Хоу, Сюебиз Биз Бу Джуртну - 14

Кёк тахтасындан къарай джерге,
Къанатлыла келтирген макъамгъа да
тынгылай,
Джер джюзюнде аны адамлары
Не этгенлерин да ангылай,
Аны кёзю-къулагъы болгъан къанатлы
джыйынны,
Джангы борч салыб, ашыра ызына,
Джокъдан джукъ эте, сынайды Тейри.
 
101
 
Дуния сёлешеди Табигъатны,
Къадарны хакъындан неда
Бир бош затны юсюнден –
Адамны Узайгъа учханы дегенча;
Дуния малны, дуния сёзню сюрюб,
Умут этедиле сатыб алыргъа
Дунияны, ахыратны да.
 
102
 
Игилик кетгенинде, аманлыкъ тамыр ийди,
Инсанны джюрегин, джанын да къуу эте.
Кёкге джууукъ къанатлылагъа да, аланы
джырларына да
Киши эс бурмады. Сюрюлген джер,
Къабугъу сыдырылгъан терекча,
Ёзюню теренинден тауушсуз къычырыкъ
этди, тилек этди,
Алай а, халкъ «амин» дей билмегени
себебли,
Тилеги къабыл болмай къалды.
 
103
 
Уллу Раманы тахтагъа чыкъгъан
Кюнюн байрамлай тургъанлай халкъ,
Патчах, джорукъну бузуб,
Джыйылгъанланы да мыдах эте,
Кичи юй бийчесини сёзюне тынгылаб,
14 джылгъа Элден къыстады аны –
Чегетде джашаргъа буюрду;
Сита сюйгени да аны бла кетди.
Къарнашы да айырылмады андан.
Къалабалыкъны унутдурду шошлукъ.
 
104
 
Ала къурман этген зат бары –
Отда джауча кюйдю,
Балча эриди кюн тюбюнде;
Къадарны алгъыш аягъына келишмеди -
Бошуна чачылды, тёгюлдю:
Къадарны алдаргъа этилген къурманлыкъ
Къабыл къалай болур?
 
105
 
Тейриге джууукъ болабыз деб,
Къаядан чынгагъан насыбсызла да,
Къанатлылачамы учаллыкъ эдиле?
Алданнган, къарангы джахилле
Къалай боллукъ эдиле Кёкге джууукъ?
Аланы джанлары айланадыла энтда
Джансыз Айны учуб тёгерегине.
 
106
 
Чыгъышдан келген тин
Къаджар тилде айта назмусун,
Шын тургъан атха ушаш таулада
Къанатлы макъамланы эшиталмады;
Джангыз къанатлы джыйын
Кёк бла джерни чегинде
Ол ангыламагъан тилде джырлай эди.
 
107
 
Джаз аздан да башланады,
Алай а, ол бурулур ючюн джазыугъа,
Кёл тенгизни акъджал токъунлары
Шын туруб, Унух файгъамбарны кемеси
тохтагъан,
Тау тёппелени къарларын джалаб,
Гималайча мийикден,
Ызларына эниб, рахатланыб,
Назму тизгинлеге бурулуб,
Керекдиле тохтаргъа ёмюрге.
 
108
 
Къауум – джангыздан кючлюдю,
Алай а, джангыз - тюзлюк бла болса,
Тейри адамына бурулады ол –
Тейри аны джанында болады да,
Къауумдан кючлю болады джангыз.
Аны джолун джарытады джулдуз,
Къазакъ бёрю да къошулады анга –
Къарангы тыялмайды атарын тангны.
 
109
 
Рама, джюрегинде къайнай тургъан от
Тышына къуюлады деб да къоркъа,
Джан нёгери бла эмда къарнашы бла
Орман чегетге ташайды.
Аны анасы – Табигъат –
Аны кёз джашларын аязы бла сюртдю да,
Къызгъан бетин, башын да сылаб,
Адамдан толу джокълукъгъа –
Джашауну тирилт деб, ашырды.
 
110
 
Ёлюмге башхасы джокъду –
Къушмуса сен, кёкде учхан,
Огъесе бёрюмюсе, джерде чабхан.
Ситагъа уа барды башхасы –
Анга керекди джашау –
Къуругъан сууча тюл, –
Толгъан Айча.
 
111
 
Узайда кеме, учхан джулдузгъа тийиб,
Къуш тюгюнлей чачылгъанды.
Ёлгенди къанатлы адам.
Не этсин энди Сита:
Кёз джашлары джангурдан да бек
Джибитедиле джерни, алай а
Кюн таякъ алагъа тийиб,
Джанкъылычны къуралмайды –
Къууанч джыламукъла тюлдюле ала.
 
112
 
Умут джилтин да къалмагъанды
Энди джюрегинде Ситаны.
Алай а Рама сауду – ол тириледи –
Ситаны кёз джашлары тирилтедиле аны.
Ситадан а – къалады джангыз
Аламны титиретген сыйыт-къычырыкъ.
 
113
 
Энди табигъат болгъанды къуу:
Ичерча тюлдю суу –
Тауушу, татыуу, барыуу да джокъду аны;
Терек чапракъла да шууулдамайла –
Сын болгъан кёзюуюдю дунияны:
Айгъа ушаб къалгъанды джер,
Къуралгъаныча чачылгъанды джыр.
 
114
 
Алай а, джюрек тирилсе,
Тёгерек да тюрленникди,
Къоркъуу да илгенникди,
Къайытырыкъды патчах да артха,
Джаяу да минерикди атха,
Къуу джерге берекет келликди,
Ёзге, алкъын, алгъынчады хар не.
 
115
 
Алан шахаргъа тёрт дуниядан
Саркъадыла: атлы, джаяу да;
Тау суула, джашил аязла, къачхы джелле
да;
Тарих кёрюнюуле, бюгюннгю джангылыкъла
да;
Алай а, не уллу къалабалыкъ да
Бузалмайды Акъ тауну шошлугъун.
 
116
 
Аланияны джандет джеринде
Ишлегенликлерине бир талай храм,
Аны ючюннге къара халкъ
Эски динин этмеди харам,
Тейрисин унутмады адам:
Тейрисине бла тюрк тилине
Кертилей къалды.
 
117
 
Заманнга бойсунуб къалмай,
Бойнунда къачы болгъан да,
Джангыз Терекни тёгерегине айланыб,
Кёкден, бурунча кёб зат тиледи,
Тилеги толмай къалгъанында уа,
Терслик къачдады деб,
Къачын храмгъа къайтарды да,
Рахатлыкъ табды кёлю.
 
118
 
Къаджар тилде сёлешген бир къауум
келгенинде,
Тюрк тилде сёлешген джамагъат,
Башха тилли ууакъ къауумлагъача,
Анга да берди эркинлик
Сюйген динин тутаргъа;
Тейри адамы болургъа излемегеннге да,
Къатылыкъ джокъ эди.
Ахыры неге келтирди аны да?
 
119
 
Бий Тейриге табынмагъан джамагъатны
Ахыры хорланмай мадар джокъду:
Бёлюннген халкъны
Къыргъан, джесирлеген да тынчды.
Ёзге ол затха сагъыш этмей,
Ичи гырын болгъан Шошлукъгъа батды –
Батыгъа, Чыгъышха да бойсунмаучу халкъ.
 
120
 
Шахаргъа кёчген Эл
Дженгил тас этеди адетин;
Джангы адетлеге да юреналмай,
Кёб заманны къыйынлыкъ чегеди.
Башха диннге кёчген а
Шахаргъа кёчгенча тюлдю –
Джан, санча тюрленмейди дженгил.
 
121
 
Аламны эки къаршчы джаны
Бир-бирине тюбеселе,
Не бир джангы дуния къураллыкъды,
Не эски дуния чачыллыкъды да,
Уллу къалабылыкъдан сора,
Къабыр шошлукъ кючлерикди тёгерекни.
 
122
 
Дуния мал - къул этеди шахарны;
Сатыу-алыу – майдандан къаннга кёчеди.
Адамны сагъышы ол болады кюндюз-кече
да.
Бу кёзюуде келеди душман да –
Малы къутхармайды джанын адамны.
Къуру джер къайгъылы инсанны
Джер джутады. Кёк да болушмайды анга:
Тейрисин унутханнга болушурму Тейри?
 
123
 
Къанатлы атны арбагъа джегиб,
Къанатларын джараусуз этсенг,
Ол сени Кёкге чыгъарырмы,
Элтирми Тейриге джууукъ?
Тубандан кёрюнмейди джукъ,
Чарс басханды кёзюн адамны.
Энди чёб да кёбдю абындырыргъа аны.
 
124
 
Акъ Таудан Къара тенгизге
Чынгаб джууунуучу нартла
Бир къайытмай эселе артха,
Эл тюб болургъа башлагъанды.
Къара булут къонннганды башлагъа да.
Не медет, Кёкге кетгенле
Къайытмайла андан.
Джууукълашханды ахырына заман.
 
125
 
Юйлени эшиклерине салыб кирит,
Терезеден къараб тургъанла,
Къалай тыярыкъдыла къара джарыкъны –
Ол терезе бла келеди кириб.
Къара джарыкъ джутады
Юйде чыракъны, кёкде Айны да.
Эслей тургъанлай аны да,
Тейрисин эсгерген азды.
 
126
 
Тюшюндюрюр ючюннгеми керекди:
Тау джарылыб, чачылыргъа от,
Неда, душман келиб, бёлюнннген халкъны
Къырыргъа эмда сюрюрге джесир этиб?
Не да – эмина, ёлет дегенча ауруула
Къояргъамы керекди халкъны шындык
этиб?
Бары да болгъанды – от ырхы келгенди
таудан;
Сау къалгъан да, джесирге тюшгенди
джаугъа.
Ауруула да талагъандыла халкъны.
Дагъыда Тейри джазыкъсыннганды аны.
 
127
 
Джангыдан башланнганды джашау.
Биягъынлай агъаргъанды Тау.
Юй оджакъладан чыгъады тютюн.
Сейирсиндирген а бютюн:
Халкъда джокъду энтда бирлик:
Эсни, ангыны кимди берлик,
Хакъ бла болургъа унамай эсе халкъ?
 
128
 
Халкъ джуртуна къайыта билгенди.
Къошулгъанла да кёбдюле анга.
Джангы къайгъыла, джарсыула энди
Тынчлыкъ бермейдиле анга.
Тюрленнгенди аты шахарны,
Андан да бек – магъанасы.
Алай а тил – тюрк тил, алан тил – сауду:
Ата джуртну олду багъанасы.
 
129
 
Тауну бузун джалаб, сууун ичиб,
Ёсгенди нарт улусу Къара-Шауай.
«Ташын джалаб, сууун ичиб турсакъ да –
Джуртда айнырыкъбыз» дегенди Къарачай.
Къара булутла кетгендиле таудан.
Ёлюб тирилген халкъ – сен,
Энтда ненча сынаудан ётериксе?
 
130
 
Джол а узакъ эди къалай.
Джарытса да аны джулдуз бла Ай,
Абыныргъа да тюшдю,
Сюркелирге уа – огъай.
Къанатын элия кюйдюрген къуш да,
Аягъы къабханда къалгъан джанлы да
Эсге тюшюре эдиле халкъны.
 
131
 
Рама бла Сита 14-джыллыкъ сюргюнден
Джуртха къайытыб, джашау этгенча,
Къайытды Къарачай да джуртуна,
Отдан, джалындан да ётюб.
Зулмуну хорлагъан тынч болмаса да.
Джарала сау болсала да, табла къалдыла.
Кёбле ёлдюле, къалдыла узакъда.
Ёлмеген – умут эди джангыз.
 
132
 
Чингизхандан, Темирден, Къурчдан да
Кючлю эди халкъны джаны.
«Эл ашагъан эмегенден
Эл Тейриси кючлю» деб,
Бош айтмагъандыла нартла.
Кесек-кесек болгъан къауумла,
Къошулуб халкъ болур ючюн,
Къайытдыла артха, джуртха.
 
133
 
Энди джарыкъ Тейриден-Кёкден,
Келди джарыкъ Таудан, мийикден
Чыкъды джарыкъ Ташдан, Терекден.
Кёк-акъ-джашил бояулу байракъ
Кёлтюрюлдю ёрге, ётдю тёрге,
Халкъ баш урду бир къудуретге –
Тейриге.
 
134
 
Сталинни къабыры къычыра болур:
14-джыллыкъ сюргюнден
Къайытханча Рама бла Сита,
Къайытды Къарачай.
Шахарына атады атын.
Джуртунда табарыкъды хакъын.
Таулары мийик, суулары таза...
Кёб къалмагъанды халкъ болургъа азат.
 
135
 
Къуру гырджын бла джашамайды адам.
Къарачай алан халкъ –
Шимал Джолну халкъыча,
Джюн (Рун) джазыуланы билген халкъ,
Аланы ташлада керкген халкъ,
Скандинав къауумну къарнашы,
Тейри халкъы, адамы,
Муссадан, Иссадан да хапарлы
Ахырында хакъ диннге къайытмагъанды
бош.
Бара-бара тюзеледи къош.
 
136
 
Бар эселе Дин-Тил-Джурт
Аман болмаз кёл. Эл
Къуралыр джангыдан. Алгъындан да
Кючлю болур ийман.
Къуру гырджын тюлдю джашатхан адамны.
Сыйратдан ётген халкъ биледи аны.
Ол билимди къутхарлыкъ аны.
Къарачай джашар.
 
БУ ДУНИЯ
 
Суу. Таш. Терек.
Джер. Хауа. Кёк.
Джансыз эмда джаны болгъан:
Джюзген, сюркелген, джюрюген, учхан...
Эмда – Адам.
Ол да – аладан.
 
КЪОРКЪАМА ЧАМЛАНЫР ДЕБ КЁК
 
Таджал кърал оюлгъанында,
Илинмек аджалдан джоюлгъанла,
Не эсе да болгъандыла кёб.
Кючмю эди тыйыб тургъан бизни?
Аздыла ангылагъанла Сёзню...
Къоркъама чамланыр деб, Кёк.
 
Кёбдю
Бир-бирин алдагъан, марагъан,
Бир-бирин тонагъан, къыргъан...
Хазырмы болуб тура эдик
Болургъа джаныуар, хайуан?
 
Не хайыр
Палахны айтыудан, санаудан?
Халкъ ёталмаса сынаудан –
Тюб боллукъду дуниядан.
 
Адамлыгъыбыз, халкълыгъыбыз
Бюгюннге дери да келгенди сынала.
Чингисханла, Темирле, Къурчла да
бюгалмай,
Адамгъа, Халкъгъа келгенбиз санала.
 
Сюргюнледе да тюб болуб къалмай,
Неда – болуб къалмай манкъуртла,
Дуния малгъа, тыш джерге алданмай,
Къайыта билгенбиз Джуртха.
 
Сойкъырымны, сюргюнню къатында –
Ол зулмуну-зорлукъну къатында –
Не къайгъы, палах барды бюгюн
Биз джуртубузда болур кибик джокъ?
 
Седиретирча адамлыгъыбызны,
халкълыгъыбызны,
Бу ёлюм къоркъуу келеди къайдан?
Аны чурумун табыб, амал этмесек,
Тас боллукъбуз, кёблеча, дуниядан.
 
КЪАЯДА ТЕРЕК
 
Хорлата тебресе кесин
Къайгъыгъа джюрек,
Кёзюме кёрюнеди мени
Къаяда терек.
 
Къара къаяда джап-джашил терек:
Мийик Кёк — тюню, тюшю.
Джай чилледе кюйюб къалмай,
Къыш чилледе къалмай юшюб,
Турады, болмайын къуу.
Чыдайды джелге, бораннга да.
Къутулгъаннга да
Джерде мычхыдан, балтадан -
Кёкде барды къоркъуу:
Кёк кюкюрейди, джашнайды, чартлайды...
Терек барына тёзеди, чыдайды.
 
«Отдан чыкъ да — джалыннга»
дегенлейди,
Терекни джазыуу:
Не Джерде, не Кёкде -
Джокъду анга тынчлыкъ.
 
Алай а,
Тамыр ийиб ташха, къаягъа,
Ёлюмге бой бермей,
Кюрешеди джашаргъа.
 
Бирде акъ булутла болалла къонакъ,
Бирде къара булутла басалла юсюн.
Ол а — бирча кёгергенлей турады,
Джайгъа, къышха да хорлатмай кесин,
Къууанчха, бушуугъа да хорлатмай кесин.
Буруннгу таулугъа ушайды -
Бошлаб къоймайды кесин.
 
Хорлата тебресе кесин
Къайгъыгъа джюрек,
Кёзюме кёрюнеди мени
Къаяда терек.
 
Алай къадалыргъа керекди адам да
Джуртуна, Тилине.
Къара къаяда джашил терек,
Къара кюн да, акъ кюн да -
Сен юлгюсе меннге.
 
ПОЭЗИЯ ТЕРЕГИ
 
Поэзия тереги — къуру да — джашил,
Чайкъалады Кёкге джете, кеси да.
Болсам да — къара танымагъан — джахил,
Излерелле аны ангым, эсим да.
 
Аны бла ёрлеб, Кёкге чыгъыучанды
джаным,
Бек мийикде джууукълаша Хакъгъа.
Андан а — дуния кёрюнеди джангы,
Джангы сёз да айтырча болама халкъгъа.
 
Шийир терекни къатында — башха терек
неди?
Эки дунияда да анга джетген — не?
Тамырлары джети къат джердеди,
Бутакълары уа — джети къат Кёкде.
 
Шийир терекни назму чапракълары
Шууулдайла — тынгылачы, къарачы
алагъа:
Бир башха мийик дунияны Байрагъы
Эмда Орайдасы-дыла ала.
 
Шийир терекни кёгетлери...
Алалла сууу, ашы да джанны.
«Бисмилля» этмеген аладан — 
Биляллыкъ тюлдю джети къат Кёкню.
 
Шийир терекни кёгетлери — халал.
Харам адамгъа уа джарашмазла ала.
Дуния мал тюлдюле ала,
Ёмюрде да боллукъ тюлдюле мал.
 
Алай а, джандет терек да тюлдю шийир
терек.
Ёзге аны кёгетинден къабмагъан,
Хакъ сёз бла бирге Акъ сёзню айтмагъан
Джандетге къайыталыкъ тюлдю.
 
 Поэзия тереги — къуру да — джашил,
 Кёкге джете, чайкъалады Ол.
Болсам да — къара танымагъан — джахил,
Анга тюберге излер эдим джол.
 
КЪАЛГЪАНЛАГЪА УШАМАГЪАН
 
1.СОЛАГЪАЙ
 
«Огъай, солагъай болургъа
Къоярыкъ тюлме мен сени»,-
Деб, анасы сабийин,
Онгагъай этиб кюреше эди.
 
«Джюрек да сол джанындады»,- деб,
Дженгалмай эди анасын сабий.
«Ненг да халкъдача болсун»,- деб,
Къазауат эте эди джарлы ана.
 
Кете тебресем халкъдан терсине,
Ол сабий бла анасы тюшелле эсиме.
Алай а бек керек болса,
Энтда сол къолум узалады алгъа.
 
Сонг къолум бла джазгъан назмула
Джюрекге джууугъуракъмылла экен?
Не бек кюрешди эсе да джарлы ана,
Халкъдача, халкъча болалмадым мен.
 
Джуртда Джангыз Терек болургъа меннге
Оноу этилген болуред Кёкде.
Немди артыкъ, не затымды кем —
Билмейме. Алай а,
Халкъча, чегетча болалмадым мен.
Халкъ бла, чегет бла болалмадым мен.
Айырылдым Халкъдан, Джуртдан да.
Джангыз Терекме къачан да, къайда да.
Джуртда — Джангыз Терек эдим,
Тышында да — алай...
Солагъайлай къалады солагъай.
 
2.АЛТЫБАРМАКЪ
 
Алтыбармакъ болуб туугъанма мен.
Къалгъанлагъа ушамайма мен.
Алай эсе — не этерге керекди?
Алай эсе —
Артыкъ бармакъларын кесерге керекди.
 
Артыкъ бармакъларымы кесдиле.
Къалгъан бармакъларым ёсдюле,
Алтынчыларым а — къайда — джокъ.
Сорама уллу болгъандан сора:
-Нек кесгенегиз?
-Сен да къалгъанлача болур ючюн.
 
Аллах алтыбармакъ этиб джаратхан эсе
мени,
Аланы кесерге эркинмелле адамла?
 
3.1979-1981 ДЖЫЛЛА. НАЗМУЛАРЫМЫ СЮЗЮУ
Джорукъну бузаса.
Бузаса.
 
Поэзиянг — солагъайды, алтыбармакъды.
Солагъайды, алтыбармакъды.
 
4. ДЖАЗЫУЧУЛА БИРЛЕШЛИГИНИ ОНОУУ:
 
Керекди: тюзетирге, кесерге.
Тюзетирге, кесерге.
Андан сора, джангыдан къараргъа,
сюзерге.
Джангыдан къараргъа, сюзерге.
Къараргъа, сюзерге.
Сюзерге.
 
АРБАЧЫ БЛА ЧАРХЛА
 
Тик энгишге
Айланды арба.
Джаш арбачы излемеди
Къартла айтханнга тынгылаб,
Къурушдурургъа чархланы.
 
«Къарт арбачыла
Къурушдура-къурушдура,
Джаныбыздан этген эдиле.
Джаш арбачы — 
Джангы заманны адамы — 
Махтау санга,
Бюсюреу санга.
 
Арба бек къызыу
Барлыкъды энди.
Башыбызгъа бош этсенг а,
Эм аламаты —
Ол боллукъ эди»,-
 
Дедиле чархла,
Бурула —
Къызыудан-къызыу,
Дженгилден-дженгил.
 
Терк келген арба
Ауду айланчда.
Аны чархлары
Ёлдюле къууанчдан.
 
«Азатлыкъ, азатлыкъ» деб,
Этдиле хахай.
Билмейин тохтай,
Тёнгередиле:
 
Кими Чыгъышха,
Кими Батыгъа,
Кими Къыблагъа,
Кими Шималгъа.
 
Тёнгередиле
Бирер джары — 
Къаллыкъларын билмей
Аман джары.    
 
Кими — 
Кетди къаядан,
Кими —
Тюшдю балчыкъгъа.
 
Кими —
Баргъанлай тёнгереб,
Айланыб башы тёгерек,
Кегейлери сына, джыгъылды.
 
«Азатлыкъ» деб,
Бегирек къычыргъан чарх,
Азат болгъанында
Не этерге билмей,
 
Батыгъа тутду джол,
Андан Чыгъышха,
Андан Къыбылагъа,
Андан Шималгъа.
 
Биринден да табмай болушлукъ.
Шош, бек шош къайытыб ызына,
Арба аугъан джерден
Бир къычырым узакълыкъда
Тёнгереди.
 
Чарх Оба дейдиле
Энди алайгъа.
Арба Аугъан
Дейдиле ол бир джерге да.
 
Арба Аугъандан
Чарх Обагъа дери
Атланы чарсха
Чабдыралла энди.
 
Алай а, алада
Кёрюнмейди
Мен таныгъан
Не адам, не ат.
Мен билген тилде да
Джокъду сёлешген.
 
Ол арбада келген адамланы
Бири эдим мен.
Менден сора да бар эдиле
Къалгъанла сау-эсен.
 
Къайдалла ала,
Не бла кюрешедиле,
Джангы арбада алагъа
Орун табылгъанмыды — 
Билмейме мен.
 
Билгеним:
Арбаны аугъанында
Гюнах барды
Барыбызда да.
 
Билгеним:
Къачан болса да,
Джууабха тартыллыкъбыз,
Барыбыз да.
 
ТЕНГИЗДЕ БАРДЫ БИР АЙРЫМКАН
 
Шимал тенгизде барды бир айрымкан.
Джангыз анда табады рахатлыкъ джан.
Ушамагъан джукъмайды ёмюрюнде.
Джан бла тёнгекча, джан бла айрымкан — 
Союб къаблагъанча, ушайла бир-бирине.
 
Не боллугъун билмесем да алда,
Айрымканнга атагъанма: Ай Къала.
Мени бла бирге джашайдыла анда:
Къазакъ бёрю, Джангыз терек, чАйкала.
 
Аман Ныхытча, къыйынды анга элтген джол
да.
Ол айрымкан ушайды къаяда терекге.
Сууукъ шимал буз тенгизден айырылыб ол
да,
Узалгъанды джети къат Кёкге.
 
Бош алдайма — джокъду тенгизде Ай
Къала,
Акъ Джангызлыкъгъа айтама алай.
Джангызлыкъ джаздыргъан назму сёзле —
чАйкала — 
Учадыла, эте къычырыкъ-хахай.
 
Улуйду къазакъ бёрю айрымканда.
Джангыз Терек да шууулдайды анда.
Къанатлы Акъ Сёз джашайды анда.
Темиркъазакъ — кеси джулдуз —
къарайды андан.
 
Дуния тенгизде барды бир айрымкан.
Къазакъ бёрюню улугъанын,
Джангыз Терекни шууулдагъанын,
Кечеги къанатлыны къычырыгъын,
Джангыз джулдузну джарыгъын
Кёрюрге, эшитирге боллукъду анда.
 
Болушургъа уа джокъду мадар:
Аны алай джаратханды къадар.
 
СУУ АЛЫБ КЕЛЕСЕ
 
Къара суудан суу алыб келесе.
Джанкъылычха ушагъан суу агъачынгда
Толу челекле ауурдула нечик.
 
Алада:
Кёк — джулдузлары, Айы, булутлары бла;
Джер — таулары, къаялары, кюнбетлери,
чегетлери бла...
 
Джети къат джерден чыкъгъан къара
суудан
Суу алыб келесе.
Джети къат Кёк да сыйыннганды
челеклеринге.
 
Джети къат джерни, джети къат Кёкню да
Сезер ючюн, тохтатыб джолда,
Алыб келген сууунгдан ичеме.
 
Джети къат Кёкден, джети къат джерден,
Джети къат сезимден
Джети къат Сёзюм джаратылады.
 
Ол сёзню санга айтыргъа деб,
Сени ызынгы тюзеталмай,
Ёмюрюм барады кетиб.
 
Хар джыл сайын бир айны
Ол къара сууну къатында шатыр къуруб,
Солуб, къарыу алыб, кетиученме.
 
Эл джокъду. Джангыз
Кийикле, джаныуарла, къанатлыла
Джокълаучандыла энди былайын.
 
Сенсиз
Аланы бирича болама,
Аланы бирича кёреме кесими.
 
Къара суугъа келген инсан джокъду.
Джангыз менме
Артха къайтарыргъа излеген заманны.
 
КЪЫЙЫНЛАШЫУ
 
1
Тенгиз чайкъалгъанды.
Дууадакъбоюн толкъунла,
Учуб да кеталмай,
Къаралгъан тенгизде да туралмай,
Джагъагъа да чыгъалмай,
Кыскынык этиб,
Баралла ары бла бери.
 
2
Тенгизге бурулгъан кёлюм,
Не эсе да, тынгысыз болгъанды.
Дууадакъбоюн сезим толкъунла,
Тургъанларыча туралмай,
Учуб да кеталмай,
Кёкге да джеталмай,
Джагъагъа да чыгъалмай, 
Къыйынлыкъ чегелле.
 
3
Дууадакъбоюн сезим толкъунла
Ичимде туралмай,
Тышына чыгъыб да кеталмай,
Кеслеринден, кёлюмден да бошайла.
Дууадакъдан эсе, энди ала,
Джыйын джанлыгъы ушайла.
 
4
Къалгъанча сенсиз, къалгъанча тенгсиз,
Кёл-тенгиз
Чайкъалады кемсиз.
Акъджал толкъунла, чарсха чабханча,
Бир-бири ызындан мыллык атыб,
Тенгизни къыйырына джетиб,
Шын-шын туруб,
Ал аякъларын джагъагъа салалла.
 
5
Мен бир джорукъ бла назмугъа джыйгъан
Сезимле-сёзле-тизгинле,
Кебде турургъа разы болмай,
Баш бошлукъларын тас этгенча кёрюб,
Къозгъалыб, ёрге тургъанла.
 
Дау айталла манга:
«Не эркинлигинг болуб
Такъгъанса бир-бирибизге бизни?
Сен джаратмагъанса сёзню.
Не эркинлигинг барды сени бизге?»
 
6
Суу ахырзамандан къутулгъан дунияны
Сёз ахырзаман ушайды къурутургъа.
Сёз тенгиз чайкъалады, къатланады.
Джан титирейди, къанатланады.
 
Неди, кимди къутхарлыкъ дунияны?
Неди, кимди къутхарлыкъ адамны?
Кючлюден кючлю урады джел.
Чайкъалады тенгиз, чайкъалады кёл.
 
Толкъунла — мийикден мийик.
Ала ётселе да чекден,
Умут юзмей сакълайма — Кёкден
Адамгъа келир деб салам:
Джерге да игилик,
Юйге да игилик,
Джюрекге да игилик.
 
7
Къатыдан къаты урады джел.
Чайкъалады кёл. Чайкъалады Эл.
Джашнайды Кёк, чартлайды элия.
Джангырмаса — къырыллыкъды дуния.
Не джангы Сёз келликди да Джерге,
Адам улуну къобарлыкъды ёрге.
Не
«Сёз ангыламагъанла» деб чамланныкъды
да,
Барыбызны да сугъарыкъды кёрге.
Кечеге айланнганды заман.
Билмейме, атарыкъмыды танг.
 
ФОРУМГЪА АЗА САЛГЪАН
СУРАТЛАГЪА КЪАРАЙ, МУЗЫКАГЪА
ТЫНГЫЛАЙ...
 
Джууукълашмаз ючюн дуниядан ахыратха,
Джууукъ болама табигъатха.
Не къадар джууукъ болсам суугъа, ташха,
терекге -
Ол къадар джууукъ болама джерге эмда
Кёкге.
 
Табигъат тамадады эмда джашды бизден.
Къарт-джаш болса да — ол башды бизден.
Ол — биз болгъунчу да болгъанды:
Бизни саныбыз, джаныбыз да анданды.
 
Табигъатданды Хауа да, Адам да.
Табигъатданды сёз да, макъам да.
Табигъат тышыбыздады эмда ичибиздеди.
Табигъат ангыбыздады эмда эсибиздеди.
 
Къайсы чагъы да ариуду джылны.
Джазы, къачы да, джайы, къышы да сейирле
аны.
Ёсер ючюн менде ангы, эс — 
Табигъат бергенлей турады дерс.
 
Тенгизде, тюзде, тауда да
Джашаргъа юретеди ол.
Табигъатдан башланады,
Табигъатха да къайтарады джол.
 
Ташда, къаяда терек юретеди,
Ташха, къаягъа да иерге тамыр.
Не къыйынлыкъгъа да эрча тюберге,
Чыдаргъа, тёзерге, болургъа сабыр.
 
Юренеме терекден: джашаргъа, ёлюрге да,
Халкъгъа берирге да — солургъа хауа,
Халкъгъа берирге да — ашаргъа кёгет,
Ахыр кюн а — чыдаргъа балтагъа,
мычхыгъа да...
 
Джашауда болуучанды алай —
Игилик этгенинг этеди аманлыкъ.
Аны ючюн къурумаз адамлыкъ — 
Терек юретеди джашаргъа алай.
 
Табигъатны ёлтюрген — ёлтюреди кесин.
Чегетни къурутхан халкъ,
Алайдан кеси да болады талкъ — 
Аны ангылар чакълы уа барды ангысы, эси.
 
Табигъатын ёлтюрген адам,
Ол — тюлдю адам.
Табигъатын сакъларгъа, тазаларгъа,
айнытыргъа —
Буду борчу адамны.
 
Къарайма табигъатны кесине, суратына
да.
Бир кюн бир джетерме муратыма да:
Табигъатча турурма да джашаб,
Къаяда терекге къалырма ушаб,
Къанатлы тау суугъа къалырма ушаб.
 
Терек чапракъланы шуулдагъанлары,
Суу шоркъаланы шоркъулдагъанлары,
Джырымы сёзю, макъамы болурла,
Мен кетсем да джашаб турурла.
 
Джыр-назму неди, неденди?
Тилленнген табигъатды ол.
Адам табигъатдан келгенди,
Ары да къайтарлыкъды джол.
 
Ма алай джууукъду бизге табигъат,
Небиз да анданды, арыды.
Ма аны ючюн къоркъутмайды мени ахырат,
Ма аны ючюн кёлюм да джарыкъды.
 
АХЫРГЪА ДЖУУУКЪЛАША
 
Заманым, тауда кийикча, барады кетиб.
Акъ барсым бла Къазакъ бёрюм, джетиб,
Аны тутхан, тохтатхан да этерле.
 Алай а,
 Тохтатыргъа керекмиди аны?
 
Заманым, Апсатыны къызыча, барады
кетиб.
Аны кюнлерин, айларын, джылларын да,
Ёлтюрюр керекли къалмадым мен...
Аны ючюнмю келе болур джырларым да
Бийнёгерни джырын.
 
Бирди Тейриси адамны, заманны да.
Биле тургъанлай аны да,
Кетгенча менден ангым, эсим — 
Берилген болджалны къысхартама кесим.
 
Заманым ётгенлей джер-кёк ауушдан,
Кюртле юзюллюкле салах тауушдан.
Болсам эди джашаб ауушхан — 
Къыйналмаз эди манга джамагъат.
 
Кетиб баргъан заманымы ызындан — 
Чыгъыб баргъан джанымы ызындан — 
Къарайма. Хырылдайды барс, улуйду бёрю.
Джети къат Кёкде сакълайды Тейри.
 
Не айтырымы билмейме Анга.
Аманны кеминде чыгъама тангнга.
Кёреме, къайры къарасам да, аны — 
Джууукълашыб келген ахырзаманны.
 
Башханы заманын ёлтюрген къой,
Кесини заманын къысхартхан да —
мурдарды.
Джашаугъа хыянат болгъанла — бары,
Бийнёгерча бошарыкъдыла джашауларын.
 
Бийнёгерча, кетеме джашаудан.
Ол ана къарнашына марал сют излей,
Бегигенди къаягъа. Мен а не излей,
Джетдим джашау-ёлюм ырджыгъа?
 
Бири хырылдай, бири да улуй,
Чабадыла барс бла бёрю.
Заманым кетди, джан алыучу джетди...
Энди не айтыр манга Тейри?
Мен да не айтырма Анга?
 
ШИМАЛДА ТИЛЕГИМ
 
Бурулуб Къыбылагъа Шималдан
Къылама намаз.
Биринчи тилегим Аллахдан:
Джашасын Кавказ.
 
Адам улугъа, бютеу дуниягъа
Излесем да насыб,
Ата джуртсуз а, Ана тилсиз а — 
Болурем джазыкъ.
 
Шимал Джолда мен тюбейме
Джюз тюрлю инсаннга.
Аллахны джюзюнчю атын
Излегенча ала,
 
Излейдиле ёз джуртларын
Эмда тиллерин...  
Аланы кёре, уллу Аллахдан
Дагъыда тиледим:
 
«Бир адамны, бир халкъны да
Джуртсуз, тилсиз этме.
Бир адамны, бир джуртну да
Тилсиз, джуртсуз этме.
 
Бер адамгъа Къалам, Китаб.
Ол джазыуун джазар кибик,
Тилин, джуртун сакълар кибик,
Бер адамгъа Къалам, Китаб».
 
Мен бошаргъа къылыб намаз,
«Эртде бергенме,- келди ауаз. -
Аласыз джашагъан халкъ -
Дуниядан болады талкъ».
 
Кёлде къанай джара эм таб,
Мен къарадым Джуртум таба,
Мен къарадым Халкъым таба:
Къайда Къалам, къайда Китаб?
 
ДЖЕТИ ЭЛИБДЕН КЪУРАЛГЪАН СЁЗ БЛА...
 
Мен Шимал Джолда баргъанлы — джети
джыл.
Джети джылгъа джазгъанма джети джыр.
Джетегейлини — джети джулдузну —
джарыгъы алада.
Темиркъазакъ джюрегими — Къазакъ
бёрюню — улууу алада.
 
Ол джети  джырны мен
Джазгъанма  джети харифден къуралгъан
алфавит бла.
Ол джети хариф, ол джети белги — джети
къат Джерча.
Ол джети хариф, ол джети белги — джети
къат Кёкча.
 
Ол джети хариф джетеди меннге
ангыларгъа Джерни, Кёкню да.
Ол джети элибден къуралгъан Сёздю кючю
джюрекни да.
Джети хариф джетеди джазаргъа атын
халкъымы-джуртуму.
Ол джети хариф бла байламлыды
джашауум-джазыуум.
 
Джетини ташасы кёбдю — ол меннге
Джерди эмда Кёкдю.
Джети эм багъалы санды манга.
Ол джети элибден къуралгъан Сёз бла
Ачама эмда джабама китабымы.
 
ТЕРЕКГЕ ТАЯН ДА, КЁЛГЕ КЪАРА
 
Джашла ёлюмню сюргенча,
Къартла да ёлюмден къачханча,
Кёл тёгерегине айланалла чабыб.
 
Чапыракъ арыта тургъан къачхы терекле,
Джазыкъсыннганча къарайла алагъа.
Джел сюрюб баргъан чапракъларынамы
Ушата болурла чабыб айланнган адамланы
да?
 
Бир сары чапыракъны къолума алыб,
Къол аязыма къарагъанча, къарайма.
Джазыууму кёргенча болама анда — 
Джукъ да айталмай, тынгылайма.
 
Сюелебиз терек бла адам.
Учхан чапракълагъа, чабхан адамлагъа
да къарай.
Бир-бирибизге ушайбыз къалай.
Къыш, сууукъ къыш сакълайды алда.
 
Джангыз джан — Джангыз Терекге таяныб
— 
Бузлай тебреген кёлге къарайма.
Чапыракъла джаба баргъан кесибизни
Кёреме бузлай тебреген кёлде.
 
Чабыб айланнган адамланы да,
Сын болуб тургъан тереклени да —
Барын да кёреме кёлде.
 
Джангыз адам — Джангыз Терекге таяныб,-
Алгъын,  баргъан суугъа къарагъанча,
Энди — тохтаб тургъан суугъа — кёлге
къарайма.
Къабырчакълана тургъан кёлге къарайма.
 
Чапракъла джауадыла юсюбюзге.
Аланы тюблеринде къаллыкъбыз кёб
турмай.
Кёл тёгерегине чабадыла къартла,
джашла,
Кёл ичине къараргъа эслерине келмей
неда базмай.
 
Боллукъну билирге излей эсенг, кёлге
къара.
Анда кёрлюксе кесинги, къалгъанланы да.
Анда кёрлюксе ахырзаманны, къалюбаланы
да.
Къач ала, Терекге таян да, кёлге къара.
 
Кёрлюксе анда чёбню да, Кёкню да.
Сауну, шауну да кёрлюксе анда.
Джазыуунгу кёрлюксе анда.
Дунияны джазыуун да кёрлюксе анда.
Къач ала, Терекге таян да, кёлге къара.