къутхарыр чакълы бир кюч
Тилейме Аллахдан.
КЮН ДЖЮРЕК
Бизни джарытады, джылытады,
Кеси уа – джанады, кюеди,
Къарангыдан, къараладан къутхара бизни
Кече, кюн да джанады, кюеди.
Къара кючледен къутхара бизни,
Кюн джюрек джанады, кюеди.
Азды ангылагъан аны,
Азды болушхан да анга.
Кеси кесинден ала кюч,
Кюн джюрек джанады, кюеди.
Кишиге да салмайды дау.
«Джарыгъыма, джылыуума
Тыйыншлы тюлсюз да»,- демей,
Кюн джюрек джанады, кюеди.
Тюзелмейле деб, тюнгюлюб къалмай,
Джангызма деб, джукъланыб къалмай,
Халкъны Хакъгъа джууукълашдыра,
Кюн джюрек джанады, кюеди.
Файгъамбаргъа ушайды ол:
Джылытыу, джарытыу дунияны,
Къарангылыкъдан, иймансызлыкъдан
къутхарыу аны –
Кюн джюрекге Кёк салгъан борч.
Къачан эсе да, джюрегине
Шайтанны бошлагъанды адам.
Энди къутулалмай андан,
Энди къыстаялмай аны,
Къыйынлашады адам улу.
Алай а,
Бир Кюнджюрек бар эсе халкъда,
Джангыз бир эсе да ол,
Сора, – тауусулмагъанды джол:
Тауусулмаз деб да барды умут.
Халкъ тюшюнюб, эсгериб кесин,
Хакъ джолгъа къайытыр деб барды умут.
Динин, тилин, джуртун да сакълаб,
Джашаб турур деб, барды умут.
«КЪУМДАН ЮЙ БОЛМАЗ...»
Джокъду сёзю-сёзеги,
Джокъду ёзю-ёзеги.
Джокъду джокъ кёзю-къашы,
Джокъду джокъ сёзю-башы.
Этгени – халкъгъа – къаршчы,
Этгени – Хакъгъа – къаршчы.
Хыйны, хыйла – билгени,
Кёзбау – сёзю, кюлгени.
Зарлыкъ – иннети, ою.
Зарлыкъ – миллети, сою.
Ёзденлик джокъ къанында –
Адамлыкъ джокъ халында.
Джилиги – къул-къарауаш,
Джюреги – къул-къарауаш.
Джокъ тамыры, ёзеги.
Зардан кюед джюреги.
Кёзю да, сёзю да уу.
Зарлыкъ къатдыргъанды къуу.
Джокъну тукъуму, сою –
Болурму бойну, бою?
Къумдан юй къалай болур?
Къулдан бий къалай болур?
Аны ангыламагъан ёзден –
Ол да – бошайды бизден.
Ол этеди къулну бий –
Ол ишлейди къумдан юй.
Къум юй битмей оюлады,
Къул бий халкъны джояды.
Къулну къулду хар неси да –
Сёзю, иши, халиси да.
Эл-Кърал болмаз бизден,
Айырылмай къул-ёзден.
Халкъда баш болмай ёзден,
Халкъгъа баш болмай ёзден –
Болмаз Тюзлюк, Эркинлик!
Халкъ, Кърал болмазбыз биз
Хорламайын Ёзденлик.
УМУТЛА бла БУЛУТЛА
Булутла баралла Кёкде,
Кёлеккелери тюшелле кёлге.
Алагъа кёре тюрленеди кёл:
Акъ не къара кёрюнеди ол.
Мени кёлюм да байламлыды Кёк бла.
Алай а, къара булутла джабсала да Кёкню,
Акъ умутла къоюб кетмейле кёлню.
Акъ умутланы кёлеккелерича,
Акъ булутла чыгъалла Кёкге.
Джурт таба баралла ала,
Сени таба баралла ала.
Учхан джанымы ызындан къарагъанча,
Къараб турама Джерден алагъа.
Кёз туурадан ташаялла ала.
Джулдузлача джаналла, джукъланалла
умутла кёлде.
Тынчлыкъ джокъду Джерде не Кёкде.
Джашнайды джюрек – чартлай, джарыла...
ДЖОЛДА
Къаратору къанатым мени,
Гемуда атым мени!
Джалынга байракъгъача къадалгъанлай,
Тауда, тюзде да сюрдюм сени къалай.
Бара эдик Джерде – учханча Кёкде...
Сени бла ётдюм тенгизден-теркден.
Къаратору къанатым мени,
Боракъ атым мени.
Билмедим сени аяй...
Мангылайынгдан джулдуз бла Ай
Кёклегеми кетди учуб,
Сын ташымамы къалды кёчюб?
Къаратору атым мени,
Талагъы тургъан атым мени.
Къолум айырылгъынчы джалынгдан,
Умут юзмедим джашаудан, джанымдан.
Ненча къутхардынг ёлюмден-аджалдан,
Ёзге къайры кетгин джазыудан,
болджалдан?
Къаратору атым мени,
Ол бир дуниягъа да къараталдынг мени.
Джыгъылдынг баргъанлай чабыб.
Сени бла бирге мен да джыгъылдым.
Буюрулмады джыйылыргъа Джуртха.
Аз бек къууанмайла бюгюн джаула.
Къаратору атым мени,
Сыннган къанатым мени.
Таудан тенгизге келтирди джол.
Ызыбызгъа уа къайтармады ол.
Зауаллы атым мени,
Сыннган къанатым мени...
ДЖАЗГЪЫ ДЖАБАЛАКЪ ДЖАУАДЫ
Джазгъы джабалакъ джауады,
Тургъанча айтыла таурух.
Кёрюнеди:
Джумшакъ, джарыкъ да болуб,
Джангыдан джазыллыкъча тарих;
Ол къыз да –
«Джаз джабалакъ болуб джауарыкъ
Къозуларыма, къоюма» –
Кетген замандан артха къайытыб,
Тагъыллыкъча,
Дууа орнуна бойнума.
Джазгъы джабалакъ джауады
Къызла айта тургъанча ийнар.
Къойла, къозула да джоппу джыйылыб,
Сейирсиниб къарайла анга.
Джазгъы джабалакъ бла келгенчады
Тёгерекге рахатлыкъ, берекет.
Дженгил эриб кетсенг да, джазгъы къар,
Джазгъы хауангы къоя кет.
Джазгъы джабалакъ джауады,
Джерге тюшгени бла – эрий.
Джашаугъа тансыкъдан ёледи
Джазгъы джабалакъгъа ушагъан сезим.
Сёзге бурулалмай къыйналады
Джазгъы хауагъа ушагъан сезим.
Кюнбетде гяхиникча
Бираздан эсленникди сёзюм.
Джазгъы джабалакъ джауады,
Тюрленнгенди хауа, табигъат.
Неди дуния-ахырат –
Джазгъы джабалакъ джауады.
Джазгъы джабалакъ джауады.
Къууаналла анга джер бла суу.
Мен да умут бла къарайма анга
Джангыдан джазыллыкъча джазыу.
Джазгъы джабалакъ джауады.
Къанатланады, тыш дуниягъа атланады
Джюрекни ичинде сезим да .
Джазылады кёлюм да, сёзюм да.
Джазылырчады джазыуум да джангыдан,
Ачылырчады керамат да манга –
Келирчады рахатлыкъ джаныма.
Джазгъы джабалакъ джауады.
НЕ ДЖАНДЫ АДАМ?
Сёз –
Сезимни тёнгегимид, къабымыд?
Кийимимид, кебинимид, къабырымыд,
сынымыд?
Огъесе, къанатымыд?
Сезимин сёз бла айталгъан кюн
Айырылгъанды дейле адам джаныуар
дуниядан.
Айырылгъанмыды?
Огъесе,
Тилленнген, сёлеширге юреннген
Джаныуар, хайуан болурму адам?
Джаныуар сезимлерин сёз бла джашыра,
Джаныуарлыгъын, хайуанлыгъын
Адам тюрсюню бла джашыра,
Джаныуар-хайуан дунияны
Эм хыйла, эм ит, эм джийиргеншли
Башчысы болурму адам?

Огъесе,
джаныуарлыгъындан-хайуанлыгъындан
Айырылыр ючюн
Кеси кеси бла, башхала бла да тохтаусуз
къазауат этген,
Кёлюн, джюрегин, тёнгегин, тёгерегин да
тазалаб кюрешген
Аллай къыйынлы, насыблы джан болурму
адам?
ЮЧЮНЧЮ ДУНИЯ
Джер тартады мени кесине,
Кёк тартады мени кесине...
Аланы экисин да хорлагъан кюч барды –
Сен тюшесе мени эсиме.
Джерден, Кёкден да бек тартаса сен –
Мени бютеулей тартаса сен:
Санымы, джанымы да тартаса сен –
Кёкден, Джерден да кючлюсе сен.
Джерге керек – мени тёнгегимди,
Кёкге керек – мени джанымды.
Джер тартады кесине санымы,
Кёк тартады кесине джанымы:
Бири санымы, бири да джанымы
Алыргъа деб, сакълайла ахырымы.
Сен а, бермейсе мени алагъа,
Джан, тёнгек деб, юлешмейсе экиге.
Джанымы, санымы да тартаса кесинге,
Джанымы, санымы да джыяса кесинге –
Экиге юлешиниуден сакълайса мени,
Ёлюмден, ёлюмсюзлюкден да къутхараса
мени.
Кераматча ачыласа меннге.
Мен кёчеме сеннге.
Сенсе кюн, кече да меннге.
Сенсе туру, таша джашау да меннге.
Тирилтген, джангыртхан да сенсе мени..
Мен кёчеме сеннге
Дуниягъа джангыдан тууар ючюн,
Джангыдан джашар ючюн...
Кёкде, Джерде да болмагъан,
Дунияда, ахыратда да болмагъан
Бир сейир джанса сен...
Сен – Кёк, Джер да болмагъан,
Дуния, ахырат да болмагъан,
Ючюнчю дунияса меннге.
Бир башха дунияса меннге.
Мен киреме, кёчеме сеннге.
Джангы джашау къуралады алай.
Джазыу джазылады алай.
Сёз джаратылады алай.
Адам джаратылады алай.
Мен, Сен эмда Ол –
Ючгюл дуния къуралады алай.
КЪАЙЫТАМА СЁЗГЕ
Акъ сёздю меннге къама да, къалкъан да.
Акъ сёздю мени юйюм да, къалам да.
Акъ сёздю меннге байракъ да, кебин да.
Акъ сёздю меннге сын таш да, къабыр да.
Сёздю меннге дуния да, ахырат да.
Сыйрат кёпюрден ётдюрлюк да – олду,
Соруу-сууал этерик да – олду.
Тил, Джурт да Акъ сёздю меннге,
Дин да, Халкъ да Акъ сёздю меннге.
Сорсала: «Къайданды, къайрыды,
къайдады?» деб,
«Сёзденди, Сёзгеди, Сёздеди» дерсиз.
Мени излесегиз Акъ сёзде излерсиз.
Джаратылгъанма, туугъанма Сёзден.
Джашагъаным, джашарым да – Сёзде.
Сёз – иманды: джашасам, ёлсем да
боллукъма аны бла.
Сёз ёлмесе – мен да джашарыкъма.
Меннге Сёзню бергеннге
Сёз бергенме мен:
Сёзге тюз болургъа,
Аны сакъларгъа, джакъларгъа,
къатларгъа,
Ол буюргъанча джашаргъа.
Сёз – джюрекдеди, джюрек – Сёздеди.
Джаным Сёзденди, Сёзгеди, Сёздеди.
Джашил дуниягъа Акъ сёзден къарай,
Ахырзаманнга дери джашарыкъма алай.
Ахырзамандан сора да тирилликме Сёз
бла.
Сёзюм – ёзюм эмда джаным.
Джашатхан, ёлтюрген, тирилтген да –
Сёздю.
Башыма, Халкъыма да – мадарымды Сёз.
Къадарымды Сёз.
Аллахымды Сёз
Адам башланады Сёзден.
Сёз – Аллахды.
КЪОБАН
Таудан энеди, ашыгъады тенгизге.
Алай а, джуртундан айырылмагъанлай,
джетеди тенгизге.
Ол байлайды Тау бла Тенгизни.
Ол – келечиди, дуниягъа танытады бизни.
Джуртубузну ташы, тереги, сууу да
Дерс берелле бизге.
Къобан Минги Тауундан айырылмагъанлай,
Кетеди, джетеди тенгизге.
Ол барады сугъара тюзлени,
Къандыра суусабын адамны, малны.
Игилиги, чомартлыгъы, халаллыгъыды
Инсанлагъа юлгю этген Къобанны.
Джуртундан айырылмагъаны ючюн,
Таркъаймайды, къурумайды Къобан.
Тохтаб къалмай баргъаны ючюн,
Баргъан суу болгъаны ючюн
Чирик кёлге бурулмайды Къобан.
Джуртундан айырылмай баргъаны ючюн,
Дунияны да кёреди. Тенгизге да джетеди.
Бизни да дуниягъа белгили этеди...
Бизге – таулулагъа – дерсди, юлгюдю
Къобан.
ЁМЮР СЮЙМЕКЛИК
Сюеме Сени:
Джандетден, джаханимден да,
Ёлюмден, ёлюмсюзлюкден да
Къутхаргъанса мени.
ДЖАЗ КЕЛЕДИ ДУНИЯГЪА ДЖАНГЫДАН
Къар джыламукъ джууады кюнбетни бетин.
Къыш дуниядан кетеди ахсына,
джюрексине, джылай.
Тырнакълайды, кетмез дыгалас этеди –
Алай а, къалмагъанды алгъын залимлиги
энди.
Къарындан-бузундан,
джелинден-боранындан –
Ахыр кюн бири да болмай къатында,
Ахыр кюн биринден да болмай болушлукъ,
Огъурсуз, къутсуз, къыяма къыш
Айырылады бизден, джан-джанын ашай,
чамлана.
Айырыла да, артха айланыб къайырыла,
барады.
Кетеди – заман кючлю болду андан да.
Дунияны къырдым деб тургъан фыргъауун
къышдан
Чыпчыкъла огъуна къалгъандыла сау.
Энди ол бурху – алай а, къанатлы –
джанла,
Джюуюлдеб, сызгъырыб, къанат къагъыб,
джырлаб,
Бютюн ачыу этелле ёле тургъан къышха:
Чыпчыкъла огъуна кючлюлле андан.
Къыяма къышдан да кючлюдю заман.
Болса иман, чыдам, тёзюм, сабырлыкъ –
Боллукъду не аман къышны да хорларгъа:
Анга тюшюндюреди бизни табигъат.
Шорбат чыпчыкъла огъуна сау чыгъыб
джазгъа,
Джюуюлдейле. Ала огъуна кёллендирелле
мени.
Ёлюмден къарыусуз тюлдю джашау деб,
Джырлайла бурху джанла – чыпчыкъла.
Назмум эжиудю ол къанатлы джыргъа.
«Ёлюмден къарыусуз тюлдю джашау».
Джашай, ёле, тириле да билген
Табигъатха салама махтау.
Джаз келеди дуниягъа джангыдан.
Не игиди тирилген, джангыргъан.
Къышны къайытырын да билеме артха.
Тюшерими да биле, минеме атха.
Ёмюрлюк зат джокъду дунияда.
Джашау, ёлюм да тюлле ёмюрлюк.
Билеме: ёлюмсюз болмайды джашау.
Алай а, ёлюм бла бошалмайды джашау.
Ачылады, кераматча, кёрюнюу:
Джашау, ёлюу эмда тирилиу.
Ёмюрлюк – ол таша, туру да – тюрлениу:
Джашау, ёлюу эмда тирилиу.
Кёргенме, кёреме ёлюмню,
Алай а, басама кёлюмю:
Джаратыла, джашай, ёле, тириле
Тургъанын эслейме табигъатны.
Не игиди тирилген, джангыргъан.
Джаз келеди дуниягъа джангыдан.
АКЪ СЁЗ = ХАКЪ СЁЗ КЪУТХАРЛЫКЪДЫ БИЗНИ
Джюрегим болмагъаны ючюн сангырау,
сокъур
Мен Аллахха этеме шукур.
Къадар бизлеге бергенди мадар
Таша дунияланы да сезерге, билирге,
ангыларгъа.
Ау джаулукъну тюбюндеча келин,
Акъ сёзню ичиндеди сезим.
Сёзню меннге, мени да Сёзге
Аманат этген Кючге
Къуру да этеме сагъыш,
Къуру да этеме алгъыш.
Бизге оноу этилгенди Кёкде:
Сёз – мендеди, мен да – Сёзде.
Къара таныгъанлы мен
Акъ сёздю джарытхан
Кёлюмю, джолуму да.
Акъ Сёздю къутхаргъан
Отдан джанымы да.
Кёкден тюшген Сёз
Тартады ёрге.
Джерден чыкъгъан Сёз
Тартады джерге.
Акъ Сёз тартады Кёкге,
къара сёз тартады джерге.
Иги сёз = Керти сёз – тартады ёрге,
аман сёз = ётюрюк сёз – тартады кёрге.
Акъ Сёз = Хакъ Сёз (Иги Сёз = Керти Сёз) –
Ёзюм, атым, къанатым да мени,
Дуниям, ахратым да мени,
Сизге осуятым, аманатым да мени.
къара сёзню сюрген муратына джетмез:
Акъ Сёз = Хакъ Сёз къутхарлыкъды бизни.
ХАКЪ ДЖОЛ КЪАЙСЫДЫ?
Ма мен талпыгъан шошлукъ эм бошлукъ!
Джюрекге уа келмейди хошлукъ.
Не эсе да къууанмайды кёл.
Ичимде къайгъым болмайды сёл.
Бу тыш дуния бла ич дуниям мени
Келишмейле бир-бирине.
Джерни тышы къар-буз, сууукъ
болгъанлыгъына,
Ичинде, теренде, къан-булкъан турады
къайнай.
От джюрегим бу сууукъ Шимал джуртда да,
Сууургъа унамай къыйнайды мени.
Тохтагъан, бошалгъан къазауат да
Джюрегимде барады мени.
Джылыма кёре тюлдю джырым.
Къайнай тургъан булкъанды ёзюм.
Не бек джууукълашхан эсе да ахырым,
Алгъынча кёлтюрюледи джюрегим, сёзюм.
«Инсан хакълары ючюн» деб,
«Миллет хакълары ючюн» деб,
«Эркинлик, Тюзлюк, Тенглик ючюн» деб,
Эски чакъырыула джангыдан чакъыралла
мени.
Мени чакъыра, ызымдан къараб тургъан
Бир ариу къызны да кёреме кёзлерин.
«Джюрек хакъларын а унутханмыса?» -
Эшитеме аны сёзлерин.
Энди акъылым болса эди,
Джюрек хакълары ючюн да
Кирлик эдим къазауатха...
Алай а, заманны ким къайтарсын артха?
Джаш сезимле-оюнла уа келишмейле
къартха.
- Сора, сюйген джюрек боламыды къарт?
Элли джылда алкъын джашды нарт.
Элли джылда джангырады Эр.
Эллиу джылдан джангырады Эл.
Джюрек да джангырады. Сакълайма. Кел.
- Къой, иги къыз, къыздырма мени.
Алайсыз да къан-булкъан къайнайды
менде.
Заманында «Джюрек хакълары» демегеним
Бюгюн бютюн ашайды, талайды, къыйнайды
мени.
Джюрегими хар элиси – джара эмда таб.
«Элиб. Эл. Сен» деб, джазгъанма китаб.
Сюймеклигим Хакъгъа, Халкъгъа эмда
Сеннге
Адамча джашаргъа кюч бергенди меннге.
Алай а,
Инсан хакълары хорлаб,
Миллет хакълары хорлаб,
Дунияны кючлеселе да Шошлукъ эм
Бошлукъ,
Джюрекде-кёлде болмаз толу къууанч,
хошлукъ.
Не ючюнмю? –
Инсан, миллет хакълары ючюн кириб
къазауатха,
Джюрек хакъларын а
ыхтыргъаным-къойгъаным ючюн артха.
«Джюрек хакълары ючюн» - джазама китаб.
Джюрегими хар элиси – джара эмда таб.
Юч джол айырылгъан джерде
Энтда тесукъа этеди джюрек.
Юч джолну кёргюзтген юч джазыу:
Джюрек хакълары ючюн – алгъа,
Инсан хакълары ючюн – солгъа,
Миллет хакълары ючюн – онгнга.
Барын да бирикдирген джокъмуду джол?
Бойсунайым къайсына:
Эсгеми, акъылгъамы, джюрекгеми?
Къачан да барды сайлау.
Артда сокъуранмазча, къыйналмазча
Къайсы джолну сайласын адам?
Хакъ джол къайсыды?
КЮЧЮКЛАНЫ ЗУХРАГЪА
Адамны сёзю – Аны ёзю. Алай а,