Джашау, Ёлюм Да - Хакъ Джашау, Ёлюм Да - Акъ - 04

Чегет болуб, джамагьат болуб джашай да билелле.
Ой нечик ушайла бизге терекле.
Ала да юлешинелле къауумлагъа Эменлеге, бусакълагъа, наратлагьа...
Ала да джашайла биз джашагъан джерде.
Ала да термилелле ёлюмсюзлюкге, Кёкге.
Алай а джокъду алагьа да ёлюмсюзлюк.
Аны ючюн кёрюнелле ала алай мыдах.
Палахдан къачыб илинелле ташха, къаягьа да,
Ёзге ёлюм табады аланы къайда да Джокъду алагьа да тынчлыкъ-рахатлыкъ.
Алагьа джашау бергенле - Джер бла Кёк Ёлюм да берелле.
Терекле ёлелле
Джашагъанларыча - тауушсуз, шош.
Аллай сабырлыкъны, чыдамны,
Аллай тынгылауну, ангылауну
Къадар бизлеге да берсин.
Тамырлары Джерни,
Бутакълары Кёкню
Ийнакълай, къучакълай - алай
Джашайла, ёлелле терекле.
Джашауну,
Джерге, Кёкге да сюймекликни, бегимекликни
Белгисича сюелелле ала.
Кёкню джетинчи къатына да джеталмай,
Джюзюнчю таша Атны да табыб айталмай,
Керекли сёзню, Сёзню табалмай,
Бош сёлешиуню уа дурус кёралмай,
Тынгылаб, мыдах сюелелле ала.
Терекледен мыдах бир джан болмаз дунияда.
Адам джанлагьа ушайдыла ала.
Кёб кёргенден, билгенден, сезгенден тынгылайдыла ала.
89
Ай толгъан кече терек ауанала
Ол дунияны кёргюзедиле кёзге,
Кетгенлени тюшюредиле эсге.
Кёзюме кёрюнеди алай Терек болуб тирилгенча адамла,
Терек болуб тирилгенча ёлгенле,
Ёлген адамланы джанларылла терекле.
Джердебиз, Кёкдебиз биз,
Адамлабыз, Тереклебиз биз.
Барыбыз да джерденбиз, Кёкденбиз,
Джаратылабыз, джашайбыз, ёлебиз.
Бир кюч джаратханды бизни,
Бир кюч джашатады бизни,
Бир кюч къаушатады бизни,
Бир кюч тирилтеди бизни.
Адамлагьа, тереклеге да къарай,
Айтама: насыблыбыз, насыбсызбыз къалай.
Ёмюрюбюз - кюн, ай...
Джюрегибиз - Кюн, Ай.
Тауусула Заман
Терекге таянады адам,
Адамгъа таянады терек Бир болалла адам бла терек.
Кёк, Джер да болалла джууукъ.
Боллукъдан билмесек да джукъ,
Кёб затны сезебиз. Тёзебиз,
Мадарсыздан бойсуна къадаргъа,
Кюрешебиз кюреше джашаргъа.
Адамлагьа, тереклеге да къарай,
Айтама: насыблыбыз, насыбсызбыз къалай.
АЧЫКЪ СЁЗ
Тюз айтханла: тонгузну
Джокъду аласы-къарасы.
90
Атасы къабан болса,
Анасы чочха болса,
Ким боллукъду баласы?
Уллусу уллу тонгуз,
Гитчеси гитче тонгуз.
Адамлыкъны, намысны,
Биченликни, бачханы,
Джашилликни, халалны
Кюрешелле чанчакълаб.
Была билген - кир, балчыкъ,
Была джайгъан кир, балчыкъ.
Тонгуз ургъан джуртубуз,
Тонгуз ургъан халкъыбыз,
Тонгуз ургъан атыбыз.
Тонгуз орун - элибиз,
Тонгуз орун - сёзюбюз,
Тонгуз орун - кёлюбюз,
Тонгуз орун - бетибиз.
Была бла джашай барсакъ,
Былагьа ушай барсакъ,
Былагьа тёзюб турсакъ,
Бурулурбуз биз кимге?
Быладан къутулмасакъ,
Джаханимге - джол ачыкъ.
Джурт да, Халкъ да, Адам да Тонгузла джатхан балчыкъ.
А ллах,сакъла гюнахдан,
Аллах, къутхар харамдан,
Иманлы кюч, билим бер.
Аланы хорларча биз,
Аманны хорларча биз,
Адамлай къалырча биз.
ДЖУЛДУЗ бла АЙ эмда КЪАРАЧАЙ
Джулдуз бла Ай эмда Къарачай.
91
Аладан башха,
Аладан баш
Джукъ джокъду меннге.
Ала бла башлайма
Хар назмуму.
Аладанды джолум,
Алагъады джолум.
Алалла мени
Джаратхан, джашатхан, ёлтюрген, тирилтген да.
Ала бла байламлыды
Джашау, ёлюм, ёлюмсюзлюк да.
Кёкден къарасам да, Джерден къарасам да,
Кёкге къарасам да, Джерге къарасам да,
Ауалгъа, бюгюннге, ахыргъа къарасам да,
Нюр тёге кёрюнелле ала Джулдузу бла Ай эмда Къарачай.
Эм къысха, эм узун Сёз да - ала,
Эм джууукъ, эм узакъ да - ала,
Кёкде, Джерде, кёлде да - ала;
Джюрекге сыйыннган чексизлик да ала,
Ангыгъа сыйынмагъан чексизлик да ала,
Сёз да, магьана да, Джан джурт да ала,
Эски, джангы, тамблагьы Джурт да ала.
Джулдуз бла Ай
эмда
Къарачай.
ДЖАН
1
Джан - отду, нюрдю, джылыуду, джарыкъды,
Тёнгек а - отун.
2
Джулдузла джарыталла Кёкню,
Чыракъла джарыталла элни,
Сюймеклик джарытады кёлню.
92
Къарангыны, къарангылыкъны, къара кючлени да чача,
Джаналла Кёкде джулдузла да,
Джаналла Джерде Адамла да Джана тауусулалла ала,
Джарыкъгъа бурулалла ала,
Буйрукъгъа бойсуналла ала.
Бизге:
«Джан!»,- деб, берилгенди джан.
Аны ангылагьанды - Адам,
Анга бойсуннганды - Адам.
Джан - ол атды, сыфатды, этимди.
Ол бизге Кёкден келген нюрдю, буйрукъду.
Джаны болгъан джанмазгьа болурму?
Джанмагъан - ол Адам болурму?
Джансыз - джаныусуз джашау болурму?
Аллах бизге берген нюр эмда буйрукъ:
Джан.
3
Джулдузла джарыталла Кёкню.
Чыракъла джарыталла Элни.
Кёлню уа, кёлню
Неди джылытхан, джарытхан?
Джылытхан, джарытхан да кёлню,
Учундургъан, учургъан да кёлню Сюймеклик-Игилик-ХалаллыкъЭркинлик-Тюзлюк - Адамлыкъ.
Джулдузла джарыталла Кёкню.
Алай джарытады кёлню,
Алай тазалайды кёлню
Сюймеклик-Игилик-ХалаллыкъЭркинлик-Тюзлюк - Адамлыкъ.
Аланы сакълагъанды - Адам,
Аланы къатлагъанды - Адам,
Ала ючюн кюрешгенди - Адам.
93
КЪАРА ТАНЫ, ТАНЫТ, ДЖАЙ
Къарачай - Халкъ, Джурт;
Ат, сыфат эмда аманат:
Къара таны, къара джай.
Узайдан - Джулдуз бла Айдан Эннген буйрукъ Къарачай:
Къара таны, къара джай.
Эки дуниядан да
Юлюшлю болургъа излей эсенг Къара таны, къара джай.
Кёк-Джер чек, Кёк-Джер аууш
Эмда керамат таууш - Къарачай:
Къара таны, къара джай.
Къарачай. Магъанасы:
Къара таны, къара джай.
Биз халкъны джарата туруб,
Аллах атагьан Ат
Эмда Андан келген
Буйрукъ, борч, аманат:
Къара таны, къара джай.
Сакъланыу, къутулуу джол - Олду бизге,
Аллах борч этген Олду бизге.
Къарачай - халкъым, джуртум, джаным-тиним.
Бизни къутхарлыкъ: къаара - окъуу, билим.
АЛЛАХХА ДЖЕТЕРМИ ТИЛЕГИМ
Терсейиб, гюнахлы болгъанма,
Ёрге бара не келе эниб.
Алай а, джыгъылмай, Адамлай къалгъанма Аллах сакълагъанды мени.
Халкъым бла бирге чайкъалгъанма,
Сыйрат кёпюрге да миниб.
Алай а, джыгъылмай, игиле бла къалгъанма Аллах къутхаргъанды мени.
94
Ненча кере ёлюмден къалгъанма,
Тирилген да этгенме, ёлюб.
Бир Аллахха борчлулай къалама Джаратхан, джашатхан да Олду мени.
Ташха, Терекге, Адамгъа да
Табыннган кёзюулерим болгъанды мени.
Къыйынлыкъ-палах тюшюндюргенди Аллахдан башха джокъду Тейри.
Имансыз адамла, джорукъла
Барыбызгъа салгъанла палах.
Сынаб, ангылаб, тюшюнюб айтама:
Аллахдан башха джокъду Аллах.
Берилген насыбын сакъламай,
Адам кеси кесин этеди джарлы:
Динин, тилин, джуртун сакъламай,
Кеси кесин тебереди джаргъа.
Адам башханы терслерге ёч болса да,
Кесини терслигин кетере эсинден Хар не игилик Аллахдан келеди,
Къыйынлыкъ а чыгъады адамны кесинден.
Харамгъа, гюнахха мен да булгъаннганма,
Ёрге бара не келе эниб.
Халкъым бла бирге чайкъалгъанма
Сыйрат кёпюрге да миниб.
Чексиз тюлдю тёзюмю Аллахны да.
Кёб джумшакълыкъ кёргенбиз Андан.
Не джашарыкъбыз буюрпьанча Аллах,
Не имансызлагьа боллукъбуз олтан.
Аллах айтханча джашамасакъ биз,
Аллах бергенин сыйырлыкъды бизден.
Динсиз, тилсиз, джуртсуз да къалыб,
Манкъуртлача джашарыкъбыз Джерде.
Саналмай Адамгъа, Халкъгъа
Боллукъбуз калак итден да къоркъакъ, джууаш.
95
Биз - Аллахха бойсунургъа унамагъанла Имансызлагъа боллукъбуз къул-къарауаш.
Халкъыма, Джуртума, Минги Тауума къарай,
Къоркъуудан, сагъышдан толады джюрегим.
Джарлы халкъым сёзюме тынглармы,
Аллахха да джетерми тилегим?!
ЧЫНГЫЛНЫ БАШЫНДА ДЖАНКЪЫЛЫЧ
Кечеми да кюндюз эте,
Джулдуз кибик тураса кёлюмде.
Тилек эте, сагъыш эте, къайгъы эте,
Гошаях бийчеча къарайса элимден.
Джылай-джылай, сен джаргъан Къара таш
Эсиме тюшеди, бир къара таш кёргенлей.
Джандым, кюйдюм - энди мен кёсеу баш,
У закъдады джашиллен нген-кёгерген.
Арабызда Шимал тенгиз, буз тенгиз.
Джулдуз къычырымла бла тергеледи арабыз.
Биз - джаннетсиз къалгъан Адам бла Хауабыз,
Джангыдан тюшербизми ары биз?
Хыйныдан-халмешден къутулур мадар излей,
Мен ётгенме тенгизледен-теркледен.
Джюрексинеме дарман-дары табылмай Бир таууш келеди мийикледен-кёкледен.
Чынгыл башында джанкъылычха ушайды ол,
Тюнгюлюу бла умут арасында джашнайды ол,
Гошаях бийчени ауазына, тилегине, джырына да ушайды ол.
Джарылгъан джюрегимде джашайды ол.
МУРАТЫМ
Назмугъа, китабха да ат алай атайма,
Сабийге атагъанча ат.
Кёз кёргеннге, кёрмегеннге да,
Джюрек сезгеннге, сезмегеннге да,
96
Дунияда болгьаннга, болмагъаннга да,
Болгьаннга, боллукъгъа да,
Кетгеннге, келликге да,
Джангыдан атайма ат, береме сыфат.
Ачылады керамат:
Дуния джангыдан ачылады манга,
Д униягьа джангыдан тууама кесим да.
Табигъатха тынгылайма, ангылайма:
Ташаны этеме туру.
Ёлюмге къазама уру.
Джашаугъа узатама къол,
Джашаугъа ачама джол.
Алай а,
Джерге, Кёкге да, Ташха, Терекге да
Керекмиди биз атагъан ат?
Керекмиди биз берген сыфат?
Хар джан кеси биледи кесини керти атын, керти сыфатын.
Аны ючюн излейбиз Аллахны да джюзюнчю атын.
Хар джанны иннетин, тилин, атын, сыфатын
Сезиудю, билиудю, билдириудю
Мени да муратым.
АТ, СЫФАТ эмда МАГЪАНА
Ай! Ай. Ай...
Ой! Ой. Ой...
Хар харифде, бёлюмде, тауушда
Кёб тюрлю сыфат,
Кёб тюрлю магьана.
А - Айгьа атланнган таууш,
Узайгъа элтген аууш.
Кёзню, кёлню, джюрекни да
Аламгьа тартхан таууш.
Кёзню, кёлню, джюрекни да
Аллахха ачхан таууш.
7 — 3715
97
О - джана тургъан от.
От къуршоуду О.
Аны ичине тюшюб,
Тышына чыгъалгъан кимди?
Джашауну бойнуна
Ёлюм такъгъан дууагъа
Ушайды ол.
Хар харифни, бёлюмню, тауушну
Кёб тюрлю аты, сыфаты, магьанасы.
Ай! Ай. Ай...
Ой! Ой. Ой...
ДЖУЛДУЗ
Джулдуз узакъдан кёрюнеди ариу,
Къатына барсанг а - джана тургъан от.
КЪАРАЙМА, АНГЫЛАЙМА, ТЫНГЫЛАЙМА
Ташха, Терекге къарайма,
Мен аланы ангылайма:
сёзден талсам, эриксем,
сизден, джанымдан да безсем Мен да алача тынгылайма.
СЁЗ бла ШИЙИР
Джарылгъан джюрекге алхамды балхам,
Шийир да - дарманды анга.
Не Къуран окъуй, не назму джаза,
Алай чыгъыучанма тангнга.
Бир джанындалла Джурт да, Кааба да.
Хакъгъа къуллукъ эте, къалам да, къама да,
Сёзню, Ш ийирни джаялла халкъгъа;
Къарагъа къара дейле, акъ дейле акъгъа.
Къалам да, къама да къуллукъ этиу бла Хакъгъа Джангыз да алай бла - джарайла халкъгъа.
98
Элиб деген эл бюгеди темирни,
Элиб билген эл сыйыды ёмюрню.
Ёрге тутхан Сёзню, Ш ийирни Болалады Адам да, Халкъ да.
Джюрекде тутхан Хакъ Сёзню, Акъ Сёзню
Болалады Адам да, Халкъ да.
Къыйналгъан джаннга алхамды балхам,
Шийир да - дарманды анга.
Къуран окъуй, назму джаза,
Алай чыгьыучанма тангнга.
ТАЗАЛАНА ГЮНАХДАН, ХАРАМДАН
Джюрегим джулдузча джанады,
Нюр джилтинле чартлайла къаламдан.
Джаным Хакъына къулланады,
Тазалана гюнахдан-харамдан.
Къанатлы болуб да учдум Кёкде,
Терек болуб да джашадым Джерде,
Итлени кесген бёрю да болдум,
Джанлыдан къачхан кийик да болдум.
Сюймеклик да, кёрюб болмау да
Джюрегимде джашайла мени,
Джюрегими ашайла мени,
Джюрегимден бошайла мени.
Санларым да дауачылла манга,
Эсим да талайды мени.
Джахил да, алим да, шайтан да, мёлек да
Тёрт джанына тарталла мени.
Джуртум да, халкъым да, ахлум да,
Тилегим да, дуам да, назмум да
Кимден, неден аладыла кюч,
Кимге, неге бередиле кюч?
Джаным Хакъгъа къулланады,
Гюнахдан-харамдан болама азат.
7*
99
Джюрегим джулдузча джанады,
Къолларым къагъалла къанат.
ЮЧЮНЧЮ ДУНИЯНЫ БОСАГЪАСЫНДА
Джашаудан, ёлюмден да къачмайма.
Аладан къачыб да барлыкъса къайры?
Ючюнчю дунияны уа излейме.
Аллахны джюзюнчю атын излегенча,
Джаным сау джандетге кирирге излегенча,
Джаным сау Аллахха тюберге излегенча,
Ючюнчю дунияны излейме.
Огъай, барын да сынаргъа излейме Джашауну-ёлюуню-тирилиуню да.
Ю чюнчю дунияны кёреди ючюнчю кёз.
Ары къаратады, тартады биринчи Сёз.
Джан ёлюмсюздю.
Адамны учунуууна, термилиуюне да,
Ёлюуюне, тирилиуюне да,
Ичинден, тышындан да къарайды Ол.
Джашаудан, ёлюмден да къачмайма.
Аладан къачыб да барлыкъса къайры?
Ючюнчю дунияны уа излейме.
Сеземе, кёреме, терезесинден къарайма:
Ичине кирирге уа джокъду амал Терезеси, эшиги да джабыкъла.
Ичгери чакъыргъан да джокъду мени.
Сюелеме ючюнчю дунияны босагьасында.
КЪУРАН СЁЗ
Къарачай - Къарашауай - Къаара джай.
Бу сёзледе (Сёзде!) - Джер, Кюн эмда Ай.
Бу Сёзде - Къара суу, Къара тенгиз, Къара халкъ.
Бу Сёзде - Акъ суу, Акъ тенгиз, Акъ халкъ.
Бу Сёзде - уллулукъ, мийиклик, тазалыкъ.
Бу Сёзде - джулдуз тамыр, нарт тамыр.
100
Минги Таулу Минги таулу Минги халкъым.
Келген джолунг да, барлыкъ джолунг да джашыныбла сени атынгда,
Бютеу къадарынг-джазыуунг джазылыбды сени атынгда,
Не этеринг да айтылыбды сени атынгда.
Къуран Сёз, аманат Сёз, керамат Сёз - Къарачай.
ШЕЙИТЛЕ
Халкъ башчыла Джохар, Зелимха, Аслан.
Джигитле Джохар, Зелимха, Аслан.
Дин ючюн, тил ючюн, Джурт ючюн ёлгенле,
Халкъ намысы ючюн, халкъ насыбы ючюн ёлгенле,
Эркинлик ючюн, Тюзлюк ючюн ёлгенле.
Шейитле Джохар, Зелимха, Аслан.
Ш ейитлеге ёлюм джокъду Алкъын тирилликле ала.
Мурдарлагъа этилликди сюд.
Къайытырыкъла Джохар, Зелимха, Аслан.
Халкъ башына, джуртуна да боллукъду эркин.
Ш ейитлеге, миллет джигитлеге
Ёлюм джокъду.
Мурдарлагъа, мурдар джорукъгьа
Келликди ёлюм.
Тёре кюн алдады.
Ол кюннге къалмагъанды кёб.
Тирилликле Джохар, Зелимха, Аслан.
Хорлам алдады.
ДЖАХИЛ НАЗМУ
Терекни бутагъын сындырыб,
Келтириб юйде суугъа сукъгъанла.
Энди ол джылыугъа алданыб,
Чирчик этиб, чагъыб тебрегенди.
Алай а ол, тамыр иелмей,
Ашау табалмай мууал болгьанлай Аны отха атарыкъла,
Не да эшикге быргъарыкъла.
101
Анга ушамайбызмы биз да Джерде?
Ким эсе да, къайдан эсе да келтириб,
Джерге орнатханды адамны Ёмюрлюк, ёлюмсюзлюк а бермегенди.
Ёмюрлюкге иелмей тамыр,
Биз да ол бутакъча къуу болгъанлай,
Орнатхан къол джашаудан юзюб,
Кёзкёрмезге быргъайды бизни.
Ёмюрлени келеди соруу,
Джууабсыз къалады соруу:
Ким, къайда, къалай, не заманда
Эмда не мурат бла, не ючюн
Джаратханды адамны?
Не ючюн джашатады эмда къаушатады?
Билмейме, билирге уа излейме
Ауалны, ахырны, дунияны, джашауну.
Кимди, неди адам? Къайданды, къайрыды джолу?
Джашаудан, ёлюмден сора да бармыды бир зат?
Хар неде бармыды магьана, джорукъ?
Огьесе, бары да ётюрюкмюдю?
Терек бутакъны, джазыкъсыныб,
Суудан чыгьарыб, бачхада орнатханма:
Орналырмы, къалырмы - ким билсин?
Анга тюл, кесиме этеме сагъыш.
Джашаугъа, ёлюмге, къадаргъа этеме сагъыш.
Соруу кёбдю, джууаб а - къайда?
ДЖУУАБ ОРНУНА ДА СОРУУ
Эки имбашымда эки мёлек
Бири сууабымы, бири да гюнахымы
Тохтаусуз джазыб кюрешелле,
Бир-бири бла да сёлешелле Аланы эшитеди джюрек.
Салам бериб, айтама алагьа:
Сууабымы-гюнахымы кесим да джазама.
102
Джазама къыйдырмай, толусу бла, тюзюча,
Къоркъмай, уялмай, болгъаныча джазама.
Сууабым-гюнахым джазылгъан дефтерле
Адам кёлтюралмазча болгъанла бир.
Аллах берген тауусулса ёмюр,
Ала боллукъла хар неме да шагъат.
Мёлекле айтдыла: сууабынгы-гюнахынгы
Дефтерлеге тюшюрюб, хазырлайбыз Аллахха.
Сен а кимге джазаса джазгъанынгы?
Санынг, джанынг, сёзюнг да кимге этелле къуллукъ?
Джууаб орнуна мен да кеси кесиме сордум:
Кимге, неге, не ючюн джазама джазгъанымы,
Саным, джаным, сёзюм да кимге этелле къуллукъ?
ИГИ ДЖОРАЛА
Бу дунияда джылагъан тиширыу болса,
Зорлукъ, къыйынлыкъ, бушуу джетиб тюл,
Джангыз, ушхууур эте, кёзю сохандан джыласын.
Бу дунияда къан тёгюлгени болса - ол,
Къууанчха асралгьан къурманлыкъ малны къаны болсун джангыз.
Башха къан тёгюлмесин дунияда,
Башха джан ачымасын дунияда.
АГЪАЧ
Ол бизге солургъа береди хауа,
Ол бизге джашаргъа болады юй.
Ахыр джолгъа да атланабыз юсюнде Аны...
Билмейми табыннганла бабала Анга?
Джаратылыуну, джашауну, ёлюмню да билген,
Биз кёрген, биз билген джанланы ичинде
Хайырлылыгъы, ариулугъу, сабырлыгъы бла да
Кимди, неди тенг боллукъ Анга?
Джерни, Кёкню да бирча сюйген,
Аланы араларында келечича тургъан,
103
Адамгъа, къанатлыгъа да къууанч болгъан,
Ёзенде, тауда да джашау къургъан,
Къайсы джан барды андан сора?
Къадау Таш да эрийди
Джашау урлукъ юсюне тюшсе:
Не нарт Сосуркъа джаратылады андан,
Не нарат Терек ёседи анда.
Ташха, Агъачха табыннган таулуну туудугьу,
Мен бюгюн бир Аллахха урсам да баш,
Джашаууму, джуртуму, эсими да тёрюнде
Турадыла Терек бла Таш.
Ёлюб кетсем да къабырымы башында
Турлукъдула Терек бла Таш.
БИЗНИ КЪУТХАРЛЫКЪ
Джанымдан да бек сюеме
Эркинликни, Тюзлюкню.
Кёб айланнганма таулада
Джанлыдан сакълай кийикни.
Адамны шайтандан сакълай,
Айланнганланы да кёреме.
Ол шыйыхлагъа, мубареклеге
Ийилиб салам береме.
Хакъ Кертини, Тюзлюкню
Ёр джолунда баргъанла,
Къутхарлыкъла кеслерин,
Дунияны да азабдан.
Кесибизни эсгермесек,
Биз тюшюнюб, ойланыб,
Иймансыз окъуу-билим
Къурутурукъду дунияны.
Аллахсызладанды, мынафыкъладанды
Джюрекде джара да, таб да.
Бизни къутхарлыкъ джангыз Иман бла Китабды.
104
ДЖАШАУГЪА, ЁЛЮМГЕ ДА ДЖОЛ АЧЫКЪДЫ - САЙЛА!
Джуртум мени!
Суула, чегетле, мийикле,
Таулула, къушла, кийикле
Хоншу болуб джашагъан джер,
Джандет джуртха ушагъан джер.
Кавказ джуртлу Минги таулу Тейри халкъым,
Кесине, джуртуна да сакъ болмагъан «тели» халкъым,
Динине, тилине да бек болмагъан сейир халкъым,
Кеси кесинги хайда тона, ёлтюр, къурут.
Сен не къралгьа, не хоншугъа тюлсе керек.
Джандет джуртунга джутланалла джау, шох да, узакъ, джууукъ да.
Кими кюч бла, кими хыйны-хыйла бла
Джуртунга ие болургъа кюрешелле,
Кесинги уа джалчы этерге, къул этерге кюрешелле.
Аны ючюн къууаналла сени абызырай баргъанынга,
Ичкичи, хауле, тумакъ бола баргъанынга.
Аны ючюн кюрешелле сени Аллахынгдан айырыргъа,
Аллах берген динингден, тилингден, джуртунгдан айырыргъа.
Аны ючюн сени тарихсиз этерге кюрешелле,
Тамырсыз Терекни къуу боллугьун душманла билелле.
Аны ючюн нарт тамырларынгы кеселле,
Бутакъларынгы сындыралла, чапракъларынгы юзелле.
Хар ким къолундан келгенча хата салыб кюрешеди.
Барын да кёре, сен джыймайса эсинги,
Гюнахдан, харамдан тыймайса кесинги,
Бирикмейсе, сакъламайса, джакъламайса кесинги;
Душман къазгъан уругьа джууукълаша бараса,
Нарт ас-алан къабырланы эки джараса.
Узакъ, джууукъ да тюлдю сеннге къоркъуу салгьан.
Сени къыйынлыгъынг терендеди, ичингдеди, кесингдеди.
Кеси аллына келмейди Эркинлик-Бошлукъ.
Аллах да «Аллах» дегеннге этеди болушлукъ.
105
Агъачны кесинден чюй этиб джаралла.
Сени да амантишлеринг кёб бола баралла.
Амантишледен душманнга къайсы болса эм бек къул-къарауаш,
Халкъыбызгъа аны этедиле баш.
Душманны тюбюне джатады ол,
Джуртну, халкъны да сатады ол.
Кесича этерге кюрешеди къалгьанланы да,
Ичкичиликге, къахмеликге тартады аланы да.
Халкъым амантишлеринден арытылмай,
Амантишле къара багъанагъа тагьылмай,
Аланы къара иннетлери, ишлери ачылмай,
Джамагъат да аланы джийиргеншли бетлерине тюкюрмей,
Акъ къарадан, керти ётюрюкден айырылмай,
Джокъду мадар, халкъым, сеннге сакъланыргъа.
Игиге иги, аманнга аман деу бла,
Джууукъну тюл, тюзню ёрге тутуу бла,
Джуууукъну, халкъны тюл, Хакъны ёрге тутуу бла,
Аллах айтханча, буюргъанча джашау бла,
Сакъланныкъса, халкъым, дунияда.
Алай болмаса, тюб боллукъса сен,
Аякъ тюбде къаллыкъса сен,
Джандет джуртунг да джаулагъа къаллыкъды...
Джашаугъа, ёлюмге да джол ачыкъды - сайла.
АДАМ БЛА ТАБИГЪАТ
1. ДЖАШ АУГЪА КЪАЙТАРГЪАНСА МЕНИ
Адамладан арысам,
Таянама Ташха, Терекге.
Суугъа, таугъа, чегетге къарасам,
Рахатлыкъ келеди джюрекге.
Къайгъы-палах солуу бермей, къуууб,
Тюзледен таулагъа ёрлетгенди мени.
Тургъанлай, адамдан, джашаудан да суууб,
Мийикден къараб кёргенме Сени.
106
Кюн-суу секиртмени тюбюнде
Джуууна тура эдинг Сен.
Кюлюб сууну чачханынг сайын,
Джанкъылычла къура эдинг Сен.
Суудан тутуб къаядан
Энгишге салынырым келди.
Къутхарыр ючюнмю мени къайгъыдан
Кёрюннген болур эдинг Сен?!
Алманы къабхан Хауаны кёрюб,
Адам да менича тюрленнген (нюрленнген!) болуред:
«Керти джандет меннге Сенсе»,- деб,
Хауаны артыкъ да сюйген болуред.
Къазыкълыкъда бюгюлмейди чыбыкъ,
Алай а, сюймей, не этейим Сени?
Кёзкёрмезден мёлекча чыгъыб,
Джашаугъа къайтаргъанса мени.
Дуния, джашау болгъан къадарда,
Ол кюн-суу секиртмени тюбюндеча,
Сезим-сёз секиртмеми ичинде
Нюр чача, кюле, ойнай,
Сансыз-санаусуз джылланы
Сакъланныкъса халкъны эсинде.
Игилик, Тюзлюк хорларындан тюнгюлюб,
Адамгъа, джашаугъа, къадаргъа да
Дау айта тургъанлай ичимден,
Бир да ажымсыз, мени ассылыкъдан
Къутхарыр ючюн кёрюннгенсе Сен.
Таубагьа къайтаргъанса мени,
Джашаугъа къайтаргъанса мени,
Шийирге къайтаргъанса мени,
Тынгысыз сабырлыкъ бергенсе Сюймезге боллукъмуду Сени?
Кераматча ачылгъанса меннге,
Кёкден, кёлден да кетгенди булут.
107
Джюрекге къайытыб, бегигенле
Иман, Сюймеклик эмда Умут.
Аланы Сени юсюнг бла
Бергенди, билдиргенди Кёк.
Игилик-Тюзлюк ючюн сермешир ючюн
Джангыдан тирилгенди джюрек.
Замансызлай кюйгенме, къартайгъанма,
Алай а сюймезге боллукъмуду Сени?
Чыкъгьан джанымы ызына къайтаргъанса,
Джашаугъа къайтаргъанса мени.
2.ТАБИГБАТХА КЪАРАСАМ
адамладан арысам,
таянама Ташха, Терекге.
Суугъа, таугьа, чегетге къарасам,
Джерге, Кёкге къарасам,
Бир тюрлю сезимле келелле джюрекге.
Бир Аллах джаратханды бизни Джанлы, джансыз, таша, туру табигъатны барын.
Джокъдан джукъ бола, джукъдан джокъ бола,
Джашайбыз-ёлебиз-тирилебиз.
Табигьатды бизни биринчи юйюбюз.
Сабий тилибиз, тинибиз, динибиз да - Олду.
Джангылай, джашлай, джашиллей тургъан
Бизни эски джуртубуз, биринчи джуртубуз - табигьатды,
Ахыр юйюбюз, ахыр джуртубуз да - Олду.
Аны ючюн болурму бир-бирде
Адамладан, халкъдан эсе,
Ата джурт кесине бегирек тартханы?!
Таш, Терек, Суу, Къая, Тау,
Кийикле, къанатлыла,
Кёк, Джер, Ай, джулдуз - бары да
Эм узакъ, эм джууукъ джууукъларыбыз тюлмюлле бизни?
108
Бёрю улуу, турна таууш да
Бизни сакълаб тургъан эски джуртну
Келечилерича эшитилмеймилле?
Сен - Терек, мен - Адам, ол - къанатлы...
Къанатлы учады, адам джюрюйдю,
Сен а, Терек, бир джерден тебмей, ёсесе.
Сени тилинги эшитген, ангылагъан да джокъду.
Алай а, барыбыздан да онглуса сен Сен бизге солургьа хауа бересе.
Адам джашатмайды терекни,
Терек джашатады адамны.
Билген, ангылагъан аны
Кесин табигьатдан баш кёрюрмю?
Бир кюч джаратханды бизни.
Терек да, адам да, къанатлы да
Табигьатны балаларыбыз.
Бир-бирибизден не онглу, не акъыллы тюлбюз.
Хар ким кесича онглу, акъыллы.
Алай а, бары да хайырлылла адамдан.
Адамдан заранлы джан джокъду табигьатда.
Адамладан арысам,
Таянама Ташха, Терекге.
Суугъа, таугъа, чегетге къарасам,
Джерге, Кёкге къарасам,
Бир тюрлю сезимле келелле джюрекге.
3. ТАБИГЪАТ
Сёз бла айтылмазлыкъ, айтылынмазлыкъ зат Табигъат деген олду.
Сёзню, тилни кючю джетмеген чекде
Башланады ол.
Ол кючлюдю бизден.
Ол кючлюдю сёзден.
Ол тюрлендиреди бизни.
Ол тюрлендиреди сёзню.
109
Аны джоругъуна сыйынмай,
Аны кеслерини джорукъларына бойсундурургъа излегенле Артда сокъуранмай къалмагъанла.
Табигъатха
Не бий, не къул болургъа излеме.
Анга тынгыларгъа, аны ангыларгъа кюреш.
Андан чыкъгъанбыз, анга къайытырыкъбыз.
Ол бир кесекге бошлагьанды бизни.
Не мурат бла? Ким биледи.
Алай а, ол
Бизни тышыбыздан, ичибизден да къараб турады.
Андан къутулургъа джокъду мадар.
Къутулуб да барлыкъса къайры?
Ансыз джукъ джокъду.
Ёзге, табигъатны кесине бойсундурургъа,
Андан баш болургъа излейди адам.
Табигъат кесини баласына сейирсиниб къарайды,
Джазыкъсыннган да этеди аны.
Биз билмегенни биледи ол.
Анга тынгыларгъа, аны ангыларгъа кюрешейик.
ЗАРЛЫКЪДЫ СЕНИ ДЖАУУНГ
Кюрешсе да акъ кийиб,
Къаурагъа ушайды ол.
Зарлыкъдан къара кюйюб,
Къалай да джашайды ол?!
Джашилликге къаргъышды
Къатхан къаураны сёзю.
Джазгъаны - хыйны дуа,
Къара джылан да - ёзю.
Сюеледи къаурача,
Сюркеледи джыланча.
Билмегеннге кёзбау бла
Кёрюнеди адамча.
110
Къаралыб, кюйюб, къатыб,
Зарлыкъдан ёле тургьан,
Ёрге баргъан адамгъа
Ташадан юре тургьан,
Ой насыбсыз джазыкъ джан!
Къурумай барад дауунг.
Аллах-адам да тюл,
Зарлыкъды сени джауунг.
ТАМБЛАБЫЗГЪА САГЪЫШ ЭТЕ
Багушда да ёседи гокка.
Мен аны санайма джокъгъа.
Алай а, сагъыш этмей джукъгъа,
Аны къоюнларына къысыб,
Юйлерине келтиргенле да барла,
Тёрге ётдюргенле да барла.
Ушамагъан джукъмайды - билеме...
Кёреме: гокка, бийче къызгьа ушаргъа кюрешсе да,
Кесин таб тутаргъа кюрешсе да,
Сырына тартмай къалмайды,
Бир кюн бир багуш ийис этмей къоймайды.
Таша - болады туру.
Адамла соралла:
Кимни къызыды, къайда ёсгенди бу?
Ёзден къалагъа да къалай киргенди бу?
Алай а, болгъанды кеч.
Гокка юйге ийгенди тамыр.
Гоккадан гоккачыкъла туугъанла.
Акъ, къара - бары къатышханды.
Айырылмай халал-харам, сууаб-гюнах, ай медет,
Тюрленнгенди ёзден къылыкъ, тау адет.
Езден къала оюлгъанды алай.
Джангыз джер-ат-тил къалгъанды - Къарачай.
Ким биледи, ол да кёбге барырмы, сакъланырмы?
Халкъ эс джыйыб, къозгъалырмы, уянырмы?
111
Кёзюме кёрюнелле мийик таула,
Гелеу кырдык, нарат чегет, таза суула...
Сакъланнганбыз, къыйын болса да ётген заман.
Мени титиретеди бюгюнюбюз эмда... келлик заман:
Къоркъама джуртубузну кючлейле деб башхала Кёб бола баралла аман хансла, чыгъанакъла, «гоккала».
ДЖУРТНУ БЕТИ эмда АУАЗЫ
Акъ къаядан къара суу чынгайды.
Къазла, къанкъазла, къызла да джуууналла аны тюбюнде.
Ол учхан сууда мёлекле да къанатларын суууталла,
Сёзле да джанланалла-къанатланалла къарыу алыб андан.
Акъ къаяда джашайла къушла, илячинле, кёгюрчюнле да.
Аны ранларында отлайла джугъутурла, кийикле да.
Тёбенде тургъанланы ёрге тарта, мийикле да
Агъаралла кёкге тиреб башларын.
Къара суу Акъ къаядан чынгаб,
Ашыгъыш кетиб барады тенгизге,
Джагьалары да джашил къанатлагъа ушаб Джандет къобанча кёрюнеди ол бизге.
Миги Тау. Акъ къая. Къара суу.
Къадау таш. Джангыз терек. Нарат къол.
Таш. Къая. Тау. Суу. Чегет Бары да айталла: таза бол, сабыр бол, Адам бол,
Джандет джуртунга тыйыншлы бол.
НАЗМУ ТИЗГИНЛЕ ДА - АЯТЛАЧА
Назму тизгинле - атлауучлалла.
Ала бла энеме Джерге,
Ала бла чыгъама Кёкге.
Назму тизгинле - атлауучлалла.
Аллахха къуллукъ этеди къалам,
Адамгъа да береди салам.
Аллахны Сёзюн джаяды халкъгъа,
Адамны тартады-джууукълашдырады Хакъгъа.
112
Эгизлелле шыйых бла шайыр:
Кертиге, Тюзлюкге, Игиликге болалла хайыр.
Келям - Керамат - Шериат - Санат - Адабият...
Аланы кючлеринден нюрленеди хаят.
Назму тизгинле да, аятлача,
Кёкледен энелле да Джерге,
Бизни къараталла-тарталла-чыгъаралла ёрге.
Назму тизгинле да - аятлача,
Назму тизгенле да - шыйыхлача.
Эгизлелле шыйых бла шайыр.
Ю ЧГЮ Л ДУА
Я Раббий,
Акъ дунияны сакъ къызы Рабият бла
Боллукъмуду экен джазыуум мени?
Огьесе,
Файгъамбарны къызына,
Апсатыны къызына да ушагъан
Фатима бламы байларыкъса мени?
Назмула бла салсам да таш,
Сорууума табмадым джууаб.
Мен а, экисин да алыб,
Бирин онг джаныма,
Бирин да сол джаныма салыб,
Джашаргъа излей эдим алай.
Экиси - эки имбашымда эки мёлегим,
Экиси - экиге бёлюннген джюрегим,
Экиси - мен бирча сюйген эки сюйгеним.
Экиси - эки къанатым,
Кёклеге учхан санатым,
Къууаныр, ачыр сагьатым.
Бирини да джанына тиймез ючюн,
Бирини да гюнахына кирмез ючюн,
Экисинден да къалдым къуру.
8 — 3715
113
Ючюбюз - ючгюл бир дуа,
Поэзияны бойнунда турлукъ,
Поэзияны сакълаб турлукъ.
Хоу,
Тау поэзияны къуш бойнунда
Ючюбюз - ючгюл бир дуа.
Джашауда уа - этеме сагъыш,
Экинге да этеме сагъыш,
Экинге да этеме алгъыш:
Джазыгьыз-джайыгьыз насыблы болсун, узакъ болсун,
Сизге ёмюрде да келмесин къыш.
Джуртда къалгъан къанатларым,
Бюгюн сизни тюшюреме эсге.
Мёлеклени айта атларын,
Гюнахлы кесими санайма терсге.
Аллах, адам да тюл, джорукъ, шайтан да тюл,
Адам кеси кесин этеди джарлы.
Тюзелирча тюлдю джангылыч.
Джазыуум - эки юзюлген джангкъылыч
Башында чынгылны, джарны.
Алай а, сиз барсыз - мен саума.
Дунияда сизден ариу джокъду бир джан,
Джандет джуртубузгъа сизден тыйыншлы джокъду бир джан,
Сюймекликге, насыбха сизден тыйыншлы джокъду бир джан.
Джашауну, поэзияны да джаны, бети, сыйы да - сиз.
Сиз джашагъан дунияды меннге керти дуния.