Джюрек Тенглигинден Къараб - 2

-Джашчыкъ, билесе, сёзню артха
къоймаучуму. Ол къаракёз къызны
биргенге келтиргенинги иги этдинг. Бек
чырайлы, деменгили къызгъа ушайды.
Джашырмай тюзюн айтчы, не акъылынг
барды. Сен окъуугъа кете
башлагъанынгда айтхан шой эдим санга –
башхалагъа къарама. Аллах санга деб,
бир къарачай къызны джаратыб турады.
Сен башхагъа джангылсанг, ол къыз не
этерге керекди? Ол да джангылыргъа
болур, не тыбырда къалыр. Алай бла,
къуру ол къызны аллында тюл, бютеу
гитче халкъыбызны аллында да гюнахлы
боласа. Андан сора да, сен Ольганы несин
билесе – элде кесибизни къызланыча,
джети атасына дери тинталмазбыз.
Къызны да кёб абызыратмай, кесинги да
джангылтмай къоярмы эдинг?
Сабийлеринги къарачайлы эталмасанг –
эм уллу гюнах ма ол боллукъду. Ала
къарачайлы боллукъ тюлдюле - ма
былайда, элде джашамасагъыз. Сора, ёлюр
кюнюнге да сагъыш эт. Ары-бери
къыркъдыра турмай, манга тюз джууаб эт.
Эгечинг бла да сёлешгенме, ол да
хапарлы этгенди мени. Алай а, кесингден
эшитирге излейме.
«Акка бла сёлешгенча мен атам-анам бла
ёмюрде да сёлешалмагъанма, сёлешаллыкъ
тюлме. Акка мени бир школ тенгимча эди.
Эгечим да болгъанны къатышдыргъан
болур, тюзюн айтайым да къутулайым»,-
деб, таукел болдум.
-Акка, мен сиз айтхандан чыкъмазма деб,
акъылым алай эди. Бу къызгъа
алданнганма къалай эсе да. «Сен къайда
джашасанг – мен да анда джашарыкъма.
Сюйсенг шахарда, сюйсенг элде. Элде
ёсгенме – не ишни да эте билеме. Диниги
да аллыкъма, тилинге да юренникме»,- деб
къадалыб турады. Былайда школда устаз
болур да ишлер.
-Къайдам, къайдам. Ишигиз тереннге
кетмеген эсе, тохтасанг иги эди. Алай
тюл эсе уа, былайда той-оюн этиб,
некяхлы болургъа керексиз. Атасы-анасы,
къарнашы-эгечи – кими бар эсе да келлик
болурла. Бичен ишге да, Аллах айтхан
болур, сени бир джанына этейик. Элде да
кесимча талай къарт барды – ала да бир
кёз ачсынла. Алай тюл эсе, къызны юйюне
ашыр, алайсыз халкъ аллында айыблы
болурбуз. Бир сагъыш эт ыйыкъны аягъына
дери. Ольга бла да кенгеш. Атанг-ананг
да не айтырла. Алай болса да сени
оноуунгу алагъа джетдирмезме. Къалгъан
сабийлерине оноу этсинле ала. Эгечинг
сабийи бла шахаргъа кете тебресе, Ольга
былайда къалыб боллукъ тюлдю. Сора...
Билемисе, арт кёзюуде кёкюрегим
къысханча эте, джюрегим тынгысыз эте
башлагъанды. Ким биледи Аллахны ишин.
Аны себебли, юйню да бачхасы бла санга
осият этгенме, ёзен аягъы шахаргъа
бара-барыб, закон джаны бла бегитиб,
мухурлу къагъыт алгъанма – окъуугъа
кете башласанг, ала барырса. Хайда,
энди хыршыгъа,- деб, аллына да алгъындан
да муккуруракъ бола, Акка биченлик таба
атлады.
13
Ма алай бла Акка Ольга бла мени
тоюбузну этдирди, элге да кёз ачдырды.
Атам-анам а харам этдиле мени,
басмадыла. Ольга кесини
атасына-анасына телефон этерге,
чакъырыргъа да излемеди. «Ала анда мени
бир къуллукъчуну джашына берирге деб
тура эдиле. Чамланныкъдыла, артда
билдирирбиз, баргъан да этербиз» деб,
къойду. «Къаллай аламат акканг барды»,-
деб, Ибрайгъа къууаннгандан а ёледи.
Зоя да кетди, сабийин да кёлтюрюб.
Ючюбюз къалдыкъ – Акка, Ольга, мен.
Мен бек сейирсиниб турама. Ашарыкъ
этген – Ольга, ийнек саугъан – Ольга,
дырын джыйгъан – Ольга, бачхагъа
къарагъан – Ольга. Талай кюнню менден
артха къалмай, «тохта» дегеними да
къулакъгъа алмай, Акканы чалкъысы бла
чалкъы чалыб да турду.
14
Талай кюнден Москвагъа кетерикбиз.
Устазла да окъуу джылгъа школну
джарашдырыб кюрешгенлерин билеме.
Алагъа бир тюбей кетейим деб, Ольганы
да юйде къоюб, атландым. Хазна къалмай
бары да бар эдиле. Къууандыла, хапар
сордула. Тансыгъымы алыб, ызыма
къайытыб келгенлей, къоркъгъан
къоркъууума тюбедим. Къабыргъада таш
тапчаныбыздан Нюрджан къараб тура эди.
Бетим къызарды, не этерге билмей,
мурукку да этдим. Сора, таукеллигими
бир джерге джыйыб, аны таба атладым.
–Кёб болсун,- дедим, къойчукъларын да
таныб.
-Сау бол.
Мени бираз джунчуб тургъанымы эслеб,
«Насыблы бол. Элде джокъ эдим, ансы
тоюгъузда тебсеген да этер эдим, джумуш
да этер эдим»,- деб да къошду.
Бир джукъ да болмагъанча, кесин алай
тута билгенине, сейирсиндим. Таш
тапчаныбызда, олтуруучубузча, иги
кесек олтурдукъ.
Нюрджан джукъ айтмаса да, ачыкъ
сёлеширге изледим.
-Былай болур деб, эсимде джокъ эди.
«Джазыу» деб да бир къыйынлыкъ барды.
-Да нек къыйынлыкъ болады. Джаратыб,
алгъан эсенг. «Чырайлы, саулукълу,
болумлу» деб, элде да алай айтадыла.
-Сенденми чырайлыды, болумлуду – ёзге
кесинг къалайса, не эте джашайса?
-Да турама, «джарлыны ийнеги ёгюзлюк да
этер» дегенлей, анама да къарай,
кесимден гитчелеге да сакъ бола, эркиши
ишлени да эте. Джокъду тарыгъыр зат,
джангыз окъурча таблыгъым
болмагъанына бираз джарсыйма. Мен
«джазыуун адам кеси джазады» десем да,
туура алай тюл кёре эдим. Менден
гитчеле школну бир таууссала, мени да
джашауум тюрленник болур. Сен энди элге
къайытырыкъ болмазса. Аккангы
джазыкъсынама.
-Нек джазыкъсынаса? Туудукълары огъуна
кесин къоймазла. Мен да нек
къайытмайма, къайытырма.
-Кесинги нек алдаргъа кюрешесе?
Къайытыб мында не этериксе? Келин а не
этерикди? Сиз келирге школ джабылыб
тургъанын да кёрюрсюз. Халкъ тёбенлеге
кетиб барады. Акканг да энди сизден
къол джуугъан болур. Мени кёрсе,
къууаныб сёлешиучен эди. Энди не эсе да
мугур болгъанды. Сен да
къууандырмадынг аны. «Гитче келсе
тоюгъузну этерикме» деб, тура эди. Этди
тоюгъузну.
Мен джукъ да айтмадым. Акка да, Нюрджан
да манга разы болмагъанларын билеме.
Насыбха, Нюрджанны гитчелери, аналары
ийиб, Нюрджаннга чыкъдыла. Мен да «сау
къал» дей, энгишге тигелей тебредим.
Нюрджан ёргеде къалды, мен а энгишге
кетдим.
15
Москвада окъуу джыл башланнганлай,
Ольга мени сейирсиндире башлады.
-Совет кърал чачылгъанлы талай джыл
болду. Дуния бизнесмен болуб айланады.
Кел бир студент кафечик ачайыкъ.
Тюрлю-тюрлю кавказ хантла – эт
къууурма, хычынла, айран этиб тебресек,
биз да университетни бошаргъа Москвада
фатар сатыб алырча боллукъбуз.
-Къой, башымы аурутма. Окъургъамы
келгенбиз, «бизнес» этергеми? Андан
сора да, ачха керекди, эркинлик керекди
кафе ачар ючюн.
-Ол мени бойнумда болсун. Университетни
джарыллыгъына къарагъан проректор бла
арам игиди. Башхала эски студент кафени
къолгъа алгъынчы, биз озайыкъ аланы.
Эрмен, азербайджан шохларыбыз ол
джанына тиридиле. Аладан алгъа
къымылдайыкъ.
-Сейирсиндиресе сен мени. Ачха уа
къайдан табарыкъса, хант этиучю
усталаны-поварланы уа?
-Анга да сагъыш этгенме. Эгечинг Зоя бла
сёлешгенме, аны эри, сени кюеуюнг
Равиль ачха-бочха джюрютген джашды.
Бириксек – хычынла биширген бла
къалмай, ишни биширликбиз.
-Сора, сен ишни тындырыб турама дечи.
Разымыдыла Равиль да, Зоя да?
-Огъай, ала шахарда ачаргъа излейдиле
кафе. Мен а былайда ачыб кёрейик да,
хайыры аз болса, шахаргъа кёчербиз
дегенме. Энди сен эгечинг бла, кюеуюнг
бла да сёлеш. Былайда ачайыкъ кафени.
Хайыры азыракъ болса да, рэкет къоркъуу
да азыракъ боллукъду былайда.
Ма алай бла Университетде кафе ачдыкъ.
Ольга бла Зоя поварны да, ишлерик эки
къызны да табдыла. Иш башланды. Мен
этген къоркъуула да болмай, ачха иги
огъуна тюше башлады. Окъуу джылны
аягъына, капеклени тергемей, джюрюй
тебредик. Алай а, окъууну, кафени да
унутдурурча палах болду бир кюн: Акка
ауушханын билдирдиле элден. Терк
огъуна Къарачайгъа атлана тебредим.
Ольга джолгъа хазырлады. «Муну уа тас
этме, анда керек болуб къалыр» деб,
Акканы осият къагъытын къабдалымы ич
хурджунуна салды. Анга да айыб эте,
такси бла аэропортха угулдум, андан да
Минводха учдум, алайдан да Къая Тюбю
элиме такси бла терк джетдим. Алай а, не
терк келдим эсе да, мени сакъламай,
Акканы асыраб тура эдиле. Эртден
намазын къылыб, малчыкъларына да
къараб, кюн турушда олтургъанлай,
джюреги тохтаб къалгъанын айтдыла. Не
этерик эдим, бир айны мычыдым. Мени
харам этген атам, анам да энди
джумшадыла манга. Бир ыйыкъдан а «юйню
сатайыкъ, ачхасын юлешейик» дей
башладыла. «Огъай, юй сатылыб боллукъ
тюлдю, мен бери къайытыр акъылым
барды»,- дедим. «Джаш,- деди атам,- сени
бери къайытыб былайда джашарынга
ийнанмайма. Барыбыз да джашагъан
джерде санга да орун табылыр. Юйню уа
сатайыкъ» Анам да анга къошулду.
Болмагъанларында, хурджунумдан
чыгъарыб, Акканы осиятын кёргюздюм. Суу
къуюлгъанча болду юслерине. Бираздан а
манга айтмагъанлары къалмады. Энтда
бир кере харам этселе – ёмюрге
айырылырбыз деб, къоркъарым огъуна
келди. Сора, сордум: юйню къаллай бирге
сатаргъа излейсиз? «Къарт Мырзабекни
таныйса, ол джангы юйленнген
туудугъуна алыргъа излейди. 300 минг
сомгъа. Багъасы келишеди. Юй иги болса
да, бачхасы уллу болса да, халкъ
былайдан кёчюб баргъан болмаса, юй
алыргъа излеген джокъду». Атам
сёзлерине бары да разы болуб, мени
джууабымы сакълайдыла. Къалай
тюрленнгенди джашау.
-Акканы, ийнеги, къойчукълары да сизни
болсун. Джанымда, Москвадан ала келген
100 минг сомум барды, аны да берейим
сизге, аны бла разы болсагъыз, юйню
юсюнден сёзню тохтатыр эдик.
Кесим да сейирсиндим, тыш адамла бла
араны айыргъанча сёлешгениме. Бираз
тынгылагъандан сора, «юйге ким
къарарыкъды?»- деб сорду атам. «Аны
оноуун кеси этер»,- деб, сёз къошду анам.
«Сен юч ыйыкъдан кетерик эсенг, ол
заманда келирбиз, ары дери
малчыкълагъа да къарай тур, аланы алыр
адам болса да кёрюрбюз» дей, кетер
къайгъылы болдула.
16
Кесим джангыз къалгъанымда, джарлы
Акканы эсге тюшюре да бир ышара, бир
къыйнала турдум. Адетдеча, биринчи юч
кюнде юйде ашарыкъ къымылдамай,
хоншубуз Нюрджандан ашарыкъ ие турду.
Бюгюн а кесим от да этиб, Аккадан
къалгъан къакъ этни чоюннга атдым.
Малчыкълагъа да бир кёз джетдирейим
деб арбазгъа чыкъгъанлай, къабакъ
эшикледен Нюрджан кирди.
-Оджакъдан тютюн чыкъгъанын кёргенме,
алай болса да, бу джылы хантдан бир кёр.
Юйге кирдик. Нюрджанны къоймай, тебси
джанына олтуртуб, кесиме нёгер этиб,
келтирген ашындан бисмилля эте
башладыкъ. Джарашдырыб анга хапар
айтдым.
-Иги этдинг юйню сатмагъанынгы. Огъай
демесенг, сен келгинчи юйге да,
бачхагъа да мен къарай турурма. Сени
атанг-ананг огъай дерик тюл эселе,
сизни бачхагъа да мен гардош салырма,
ууакъ урлукъ да бир кесегине.
Малчыкъланы уа къалай этериксиз? Бек
багъа айтмасагъыз – биз алыб къояр
эдик. Бары да иги таныйдыла мени.
Ийнегигизни кёб кере саугъанма, барына
да аш сала да тургъанма. Арт кёзюуде
Акка бираз къарыусуз эди.
-Сау бол, Нюрджан. Юй меникиди, бачха да.
Не сюйсенг да эт, атылыб тургъанча
болмасын. Малчыкълагъа уа къалай
къараяллыкъсыз, ансы багъасына
келиширбиз.
-Ачемез, Татаркъан, Джатдай кюнден
кюннге ёсюб, манга да болушлукъ этиб,
башлагъандыла. Бир-эки джылдан а мени
гитчем Ачемез эркиши ишлени барын
этерча боллукъду. Ол бирлери да
джетселе, фермер мюлк къураб да
къоярбыз.
-Аллах айтса,- дедим, Нюрджаннга
джитирек къараб. Ичимден а «не сюйюм
барды бу къызда, мукъладисча тартыб
къояды кесине» дедим. Мени сезимлерим
билинибми къалдыла да, «къарама алай,
юйдегили киши»,- Нюрджан башын
чайкъады. Къызаргъанымы кёргенинде,
сёзню башха джанына бурду.
17
Юч ыйыкъдан, ачха джаны бла атамы-анамы
разы этиб, юйню да Нюрджаннга аманат
этиб, хурджун телефонуму номерин да
бериб, ара шахаргъа кетдим.
Келгенлей, Ольгагъа джарашдырыб хапар
айтдым.
-Къалай? Аллай бир ачханы къалай бериб
къойдунг? Билесе, Москвада фатар алыр
умутубуз болгъанын.
-Алырбыз. Алалмасакъ, юй бизникиди – не
сатарбыз, не барырбыз да джашарбыз.
«Сен болгъан джерде джашарыкъма» деб,
ант этгенинги унутма.
-Джашаргъа, ишлерге да бир таблыгъы
болмагъан тау этегине сени, мени да
барлыгъыбыз джокъду. Джангы хапар а –
эгечинг Зоя, кюеуюнг Равиль да келиб,
шахарда хазыр ресторан сатыб
алгъанларын, ачха керекли болгъанларын
айтдыла. Аланы ачхаларын ызына беребиз
десек, кафени джабаргъа керек
боллукъбуз. Сен ала бла сёлеш,
ачхаларын бир джолгъа тюл, ууакъ-ууакъ
къайтара барырбыз, алайсыз къыйын
боллукъду бизге аякъ юсюне тургъан.
Экинчи джангы хапар – къарнашынг Умар
болджалы джетмегенлей тюрмеден
чыкъгъанды – Равиль эталмазлыкъ иш
болмаз. Зоя айтыудан, аланы
ресторанларына къарауул-сакълауул
боллукъду ол, аны бла бирге тюрмеден
чыкъгъан бир-эки шоху бла. Бизге
табсызы неди десенг – Зоя тамада
шапаны да, кавказ хантланы уста эте
билген бир тиширыуну да кесини
ресторанына алыргъа излейди. Ол
заманда биз ишни къалай бардырлыкъбыз?
-Табарбыз бир-эки шапа да, бир эки
официант къыз да. Дуния бусагъатда
ишсиз болуб турады.
-Табхан а табарбыз, ышаннгылы,
деменгили адамла керекдиле.
-Болсун, Зоя бла сёлеширме, тутмакъдан
чыкъгъан къарнашымы кёре бармай мадар
джокъду, джангыз, окъууда бир
кёрюнейим, ансы къысдаб да иерле.
-Анга къоркъма, декан бла арам игиди,
билесе, ол бизни кафени джабыкъ
бёлюмюнде ауузланннганлай, къонакъ
болса да, келтиргенлей турады. Биз да ол
уялмазча, къараргъа кюрешебиз
къонакъларына.
-Игиди алай эсе. Энди окъуугъа да,
кафени ишине да къадалайым – кёб
къалыб кетгенме – мадарым алай эди.
-Билемисе, эм иги джангылыкъны уа
унутуб къоя эдим айтыргъа –
Литинститутну приемная комиссиясындан
къагъыт келгенди. «Творчество
конкурсдан ётгенсе, тюз экзаменлеге
хазырлан» дейдиле санга.
-Аламат хапар, къайдады письмо, бери
джетдир, бир окъуюм.
18
Къараб къарагъынчы талай джыл кетди
арадан. МГУ-ну тарих факультетин да,
Адабият институтну поэзия факультетин
да бошадым. Ольга бла кафени ишин да
бардыра, Москвада сатыб юч одалы бир
фатар да алдыкъ...
Насыблы болур ючюн кёбмю керекди
адамгъа: джашар юйю болса, джюреги
сюйген бла джашарча къадары болса,
сюйген иши бла кюреширча мадары болса.
Сюйген ишим деб а, мен неге айтама? «ЭЛ»
деб газет, «МИНГИ ДЖОЛ» деб журнал
чыгъарама. Аланы, башха китабланы да
басмаларча, «АС» деб, китаб басма
къурагъанма. Ол ишимди. Эм баш ишиме уа
– чыгъармачылыкъ ишими санайма.
Кафебизден тюшген хайыр а – ол ишлерим
бла кюреширге мадар береди.
__________________________
19-20-21 Архив къагъытла. Къарачайны
къраллыгъын ызына къуратыу. Cюргюннге
дери болгъан затларыбызны къайтартыр
ючюн, инсан-миллет хакъларыбызны
джакълар ючюн кюрешиу. Адабиятыбызны,
поэзиябызны хакъындан тинтиуле,
фикирле.
.
Романны 19-20—21 юзюклери журнал форматха
келишмегенлери себебли, берилмейдиле.
Аланы юслеринден авторну разылыгъы
барды. Мындан ары да, романны
къысхартылгъан джерлери кёргюзюлюне
барлыкъдыла. «ТАУ АЯЗЫ» журналны
редактору Хапаланы С.
___________________________
22
Джамагъат ишлеге къатышханым —
чыгъармачылыгъыма аз заман къойса да,
мен сокъуранмайма. Республикада
сайлаула барадыла. Мен ары генералны
излеми бла баргъанма, аны сураты, ал
сёзю бла башланнган журналны да алыб.
Журналны да чача, генерал ючюн
агитацияны да бардыра, эллеге айланыб
бошай тургъанлай, Москвадан Ольга
сёлешди. Ауазындан огъуна сескекли
бола, тынгыладым.
-Кесинг билесе, бизни «Студент Кафебиз»
- аты алай болса да, дараджасы бла бек
мийикге чыкъгъанын. Сен арт кёзюуде
китаб джазгъан, китаб чыгъаргъан,
архивледе ишлеген — айтыргъа чыгъарма,
басма ишлеге къадалыб, кафе ишлени мени
бойнума къалаб къойгъанса. Алай болса
да, бютеу ишибизден хапарлыса. Кафени
джарымын джабыб, «ВИП-персоналагъа»
джараулу этген эдик. Талай студент
отоуну да — ала солурча джарашдыргъан
эдик. Ачханы уллусу аладан тюше эди...
-Андан хапарлыма. Не болгъанды — аны
айт.
-Болуб а не болгъанды. Бир къарадура
аманлыкъчы къауум, бизден джасакъ алыр
умутлуду. Кёб ачха да излемейдиле, алай
а «бир хоу» десек, кёлтюртюб
барлыкъдыла.
-Таба баргъан,чаба барады — алайды.
-Аны себебли, МВД-де бир танышым бар эди
— тенглери бла келиб, бизде туугъан
кюнлерин затны белгилей туруучу. Анга
айтама да, ол а - «крыша болайыкъ, ай
сайын быллай бир ачха тёлеб турлукъ
эсегиз»,- деб, аманлыкъчыладан эсе юч
къат багъа айтса боламыды...
-Мени бла оноулашмай, нек къатышдырдынг
къызылджагъаланы? Сора...
-Энди не этерге да билмей, санга сёлеше
турама.
-Милициягъа барыргъа керек тюл эдинг.
Умаргъа айтсанг а. Аны да барды кесини
джыйыны. Ол айырыр эди араны.
-Къайдам. Аны да излемедим
къатышдырыргъа — не болады дедим да.
Энди «къайсыны «крыша» этейик»,-деб...
-Сен шашыбмы тураса? Не крыша хапар
айтаса. Тамбла огъуна джолгъа чыгъама.
Мен баргъынчы бир зат этме.
23
Арбам иги, джолну терк къората,
Москвагъа джууукълашдым. «Эки
сагъатдан юйде боллукъма»,- деб,
Ольганы къонгураууна джууаб
къайтарыб, телефонуму хурджунума
салыргъа, къаршчы джолда джюк машинаны
артындан чыгъыб, ётюб кеталмай, бир
джип кесин мени арбама уруб алды. Мен да
бек къызыу бара тургъаным бла,
джанларча болалмадым. Ахыры — кесиме
хастанеде келдим. Кёзлерими ачханымда
Ольганы, Умарны эследим.
Ма алай башланды манга бек къыйын
кёзюу. Анамы бир сёзю болуучан эди
«ёлгенден аман затла да бардыла» деб.
Бир больницадан башхасына кёче, талай
айдан дохтурла къолдан келгенлерин
этгенлеринде, тюнгюлтгенлеринде, юйюме
джыйылдым. Ольга разы болмагъанын кюн
сайын дегенча айтады.
-Мен юйде санга къараб турургъа мадарым
джокъду. Университетде Аш юйюбюз
менсиз джарсырыкъды.
-Ольга, бир проблема кёрмейме. Ачха
тёлесек, манга къараргъа медсестрала
табыллыкъдыла.
-Алай этерге боллукъбуз, алай а, ачханы
да бираз экономить этсек дей эдим.
-Мен сени ангыламайма. Больницада
турсам — ачха талай къатха да кёб
кетерин билесе. Андан сора да, Равиль
джипни иесинден бек уллу ачха юзгенди.
-Больницада кесинге иги болур деб айта
эдим, ансы кесинг къалай десенг — алай.
Дагъыда: бираздан шахарда бир ресторан
сатыб алырча неда ачарча боллукъбуз.
Разы болсанг.
-Сабыр эт. Равиль тыш къраллада
къаратыргъа излейди манга. Сен да мени
биргеме барлыкъса. Ингилиз тилинг
меникинден маджалды. Ол да бек керекди
тышында. Нек тынгыладынг?
-Анда айла бла турургъа керек болса,
ачхабыз джетерми? Банкрот болуб
къалмазбызмы?
-Сау этсинле ансы, кафебизни сатыб да
къоярбыз.
-Ас, аны бир да айтма. Андан эсе, банкдан
ёнгкюч ачха алырбыз. Этербиз бир затла.
Иш алайгъа джетсе. Кете барайым. Ол
биягъы тиширыу санга аш хазырлаб,
кетерикди. Ингирде кесим боллукъма. Хы,
айтайым дей да, унута тургъанма.
«Служба охранабызгъа» джангы адам
алгъанма. Кафеде джорукъгъа
кёз-къулакъ бола турурча. Сени атынга
ушайды аты — Тимур. Керек болгъанлай,
Умар джетеди. Билесе, ол джасакъ умут
этгенлени да Умар джыйыны бла тюбеб,
келмезча этгенди. Слава Богу, ишибиз
алгъа барады. Пока. До вечера.
24

Социал къуллукъдан Ира деб бир тиширыу
джокълады мени. Юйден ачхычы бар эди да,
кеси ачыб кирди, саламлашды. «Кюн
ариуду. Эшикде бираз айланайыкъ»,- дей
эсенг…
-Арбама къонала эсем...
Аманнны кеминде, Ираны болушлугъу бла
«сакъатла миниучю атха» олтуруб, лифт
бла биринчи къатха тюшдюк. Алайда
кооператив юйюбюзню башчысы Надежда
Александровнагъа тюртюлдюк. Кёб затына
болуша тургъанма да, арабыз бир да иги
эди.
-Астемир дорогой, къалайса? Эшитгенме.
Алай а, сен гёджебсе, кючлю адамса,
хорларыкъса. Сен болмагъан сагъатда,
сени квартиринге бир омакъ машинасы
бла бир къарашинли джаш келиучен эди.
Алгъын мен кёрмеген адамды. Сени
адамларынгы барын таныйма.
-Аты къалайды?
-Аты... Бусагъат. Къарауул тыгъырыкъдан
бери къараб тургъан тиширыугъа:«Анна
Ивановна, быланы квартирге келиучю
джашны аты къалай эди?»
-Тимур. Аюча бир мазаллы зат. Эсимде
къалыб кетгенди.
-Надежда Александровна, къайгъылы
болмагъыз. Кафебизни служба
охранасында ишлейди. Алай а, бек сау
болугъуз, сакъ болгъаныгъыз ючюн.
-Не сау болу. Манга багъалы адамса сен.
Бериучю — саулукъ берсин санга.
Бир сагъатдан Ира келтириб, орнума
джарашдырды мени. Мени уа эсимден ол
Тимур деген кетмейди. Ольгагъа да бек
къызыбма. «Мен болмагъан сагъатда
юйюме тыш адамны келтирирге къалай
болады? Бек ариу биледи бизни
адетлени.»
25
-Умар, салам алейкум. Иги болурсуз,
Аллах айтса. Ол Тимур дегенни таныймыса
сен?
-Таныйма. Келин (Олягъа алай айтыучанды
къарнашым) алгъанды ишге. Сёлешиб,
тюбюн-затны билгеним джокъду. Алай а,
кёз къарамы, сёзю-зат да кёб джерден
ётгеннге ушайды. Наколкасы да шагъатды
анга. Нек сордунг? Сора, сен болмагъан
сагъатда Келин аны юйге къалай
чакъыргъанды? Тохта, тохта, мен Келинни
арбасына да, кафеде кабинетине да
тынгылаучу-джазыучу джинни да, таша
кёзню да орнатайым. Аллай ишлеге устам
барды. Къайгъылы болма, биз къоркъар
зат болмаз. Ишекли болуб, гюнахлы да
болмайыкъ, алай болса да таша джукъ бар
эсе — туру болур. Бу эки-юч кюнде хапар
билдирирме. Джангыз, келиннге сен джукъ
айтма. Башха кереклинг бармыды? Ладно,
держись братишка. Сильные духом
побеждают. Аякъ юсюне турлукъса,
къоркъма. Тышында эм иги клиниканы
излей турабыз. Ашхы. «Хайт» де.
26
Талай кюнден, Умар эртден бла телефон
этди.
-Оля кетдими? Алай эсе, мен бусагъат
джетеме — рахат сёлеширбиз.
Келин демей, «Оля» дегени да къарнашымы
мени къайгъылы этди. «Шып» деб, къараб
къарагъынчы джетди Умар.
-Иги хапар алыб келмейме. Алай а,
къыйналма. Мен къыйналгъан джетерикди.
Аудио, видео шагъатлыкъла
джанымдадыла. Къысхасы бла айтайым,
андан сора тынгыларча, къарарча этейим
хапаргъа. Тимур бла Ольга Украинада бир
элде джашагъандыла, бир школда
окъугъандыла. Байламлылыкълары андан
бери юзюлмегенди. Тимур саубитген,
кючлю джашды. Боксдан спортну устасына
дери джетгенди. Аскерде спортротада
къуллукъ этгенди. Андан сора уа, бир
байны юй хазнасын тонай тургъанлай
тутулуб, беш джыл олтуруб чыкъгъанды.
Ол кёзюуде — аны аманлыкъчы тенглерини
бири келиб, Ольгадан ачха алыб,
Тимургъа бериб тургъанды. Къысхасы,
Ольганы кючю бла, тутмакъда
къыйналмагъанды. Андан чыкъгъанлы уа —
сен Къарачайда, Ольгагъа мен да ишекли
болалмагъанма, ол а хохолу бла айлана
бергенди. Братишка, айыб этме алай
айтханыма да, видеоджазыулагъа
къарасанг — барын кёрлюксе. Сен
къарарча — хар нени джарашдырайым.
Къара. Мен а — санга, кесиме да бир иги
хант этейим.
-Аш хазырды. Джылы сагъатында ауузлан.
Артда къарай-къарай турурса.
-Энди мени ашар кереклим джокъду. Бу
экисине бир оноу этмей, энди мен джукъ
ашаялгъа эдим.
-Аны ючюн къыйналма. Халал ашны сууутма,
Ольганы харам эт. Экисин да подвалгъа
джыйыб, сени алыб барлыкъма. Ольгагъа
джукъ билдирме. Ансы экиси да думп
болуб кетерикдиле, аланы излей
айлангандан эсе, ишни къызыуу бла
тындырыб къояргъа керекбиз.
Абызырагъанча кёреме. Алай эсе бош
этесе. Тыймасакъ — энди ала чекден
ётгендиле.
-Манга къарама да бар. Бусагъат
медсестра, ызы бла соцкъуллукъчу
келликдиле.
-Алай эсе, кете барайым. Ольгагъа джукъ
болмагъанча джарыкъ сёлеш. Тамбла,
бирсикюн дегенча, келиб, тослукъ
джюрютгенлеге тюбетирме сени. Измена
карается смертью. Ол да эсингде болсун.
27
Умар, айтханыча, талай кюнден келиб,
Астемирни, къыйналмай барырча, терк
болушлукъну арбасына миндириб (арба да,
джюрютген да кеслериники эди)
Москвадан узакъ болмай, тозурагъан
алгъыннгы пионер лагерге келтирди. Аны
Умар бла нёгерлери сатыб алыб, бир
мекямын кеслерине джараулу
джарашдыргъан эдиле. Трассадан бир
джанына иги джаякълаб, орман чегетни
ичинде эди лагерь. Ариу кюн болмаса,
къарыусуз машина баралмазча эди.
Джолгъа иш этиб къарамай эди Умарны
джыйыны. Лагерни тёгерегин а кючлю
бегитген эдиле — бомжла, кёгет
джыйыучула, уучула да кирмезча. Сауутлу
эки къарауул кече-кюн да сакълай эдиле.
Анда къаллай ишле болгъанларын Умар
бир кишиге да айтмай эди. Энди ма ары
алыб келди Астемирни.
-Ольга да, Тимур да подвалны эки
бёлмесиндедиле. Тимур дау айтыргъа,
демлеширге кюрешди да, джашла бир кесек
ууатхандыла. Ольга бла араны кесинг
айырырса. Алай а, бир эксперимент этер
акъылым барды. Сен къайгъырма, герохла
окъсуз боллукъдула...
28
-Ас, любимый, спаси меня... Къарнашынга
не аманлыкъ этген эсем да бери
джыйгъанды мени.
-Оля, ты изменила мне. А измена у нас
карается смертью. Мен тышында болгъан
сагъатда, артхаракъда уа джан
къайгъылы болгъан сагъатымда, сен
Хромой бла кюн ууатыб тургъанса. Мен
санга къалай къарагъанымы биле эдинг.
Къарт атам да, атам-анам да разы
болмагъанлай, юйюр къурагъан эдим сени
бла... Барын да биле тургъанлай, не къан
джаугъан эди ол Хромойгъа тагъылырча. В
свою защиту айтыр затынг бар эсе — айт.
Ольга Астемирге сынаб къарады «не биле
болур» дегенча.
-Мен санга изменить этмегенме. Просто
сакъалауул керек эди да, Хромойну
школдан таный эдим да, ишге алдым. Ишни
юсю бла тюбешгенибиз болмаса, арабызда
джукъ болмагъанды.
-Алаймыды? Сора, сени аудиогъа
тынылатайым, видеогъа къаратайым.
Андан сора не деригинги да бир
эшитейим.
Тиекни басханлай, темир эшиклени
кенгнге ачылыб, Умарны бир нёгери
кирди.
-Ольганы орнундан тебмезча бугъоулА,
видеону да бир джарашдыр.
Ольганы бети бир агъара, бир къызара
ахырына дери къараб чыкъды.
-Къалай учуз адамласыз. Ташатын мараб,
марлаб мени...
-Менмеми учуз адам? Санга кесимеча
ышаныб, сен а, сен а,- Астемирни тили
огъуна чалды асыры ачыуланнгандан.
-Энди мени ёлтюрлюкмюсюз? Мен не айтсам
да ийнанныкъ тюлсюз,- бир затла
айтыргъа кюрешди Ольга, алай а, Астемир
анга бир бош джергеча къарагъан
болмаса, тынгылагъан да этмеди.
Умар келиб, Ольганы да, Астемирни да
Хромой болгъан бёлмеге кёчюрдю.
Ольганы да бугъоулаб, Хромойгъа
къаршчы олтуртду.
-Сиз не этгенсиз Тимургъа — ол шиндикде
олтуруб да туралмайды.
-Аны къой да кесинге сагъыш эт,
Келин деб, ийнакълаб сёлешиучю Умарны
бети да, ауазы да башха тюрлю
болгъанлары, Ольганы санларын къыйды.
-Хромой, сен бек ариу билесе, измена
карается смертью.
-Да, хоу, Ольга алгъа манга, ызы бла уа
эрине изменила. Аны ючюн аны къагъыб
къояргъа боллукъду.
-Алай эсе, ма герох — бир огъу барды. Тюз
мангылайындан — экинчи ура турмазча.
Тадж, видеогъа ал барын. Артда керексиз
затларын кесербиз.
-Тим, сен мени керти урлукъмуса? Билесе
да, школдан башлаб да сени къалай
сюйгеними. Сора, мени сенден сабийим
боллукъду. Джашчыкъды деб врач алай
айтханды. Ангылаймыса? Юч ай.
-Кесинги джазыкъсындырыб, бираз
джашаргъамы излейсе? Бир сёзюнге да
ийнанмайма сени. Сабийинг боллукъ эсе,
бусагъатха дери нек айтмай эдинг? Мени
асыры сюйгенден чыкъгъан болур эдинг
Асха эрге. Мен тюрмеден чыкъгъынчы
сакълаялмадынг. Энди, сени кёзбау
сёзлеринге ийнаналлыкъ тюлме —
гюнахынгы къанынг бла джууаргъа
керексе.

Ольганы тили тутулуб, «Ты, ты...»,-
дегенден ары джукъ айталмай къалды.
Умар пистолетни салды Хромойну
къолуна. Хромой биразны Ольгагъа
къараб, мангылайын мараб атды. Ольга
джыгъыллыкъ эди, бугъоула иймедиле
ансы. Мюйюшде челекден чёмюч бла бир
суу алыб, Ольганы башындан къуйду Умар.
Ольга эс джыйды. Мангылайына, бетине
тийиб кёрдю. Умар да, видеогъа ала
тургъан нёгери да харх этдиле. Алай
боллугъун алгъадан билген Астемир
тюрленмеди.
-Ольга, сени насыбынг тутду. Сен бек
сюйген Хромой мараб атханлыкъгъа —
насыбынг тутду, герох чарлады. Энди
ангыладынгмы, Умарны кимге
ауушдургъанынгы. Алай а, тюзлюк
керекди. Энди джерленнген герохну
санга беребиз. Кёзюу сеникиди.
Уралмасанг — кёзюу Хромойгъа
кёчерикди.
Ольга, мангылайына тиймез деб,
къоркъуб, кёкюрегин мараб атды,
Хромойну не айтханын да эшитмей. Хромой
къаны чартлай, масагъа-столгъа
къабланды.
Ольганы эрлай ол бир бёлмеге
къоратдыла.
29
-Энди мени бошларыкъмысыз?- деди Ольга,
Умаргъа джалынчакъ къарай.