Джашау, Ёлюм Да - Хакъ Джашау, Ёлюм Да - Акъ - 11

  Кюннге ушайды тюймеси аны,
  Джанкъылычха ушайды эшмеси,
  Сюймекликге ушайды ол кеси.
  Тау башында сюеледи къыз.
  Тёбенде чайкъалады тенгиз.
  263
  Башында джанады джулдуз.
  Джюрегимде джашайды ол къыз.
  ОРАЗА ДЖАБЫЛГЪАН КЮН (05.10. 2005)
  Бу Сёзню къайтарыб, къатлаб айтама,
  Бу Сёзге хар къуру да къайытама.
  Нюр джарыкъ Андады, Анданды.
  Ол Сёз бирди - Аллахды.
  Ораза джабылгьан заманда
  Ачылады кёб тюрлю магьана.
  Ачылалла Джер да, Кёк да, джюрек да.
  Сёлешелле Таш да, Терек да.
  Бары да Анга салалла махтау.
  Анданды тирилиу, джашау.
  Анданды, Ангады джол.
  Келечилеринден билдиргенди Сёзюн бизге Ол.
  Аны Сёзюн ангылаб, Аны Сёзюне тынгылаб, бойсунуб,
  Хакъ джолда баргъан насыблыды керти.
  Оразалыкъда адам кесин эслер,
  Хар бир гюнахдан, харамдан кесин тыяр,
  Къаланнган букъудан, джалындан, къурумдан
  Джюрегин тазалар, эсин джыяр,
  Сора, Керти джолдан таймаз Алай бла джууукълашыр Хакъгьа.
  Хакъ кертиге къуллукъ этиу - ол борчду халкъгьа.
  Хакъ джолда бара болады халкъ Халкъ, адам да Адам.
  Аллах, бер барыбызгъа да кюч, къарыу - иман Сени джолунгдан таймай барырча,
  Не сынауда да Адамлай, Халкълай къалырча.
  ХАРАМ КЪУЛЛУКЬЧУНУ САГЪЫШЛАРЫ
  Кёзбау затлагьа алданыб, ийнаныб,
  Керти затлагьа къазгъанма уру.
  Дуния малны сюрюб ызындан,
  30 кюмюшню болгъанма къулу.
  264
  Къуллукъда ёргерек илинир ючюн,
  Тебсиме тюшюрюр ючюн аш,
  Залимлеге, къахмелеге,
  Амантишлеге да ургъанма баш.
  Халкъдан, джуртдан, намысдан, имандан да
  Дуния малны кёргенме баш.
  Алай эте тамада болгьанма,
  Ёрге-энгишге тохтамай барыуум.
  Туугъан халкъымы, джуртуму сатама,
  Башхалагьа джетмей къарыуум.
  Башха халкълагъа, джуртлагьа тиерге къоркъама,
  Кесибизникилени уа джыртама, ашайма.
  Душманнга олтан болуб, халкъыма уа солтан болуб,
  «Ох» этиб, керпеслениб, джашайма.
  Бизни халкъ Халкъ тюлдю - не этсем да тынгылайды,
  Тилин, адетин, ёхтемлигин, ётгюрлюгюн да барады тас эте, унута.
  Джаныма, харам рысхыма да къоркъуу джокъду - джашайма
  Халкъымы, джуртуму да тонайма биягъынлай.
  КИТАБЫМЫ АХЫРЫНА ДЖУУУКЪЛАША АЙТАМА
  Бачхада къаранчха - джамчы бла башлыкъ,
  Чалман къазыкъда да ат башны кёреме.
  Джюрегим джарылыб ёлеме,
  Бошунамы кетдиле джашау бла джашлыкъ?!
  Миллет кийимлерибизни тебсеучюледе, тинтиучюледе
  Не да музейледе кёрлюксе энди.
  Ана тилибиз, миллет рухубуз да
  Баралла алай кете, седирей.
  Къраллыгьын тас этген халкъым
  Джуртун да тас эте барады,
  Халкълыгъын да тас эте барады.
  Биреуню аманын терк алыучу халкъым
  Адамлыгъын да тас эте барады.
  Бизни кесине зор бла, къазауат бла къошхан фыргъауун
  Кесини иннетин-адетин-тилин джукъдуруб-сингдириб кюрешеди бизге.
  265
  Биз да аны эслеб, кесибизни эскерир орнуна,
  «Халкъбыз, Адамбыз» дер орнуна,
  «Динибиз, тилибиз, адетибиз да башхады» дер орнуна,
  Мыжыкълача, ичкиге, хаулеге кёмюле барабыз.
  Кеси кесибизни къауумлагъа юлешиб,
  Бир-бирибиз бла даулашыб, кюрешиб,
  Бир-бирибизни тонаб, ёлтюрюб,
  Кеси кесибизден бошай барабыз.
  «Кёбню насыбы да кёб» дейле,
  Сени санынг а кёб тюлдю халкъым:
  Къошулгъан азая барады,
  Къорагъан кёбейе барады,
  Терсейген а андан да кёб Насыбынг узая барады.
  Бу барыудан барыб турсанг, халкъым,
  Къурурукъду тилинг, адетинг, таб атынг да.
  Башхалагьа къаллыкъды джуртунг да Уян, халкъым, кеч болгъунчу уян.
  Джауларынга, амантишлеринге да салма кечим.
  Джангыз, кесингсе сакъларыкъ,
  джакъларыкъ,
  къутхарлыкъ да кесинги,
  Харамны харам эт, этме гюнах Джаша айтханча-буюргъанча Аллах,
  Ол заманда болушурукъду Аллах.
  Башха джол джокъду сакъланыргъа,
  Халкъ, Адам болургъа джокъду башха джол.
  Не Хакъ джолну сайларыкъса да Джашарыкъса, халкъым,
  Не харамгьа, гюнахха булгъанныкъса да Тюб боллукъса, халкъым.
  Башынга тюшген къоркъууну эсле.
  Заман аз къалгъанды - аны да эсле.
  Титире, бирик, къайыт ёзюнге Ие бол джуртунга, тилинге, кесинге.
  266
  АЛЛАХ НЕ АЙТЫР?
  Саугъа бла терилтирге излейле мени
  Махтау салдырыр ючюн къралгъа, джорукъгъа, адамгъа, халкъгъа.
  Мен а алагъа кесеме багьа
  Аланы къуллукъ этиулерине кёре Хакъгъа.
  Юлешмейме халкъны къауумлагъа
  «Бай-джарлы», «бий-къул-ёзден» деб.
  Юлешмейме «къызыллагъа», «акълагъа»,
  Юлешмейме сарылагьа, къаралагъа Барына да бирди ёлче, базман: Хакъ.
  Совет властха, коммунист партиягьа этдик къуллукъ,
  Совет Союзгъа, социалист джамагъатха этдик къуллукъ.
  Хакъгъа къуллукъ этмегенибиз ючюн
  Бары оюлду, бары къырылды.
  Джуртха, халкъгъа, адамгъа, къралгъа, джорукъгъа
  Къуллукъ этиу - бары бош, бары ётюрюк.
  Джангыз Хакъгъа, Хакъ Кертиге къуллукъ этиу Олду къутхарлыкъ джуртну, халкъны, адамны, къралны да.
  Ызына айланнганды джылым (къысха болгьанды джыджым).
  Бир итча, бир бёрюча улуйду болджалым.
  Бир ичимден, бир тышындан билдиреди аджалым.
  Алай а, рахатды джаным:
  Джангыз Хакъ кертиге урама баш.
  Хакъгъа этеме къуллукъ.
  Алай бла джарайма адамгъа, халкъгъа да.
  Аны ючюн «сау бол» дейле джууукъла, узакъла да.
  Аны ючюн айталла ала
  «Бизден къайытмаса да Аллахдан къайытсын» деб.
  Алай а мен ишими этмегенме
  Ким болса да «сау бол» дер, иги сёз айтыр деб,
  Адамдан, Аллахдан къайытыр деб.
  Аллах буюргьанча джашаргъа кюрешдим,
  Хакъ джолда барыргьа кюрешдим,
  Къара таныдым, къара танытыргьа, джаяргьа кюрешдим Билгеними халкъгъа юлешдим.
  267
  «Зулмугъа - зулму, мурдаргъа - мурдар, гудугъа - гуду» дедим.
  «Ётюрюкге - ётюрюк, мынафыкъгъа - мынафыкъ» дедим.
  Хакъ кертиге къуллукъ этиу болду джаным-ёзюм.
  Кертиге, Тюзлюкге, Ариулукъгъа къуллукъ этиу болду
  Джашауум - иннетим-сёзюм-ишим-кюрешим.
  Атам-анам, хоншум-тийрем не айтыр?
  Узакъ-джууукъ, элим-халкъым не айтыр?
  Ол соруула туралла эсимде.
  Алай а эм уллу соруу:
  Аллах не айтыр?
  Иннетим-сёзюм-ишим-кюрешим Бары ма ол соруудан башландыла.
  Джан-сан тазалыкъ деб кюрешмесек,
  Адам, халкъ ючюн кюрешмесек,
  Адам, Халкъ болургъа кюрешмесек Хакъ джолда барыргьа кюрешмесек Аллах не айтыр?
  АКЪ ДЖЮРЕГИМ КЪАРА ТАШХА УШАЙДЫ
  Ташада эсе да мени джюрегим,
  Таш эсе да мени джюрегим, Тауусула баргъаннга ушайды.
  Алай а,
  Ашала-тауусула баргъан таш эсе да джюрегим,
  Бир къара таш эсе да джюрегим,
  Каабаны къара ташына ушайды ол.
  Келеди анга минг-минг адам,
  Джарсыуу, къыйынлыгьы болгъан.
  Умут бла келеди анга
  Бушууу, къайгъысы болгъан.
  Къара ташха ушагъан акъ джюрегим
  Къара халкъны тартады кесине Къара танытыргьа, эс табдырыргъа кюрешеди,
  Ол аджашыб не да тюнгюлюб, кетмезча терсине.
  Хира дорбуннга да ушайды джюрегим
  (Файгъамбар да, Аллахны Сёзю да джашайла анда).
  268
  Каабаны къара ташына да ушайды джюрегим Кёк да, Джер да, Адам да джууукъла анга.
  Къарачайны Къадау Ташына да,
  Каабаны къара ташына да
  Ушайды джюрегим.
  Гошаях бийчени джырын, джылауун да,
  Минг-минг муслиманны, хаджини тилегин, зикирин да,
  Къобанны таукел ауазын да
  Эшитеди ачыкъ джюрегим, джумшакъ джюрегим, сабыр джюрегим.
  Сууда, джагьада, къалада, Каабада да тургъан
  Къадау таш, Къара таш - джюрегимди мени.
  Акъ джюрегим Къара ташха ушайды,
  Кёкден тюшген Джулдуз ташха ушайды,
  Адам таяннган Аумаз ташха ушайды.
  Таш джюрегим адамгъа джетген къыйынлыкъладан къарала, къата,
  Адам кёрген къууанчладан агъара, джумшай,
  Сууда, джагьада, къалада, Каабада да джашайды Шайыр джюрекни къадары алайды.
  АДАМ БОЛУР ЮЧЮН
  1
  Адам болур ючюн Адам болуб тууаргъа керекди,
  Неда, Адамла ичинде джашаргъа керекди.
  Огъай,
  Адам болур ючюн Адам болуб джаратылыргьа керекди,
  Эмда
  Адамла ичинде, Адамла бла джашаргъа керекди,
  Эмда
  Адам ючюн, адамлыкъ ючюн къан-джан аямай кюреширге керекди.
  2
  «Къоб»,- дейди Къобан.
  «Тур»,- дейди Туран.
  «Кьур»- дейди Къуран.
  Бары да: «Хакъ бла бол»,- дейле,
  «Алай бла боллукъса Адам-Халкъ»,- дейле.
  Ангылайма, тынгылайма, бойсунама алагьа.
  269
  Нарт да айтады сёзюн:
  «Къанны къан бла джуума».
  «Таш бла ургъанны аш бла ур».
  «Шок атылгьан этеди,
  Темир созулгъан этеди Къылычны къында тут».
  Дагьыда:
  «Ит тойгъан джерине, адам туугъан джерине».
  «Джалыныб джаудан къалмазса».
  «Батыр бир ёлюр, къоркъакъ минг ёлюр».
  «Билеги кючлю бирни джыгьар,
  Билими кючлю мингни джыгьар».
  Дагьыда:
  «Элибден башланады Эл».
  ТАУУШ
  Тауушдан башланнганды дуния.
  Таууш - аууш, таууш - белги:
  Джарыкъ - мыдах, къайгьылы - рахат;
  Ингичге - базыкъ, джумшакъ - къаты.
  Тюрлендиреди магьананы да:
  «Кырдык» - «къырдыкъ».
  Таууш да - таууш,
  Тауушда - аууш,
  Тауушда - тау.
  Таууш - магьана,
  Таууш - тюрсюн,
  Таууш - макъам,
  Таууш - аят,
  Таууш - назму.
  Тауушда - кёл,
  Тауушда - Кёк.
  Таууш - джан,
  Хариф - сан.
  Таууш - джюрек,
  Хариф - тёнгек.
  270
  Таууш - джашау.
  Таууш - къалюбала.
  Таууш - ахырзаман.
  АНГА САЛАЙЫКЪ МАХТАУ
  Джашау Теркмиди, адам джюзалмаз?
  Тикмиди, адам джюрюялмаз?
  Бекмиди, адам чыгъалмаз?
  Кёкмюдю, адам учалмаз?
  Джюкмюдю, адам кёлтюралмаз?
  Китабмыды, адам окъуялмаз, адам ангылаялмаз, адам джазалмаз?
  Огъай,
  Биз джюзалмаз-ёталмаз тенгиз-терк тюлдю джашау.
  Биз ёрлеялмаз тик тюлдю, бек тюлдю джашау.
  Биз джеталмаз джети къат Кёк тюлдю джашау.
  Биз кёлтюралмаз ауур джюк тюлдю джашау.
  Биз окъуялмаз, ангылаялмаз, джазалмаз Китаб тюлдю джашау.
  Адам кёлтюралмазлыкъны адамгъа бермейди Аллах.
  Джашау - сынауду, ёлюм да - алай.
  Иннетибиз, сёзюбюз, ишибиз - Адамлыгъыбыз сыналады бизни.
  Джашау, ёлюм да - хакъ; джашау, ёлюм да - акъ.
  Джашаугъа, ёлюмге да Аллахды тёре, Аллахды ие.
  Джашау, ёлюм да адамгъа - сынау.
  Алай эсе, гюнахды тарыгъыу, джылау.
  Бизге ангы-эс-билим, сайлау да бергенди къадар.
  Китаб да, керамат да, къанат да бергенди къадар.
  Кёкге джууукълашыргъа барды мадар.
  Адам болургъа, Адамлай къалыргъа барды мадар.
  Табигъатха - джашаугъа, ёлюмге да - болайыкъ тыйыншлы.
  Китабха-Келямгъа болайыкъ тыйыншлы.
  Дуниягьа, ахратха да болайыкъ тыйыншлы.
  Насыбды джашау.
  Аны къургъаннгаДжангыз да Анга Салайыкъ махтау.
  271
  СОРУУЛА
  Бизге алан деб, таулу деб,
  Адам деб, Халкъ деб айтдыртхан
  Тулпар ата-бабалагъа,
  Ана тилге, Ата джуртха
  Ол игиликни, сюймекликни
  Не бла къайтарабыз биз?
  Къалай сакълайбыз халкъыбызны,
  Не бла айтдырабыз атыбызны?
  Не къошабыз Ана тилге,
  Не къошабыз Ата джуртха?
  Туугъан джерибизни-джуртубузну
  Тонагъанлагъа, сатханлагъа,
  Динибизге, тилибизге,
  Адетлерибизге да къатылгьанлагъа
  Джууаб эте билебизми?
  Къарчача кърал къурай,
  «Халкъ, Джурт» дей, билебизми?
  Ачемезча, Татаркъанча
  Сый-намыс дей билебизми?
  Эркинлик ючюн, джурт ючюн
  Хасаукачылача ёлебизми?
  Огьесе,
  Ичиб-эсириб тюйюшюрге,
  Бир-бирибизни къырыргъа,
  Бир-бирибизни тонаргъа,
  Дуния мал ючюн, капек ючюн
  Сыйны, намысны да ташларгъа,
  Халкъны, джуртну да сатаргьа Бу затлагъамы джетеди
  Бюгюн бизни адамлыгъыбыз,
  Ёзденлигибиз, джигитлигибиз да?
  Къахмелеге, амантишлеге
  Бойсунуб тургьан бизлеге
  Ёзден дерге боллукъмуду?
  Адам дерге боллукъмуду?
  272
  Хайуанлагъа, джаныуарлагъа
  Бойсуннган адамлагьа
  Адам дерге боллукъмуду?
  Джаулагьа-душманлагъа,
  Амантишлеге, къуллагьа
  Къул болгъан адамлагьа
  Адам дерге боллукъмуду?
  Хакъ джолну бармагъаннга,
  Диним, тилим деб турмагъаннга,
  Халкъым, джуртум деб турмагъаннга,
  Эркинлик, тюзлюк деб турмагъаннга,
  Ала ючюн ёрге турмагъаннга Адам дерге боллукъмуду?
  АЙ ДЖАРЫГЪЫНДА ТАЙ КИШНЕГЕН ТАУУШ
  Кишней, чабыб къарамдан ташайгьан,
  Таймы эди, огьесе, джазмы эди?
  Огьесе, сабийлигимми эди?
  Ол къалгъанды анда - сюргюнде, узакъда Къайыталмазлыкъла бла бирге.
  Ай джарыгъында тай кишнеген таууш
  Кече, кюн да къулагъыма келгенлей турады.
  Бюгюн да меннге
  Европа бла Азияны арасында аууш,
  Тау бла тюзню арасында аууш,
  Тюз бла терсни арасында аууш,
  Кёк бла Джерни арасында аууш,
  Эки дунияны арасында аууш Ай джарыгъында тай кишнеген таууш.
  КИМ ЮЧЮН, НЕ ЮЧЮН ЭТЕБИЗ КЪАЗАУАТ?
  1
  Джашаумуду, ёлюммюдю мен миннген ат?
  Ол къайры алыб барады мени?
  Бошунамы этеме къазауат
  Кёкню къолунда эсе джазыуу Джерни?
  18 — 3715
  273
  Уллу джазыула джазылсала да Кёкде,
  Гитче джазыула уа джазылалла Джерде.
  Къалюбала бла Ахырзаманны арасында
  Адам болургъа - джазыуубузну кесибиз джазаргъа Заман да, мадар да берилгенди бизге.
  2
  Къарангы кече - къара джамчым мени,
  Акъ танг - башлыгъым.
  Кёк кюкюрете, джашнай,
  Кетеди джашлыгьым.
  Неди бу мен миннген ат?
  Ат, да тюлдю - эмиликди ол.
  Эмилик да тюлдю - сейирликди ол:
  Гемудагьа, Боракъгъа да ушайды.
  Айтады ол:
  «Мени юсюмде барыр ючюн,
  Джюрюшюме чыдар ючюн,
  Файгъамбарча болалмай эсенг да,
  Къара-Шауайча, нарт джигит бол».
  Джамчы да, башлыкъ да туралла,
  Джашлыкъ а - къайда?
  Келеди меннге аны ауазы
  Джаздан-джайдан, джулдуздан, Айдан.
  Джашаумуду, ёлюммюдю мен миннген ат?
  Билмейме, ол къайры элтеди мени?
  Ким ючюн, не ючюн этебиз къазауат
  Биз - балалары Кёк бла Джерни?!
  БАРЫГЪЫЗНЫ ДА СЮЕМЕ КЕМСИЗ
  Къытай халкъгъа не къоркъуу барды,
  Адам улуну джарымы къытайлы эсе?!
  Ингилиз тилге да не къоркъуу барды,
  Бютеу дуния ол тилде сёлеше эсе?!
  Не къоркъуу барды тенгизлеге?
  Инша Аллах, суулары къурумаз аланы.
  274
  Мен къара суулагьа, тау суулагьа этеме сагъыш Къадар сакъласын ёлюмден аланы.
  Ала энгишге къуюлуб, бир джерге джыйылыб,
  Кеслерича бир тенгиз къураялырламы?
  Огьесе, къурубму къалырла муратларына джетмей,
  Башха тенгизми джутуб къояр аланы?
  Къара тенгиз къара сууладан къуралгъан болурму?
  Алай да болур, алай да болмаз.
  Нек ашыгъалла суула тенгизге?
  Тенгиз болургъа талпыймыды къара суу?
  Таула, тенгизле, суула да
  Тургъанларыча турсунла бары.
  Акъ суу Къара тенгизге сукъланмаз,
  Къара суу Акъ тенгизге сукъланмаз:
  Бары да - ариу, бары да - аламат.
  Бир-бирине болмай хыянат,
  Къара кючледен джетмей хыянат,
  Джашасынла - тюрленмей, тас болмай, къурумай.
  Акъ тау, къара суу, тенгиз Барыгьызны да сюеме кемсиз.
  ТАШХА, ТЕРЕКГЕ КЪАРАГЪАН САЙЫН
  Ташда Терекни кёргеним сайын,
  Ташны джанын кёргенча болама.
  Бу Къара ташны (Акъ ташны!) Кёкге термилиуюн,
  Дунияны, Аламны кёрюрге-билирге термилиуюн
  Сезгенча болама.
  Къысыр ташны ол термилиуюнден
  Джаратылгъанды бу джашил терек Дерча болама.
  Ташда терекге къарагъан сайын,
  Адамда джюрекге къарагъанча болама.
  Ташда Терек - Адамда Джюрек,
  Ала бирчалла дерча болама.
  Ташха, Терекге къарагъан сайын,
  Адамгъа, Джюрекге къарагъанча болама.
  18*
  275
  АДАМ УЛУ, ДЖАШАРГЪА КЮРЕШ
  Тубанда, къарангыда барады бир атлы.
  Терек бутакъда къалкъыб тургъан къанатлы
  Нал тауушдан илгениб,
  Къуугъун таууш эте,
  Къанат таууш эте,
  Кеси билген бир бек джерге узаяды-ташаяды.
  Джангыз кеси барады атлы.
  Огъай, кеси джангыз тюлдю атлы.
  Ёзен суу бла Ол Экисилле бусагъатда баргъан.
  Терекле, ташла, къаяла Бары къала артда,
  Баралла экиси.
  Баралла - тохтаусуз, ашыгъыш:
  Кюнню бир сагъаты - алгъыш, бир сагъаты - къаргъыш;
  Джюз джарсыу, къайгъы, сагъыш
  Сюреди аланы.
  Гылын къуш къычыра чегетде,
  Къазакъ бёрю улуй ёргеде,
  Тёбенде ит чабхан эшитилине,
  Баралла суу бла атлы.
  Узакъды тенгиз.
  Джууукъ а - неди?
  Къобаннга, джюрекге да джокъду тынчлыкъ.
  Тохтар мадар джокъду алагъа.
  Тохтау - алагъа ёлюмдю.
  Джашау:
  Къобаннга - барыу, джюрекге - уруу, Кюннге - джаныу.
  Алай а бир кюн бир
  Кюн да, джана, тауусуллукъду, джукъланныъды;
  Къобан да, тохтаб саркъыуу, бузларыкъды.
  Адам джюреги да, тыкъырдай, тохтарыкъды.
  276
  Аны ючюнмю ашыгьа болурла
  Суу - барыргъа, Кюн - джанаргьа, джюрек - урургьа?!
  Аны ючюнмю ашыгьа болурла джашаргъа
  Джаяу да, атлы да;
  Джан-джаныуар да, терек да, къанатлы да?
  Барады суу. Барады атлы.
  Терекден къычырады къанатлы.
  Кёкледен энеди джарыкъ:
  Адам улу, джашаргъа ашыкъ.
  Къалгъан ишге къар джауад - билесе,
  Джолну - джюрюген хорлайды - билесе,
  Ишни - ишлеген къоркъутады - билесе,
  Кёл къоркъакъ да къол батыр - билесе.
  Къара таныгъанны джолу - джумшакъ, акъ.
  Къоркъуу джокъду: джашау, ёлюм да - хакъ.
  Тирилиу да - ала кибик - хакъ.
  Бир джулдуз джукъланса, башхасы джана,
  Кёк джулдузсуз къалмайды, шукур Аллахха.
  Къарангы кючлеб къоялмайды дунияны Ол да тюшюндюрген, кёллендирген зат тюлмюдю адамны?
  Джерде да джукъланмаз джашау.
  Джерде джукъланса да, бир башха джерде джанар.
  Джангыдан джаратылыр адам,
  Не да - ёлген тирилир ызына,
  Ёлюмсюз шойду да джан?
  Тынч тюлдю джашагъан, ёлген да.
  Тирилиуге ийнаныу - барындан да къыйын.
  Ёзге, къадарны биз билмеген кёбдю ташасы-тахсасы Болмаз дерге джарамайды бир затха да.
  Алай а, биз - дуния джашаугъа келгенле,
  Сюйюб, разы болуб, къалай айырылайыкъ андан?
  Джашарбыз, джашау ючюн сермеше,
  Ёлсек да ёлюрбюз ат юсюнде, аякъ юсюнде Хакъ джолну, акъ джолну, ёлюмсюз джолну бара.
  277
  Барады суу. Барады атлы.
  Терекден къычырады къанатлы.
  Кёкледен энеди джарыкъ:
  Адам улу, джашаргъа ашыкъ,
  Адам болургъа ашыкъ,
  Джашаргъа кюреш, ёлмезге кюреш Къара кючлени, ёлюмню да хорларгъа кюреш Хакъ джолда барыргъа кюреш.
  ТАШ бла ТЕРЕК, ДЖУЛДУЗ бла АЙ
  1
  Бирле джашайла Джерде,
  Бирле джашайла Кёкде.
  Бирде - ары, бирде - бери къарагъан,
  Бир - Джерде, бир - Кёкде джашагъан,
  Эки дуниягьа да кёзю къарагъан
  Менича насыбсызла да барла.
  Сууабым тартады ёрге,
  Гюнахым тартады джерге.
  Сууабым чыгъарса да Кёкге,
  Гюнахым къайтарады Джерге.
  Да джашайма алай Джана, кюе, джарыла джюрек.
  Кёкде тёре - Джулдуз бла Ай,
  Джерде тёре - Таш бла Терек.
  2
  Ангым-эсим-намысым Къыйынлыгъым эмда насыбым.
  Тейриден Аллахха узакъ эди джол:
  Мени Ташчы, Терекчи,
  Муссачы, Иссачы да этди ол.
  Джюрегим «Ла илаха иллаллах
  Мухаммадун - Расулуллах» деб айтхынчы,
  Тубанда эди джол.
  278
  Алай а, не бола эсе да бир-бирде джюрекге,
  Джангыдан баш уруб тебрейме Ташха, Терекге.
  Дагьыда мени ёрге къобарады Джулдуз бла Ай.
  Джашайма алай.
  Нек болгьанын да билмейме алай.
  3
  Меннге эки дунияны белгиси:
  Таш бла Терек, Джулдуз бла Ай.
  Ташданды, Терекденди тёнгегим,
  Джулдузданды, Айданды джюрегим.
  Къара къайгъыла тебреселе талай,
  Меннге къуру да болалла себеб
  Таш бла Терек, Джулдуз бла Ай.
  Мени юйюм да, кёлюм да, сёзюм да Таш бла Терек, Джулдуз бла Ай.
  Джер-Кёк юйюм да, Джер-Кёк кёлюм да, Джер-Кёк сёзюм да,
  Джер-Кёк джолум да Таш бла Терек, Джулдуз бла Ай.
  Джолум - Кёкден, Кёкде эмда Кёкге.
  Бираз солудум Джерде, таяныб Ташха, Терекге.
  Джаным уча-атлана тебресе Кёкге,
  Разылыгъын билдирликди Джерде кимлеге, Кимге? Джангыз Ташха эмда Терекге.
  Джер-Кёк адамына багъалылла къалай
  Таш бла Терек, Джулдуз бла Ай.
  Адам дегенинг неди? Таш бла Терек, Джулдуз бла Ай.
  КИММЕ МЕН? КЪАЙРЫДЫ ДЖОЛУМ?
  Бир кюннге бир джылны джашагъанма,
  Бир джылым бир ёмюрге - тенг.
  Дуния бла бир къууаннганма, къыйналгъанма Къайсы джерде, къайсы ёмюрде джашамагъанма Мен?
  Табыннганма Ташха, Терекге,
  Табыннганма Джерге эмда Кёкге,
  279
  Табыннганма Гъарбха эмда Шаркъгъа,
  Табыннганма Адамгъа эмда Халкъгъа,
  Эм ахырында джууукълашханма Хакъгъа.
  Мен - Тейриге табыннган бир адам Муссачы, Иссачы, Мухаммадчы да болдум.
  Хазар, Булгар, Алан, Къарачай къралланы да къурдум.
  Бюгюн а кимме Мен?
  Тюрк бёрю улуйду мени къанымда,
  Ай бла джулдуз къарайла башымдан.
  Хакъ джолдама деб этсем да умут,
  Къарамны джабыучанды чаре, тубан, булут.
  Кимме мен? Къайрыды джолум?
  Кимлеге, кимге къуллукъ этеди джырым?
  Артдамыды, алдамыды насыб?
  Джазыууму кюрешеме джазыб.
  ОГЪЕСЕ БАРМЫДЫ МАДАР?
  Кюн джаннган кибик Кёкде,
  Джан джанады тёнгекде.
  Тёнгекде джанады джан Анга чыдар къайда сан?
  Джан бошайды джюрекден Джан чыгъады тёнгекден.
  Сан да къыйнайды джанны,
  Джан да къыйнайды санны.
  Ол къадармыды, къадар?
  Огьесе, бармыды мадар
  Сакъларгъа джанны, санны Айырмазгъа аланы?
  ДЖЕТИ АТАГЪА ДЕРИ САНАЙ АТА-БАБАМЫ
  Ас-Алан - Хазар - Гун-Булгар - Скиф-Сармат - Шумер...
  Я Аллах, бюгюннгю атыбыз бла бюгюннгю джуртубузда
  280
  Динибиз, Тилибиз, Тёребиз да сакъланыб,
  Адамлыгъыбыз, Халкълыгьыбыз да сакъланыб,
  Ахырзаманнга дери джашаргъа онг бер.
  АТЛАУУЧЛА
  Назму тизгинле атлауучлалла Эки дуния арасында атлауучла.
  Ала бла энелле мёлекле Джерге,
  Ала бла чыгъалла адамла да Кёкге.
  Ахыр атлаууч а - поэт кесиди.
  Кёкден эниб келгеннге
  Ахыр атлаууч - Джерде,
  Кёкге чыгъыб баргъаннга
  Ахыр атлаууч - Кёкде.
  Джашайды поэт Джерде эмда Кёкде.
  Турады байлаб Джер бла Кёкню.
  Назму басхыч - Джерден Кёкге, джюрекден джюрекге.
  Кюн, Ай джарыкълы назму тизгинле - атлауучлалла.
  Поэт кеси да ала бла чыгъады Кёкге.
  Ахыр тизгиннге, ахыр атлауучха бурулады болджал джетсе.
  Назму басхычын ёрге сюегенлей,
  Кеси да аны ахыр атлауучуна бурулуб,
  Кетеди-къалады Поэт.
  Джангкъылыч бетли назму тизгинлери - атлауучла.
  Ала бла чыгъады башха дуниягьа адам.
  ДЖОЛДА
  Джулдуздан, Айдан - Къарачайдан Эннгенме тенгиз тенглигине.
  Чыкъгъанма дуния кенглигине,
  Джюрекде уа джокъду къууанч.
  Сууча ашыкъгъанма тенгизге.
  Джолда бузлагъан, эриген да эте,
  Кёлюм толгъан, къуругъан да эте,
  Чачылгьан, тёгюлген да эте,
  281
  Сууланы Меккясы тенгизге джетгенме Джюрекде уа джокъду тынчлыкъ.
  Кёб затым къалгъанды тауда.
  Кёб затымы тас этгенме джолда.
  Джангыз адамлыкъны-ёзденликни-эркинликни
  Сакъларгъа кюрешгенме - олду насыбым.
  Атым мында - мухаджир, мюлтеджи...
  Артдамыды, алдамыды дуния?
  Артдамыды, алдамыды джашау?
  Къаллай бир узакълашсам Андан,
  Аллай бир джууукълашама Анга.
  Ауалгъа келтиреди Ахыр Джаным къурман Джулдузгьа, Айгъа.
  ДЖАШ АУ
  Джети къат Кёкге узалгъан, эл бургъан Элбурус (Эльбрус) тау.
  Ол Минги Таудан келген суу - зем-земди, дарманды, ариуду, тазады;
  Кёкдю, акъды, джашилди; къарады, гарады;
  Дженгилди, теркди, ашыгьышды, гузабады;
  Сёзюнгю, кёлюнгю да айтады, джазады;
  Рахатлыкъ береди, къайгъынгы алады;
  Кеси уа - хар бирибизча Джылай, джырлай, барады кетиб.
  Мийик Кёкден, Минги Таудан да хапар айта,
  Тохтамай, тохтаялмай, барады кетиб.
  Къаядан да чынгай, джер тюбюне да кете,
  Къыш чилледе бузлай, джай чилледе сай бола,
  Джаз ала къоба, джагъаларын баса,
  Джангы джолла еалыргьа кюреше,
  Дагьыда эски ызына къайыта,
  Барады кетиб, барады кетиб.
  «Адам кёрюрюн кёрмей, кёрюне кирмез» дегенча,
  Суу да, кёрюрюн кёрмей, тенгизге джетмез.
  Кетиб баргъан адам кетиб баргъан суудан
  Къаналмайды, къаллай бир ичсе да.
  282
  Адамны сёзюнде тауушу сууну.
  Суу тауушда - адам дауурла.
  Бары къатышыб бир-бирине
  Баралла кетиб, баралла кетиб.
  Баргъан суугъа, джалгъан суу кибик,
  Къошулама мен да джолда, тёбенде.
  Алай а, сууну ёрге баргъан чабакълагъа тюртюлдюм да,
  Мен да биразны ёрге барыргъа кюрешдим.
  Толкъунла, ташла да аямалла мени.
  Къалгьанла менден оюмлу болурелле Ёрге джюзген адам эслемедим кесимден сора.
  Ашхы мени къагъын-согъун этиб,
  Башымы къанатыб, къабыргъаларымы ууатыб,
  Суу мени энгишге айландырды.
  (Юйден чыгъаргьанлай, ёлюкню
  Башы бла къабырла таба буралла алай).
  Алай а эсимде къалды:
  Халкъ энгишге баргъан сагьатда ёрге баргъан,
  Бютеу дуния энгишге баргъан заманда ёрге баргъан Ёлюм бла бошала эсе да, ёлюмсюзлюкге олду атлам.
  Ырхыз атаргъа сууну ёрге баргъан чабакъла билелле аны.
  Ёрге баралмай эсем да, энгишге уа бармам Башын суугъа атхан бир къызны да къучагъыма къысыб,
  Башымы джагъагъа атдым.
  Кескин кёрюндюле:
  Башын джагъагъа атхан балыкъ;
  Башын суугъа атхан къыз.
  Энгишге баргъан суу эмда адамла;
  Чабакъла, сууну ёрге баргъан;
  Джагъада джылай тургьан терекле;
  Ташла, сынла кибик сюелген джагъада;
  Акъ Минги Тау тёрде, Кёкге узалыб тургьан;
  Барыбызны да башыбызда Кёк Сыйыннгысыз уллу, чексиз джети къат Кёк.
  Андан арысы - тубанда, чарсда.
  283
  КЕСИН ХОРЛАГЪАН
  «Уялгъандан джерге кирирча болама,
  Кеси кесиме налат берирча болама...
  ... Халкъыма аман айтылгъан сагьатда,
  Кёзюмю сокъур этиб, къулагъымы сангырау этиб,
  Эшитмегенча, билмегенча этиб турама.
  Кесими бизни халкъдан болмагьанча этиб турама.
  Адаммамы мен?!
  Бир-бир адам башха халкъланы,
  Башха адамланы хакълары ючюн,
  Башхала ючюн огъуна береди джан.
  Мен а - ёз халкъым ючюн, джуртум ючюн,
  Ата-ана ючюн, эгеч-къарнаш ючюн, кесим ючюн,
  Эркинлигибиз-тюзлюгюбюз ючюн, сыйыбыз-намысыбыз ючюн
  Турмайма ёрге.
  Адаммамы мен?!
  Душманла бла амантишле
  Халкъыбызны, джуртубузну
  Тонаб, къырыб, сатыб кюрешелле,
  Мен а, харам чабакъча, турама тынгылаб.
  Адаммамы мен?!
  Мени адамгъа, эркишиге санамай къарагъан
  Ол тиширыу, сабий кёзлени кёргенден эсе,
  Кеси кесимден кёлюм чыгъыб ёлгенден эсе,
  Хакъ ючюн къазауат этиб,
  Шейит болгъан иги тюлмюдю?!
  Гюнахларымы къаным бла джууа,
  Хакъ ючюн сермешсем, ёлсем Къартла меннге этерле дууа,
  Къабырым да къычырмаз артда».
  Кече узуну былай сагъыш этиб турду.
  Танг аласында уа сюнгю урушха кирди да,
  Ал сафда эркишича сермеше,
  Джуртуна, халкъына атылгъан бир окъну да кёкюреги бла тыйыб,
  Тулпарча ёлдю.
  284
  УЛ бла ОТ
  Эски къарачай тилде
  Бёрюге «ул» дегендиле,
  Джашха да «ул» дегендиле.
  Кырдыкга дегендиле «от».
  Отлау дейдиле бюгюн да.
  Мал отлайды дейдиле бюгюн да.
  Бюгюн да Тюркде «от» дейдиле кырдыкга.
  Тилибизни байлыгъына
  Сейирсиннгенден сейирсине барама.
  КЁКГЕ, ДЖЕРГЕ, СЁЗГЕ эмда СЕННГЕ
  Файгъамбарны къызыны аты - атынг.
  Файгъамбарны азанчысыны аты - атым.
  Сюймеклик азанын а къычыралмай къалдым.
  Сен эшитирча, джангыз сен эшитирча,
  Шыбырдаялмадым къулагъынга.
  Аны ючюн къычырады бюгюн джюрегим.
  Ёлсем, къабырым да къычырыр деб къоркъама.
  Файгъамбар да, къызы да, азанчысы да
  Керти дунияларына кетгенле.
  Биз а къайдабыз? Къайсы дуниядабыз,
  Къайсы ёмюрдебиз кесибиз да?
  Малаикникимиди, джюрекникимиди бу къанат таууш?
  Тыялмай аман аууш,
  Энеди кёкледен азан таууш.
  Эшитемисе аны?
  Аллаху акбар. Сюймеклик акбар.
  Кёк-Джер бар. Сюймеклик-кечмеклик бар.
  Джокъмуду мадар джашаргъа джангыдан,
  Хар нени да башларгъа джангыдан Ол заманда джангылмазек биз.
  Джангыдан джашаргъа джокъмуду мадар?!
  Тынгылайды къадар. Тынгылайды къадар.
  Сагъыш эте болур, таукел болалмай,
  Джангыдан джашасакъ да, джангылмазыбызгъа ийнаналмай.
  285
  Тынгылайды къадар. Джюрек а - огьай.
  Джюрек сюймеклик азанны къычырады,
  Заманны, Сени да артха чакъырады,
  Кесине чакъырады.
  Намазны огъуна болады тёлерге,
  Намазны огъуна.
  Тёлеу азан къычырады джюрек.
  Зауаллы джюрек!
  Азан къычыргьан да, намаз къылгъан да - кеси.
  Тёлеу азан къычыргьан да - кеси,
  Тёлеу намаз къылгъан да - кеси.
  Сюймекликни тёлерге уа боламыды?
  Тёлеу сюймеклик боламыды?
  Минг сезим, сууаб, гюнах - бары къатышханды,
  Кёк, Джер, заман - бары къатышханды,
  Тюнене, бюгюн, тамбла - бары къатышханды.
  Эки къанатым - назму бла аят.
  Алай а - тюзелмейди хаят.
  Гемудамыды мен миннген ат?
  Боракъмыды сен миннген ат?
  Хакъ джолмуду биз баргъан джол?
  Файгъамбарны къызыны аты - атынг.
  Файгъамбарны азанчысыны аты - атым.
  Алай а, мен шайыр болгъаным себебли,
  Назмуну, джырны харам эталмай къалдым.
  Аят, Назму эмда Сен Сюймеклик туудургъан юч джарыкъ,
  Сюймекликни туудургъан юч джарыкъ.
  Сизге тюбемесем мен,
  Къарангыгъа болур эдим аш,
  Къарангы джутар эди мени.
  Энди аллай къоркъуу джокъду меннге.
  Аны ючюн борчлума мен Кёкге, Джерге, Сёзге эмда Сеннге.
  286
  ГЕМУДА бла БОРАКЪ
  1
  Сен миннген ат Боракъды,
  Мен миннген а - Гемуда.
  Сен Кёкден тюшген мёлексе,
  Мен - Джерде туугьан бир нарт.
  2
  Гемуда атым бош кишнейди,
  Сен миннген Боракъ атха.
  Эмеген къыз керекди
  Менича дуппукъ нартха.
  ТИЛ КЪАНАТЛЫ
  Ата джуртда Халкъ терекде Тил къанатлы!
  Сени джырынг эди, джырлагъанынг эди
  Ата джуртну, Халкъ терекни да джашил этген.
  Ата джуртну, Халкъ терекни Сен эдинг джазы, джаны.
  Энди не болуб къалгъанды Сеннге?
  Джаным-кёзюм, Тил къанатлы,
  Нек тебрединг Халкъ терекден айырыла?
  Не бла тийдик ариу, сабыр джанынга?
  Не этиб илгендирдик,
  Не бла къалдырдыкъ Сени кёлюнгю?
  Ай кетме, Джуртну ёксюз этме!
  Сени джашил джырларынгсыз
  Халкъ терек къурур, къаралыр, ёре турукъ болур.
  Минг-минг джылны узагъына
  Не къыйынлыкъда да къоймагъанса Халкъ терекни Сен.
  Халкъ терекни Джуртундан тамырлары бла къобарыб,
  Къум тюзлеге атханларында да,
  Сен кёл бериб, сакълаб тургъанса Аны.
  Энди уа, бюгюнлюкде, Джуртда
  Халкъ терекден айырыла башлагьанса,
  Джан тёнгегинден айырыла башлагьанча.
  287
  Сабыр бол, мубарек шыйых Тил къанатлы Халкъ терекни, Ата джуртну да джаныеа Сен.
  Бизни тюненебиз, бюгюнюбюз, тамблабыз да Сенсе, Сен.
  Ангыбыз, эсибиз, тарихибиз да Сенсе, Сен.
  Атыбыз, къанатыбыз, дуниябыз-ахратыбыз да Сенсе, Сен.
  Тинибиз, Тилибиз, Сёзюбюз да Сенсе, Сен.
  Биз - Сенбиз.