Чыгъармаларыны Алтытомлугъу - 03

Сени атынг башланнган
«Э» харфдан иги харф жокъ,
Аны айтсам, тилиме
Не игиди, не иги!
Андан жылы жокъду харф,
Андан жумушакъ, таза,
Жулдузгъа ушагъан харф,
Къарылгьач къанатына.
«Э» харфны жазгъан манга
Алай игиди, зауукъ,
«Къууанч» не «сабий» деген
Сёзлени жазгъан кибик.
Сени атынг башланнган
Харф, тюшюмде кёрюннген
Кибик, алай аламат,
Жашил чум чапыракълай!..
1980
94
*
*
*
Санга ушай болур эди Орфей
Жаханимден чыгъаргьан сюйгени.
«Сен болуп къалдынг хауам, сууум!» - дей,
Не узакъдан да кёреме сени.
Жаныуарланы жукълатып къойгьан
Орфсйни жомакъдагъы ауазы
Суу бергенди къуругьан къуюгьа,
Жерге эртте къайытара жазын.
Сени ауазынг да манга алай,
Къыйынлы болуп къаллыкъма ансыз,
Кирирге юйюм болмай къалгъанлай,
Къарлы къыш кече къалгъанча отсуз.
Орфей ахыратдан алып чыкъгъан
Эвридикагьа сен ушагъан
Кибик бола, къоз терекле чакъгъан
Кибик, къарадым шимал къышына.
Орфей жыры бла ахыратдан
Чыгъаргьан къызына сен ушагъан
Кибик, биз бирге чыкъгъанча андан,
Бой бермей жаханимча жашаугъа, Алай кёрюннгенди бюгюн мында,
Бу биринчи къар жауа тургъанда:
«Эвридика, Эвридика!»Деп къычырама бюгюн мен андан.
1980
95
НАРТ СЁЗЛЮ НАЗМУ
«Кёзден кетген - кёлден кетер!»
Керти сёз - къыйын, ачы,
Кюнле озадыла не терк,
Эски жарала ачый!
Ханым, ол сёзню кёп эштдим,
Эштдим шахарда, элде.
Жел, жауун таууш эшикде.
Манга жылы - кёлюнгде.
Мен сюйген сыфатынг, бетинг
Тюшюмде да кёрюне,
Турама мен, тилек эте, Кетмейим деп кёлюнгден!..
Ёгюзню да басады тер,
Ол ишде, жолда талып:
«Кёзден кетген - кёлден
кетер!» —
Деди къыйынлы таулу.
Дайымда турду кёлюмде
Кёзбауу жокъ, керти сёз,
Кёп затлагъа тёзе келдинг,
Жюрегим, анга да тёз.
Къыйматы уа ачы сёзню
Энтта къайгъылы этди.
Жел къагъады терезени:
«Кёзден кетген - кёлден
кетер!»
1980
96
Mill ЧЛТХA - МОСКВАДАН
К ы.шынлыкь къыйнаса да,
К |.ычыра къара къушу, Тауксллик энтта сауду! ( )л жангыдан болушур.
К 1.анат болурса энтта,
Ханым, къыйын кюн келди.
( сзюнгю дарман эт да,
I ашны тайдыр кёлюмден!
Чыдамай не этерме,
Къайгъымы ким ангылар?
«Къалай сууукъду!» - дерме,
Арбазыма буз жауар.
Ханым, сен ангыларса
Дсп умут этди жаным.
О, тынчлыкъ, нечик азса,
Чырагьынг мутхуз жана!..
1981, 19 март
1 hi.yiiii Къайсын
97
* *
*
Жашагъан кёрмей болмаз
Жашау тынчын, къыйынын.
Кёп иги, аман а - аз
Кёр, жанымы къыйыры!
Айым, жулдузум да - сен,
Жашау алай буюруп.
Жаша, къууан, бол эсен
Сен, жанымы къыйыры!
Мында сени атынгы
Къатлай турама къуру.
Ырахат чыкъ кёп тангнга
Сен, жанымы къыйыры!..
19 март, 1981
Москва. Кече
98
*
*
*
Жукъла, жаным, ырахат жукъла,
'Гауларыбызгъа ай тийгенде,
Мени уа тюшюнгде да жокъла
Мен къараучу кёкню тюбюнде.
Жукъла, ханым, сен жукъла татлы,
Жашауда бир жокъча къайгъы.
Бюгече, кёп кере да къатлай,
Алгьыш этдим жулдузгъа, айгьа, Ала энтта сени юйюнгю
Башы кёкде жарыкъдыла деп,
Суулары кеченги, кюнюнгю
Бек жарыкъ жырларыкъдыла деп!
Ах, бюгече тауларыбызда
Ай алай жарыкъ болур дедим!
Мен баргьанча Чегем аузунда,
Мында бек татлы сагьыш этдим,
Татлы сагьыш этдим, бетинги
Ай жарытып тургьанлай кёре.
О, сюйдюм насыплы этерге
Сени, тийдирмей жашау кирин!..
Москваны кечеси мында,
Олтурама мен къонакъ юйде,
Жукъла, ханым, тынч жукъла анда,
О, тауларыбызгьа ай тийди!..
19 март, 1981. Кече
99
* * *
Бусагъатда уяннган
Болурса сен да юйде,
«Танг энтта жарыкъды!» -деп
Сен айтхан кибик манга.
Ма, Москвада да танг
Атды. Мен, санга тансыкъ
Болуп, уяннганма, тап,
Жукъу чагъын тауусуп.
О, Малкъарда атхан танг! Къырла санга агьара,
Жомакъдача, чыммакъ тау.
Черек жылтырап бара.
Энтта мамыр танг атды,
Къарангы кетип - озуп.
Ариу атынгы айтдым,
Ханым, танг ахшы болсун!..
20 март, 1981
Москва
100
*
*
*
( анга жазсам, тауда таза суудан
11'и енча кёрюнюп турду,
Лтынг манга саулукъ берген сундум,
Андан тау салкъыны урду.
Санга жазсам, Чегемимде чакъгъан
Тсреклеге къарап тургъан
Кибик болду, Мухолда чууакъгъа
Къарай, мен таулада баргъан
Кибик, алай жазама мен санга,
Танг жарыгъы жюрегимде.
О, мен сени кёрген иги сагъат
Жанымдан сюйген жеримде!
Сени юсюнгден жазсам, танг атып,
Мен таулагьа къарагъанлай
Болады. О, сени бийик атынг Ол таулагьа тенг болгъанлай!
20 март, 1981
Москва
101
*
*
*
Менме бек иги билген
Болгъан ишни кьыйматын, Сени бла тургъанлы,
Кёп иги жанды отум.
Сени бла болгьанлы,
Жашауум болду татлы.
Къууанчын кеси билир
Кёкде баргъан къанатлы...
1981, 28 апрель
* * *
Ма сени жарыгьынгдан
Башха жарыкъ кёрмейин
Къалсам да, турурма мен,
Къарангыды демейин.
Жашайма мен, кесими
Санай сени къулунга.
Энтта болуш жашаргъа,
Къыйын кюн бер къолунгу!
Билмейме не боллугъун,
Не айтайым мен санга?
Ханым, жашайма, сени
Мен насыбыма санап!..
1981, 29 апрель
102
*
*
*
( сии бек игиге санап,
In-ь, бек тансыкъ болдум санга,
\ ,i|i кьайда да ауазынгы
' >Ш1смс, къарда ызынгы
К i.лида да турама кёрюп.
(), сен - мени жашил тёрюм!
Жокъду манга сенден иги,
( сисе бийик, чууакъ кёгюм!..
К) май, 1981
* * *
Игим, аурудум, къыйналдым
Дей, сени къыйнагъандан
Эсе, энтта да кесими
Хазырма мен къыйнаргъа.
Алай этерге кюрешдим
Къуруда. О, бетинги
Жоймай кетген бу жашауда
Не къыйынды, не къыйын!..
1981, 25 май
Москва. Саусузла юйю
103
ЭЛИЗАТХА - МОСКВАДАН,
САУСУЗЛА ЮЙЮНДЕН
Бюгюн да врач иги
Болдунг демеди манга.
Къаяда къалгъан, бегип, Ийнанады амалгъа.
Манга уа амал къайда Мени къутхарыр мадар?
Къаллай хатагьа къойду
Мени хатерсиз къадар!..
Энтта къайгъыда жаным, Билмейме не этерге!
Амалсыз болсун жауум! Билмейме мен не дерге.
Ийнагъым, айтдым санга, Ишим тюйюлдю иги!
Къатларма жаным саудан:
Сен - сюйгеним, бийигим!
Темирден тюйюл жаным,
Ахыры бар хар нени.
Ханым, сен а юч жылны
Зауукъ этдирдинг мени.
Бир заманда мен алай
Болмагьанма насыплы.
Кёп, аз да болду къолай,
Къыйынлыкъла басына.
Кёп тюрлю тюнюм, тюшюм,
Ташлай келдим кюнлени,
Насыплы этмей киши,
Сен этген кибик мени.
Кетерме, алай айта,
Келсе да ахыр кюнюм,
Сен, тангым болуп, атдынг,
Ханым, сен - тюшюм-тюнюм.
104
Не онг табар ажаллы,
Жауа кеч жауунлары?
Сен жарытхан юч жылым Жаннетдеча жылларым!
Сюйдюм санга айтыргъа,
Ауруу къойгъунчу жыгъып:
Сен жылы этип тургъан,
О, насыплы юч жылым!..
1981, 2 7 май
* * *
Толу этдим эсебин
Бар да этген ишими, Бары - ишим кесими,
Терслемезча кишини.
Жыл санымы кесимден
Иги билмеди киши,
Бар этгеним - эсимде,
Бары - кеси юлюшюм.
Ийнагъым, не да болсун,
Сенсиз болалмай къалдым,
Болса да онглу, онгсуз,
Къалгъан жашауум алда.
Кюз да - кюздю, жаз да - жаз.
Алай болур ёмюрге.
Къалса да кюнюм не аз,
Сюйдюм сюйюп ёлюрге!..
1981, 28 июль
Ленинград
106
*
*
*
Манга иги болгьанынг
Насыплы этди мени,
Бетинг, халынг, къолларынг
Унутдура кюнлени
Къысхалыгъын, къыйынын,
Жаныма къууанч бере,
Жашауну акъ къайыны
Кёз аллымда кёгере.
Кёрюмдюнг субай, женгил,
Атлагъанынг да алай,
Жылларымы да женгип,
Мен жесиринг болгъанлай
Къалдым, - таукел этдинг сен,
Тюрлене кюнюм, кечем,
Ма кеппе-керти эсеп:
Туугъанса мени ючюн!..
Олду таукеллик берген,
Ол ийнаныуум мени,
«Жолубуз бирди!» - дерге,
Элте жюгюн кюнлени.
28 июль, 1981
Ленинград
107
МОСКВАДАН - ЭЛИЗАТХА
Энди не болса да манга,
Бу затха акъыл бёлдюм:
Берген зауугъунга багъа
Жетмез. Мен аны билдим.
Келсе мен бек къоркъгъан сагъат,
Ахырда кете кючюм,
Айтырма: «Ыспасым санга
Берген насыбынг ючюн!»
Бюгюннгю кюнюм да къыйын.
Алай жашауну сёге
Турмам энтта, кёзюм къыйып,
Сюйгеним ючюн сени.
Бу жашауда сени тапдым,
Ол тюйюл гитче саугъа, Ачы ашым болду татлы.
Бек ыразыма санга!..
1981
108
АЛТМЫШ ЖЫЛНЫ ИЧИНДЕ
Алтмыш жылны ичинде,
Къабарты-Малкъарым, сен,
Кюч къошула кючюнге,
Мюлкюнг, деберинг ёсе,
Келдинг, кёп къыйын сала
Бюгюннгю кюнлеринге,
Жангы къобуз согъула
Кёп жангы юйлеринге.
Жолсуз таулада жолла
Салдырды да къыралынг,
Жолсузлукъ буугъан жылла
Къарала къалып артда,
Жашауунг болду жангы,
Билимге жол ачылды,
Хауа чыракъла жанып,
Къуууп эски ачыуну.
Жол ачылды окъуугъа,
Халкълагъа тенг болдукъ биз,
Терк заманда окъуна
Жарыкъ болду юйюбюз.
Илмугъа болурча баз,
Жашла алдыла билим,
Сыйсыз болмаз, жоюлмаз
Деп сыйлы ана тили.
Ёмюрюнде къолуна
Китап алмагъан таулу,
Заманны къаламына
Ыспасын этип толу,
Кеси китапла жазды,
Заманындан кюч тилеп.
Халкъыбызны ауазын
Къырал, дуния эштдиле.
Биз халкъла арасында,
Халкъ болуп, хурмет кёрдюк,
Бергенча барысына,
Заман жарыгъын берди
Къабартыгъа, Малкъаргьа,
Айтды: «Ишинги тап эт!»
Къалмадыкъ шайтан къаргъап,
Биз да - халкъ, биз да - миллет!..
Жерибиз, юйюбюз бар,
109
Биз да халкъла ичинде
Тенгбиз. Къабарты-Малкъар,
Бюгюн аны ючюннге
Алгьыш эт къыралынга Толдула кёп умутунг.
Байрагъынгы къолунгда
Бийикден-бийик тутдунг.
Жерибизни байрамы
Бизге кюн болуп тийди,
Азатлыкъны байрагьы
Той этдирди хар юйде.
Биз къара сабан оргъан
Кюнле къалдыла артда, Зорлукъ кёрюп, арыгъан
Халкъым сау чыкъды отдан!..
Андан уллу насып жокъ Жерибиз, халкъыбыз сау!
Энтта алгъа элтир жол.
Тенгим, жюрегиме сал
Къолунгу, атханча танг,
Атханды байрам тангы,
Мамыр агъарады тау Жерими ёлмез тауу.
Чагъырны эм гыржынны
Сюеме тенг этерге
Сени бла. Биз жырны
Энтта жырларбыз бирге.
Зулму оту ёчюлюп
Хар шахарда, хар элде,
Алтмыш жылны ичинде,
Шуёхум, бирге келдик.
Бирге барырбыз келлик
Кюнлени жарыгъына.
Биргебиз да - биз кёллю,
Жангызлыкъ жетмей жаннга.
Заман берген юлюшге,
Кюнлеринге алгъышым,
Ётмек ырахат бишген
Юйлеринге алгъышым,
Школгъа бара тургьан
Сабийлеге алгъышым,
Жашау тыймайын таргъа,
Мамырлыкъ кюню тийген
Бай жеринге алгъышым,
Айы жарыгъын ийген
Кенг кёгюнге алгъышым,
110
Кырдык ариу кёгерген
Галалагьа алгъышым,
Бар жаннга жашау берген
Лналагъа алгъышым!
Къууат бере къызаргъан
Байрагъынга алгъышым,
Азат жерингде баргъан
Байрамынга алгъышым,
Бийик Къабарты-Малкъар!
Сенсе кёз жарыгьыбыз.
Къууанчдан къууанчха бар!
Сен саудан - сау барыбыз.
Сабийчик кюлгенине,
Таза суу уртламынга,
Алдагьы кюнлеринге,
Иги умутларынга
Бу алгьыш сёзюмю ал.
Дуния жарыгьыбыз - сен,
Бар да халкъла бла къал
Ёмюрледе сау-эсен,
Байрамдан байрамгъа бар,
Азат Къабарты-Малкъар!
1981
*
* *
Бир таулу ана, аллынгдан чыгьып:
«Оу, аурууунгу алайым!» Десе, мутхуз кюнню эте чууакъ,
«Балам, мен къорунг болайым!» Десе, къыйынлыкъла бузу эрип,
Жылынып къалады жанынг.
Ол сёзле турдула жылыу берип,
Болгъаныбызда да жарлы.
Ол сёзле не хычыуун эдиле
Сабийлигимде таулада!
«Балам, къор болайым!» - деп эштиле
Турады Чегем табадан...
1981
112
*
*
*
Бизни уллу байлыгъыбыз
Бу бийик - бу жер.
Сейир жерим, ёмюрлеге
Саулай къалып жет!
Бек, бек уллу къууанчыбыз Сыйлы жерибиз Жашил болуп, келеди жаз,
Сары болуп - кюз.
Къыш да келеди, акъ болуп,
Бу жерибизге.
Бек уллу сый, уллу махтау Бу таула бизге.
Жерибизни тауларынлай
Бийиклик къайда?
Аны жашау, саугьа этип,
Халкъыма къойду.
Сууларыны тауушлары да Бизге насып,
Сыйлы саугъады
Хар терекни ауанасы.
Жауун, къар жаугьаны
Агъачына, ташына,
Къанатлыла учханлары
Таула башында Бары да бизге
Байлыкъ, багьа жетмез саугьа!
Аны ючюн къор болайыкъ,
Жерибиз, санга!
Быллай жерибиз болгъаны Бек уллу къууанч,
Бу жерди бизни жаныбыз,
Болсакъ да токъ, ач.
Бу жерге сюйюп къарасанг,
Жанымса мени.
Насыбыбыз Мында ётдюребиз кюнлени.
Бир тас этип тапхан билир
Жерни багъасын.
Бизге - уллу саугьа
Хар терек ауанасы.
8 Къули Къайсын
113
Бизге - турушунлай алтын
Кибикди хар тау.
Бизге быллай жерни берген
Жашаугъа махтау!..
1981
АЙ БЛА БУДУТ
1
Ай булутха кирди,
Бизге къайгьы берди Болду не къарангы!
Да не амал анга?
Къарангыды къалай!
Кёрюнмей къалды ай.
Жокъ анга айыбым Чыгъар, дейме, айым!..
2
Шаптал энтта чакъды,
Ай да энтта чыкъды,
Жолубузгъа тийип,
Ийнагьымы бетин
Жарытды жангьщан,
Жарыгьы - жанымда.
Ханым, энтта кёрдюк
Айны, салам бердик.
Жерде ай жарыгьы,
Хар не бола жангы,
Алай къал ёмюрге
Саула бла бирге!..
1981
115
МЕН - КЁП ПАЛАХ КЁРГЕН ХАЛКЪНЫ
ПОЭТИ
Мен - кёп палах кёрген халкъны поэти,
Кёп кюнюм къарангы болду, кечелей.
Халкъым ётген къыл кёпюрден да ётдюм,
Жакъгьан отубуз боранда ёчюле.
Мен - кёп азап кёрген халкъны поэти,
Аны къан сийген жараларын кёрдюм.
Бар ишими аны ючюн деп этдим,
Анга игилик тиледим ёмюрде.
Мен - чексиз чыдамлы халкъны поэти,
Не къыйын кюнде да андан юйрендим.
Анга къор болайым деп алгьыш эте,
Бераллыгъымы аямадым, бердим.
Къолдан аз келди эсе, не этейим?
Кёп келсе да, аямазым - белгили.
Тургъанда да палах бууа, жер тебе,
Мени къатымда ёлдюле ёлгенле.
Ёлгенлени да этдим жиляуларын,
Саулагьа да узакъ ёмюр тиледим.
«Манга да жаудула, халкъым, жауларынг!»
Деп жаздым мен аны сыйлы тилинде.
Хар неге чыдагьан халкъны поэти,
Къоркъургьа керек тюйюлме бир затдан,
Не жарлы болсам да, ишими эте,
Къалыргъа керекме беклей, азатлай.
«Мал иесине ушамаса, бёрю
Ашар», - дейдиле. Поэт ёз халкъына
Ушап, кючюн саулайын анга берип
Жашайды, не жарлы болса окъуна.
Халкъ жарлы болса, поэт да бай болмаз, Терегине кёреди ауанасы,
Халкъыны ётмеги болпьан кюнде аз,
Поэтге тийишли - ётмекни азы.
116
Аман, иги эсем да, бек халкъымы
11<>')тиме, поэт а - халкъны бети.
Тилсмей кёбюрек эт деп хакъымы,
Пшледим, къолумдан келгенни этдим.
Халкъым манга бауурунг бла сюйрел
Десе да, сюйрелирге хазыр болуп
Жашадым, жанымдан да аны сюйюп,
Дэабында кёзлерим къандан тола.
Ол манга, ант этмесем да, ийнаныр,
Мени жашауум - аны сыйлы тили.
Мен кетерме, бек халкъым саулай къалыр,
Мен кетерме, анга игилик тилей.
Гитче, къыйынлы болду эсе да ол,
Халкъымды - чырагъым, ийнагъым, кючюм.
Не къанлы суулагьа тюбесе да, ол
Жоюлмады, тапды ётерге кечиу.
Мен - бек кёп къыйналгъан халкъны поэти,
Аны анга хурмет этген сохтасы,
Аны ючюн эталгъанымы этдим,
Талсам да, мангылайымы тер басып.
Кёп эталмадым эсе, халкъым, кечир!
Не да сынадым сени бла бирге.
Отха кир десенг да, мен сени ючюн
Бюгюн да хазырма отха кирирге!..
1981, апрель
Чегем
*
*
*
Чыммакъ чакъды терек бахчам,
«Ариулукъ сауду!» -дедим .
Келе да, кете танг, ахшам,
Ол ариулукъну кёрдюм.
Ол ариулукъну юсюнден
Айтыр кибик жокъду сёз!
Бу акълыкъ турсун эсингде,
Къара, бу сейирни сез!
Бу май келтирген кюнлени
Жангылыкъларындан къан,
Балли, кертме тереклени
Акълыгъын кёр да, къууан!
Чыммакъ, чиммакъ кертме, балли!
Жерге келди жангылыкъ.
Къара, болма уллу кёллю,
Тазаракъ эт жанынгы!
Энтта бир къууанып къал сен Тамбла не боллугъун
Билмейсе, бюгюн - сау-эсен
Тураса, къарай алгъа.
1981
Чегем
118
ТАУЛУ М УЗА
Таулу Муза - поэзиябызны анасы,
Кязимни бешигине къапланды, сакъ бола,
Тургьанында да кюнюбюзню туман басып,
Къыйынлы сёзюбюзню ёлюмден сакълады.
Аны бети да - таулу тиширыуну бети Бизге сютю кюч берген чыдамлы ананы,
Такъырлыкъда да адамлай къалыр кюч берди,
Алтын аякъларына баш урайыкъ аны!..
Таулу Музаны бети да - сени анангы,
Мени ол къыйынлы анамы да сыфаты.
Биз ауругъанда, Таулу Муза чыкъды тангнга,
Башыбыздан сылай, тангы кёз къысмай
атды.
Таулу Муза Чегемде мени бешигиме
Къапланды, аны бети уа алай огъурлу.
Артда уа къууанды, тап, къарыусуз ишиме,
Сёзюмю магъанасы болгъан кибик уллу.
Хар таулу поэтни бешигине къапланды,
Артда уа къубултду да, башындан сылады.
Ол, Таулу Муза, бизни бёрюден, къапландан
Къоруду, дайым илхам жолуна да салды.
Ахыр кечемде да къапланыр, анам кибик,
Юсюме, жилямукъдан тола эки кёзю.
Биргесине ётдюле кюнлерими кёбю,
Кёзлерими да жумар Таулу Муза кеси.
Таулу Муза - жерибиз, анабыз сыфатлы!
Бир чек жокъду бизге игилик этгенинге.
Башыбыздан бирге ётмедиле аз затла,
Жюз кере баш урама алтын этегинге!
1981, апрель
Чегем
119
ТАУЛУ ПОЭТЛЕГЕ
Мен энтта ауруп талгъанда,
Таукеллик бола себеп,
Мында, узакъда тауладан,
Сиз тюшесиз эсиме.
Сиз - жолдашларым, тенглерим,
Тауда ёсген поэтле.
Тилибиз, тау тёппелери
Сизни жесир этдиле.
Энди поэзиябызны
Чыгъардыгьыз бийикге,
Салалдыгъыз жангы ызны,
Жетсин деп игиликге.
Халкъыбызгъа, жерибизге
Этген эдигиз къуллукъ,
Иш да, сый да жокъча ёзге,
Сиз поэзия къыллы
Къалыгъыз!
Ол халкъ жюреги
Тазады, тауда суулай,
Ол - кюзгюсюдю жерини,
Ансыз болмазла саула.
Ол - халкъыбызны намысы,
Аны жюрек жарыгъы.
Къалмаз заман къуму басып,
Жазгъа, къышха жолугъа.
Халкъыбыз гитче деп, суууп
Къалмагъыз сиз. Халкъ гитче
Болмаз. Аны гитче сунуп
Тургъан жыялмаз кючюн.
Бизни халкъыбыз да къалгъан
Халкъланы ичинде - халкъ,
Ёмюрледе ёз къылыгъын
Сакълаялгъаны да - хакъ.
120
1>ск гитче сабийин артыкъ
Сюср, дейдиле, киши.
Борчлуду этерге къаты
Таулу поэт да ишин.
Таулу поэт, санга бютюн
Керекди да хайт дерге Аз халкъынга къуллукъ эте,
Ёрлерге ёрге, ёрге!..
Чамланма бу сёзюм ючюн,
Тюзге сана сен аны:
Къалгъан аналадан гитче
Болмады тапхан ананг!..
Поэт олду - иши ючюн
Отха кирирге хазыр.
Ол тюзлюк сууундан ичер.
Терс болса, жарсыр, азар.
Поэт - жери, халкъы, тили
Ючюн хазыр ёлюрге,
Дере алыр кибик хар тёлю
Поэтледен ёмюрге.
Бизден алгъын жашап, ишлеп
Кетген таулу поэтле
Болмадыла тынч юлюшлю,
Алай ала этдиле
Къолдан келгенни, не къыйын
Болса да, махтау, ыспас
Кёрмейин, ол затны къоюп,
Азыкъ болгъанлыкъгъа аз,
Ишледиле, тилибизге
Къуллукъ этдиле ала,
Кёп тюрлю затлагъа тёзе,
Кёп кюнле къыйын бола.
Къарыусузларына да биз
Бюгюн алгьыш этейик:
«Къолдан келгенни этдигиз,
Берекет берсин!» - дейик.
121
Ала - иш, адет билгенле Тилибизни сюйдюле,
Жерибизни ётмегинлей,
Аналаны сютюнлей.
Биз алагъа, аны билип:
«Бек ыразыбыз», - дейик,
Болмагьанлай уллу кёллю,
Алгъа таукел элтейик
Ала бизге къоюп кетген
Поэзия байрагъын,
Кязим да осуят этген
Халкъны жюрек байлыгъын Ол сыйды деп халкъыбызгъа,
Аны тутайыкъ бийик!
Ата юйдю барыбызгъа
Поэзияны юйю.
Поэзияны бек сыйлы
Ишге санап жашаргъа
Къаст этигиз, сууукъ, жылы
Болса да, анга шагъат
Бола бу биз сюйген таула,
Кязим жакъгъан отубуз
Ёчюлмей, сиз кючден тола,
Таркъаймазча онгубуз Поэзиябызны отун
Бютюн жандырыгъыз деп,
Деу байрагъын бийик тутуп,
Таукел да барыгъыз деп, Тауларымы поэтлери,
Сизге осуят этдим,
Изарлыкъны къуууп кери,
Эсли айтханлай эртте, Адабиятыбыз ёссюн
Дегиз, бар кючню сала.
Ажаллы жыгъылса, ёлсе,
Итттни этерле саула.
122
1>у сёзлени жаздым сизге
Меи саусузла юйюнде,
Жашау тилей тилибизге
Майны жашил кюнюнде.
Къадар жангыдан къаш тюйюп,
Тангым узакъда ата,
Бу сёзню тынчлыкъда тюйюл,
Къыйын кюнюмде айтдым.
Тутхан сыйлы ишигизни
Этмезсиз деп сиз осал,
Тилибизни, сёзюбюзню
Сизге этдим осуят.
1981, май
Москва
ИБРАХИМГЕ АЙТАМА
Ибрахим, фахмунга сени
Кёп жылны къууана келдим мен,
Сен айтхан иги таулу сёзню
Таймай жюрютеме кёлюмде.
Къарындашым, Холамда жаугъан
Жауун кибик, жангыды сёзюнг,
Ол, къыш ата юйюнгде жаннган
Отча, таза болгъанын сезип,
Сёзюнге къууандым мен эртте.
Сен Кязимни осуятына
Керти болуп, ишинги этдинг,
Кесингча жылындынг отуна.
Кязимни атангча кёрдюнг сен,
Мен да сени баламча кёрдюм.
Бек къууандым, игилик кёрсенг,
Сен абынсанг, мен да эридим.
Сен халкъымы жангы ауазы
Болдунг, къатланмаз жангы ёню.
Къоркъмадым кетерсе деп озуп,
Фахмунг насыплы этди мени.
Халкъым, тилим манга багъалы.
Поэт, мен сени андан сюйдюм,
Китабынгы къолума алып,
Болдум бир терслик этмез сюдюнг.
Сени поэзиянг - жеринге,
Халкъынга ахшы жангы саугьа.
Бу сёзлени да жюрегимден
Аны ючюн айтама санга.
Чегемде, ата келген тангнга
Къарай, жазама бу назмуну.
Баламча багъалыса манга,
Бу сёзюм да санга аз болур.
124
A 1.1и хурметим тюйюлдю аз I In пиябызны бийикге
Ki-1юрюрге онг берген ауаз,
( Юйдюм, жетсенг кёп игиликге.
Ганг атады. Чегемде - жауун.
()л Холамда да жауа болур.
Жерибиз, тилибиз да - жанынг
1)Олуп, алагьа къуллана тур.
11оэтни иши - бийик, уллу,
Поэт - халкъны къулу, ийнагъы,
Жюрегинде - бар адам улу,
Берс бил анга толу багьа.
Поэтни ишин бийиклейин
Тут, намысын тюшюрмей эншге.
Андан сора санга не дейим? Ишинги сана уллу ишге.
Мен бюгюн, чыгъа къыйын жолгъа,
Осуятча айтама санга,
Ышанмай кёзбаусуз ажалгъа,
Сёзюмю тийишлиге санап.
Поэзиябыз турсун бийик,
Кёп чынгыл башларындан ёте.
Аны санга осуят этдим,
Кязим манга этгени кибик.
1981, 27 апрель
ЛАШКУТАНЫ ШКОЛУНУ
УСТАЗЛАРЫНА БЛА
ШКОЛЧУЛАРЫНА
Жер-жерледе айлана,
Кёп иги затла кёрдюм,
Унутмазча аланы
Мен жашагъан ёмюрде.
Манга иги кюнлерим
Бары, жулдузла кибик,
Таймайын жарыкъ берип
Турдула. Ала - бийик.
Сизге къонакъ болгъаным Иги кюнледен бири.
Акъ булуту булгъана,
Турур ол кёпге дери.
Ол кюн сизни школда
Не къууандырды мени?Низамлы, ариу халда
Этгенигиз хар нени,
Сюйген анабыз болгьан
Жерибизге да хурмет,
Ата-бабадан къалгъан
Тилибизге да хурмет
Этгенигиз, тауланы
Бизнича сюйгенигиз,
«Къыйматларын аланы
Билейик!» - дегенигиз.
Назмуланы бек иги
Окъуп, мени сиз нечик
Къууандырдыгъыз! Кёгюм
Чууакъ болду ол кече.
Ана тилине хурмет
Этмегсн - ол халкъына,
Анасына да хурмет
Этмейин къаллыгъына
126
Сёз жокъду. Аллайладан
Болмазсыз деп къууандым.
>1(срисиз неди адам?
Биз кюч алабыз андан.
«Жарлыды юйсюз инсан!» Деп айтылгъанды эртте.
Халкъынг жериндс турса,
Чыгъалырса кёп ёрден.
Ёз халкъын сыйламагъан
Кишини да сыйламаз,
Ёз тилин санамагьан
Бир тилни да санамаз.
Аллайладан болсагъыз,
Аллай жара салсагъыз,
Мен къалай кюер эдим:
«Не жарлыбыз!» - дер эдим!..
Этдигиз бек ыразы,
Къууанч чалысын эшдим,
Келлик кюнню ауазын
Ёнлеригизде эштдим!..
Мени сизге хурметим
Жюрегимде, кёлюмде.
Назмуму андан этдим
Сизге Чегем элимде.
1981
КЁНДЕЛЕН
Ж ашыуланы Исмайылгъа
Сыртла эки жанында
Жашилле болгьанда жаз,
Кырдык жибип жауундан,
Эштилсе жашил ауаз,
Кёнделен, сени кёрген
Бизге игиди нечик!
Жай да салкъынын берген,
Жулдузлары кёп кеченг.
Сыртла эки жанында
Къышхыда болгьанда акъ,
Къар акъырын жаугъанда,
Тийрени эте омакъ,
Кёнделен, сени кёрген
Не игиди, не иги!
Эслеп къарасам ёрге Акъ къойла баргъан кёгюнг.
Тызыл аузун кёргенни
Жашауу бола жангы,
Бу жерлеге келгенни
Тазаракъ бола жаны.
Кёнделен да кёп кюнню
Сакълап турду узакъдан
Жашларын, Чегем мени
Сакълагъанча ол чакъда.
Сакълады да, келдиле
Къайытып жаны саула,
Жерге салам бердиле,
Жиляй, бердиле салам.
Андан уллу насып жокъ,
Кёнделен, жашларынга,
Жангыдан салдыла жол,
Баш ура ташларынга.
128
Исмайыл, биз бу жерде
Тюбсгенибиз нечик
Иги болду! Биз жетдик
Муратха. Аны ючюн
Ыспасыбыз къадаргьа Алдамады ол бизни,
Берди да къууандыргъан
Бу жангы кюнюбюзню.
Сабийлени окъутхан
Исмайыл, халал тенгим,
Жылындыкъ жангы отха,
Жюрегим - таула тенгли.
Къыйын заманла ёте,
Таула турдула азат.
Туугъан жерибизге тенг
Жокъ дунияда бир зат.
Аны айтайым дедим
Сени кибик адамгъа.
Жетмезин эртте билдим
Жерибизге бир багьа!..
1981
9 Къули Къайсын
*
*
*
Мен кёп жангыла келдим, Бойнум къылдан иничке!
Кёп кюнюм зыраф ёлдю,
Керексиз тюше ёчге.
Жетмеди эслилигим,
Бош оздурдум кёп кюнню,
О, жарсыу эскилиги Аны ачы тютюню!
Сокъураныу кеч келе,
Жангылычла жарсыта,
Терслигинги кеч биле,
Керексиз кёз жаш сыта,
Жолугъабыз ахшамгъа,
Хапар бергенде кече,
Абынабыз ташлада
Тсрсликлерибиз ючюн.
Къалмаз жеримде къалдым
Кёп жолларымда кечге.
Халкъым, сени аллынгда
Бойнум къылдан иничке!
1981
130
*
*
*
Сабийлеринг да алдарла,
Сюйгенинг да кетип къалыр,
Тангла алай да атарла Къарала къышны акъ къары.
Алай ёмюрде алдамаз
Атанг, ананг жатхан жеринг,
Ёлсенг да, ол айырылмаз,
Къабырынгы сылар жели.
Къаллай танглары атдыла,
Чумла маталлы танглары,
Къаллай жырларын айтдыла
Жазгъыда къанатлылары!
Таула нечик агъардыла,
Кырдыкла ариу сюзюле,
Суулары къалай бардыла,
Шеша бузлары сёгюле!
Жеринги ариулугъуна
Къарап жилясанг да, айып
Болмаз. Тийип тау къарына,
Къалай жарытады айы!
Игиле къан тёге ёлген
Жеринг сенден зат аямаз,
Бешигинг тебиретилген
Жеринг ёмюрде алдамаз.
Терегин, ташын къучакъла,
Жерингди жалгъан айтмазлыкъ,
Хата этмезлик тюк чакълы,
Ёлсенг да, айырылмазлыкъ.
1981
131
*
*
*
Халкъым журтунда жашар,
Бир зат кюл этмей жерин,
Жангыдан болмаз оу-шау,
Тауладан энер жели, Деп ийнанып, ишими
Этеме бютюн бола,
Дертим болмай кишиге,
Уруннган халкъым бла.
Жерим, халкъым - насыбым.
Аласыз тюкге тиймем.
Мен ала бла къалсам,
Отха тюшсем да, кюймем! Дедим, эте кёп эсеп,
Аны кертиге санай.
Гунч болсам да мен кесим,
Халкъыбыз турсун саулай!
1981
132
*
*
*
Лермонтов да кёрген булутчугъум,
Бараса, къая жухха илине,
Сен да, менича, жолгъа кеч чыгьып,
баргъан кибик ашыгъып элинге.
Акъсыл булутчукъ, жипкил булутчукъ,
Кече келгенде жатарса къайда?
Ажашып баргъан женгил булутчукъ,
Жатармыса къаяны къойнунда
Энтта, Лермонтов кёргенде кибик?
Чыгъармыса жолгъа, танг атханлай?
Жолунг а энтта да, алгьынча, тик.
Жиляма сен, Лермонтов айтханлай,
Жиляма, булутчугьу жерими!
Сенсиз да кёп дунияда жиляу.
Жарсытма, къууандыр жюрегими Сени кёралмай, жилядым жылла.
Къайры ашыгьаса, булутчугъум?
Мен ашыкъмайма сенсиз къалыргъа.
Тауда кёрюндюнг не кёп уучугъа,
Жауун болуп, жаудунг жолгъа, къаргьа,
Лермонтов да кёрген булутчугъум,
Ийнагьы тауларымы, жерими!
Энтта кёп кере, аллымдан чыгъып,
Къууандыр арыгьан жюрегими!
Быллым къаяларына тырнакълай
Бараса, ушап таулу уучугъа,
Не къара кюн да къал былай акълай,
Акъ булутчугъум, акъ булутчугъум!..
1981
133
*
*
*
Нечик ариудула тауларым,
Сууланы тауушлары сейир!
Къалай чууакъдыла тангларынг,
Жерим, къорунг болайым сени!
Ашыгъып къайытыргъа юйге,
Хар къайда да алай жюрюдюм.
Къалай игиди, къалай иги,
Къалмагъаным киши жеринде!
Тергеучю кюнлерими тергеп,
Ахыр кюн келсе жылларыма,
Таулу тиширыула этерле
Бу тауларымда жиляууму.
1981
* * *
Таула барда, мен аланы кёрюр
Амалым барда, бушуу, сен,
Бу сууукъ къанатларынгы керип,
Жабып тереклени юсюн,
Къоялмазса сен мени тюнгюлтюп
Жашаудан, болса да къыйын.
Мен ташлы жолларынгдан кёп ётдюм,
Къан ызларымы да къоя.
Къутхардынг мени ненча хатадан,
Жашау, сакъладынг окъладан!
Кече арып келип, танг атханда,
Кёрдюм тауланы акълыгьын!..
1981
134
*
*
*
It >lii юз, жерсиз къалгъанны да сынадым,
k i.apa къанатлыланыча санадым
I i.apa кюнлени. Алай жулдузлагьа,
I иin ига, жаууннга, кырдыкга, къызлагъа,
Учхан къанатлылагъа да къууандым,
Л к I. зыгъырдан чыкъгъан суудан да къандым,
К i.apa кюн да кёрдюм акълыгъын къарны.
Кюрешлери акъны бла къараны!..
1981
* * *
Къанатлы учханын бек алгъа,
Къар, жауун жаугъанын бек алгъа,
Черекни баргъанын бек алгъа,
Айны да жарыгъын бек алгъа,
Тангны да атханын бек алгъа,