Хоу, Сюебиз Биз Бу Джуртну - 01

ЛАЙПАНЛАНЫ БИЛАЛ
Бу китаб 2010 джыл, сентябрны 9-да, орта
кюн, Ораза ачылгъан кюн, джазылыб
башланнганды.
 
 
ХОУ, СЮЕБИЗ БИЗ БУ ДЖУРТНУ 
Норвегияны гимни (кёчюрген Лайпанланы
Билал)
 
1
Хоу, сюебиз биз бу Джуртну
Тюз ёрге баргъан.
Таб, аны кёлеккесин да
Чайкъала тургъан.
 
Биз сюебиз тютюнюн да,
Оджакъдан чыкъгъан.
Отну бир да джукълатмазбыз
Бабала джакъгъан.
 
2
Харальд Джуртну сакълагъанды,
Хокун да алай.
Ёз джерге къууат салгъанды,
Эйвин да джырлай.
 
Былайда къаны бла Олаф
Къурагъанды джор.
Сверре да бек даулашханды
Римге болмай къор.
 
3
Душманнга къобханла бары –
Къарт, джаш да бирден.
Къайыкъларын Торденсшольд да
Урушха тизгенд.
 
Бийчеле да сермешгенле
Аямай къан-джан.
Джашауларын этгендиле
Ёз джуртха къурман.
 
4
Саныбыз бек аз болгъанды,
Болса да алай –
Джурт ючюн ёрге тургъанны
Джау хорлар къалай.
 
Юйюбюзню кюйдюрюрбюз,
Кирмез ючюн джау.
Фредриксхалгъа салайыкъчы,
Барыбыз махтау.
 
5
Джазыу бизге къаш-баш тюймей,
Турса уа айхай.
Эркинлик деген кёккёз а
Айтды ол кюн : Хай!
 
Аны ючюн хар неге да
Биз тёзе келдик.
Аны ючюн, аны бла
Джашадыкъ, ёлдюк. 
 
6
Джау къачды онглар кюч табмай...
Баш ёзюр келди.
Къол берди бир сёз да айтмай,
Биз да къол бердик.
 
Дерт дегенни джууукъ иймей,
Къарадыкъ ёрге.
Энди ма биз юч къарнашбыз,
Ёмюрге бирге.
 
7
Къадарынга табын, Но́рге:
Этгенде тилек,
Ол кёкдеги эшитгенди,
Болушханды бек.
 
Джуртубузну къоругъанбыз
Аямай къан-джан.
Хакъыбызны джакълагъанбыз –
Биз да – халкъ, инсан.
 
8
Биз Ата джуртну сюебиз
Тюз ёрге баргъан.
Таб, аны кёлеккесин да
Чайкъала тургъан.
 
Биз сюебиз тютюнюн да,
Оджакъдан чыкъгъан.
Отну бир да джукълатмазбыз
Бабала джакъгъан.
 
МИНГИ ТАУ
(толу варианты!!!)
Семенланы Исмайылны (Джырчы Сымайылны)
джырын макъамы бла джырланыргъа да
боллукъ болур;
Сёзлери: Ёлмезланы Мурадин, Лайпанланы
Билал.  
Гимнни официал
байрамлада-джыйылыулада сайланнган
юзюгю джырланныкъды.
Эжиую «ля иляха илляллаху, ля иляха
илляллах» деб, айтылыргъа да боллукъду.
 
1
Джети къат Кёкню чегинде
Джашайды бизни халкъыбыз.
Тауубуз бизни Мингиди,
Минги таулула – атыбыз.
Ай бла Джулдуз нюр джая,
Джарыкъ джаналла башынгда.
Ас-Алан = Малкъар-Къарачай
Туугъанды сени Ташынгда.
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда
 
2
Билсек да тюзню, тенгизни,
Ата джурт сенсе Аллахдан.
Сакълай келгенсе сен бизни
Къара кючледен, палахдан.
Джаныбыздан да багъалыды
Къадау ташынг Сени бизге.
Къор болайыкъ, махтау салайыкъ
Джандет кибик джерибизге.
Эжиу:
 
3
Къылыч бла келген къылычдан ёлюр,
Халкъ кючлюд къурчдан, темирден.
Биз чыдагъанбыз, къайыталгъанбыз
Эки кере да сюргюнден.
Ислам динибиз, тюрк да тилибиз,
Ёхтем Кавказ да джуртубуз.
Хар бир сынаудан ёте барабыз,
Юзюлмез бизни джолубуз.
Эжиу:
4
Бизни дуньягъа танытхан –
Миллет тамгъабыз, белгибиз,
Кечебизни да джарытхан
Чыракъ тауубуз, Мингибиз.
Сени ючюн сермеширге
Нарт уланлача хазырбыз.
Душманны Санга ийгенден эсе,
Биз шейит болуб къалырбыз.
 
Эжиу:
5
Сен бизни халкъны джаныса,
Тураса бирча ариулай.
Чабалла акъ барс, джанлы да
Сени душмандан къоруулай.
Сен Эуро́паны башыса,
Эркин Кафказны къадауу.
Сени бизге тыйыншлы кёрген
Аллахха болсун махтауунг.
Эжиу:
6
Минги Тауубуз, чыммакъ Тауубуз
Азан тауушха ушагъан.
Къаллай насыбды, къаллай къууанчды
Кёк тенглигинде джашагъан.
Нюр тауча, байлаб тураса
Сен Кёк бла Джерни арасын.
Кёб аты болгъан Минги Тауубуз –
Уллу Аллахны саугъасы.
Эжиу:
7
Кёкге чыгъыбмы бараса,
Келибми къалдынг кёкледен?!
Минги Тауубуз, Тейри Тауубуз
Джаратылгъанбыз биз Сенде(н).
Кёлтюрюледи кёлюбюз
Сен кёрюннгенлей къарамдан.
Алан халкъыбыз кюч алад
Зем-зем сууунгдан , хауангдан.
Эжиу:
8
Сен кёрюнесе къуру да
Джети къат Кёкден эннгенча.
Сеннге къараса джаяу да болад,
Ол Боракъ атха миннгенча.
Санга сый бере, кёргенлей,
Тюшгенди таулу атындан.
Джашаргъа да, ёлюрге да
Излегендиле къатынгда.
Эжиу:
9
Кёк мёлеги да, джер адамы да
Сеннге сюелле къараргъа.
Бизни бир-бирге тыйыншлы кёрген
Шукур этейик къадаргъа.
Сен Кёкге джууукъ этесе
Адам улуну дуньяда.
Сен чыммакъ Минги Тауубуз
Болгъанса бизге Орайда
Эжиу:
10
Нюр тауда келе тургъанды
Файгъамбаргъа да керамат.
Нюр тауну Кавказ къарнашы
Сенде болгъанбыз джамагъат.
Минги Тауубуз, чыммакъ тауубуз
Уллу Аллахны саугъасы.
Санга къараса шош болад
Кёлню-джюрекни къаугъасы.
Эжиу:
11
Сен ёхтем сюелген чакъда
Джукъланмаз тыбыр отубуз,
Бирликде – тирлик, тирилик!
Джашна сен, Алан джуртубуз!
Байрагъыбыз шууулдайды
Каф(каз) тауланы тёрюнде!
Джашар халкъыбыз, джашнар халкъыбыз
Ёмюр-ёмюрлюк джеринде.
 
Эжиу:
12
Сен сыйыбызса, намысыбызса,
Кёлюбюзню этесе тау!
Биз къылычынгбыз, биз къалкъанынгбыз
Киши салмазча санга дау.
Нарт Минги Тау, сени бла
Келир кюнюбюз – аламат!
Алан халкъыбыз, мийик Джуртубуз,
Уллу Аллахха аманат!
 
Эжиу:
О-о рай-да, орай-да, рай-да,
Орайда, райда, орайда.
Орайда-райда, орайда-райда,
Орайда-райда, орайда.
ДЖАРЫЛГЪАН ДЖЮРЕК 
 
1
«Бу джюрек бла юч джылдан ары
Джашаялмазса»,- дедиле хекимле.
Джер джашаудан арыса джюрек –
Болушурла, болушалырла кимле?
 
Ёрге къараб мен этдим тилек,
Джети джыл джашау тиледим Аллахдан.
Ышаргъанча этди башымдан къараб Кёк –
Къутулгъанча болдум къайгъыдан,
палахдан.
 
Джети джылгъа мен умут этдим
Джазаргъа халкъны сагъышын, джарсыуун,
Джазаргъа аны кёлюн, джазыуун.
Къарыуу чексиз болушурму керти?
 
Мен бир бурху джан – къарыусуз,
болумсуз,
Тюз джолда да кёб кере тайгъан,
джыгъылгъан,
Болгъан кибик аякъсыз, къолсуз,
Джюрексиндим, кёлсюз болуб, джангыдан.
 
Юч джыл кетди – ёлмедим мен,
Джети джыл кетди – мен а алкъын сау.
Аллахха болсун шукурла, махтау,
Алай а, муратыма джетмедим мен.
 
Кёлде-джюрекде кёбдю джара, таб:
Тил да, халкъ да туралла ёле.
Ол затны тутарча кёзге,  
Умут этгенимча джазалмадым китаб.
 
Халкъны къутхарлыкъ айталмадым Сёз.
Джетмеди фахму, джетмеди заман.
Биягъы мен тиледим Аллахдан:
«Файгъамбарыбызгъа чакълы бир ёмюр
бер.
Ол заманнга да джазалмасам джукъ...».
 
Тохтайым, айтмайым джукъ.
Мен мадар этсем – Аллах къадар этер:
Болайым таукел, болайым сабыр.
Джанымы алыргъа ашыкъмагъан Аллах,
Айтыр сёзюмю ауузума салыр.
 
2
Ненча тилегими къабыл этди Аллах.
Адам болургъа меннге заман да, амал да
берди.
Мен а палахдан къутулгъан сайын
Анга берген сёзюмю унута келдим.
 
Гитче палахла бла тюшюндюрюб Аллах,
Уллу палахладан сакъларгъа изледи.
Мен а аны ангылаб къоялмай,
Дау айтыргъа да турмадым артха.
 
«Биз кёлтюралмазлыкъ джюк тюлдю
джашау,
Бизни бюгаллыкъ кюч тюлдю ёлюм да»,-
Дедим да, Аллахха салдым махтау,
Иймандан толса, джарыйды кёлюнг да.
 
Дагъыда бираздан хакъ джолдан
джанладым.
Келди башыма джангы къайгъы, палах.
Кёб тилегими къабыл этген Аллах,
Болушмады бу джол. Ангыладым.
 
Алай а, энди тюзелирге
Къалмагъанды къарыу не заман.
Сейир тюлмюдю: Аллах джаратхан адам
Былай ёч болгъаны терсейирге.
 
3
Халкъны ненча тилегин къабыл этди
Аллах –
Эки кере къайтарды сюргюнден.
Тюшюнмеген, хакъ джолгъа тюзелмеген
халкъ,
Башхалыгъынг бармыды сени сюрюуден?
 
Ислам динине тюл эсе бек,
Ана тили да тюл эсе керек,
Ата джуртуна да тюл эсе сакъ,-
Къалай сакъланыр тюб болмайын халкъ?
 
Къара таныгъанын да унутса,
Ким болгъанын да унутса,
Къайры барлыгъын да унутса –
Къалай къалыр тас болмайын халкъ?
 
Бирикдиреди халкъны иннет.
Джокъду алайсыз миллет –
Къалады ол чыракъсыз, джолсуз,
Джокъду анга Ай бла джулдуз.
 
Дин-тил болмаса керек,
Джурт-къраллыкъ болмаса керек,
Ала ючюн турмаса ёрге,
Халкъ ёледи, киреди кёрге.
 
Башханы алады динин,
Башханы алады тилин,
Адетин, къылыгъын алады,
Башханы къанын джангыртады,
Кеси уа болады тюб.
 
Бу кертини  англамаса халкъ,
Кесин сакъламаса, къорумаса халкъ –
Узаймайын боллукъду талкъ.
 
Тамблагъа къарайма къоркъуб.
Кюрешеме джазыб, окъуб.
Халкъыма, джуртума келгенме къайытыб:
Гюнахдан чыгъаргъа — англатыб, айтыб.
 
Тауланы басыб турады тубан.
Кёрюнмейди халкъ не адам.
Тубан ачылса не кёрюр кёзюм?
Аллах, бер сабырлыкъ, тёзюм.
 
ЭТЕЙИК САГЪЫШ, ОНОУ
 
Ким джашауун, ким саулугъун,
Ким бёркюн, ким джаулугъун
Тас этгенле сюргюнде.
14-джыллыкъ зулму кёпюр,
14-джыллыкъ сыйрат кёпюр
Сынау эди хар кимге.
 
Сталинни, Берияны
Совет властны, партияны
Къаргъайелле хар кюнде.
Болалмаелле сарыджилик — 
Туугъанла да сюргюнде.
 
Сибирияны бузларында,
Азияны къумларында
Къалды джарымы халкъны.
Адам тюлбюз, халкъ да тюлбюз –
Унутхан кюн биз аны.
 
Джыйырма эки минг сабий
Къырылгъанды тюзледе.
Аллай бир да къарт-къарыусуз...
Да не хайыр сёзледен.
 
Халкъны джарымы ёлдю,
Джарымы болду сакъат.
Джуртха къайытханла́ да,
Джашаялмайла рахат.
 
Къыйынлыкъ кетмей эсден,
Ёлтюреди аланы.
Бурунча джюз джыл болгъан
Кёрмезсиз таулуланы.
 
Буруннгу Къарачайдан,
Не буруннгу Малкъардан
Къалмагъанды бир джукъ да.
Рахатлыкъ да, саулукъ да
Кетгенле  халкъыбыздан.
 
Болмаса къраллыгъы,
Халкъны къалмайд халкълыгъы.
Ол джыялмайды эсин,
Сакълаялмайды кесин.
 
Къабарты-Малкъар деген,
Къарачай-Черкес деген
Не джумхуриетди бу?
Халкъланы къатышдырыб,
Джокъ этиу иннетди бу.
 
Бир халкъны эки бёлюб,
Бирин Черкесге къошуб,
Бирин да Къабартыгъа –
Барадыла джангызгъа.
 
Бёрюле бла итлени
Талашханларына къараб,
Орман аю харс урады
Кесин обургъа санаб.
 
Обур огъуна болур –
Ичеди къаныбызны,
Алады джаныбызны...
Кеси тюл эсе да,
Оноучусуду обур.
 
Оноучула, ёзюрле
Оюнла кёргюзюрле.
Чачханла́ СССР-ни,
Чачарла Эресейни.
 
Биз хазырбызмы анга?
Биз разыбызмы анга?
Огъай, минг кере огъай.
Бизге сормазла, айхай.
 
Оноуу тоноу болгъан,
Бизге сорурму оноу?
Тынглаб турмайыкъ ёзге,
Оноу керекди бизге.
 
Халкъны, Джуртну да къоркъуу,
Ёлюм къоркъуу басханды.
Тил ёлсе, халкъ да ёлдю.
Тёрт джары чачылгъанбыз.
 
Керекди джыйылыргъа,
Бир оноугъа келирге:
Къутхарыргъа керекди
Ана тилни ёлюмден.
 
Уятыргъа керекди
Халкъны ангысын-эсин.
Кетерикди чынгылдан
Ол эскермесе кесин.
 
Итге бурула барады
Туугъан да бёрю болуб.
Джашайбыз джуртубузда
Джюз халкъны бири болуб.
 
Келеди къоркъуу къайдан?
Бармыд къутулуу андан?
Этейик халкъгъа сагъыш.
Тау джуртну басхынчы къыш.
 
ТАУЛА ТАБА БАРАДЫЛА ДЖЕЛПЕКЛЕ
 
Акъ джелпекле тизилгенле тенгизде.
Дууадакълагъа ушайдыла ала.
Акъ сёзге да ушайдыла ала.
Барадыла тюшдеча, тенгизде.
 
Акъ джелпек – ючкюл къанаты къайыкъны.
Къууанады аяз сыласа аны –
Къалтырайды, титирейди, джанланады:
Учуб кетерге уа джетмейди къарыуу,
Алай болса да, учханчады барыуу.
 
Учханлача джаякъла бла тауладан,
Кёк тенгизде акъ джелпекле баралла.
Акъ назмуда тизгинлеча кёрюне,
Акъ джелпекле – акъ умутла – баралла.
 
Ашыгъалла ала къайры – билмейме,
Ашыралла тенгиз къушла аланы.
Халым тюрлюдю – джашамайма, ёлмейме –
Ол джанында кёреме да тауланы.
 
Акъ джелпекле таула таба баралла –
Керек эдим эртде огъуна эслерге.
Акъ джелпекле чыгъыб мени кёлюмден
Башлагъанла кърал чекден ётерге.
 
Тенгиз чек да тыялырмы аланы –
Бек кючлюдю тартыулары тауланы.
Къарауул кемеден юредиле кёпекле.
Таула таба барадыла джелпекле.
 
БАТЫБ БАРГЪАН КЮН БЛА АТЫБ КЕЛГЕН ТАНГ
 
«Батыб баргъан Кюн бла
Атыб келген Танг»,- деб,
Адамла бизге къарайла алай.
Къачхы шылпы бла
Джазгъы джабалакъ
Бир-бирине тюбегенле къалай?
 
Кесим да сейирсинеме анга:
Къачхы сезимле – алысынча.
Алай а, зарланнган бизге,
Джылкъыбыздан тай тутсун барсын да.
 
Батыб баргъан Кюнме, билеме.
Ёзге, бютеу джылыуум, джарыгъым да
Къаллыкъдыла Сеннге, Сенде,
Ала бла бирге Акъ сёзюм, джаным да.
 
Ким джазына-джазыууна бек эртде
тюбейди,
Ким а – къач ала – менича.
Кюнча къарайма бирлеге,
Башхалагъа кёрюне менгирча.
 
Кертисинде уа ким болгъанымы
Билген – Кёк бла Сенсе.
Джокъду чеги къуанчымы:
Меннге
Бир кёргенинг бла багъа кесгенсе.
 
Батыб баргъан Кюнню таякълары
Къыздыралла сени – кюйдюрмей,
джумшакъ.
Менден айырылмаз ючюн,
Мийикден мийикге бараса чыгъа.
 
Алай эте келиб, чыгъарыкъса Кёкге –
Сора, къаллыкъбыз айырылмай.
Аны ючюн барды рахатлыкъ джюрекде,
Кете барама джазыугъа къайырылмай.
 
Къыйналса да – рахатды джан:
Къууанабыз бир-бирибизден –
Батыб баргъан Кюн бла
Атыб келген Танг.
Тюбешгенбиз айырылмазгъа –
Батыб баргъан Кюн бла
Атыб келген Танг.
 
Сюймеклик – дууабыз бизни:
Джокъду къоркъуу кёзден не сёзден.
Джокъду насыблы дунияда бизден:
Биз экибиз – тёнгек бла джан.
 
Мен кетеме Кёкге, сен къаласа Джерде.
Къайда болсам да, мен сеннге ышыкъма.
Сен Джерден кетерге ашыкъма –
Джарты къалгъан ишлерибизни тындыр.
 
Мен кёрюб турлукъма сени
Мийик Кёкден джулдузча къараб.
Узакъдан да турлукъма джараб –
Сен Джерде тур – берекетисе Джерни.
 
«Батыб баргъан Кюн бла атыб келген
Танг».
Адамла бизге къарайла алай.
Зауаллыла, билмейле ала
Болгъаныбызны тёнгек бла джан.
 
Наратла баралла ёрлеб къабыргъагъа,
Бир-бирлери уа къаягъа да ёрлейле.
Ала кёкге чыгъаргъа излейле –
Мен махтау салама алагъа.
 
Къаяда наратча кёрюнсенг кёзюме,
Кёкден узалыб алырым келеди.
Алай а, сен эс бурма мени сёзюме,
Къайыкъгъа къайгъырады тенгизде кеме
да.
 
Билмейди бир джан
Къалай сюйгенлерин бир-бирин
Батыб баргъан Кюн бла
Атыб келген Танг.
 
СЕРМЕШЕ ТУРГЪАНЛАЙ ЁЛ
- Тыш къралгъа, тынч джашаугъа келгенсе,
Джюрегинги барды мадар багъаргъа.
Палахладан, къайгъыладан кенгдесе –  
Разымыса джашауунга, къадаргъа?
- Ата джуртум тюшеди да эсиме,
Ана тилим тюшеди да эсиме,
Къыйынлы халкъым тюшеди да эсиме —
Разы болалмайма джашауума, кесиме.
Не этерикме мен бу дунияда джашаб,
Ёле тургъанын кёре эсем тилими,
Ёле тургъанын кёре эсем элими,
Башхала кючлей эселе джерими...
Халкъым кетсе, мен къалгъандан не
хайыр?
Назму джазама – джокъду адам окъургъа.
Джюреги сангыраугъа, сокъургъа,
Баш ургъаннга дуния малгъа,
къуллукъгъа –
Манкъуртлагъа неда къуллагъа
Ёзден сёз, эркин назму керекмиди?
Алай а, Кёкден келеди ауаз:
Сен сёлешиб турма да, сермеш.
Сермеше тургъанлай ёл.
Сени борчунг олду.
Хакъны, халкъны да алларында
Хар бир эркишини олду борчу».
ЮЛЮШ
«Къошда джокъгъа — юлюш джокъ»
дейдиле.
Алай а джюрекде барды сабырлыкъ.
Не джетмесе да Ата джуртда меннге,
Джетерик болур бир кёр юлюш –
къабырлыкъ.
ШАЙЫРНЫ ДЖЮРЕГИ
 
Назму бёркю, башлыгъы, джамчысы
Кюн амандан – шайырны кесин тюл, –
Халкъын-Джуртун кюрешелле сакъларгъа.
Шайыр а –
Ачыкълай къалады джелге, бораннга да.
 
Бёркюмю кийдиреме тау джуртуму башына,
Чырмайма бойнуна башлыгъымы,
Джамчымы къаблайма юсюне –
Нарт джашлыгъымы кёргенча болама,
Тамбламы да кёргенча болама –
Кёргенча болама къадарымы.
 
Акъ башлыкълы, къара джамчылы деу –
Къара таугъа, Акъ таугъа да ушайса,
Къара кюннге, акъ кюннге да ушайса.
Ой акъ башлыкълы, къара джамчылы
джазыу.
 
Назму бёркю, башлыгъы, джамчысы
Кюн аманда шайырны кесине тюл, –
Халкъына-Джуртуна болалла ышыкъ.
Шайыр джан а къалады джаланлай,
ачыкълай.
 
Шайыр джюрегинден этген
Бёрк-башлыкъ-джамчы
Къутхаралла Халкъны-Джуртну,
Шайырны уа тауусулады джюреги...
 
Шайырны алайды джазыуу, джашауу.
Аны джюрегини джашнауу
Джазгъы кёкню, джерни да тюшюрелле
эсге.
Джашнайды джер, джашнайды Кёк.
Алагъа ушайды джюрек.
Алада джашайды джюрек.
Алгъын ала джашай эдиле джюрекде,
Энди алада джашайды джюрек.
 
МИНГИ ДЖУРТУМ
 
Джурт!
Бизге сени сууунг да – джууурт,
Хауанг да – суусаб.
 
Джуртум – Джыртум.
Джур-тум. Джыр-тум.
Тум ала, тум къара
Алан Джуртум, Къарачай джуртум!
Акъ кечем, къара кюнюм да,
Акъ бёркюм, къара чебгеним да –
Ислам динли, тюрк тилли Кавказ джуртум.
 
Ит-тил-чапырагъынг да бола,
Джазыу-Тил-чапырагъынг да бола,
Бёрю ауузун байлагъан сёзюнг да бола,
Хазырларынгда бир огъунг да бола,
Джашайма.
 
Джуртум – джырым, тилегим, дууам да
мени.
Тауум да – Минги, кёлюм да – минги.
Кёз байлай, келсе уа ингир –
Айырылмаздан къучакъларыкъма сени,
Минги джуртум, джандет джуртум мени.
 
КЕРАМАТЛЫ                           
                 
 
Таша, тамаша тауушланы эшитген
къулагъы,
Аланы да джыргъа-назмугъа бургъан
къаламы,
Джанында хамайылы, къолунда мынчагъы –
Хакъ сёзню, Акъ сёзню да айталгъан
Джырчы Сымайыл.
 
КЪАЧ БЛА ДЖАЗ
 
1
 
Кюз арты. Терек бачхада
Бишген кёгетлени джыяды бир къыз.
Джюрек бачхада бишген сезимлени уа
Ол къызгъа узатама кесим.
 
2
 
Къачхы бачхагъа джаз киргенча,
Алай кёрюнеди ол къыз.
Къачхы джюрегим ачылыбды джазгъа –
Аккыллы бола, къарайды къыз.
Сора, ышарды да – кёрюндю
Кече арасында тийгенча Кюн.
БИЗНИ АДАМ ЭТГЕН, ХАЛКЪ ЭТГЕН
Бир Кёк адамы бола,
Бир джер адамы бола –
Кёк-джер адамы бола,
Тейри адамы бола,
Джашайма алай.
Джер аягъымдан,
Кёк тамагъымдан
Алгъан кёзюуле да болалла.
Ол заманда
Къутхарады мени
Не Хакъ сёз,
Не Акъ сёз.
Ёле, тириле,
Джер бла Кёкде
Джашайма алай.
Назмула, аятлача,
Келелле эниб.
Ала джашарыкъла
Мен къалсам да ёлюб.
Ала къутхарлыкъла
Ёлюмден мени.
Алай а, тилни
Къут-ха-ра-лыр-ла-мы?
Тил ёлсе –
Ёллюкме мен да,
Ёллюкле ала да.
Ана тил ючюн
Сермешеме мен,
Сермешеди назмум да.
Дин къазауатда ёлген
Болады шейит.
Джурт къазауатда ёлген
Болады джигит.
Тил къазауатда ёлген а?
Иманы-дини кючлю болса,
Халкъ сакълар джуртун, тилин да.
Бурулады Кёкге джюрегим, Сёзюм да:
Бизни джаратхан
Тюб этиб къоймаз бизни.
Келеди Кёкден ауаз:
Этсегиз мадар – этерме къадар.
Дин-тил-джурт къазауатха киребиз
Назмум, кесим да.
Халкъны ёлюмден къутхарыуду
Ангым, эсим да.
Бизни Адам этген, Халкъ этген –
Дин-Тил-Джурт.
Аланы къорууларбыз, сакъларбыз –
Тюл эсек манкъурт.
УЯН
Келген сагъатда джарыкъ танг атыб,
Харам джукъугъа турма батыб:
Тур сен да танг бла бирге.
Кюнюнгю башла
Къуллукъ этиуден Аллахха-Тейриге –
Тейри адамыса сен.
Абдез ал да, ую намазгъа.
Тиле рахатлыкъ элинге, Кавказгъа.
Джууукъгъа, узакъгъа – бютеу дуниягъа
Тынчлыкъ-рахатлыкъ тиле Аллахдан.
Тиле Джерни халкълары ючюн.
Инсан, миллет хакълары ючюн
Кюреширге иннет эт, ант эт:
Алайсыз –
Болаллыкъ тюлсе Адам не Поэт.
Къуран тилинде – сурала, аятла.
Ана тилингде – хапарла, назмула.
Хакъ сёзге да, Акъ сёзге да болайыкъ
сакъ:
Аласыз – джокъду не Адам, не Халкъ.
Танг келеди джарыб, атыб.
Джанынгы терезелерин – кёзлеринги ач:
Табигъатда барды къууанч –
Джангы танг келеди атыб.

Джангы кюн келеди Джерге.
Тангны, Кюнню ал да нёгерге,
Атлан джолгъа – болурса джетерге
Муратха. Бар. Хакъ джолда бар.
Аллаху акбар.
ТЮРЛЮДЮ АДАМ
Бек тюрлю джанды адам.
Башына этмез да мадар,
Ауур, ачы кёрюнюр къадар.
Башын кеси сугъар палахха,
Дагъыда дау салыр Аллахха.
Хакъ джолда барыргъа унамаз.
Терс джолда абынса, джыгъылса уа,
Аллахдан болушлукъ тилерге уялмаз.
Бек къуджур джанды адам.
БИР АДАМ БАР ЭСЕ...
Къара таныгъан, къара джайгъан
Бир адам бар эсе халкъда,
Ол халкъ Хакъ джолгъа къайытыр деб,
Барды умут.
Инсан, миллет хакълары ючюн
Кюрешген бир адам бар эсе халкъда,
Ол халкъ хакъын табар-къайтарыр деб,
Барды умут.
Хакъ сёз бла халкъны нюрлендирген
Бир имам бар эсе халкъда,
Хакъсызлыкъгъа, намыссызлыкъгъа
Хорлатмаз кесин халкъ.
Акъ сёз бла джюреклени игилендирген
Бир Джырчы, Назмучу бар эсе халкъда,
Ол халкъ Ана тилин унутмаз, тас этмез
деб,
Барды ышаныу.
Тарих эсни, миллет ангыны
Къозгъаб тургъан бир тарихчи бар эсе
халкъда,
Ол халкъ кесин, джуртун да
Сакълар деб, барды умут.
Бир адам
Бир адамны къой, бютеу халкъны да
Къутхарыргъа боллукъду –
Бащда болса билим,
Джюрекде болса иман.
СОРУУЛАГЪА ТАБАЙЫКЪ ДЖУУАБ
Халкъыбызгъа джетгенди заран.
Кимден, неден, къачан, къайда?
Турмайыкъ да тарыгъыб, джылаб,
Соруулагъа табайыкъ джууаб.
Хорлагъан эсе миллетни заран,
Сора азды ол халкъда иман.
Джашамагъаннга буюргъанча Аллах,
Джетеди кёб тюрлю палах.
Ёсмейди аны ангысы, саны да,
Бузулады джашауу, къаны да –
Сюрюуге бурулады ол,
Итлеге аш болады ол.
Тас эте джуртун эм тилин,
Тас эте намысын, бетин,
Джоюлады, чачылады халкъ,
Ахыры – болады талкъ.
Тюб болгъан халкълагъа къарай,
Думп болгъан тиллеге къарай,
Халкъыма этеме сагъыш –
Джашарыкъмыды Малкъар-Къарачай?
Халкъыбызгъа джетгенди заран.
Кимден, неден, къачан, къайда?
Турмайыкъ да тарыгъыб, джылаб,
Халкъны къутхарлыкъ табайыкъ дууа.
ПОЭТНИ ДЖУРТУ
Юйюм-кюнюм джокъ деб,
Шайыргъа боламыды тарыгъыргъа?
Адамгъа дуния малгъа табыныргъа
Джарамайды, шайыргъа уа – артыкъсыз да.
Поэт эсе адамны ёзю,
Сора, аны юйю-кюню да,
Къабыры, кебини да –
Сёзюдю, Сёзю.
Ана тилиди, Акъ сёзюдю
Джан джурту шайырны.
Поэт иманындан чыгъады
Унутхан кюн аны.
БУСАГЪАТДА ЭМ КЕРЕК МЕННГЕ
Бусагъатда эм керек меннге –
Къалам бла къагъыт.
Буруб кечеми да кюннге
Кюрешеме джазыб.
Къара къайгъыдан Акъ сёз
Къутхарады мени.
Сабырлыкъ, таукеллик да бериб,
Джашаугъа къайтарады мени.
ТАШ, ТЕРЕК, ДЖЮРЕК
«Кёб джат да, бек чаб».
Кюндюз бош ийген заманымы
Артха къайтарама деб,
Кече узуну джазама тохтамай.
Алай а, би́р халгъа
Эки кере кирмезсе.
Кетген заманны да
Ызындан джетмезсе.
Энди сёз да – башха,
Заман да башха.
Не болгъан болур
Терек бла Ташха?
Терекни кесгенле. Ансыз –
Таш да кёрюнеди джансыз.
Кюйген джулдуз – Таш,
Терексиз къалай болур баш?
Джулдуз Джангыз Терекни кёрюб,
Джети къат Кёкден эниб
Келген эди. Энди джокъду Терек.
Кюйген Ташха ушайды джюрек.
НЕ КЕРЕКДИ КЪАРАЧАЙГЪА?
Джети къат кёкден тюшген эсе да,
Джети къат джерден чыкъгъан эсе да,
Бу ташха –
«Къарачайны Къадау Ташы» дейдиле.
Джети къат кёкден тюшген Сёзюм,
Джети къат джюрекден чыкъгъан Сёзюм –
Хакъ Сёзюм, Акъ Сёзюм –
Къарачайгъа Къадау Сёз болалмазмы?
Анга
«Къарачайны Къадау Сёзю» деб
айтмазламы?
Джуртда Джангыз Терекге тенг боллукъ,
Къарачайны Къадау Ташына тенг боллукъ,
Бир Джангы Сёзню, Джангыз Сёзню
табалсам,
Аны Къарачайгъа Къадау Сёз эталсам –
Санарем адамлыкъ, шайырлыкъ борчумдан
да чыкъгъаннга.
Уллу Аллах, аллай фахму, аллай насыб бер
манга.
Азды дунияда иман, билим, окъуу:
Джангыз Терекни кесгендиле, билебиз,
Къадау Ташыбызгъа да барды къоркъуу.
Джангыдан чыгъар ючюн Терек да,
Джангыз Терекден болур ючюн Чегет да,
Сакъланыр ючюн Къадау Таш да, Терек да
–
керекди Къадау Сёз Къарачайгъа.
ДЖАНЫМ САУЛАЙ КЪАЙЫТЫРЫКЪМА ДЖАНДЕТГЕ
Агъыб баргъан къуу чапракъларына
къарай,
Терен бушууда сын къатханла терекле.
Озуб баргъан заманына алай
Къыйналады адамны да джюреги.
Джюрекни да болады заманы.
Аманы – бошалады ол да.
Чапракъладан толуду джол да,
Теблеген да гюнахды аланы.
Джангыз Терек – ол бютюн да мыдахды,
Нёгери да джокъду таяныргъа.
Не этейик, оноу этген – Аллахды:
Керек болур бойсунургъа къадаргъа.
Да алайды: оноу этген – Аллахды.
Ол джорукъгъа бойсунмагъан джюрек а,
Къарт болургъа унамагъан джюрек а –
Башхалагъа, кесине да – палахды.
Къаядан нарат терек къарайды:
Кёгергенлей кетеди ёмюрю.
Шайыр джюрек да туура ма алайды –
Тюрленмейди, билсе да ёлюрюн.
Нарт къолума джаш джюрегими алыб,
Билгич джюрегими къол аязыма алыб,
Къачны ичи бла мен Джаз таба барама.
Къыбыламалыкъ этеди джюрегим,
Джолну уа хорлайды джюрюген –
Сакъла мени. Кюн аманнга къарама.
Джетерикме айдан, джылдан болса да,
Къач да, къыш да – недиле поэтге?
Мен къартлыкъдан, ёлюмден да къутулуб,
Джаным саулай къайытырыкъма джандетге.
НАМАЗ БЛА БАШЛАНМАСА, БОШАЛМАСА
КЮНЮНГ...
Намаз бла бошалмаса кюнюнг,
Къалай джукъларса рахат болуб кёлюнг?
Намаз бла башланмаса эртденинг –
Къабыл болурму этеригинг, этгенинг?
КЪАРАЙМА ДЖАГЪАДАН
Кеси кесин джарлы этген бир адам,
Мен къарайма таула таба джагъадан.
Ата джуртха тансыкъ болсам да кемсиз,
Арабызда – мен ёталмаз бир тенгиз.
Джюрегими къайыкъ этиб ётерге,
Хаджи болсам да, Кязим хаджи тюлме мен.
Назму джазсам да, Джырчы Сымайыл тюлме
мен,
Къанатлы сёзюм бла кёктюн учуб кетерге.
Берилмегенди алагъача керамат.
Шыйыхлыгъым джокъду мени, не этейим.
Джюрегимде барады къазауат –
Тынгы-тынчлыкъ табалмайма, не этейим.
Ана тилди анасы поэтни,
Ол саулукъда поэтни да кёлю токъ.
Ол ёлмесе, поэтге да ёлюм джокъ.
Ана тилди къаны-джаны да аны.
Ата джуртду атасы шайырны.
Джангыз Тереги, Къадау Ташы да Джуртну
–
Шайырды, ана тилде дуа этген, джыр
этген.
Тилге-Джуртха джарлы джанын къор этген.
Джангыз Тереги, Къадау Ташы да Тилни –
Шайыр деген, Поэт деген Олду.
Шайыр джюреги –  чегиди Джер бла Кёкню:
Нюр джарыкъны тиллендирген олду,
Кюн таякъны сёлешдирген да олду.
Джуртсуз, тилсиз – джокъду джашау
шайыргъа.
Поэтни ол экисинден айырсанг –
Джашауу бурулады азабха. Насыбха,
Джуртсуз къалса да, тилсиз къалмайды
поэт.
Алагъа къуллукъ эте джашайды, ёледи
поэт.
Ёлюую да аланы джашарларына болады
себеб.
Барадыла таула таба кемеле.
Къыйналама айырылалмай аладан.
Ташаялла кёз туурадан кемеле...
Менгир кибик сын болгъанма джагъада.
ЭРКИНЛИК САКЪЛАЙДЫ АЛДА
Джигитле къайыталла Джуртха –
Джазгъы хауа айланады бери.
Мен да минеме атха
Болалсам деб, аладан бири.
Тизилге́нле ызындан Къарчаны
Адурхай, Будуян, Науруз , Трам.
Къылычларында аланы
Джылтырайды атыб келген Танг.
Джарытады аланы джолларын
Нюр джарыгъы джулдуз бла Айны.
Эслейме ол джолда баргъан
Татаркъанны, Умарны, Джаттайны...
Мен джырлайма аланы джырларын –
Заман къайытады артха.
Биз а барабыз алгъа,
Ат ёшюнле бла чача джылланы.
Къазакъ бёрюле да къайытыб Джуртха,
Къурайла кърал, болалла джыйын.
Халкъ-Джурт ючюн киреллле отха,
Бёрю къауумну кёлтюре сыйын.
Насыбы тутхан муратха джетерикди,
Кёбле, ой кёбле къаллыкъбыз джолда.
Ёзге Халкъыбыз – джашау этерикди,
Эркинлик сакълайды алда.
НЕ ЭТСИН ДЖЮРЕК ДА ДЖАРЫЛМАЙ
Джокъду дауум адамгъа, ёмюрге да:
Джазыуун хар ким джазады кеси.
Турдум къоркъуб джашаргъа, ёлюрге да...
Энди аны айтама несин?
Тарпан джюрекге салдым ауузлукъ,
Сезимле къалдыла сёзлеге бурулмай.
Энди бары къыйнайла мени –
Не этсин джюрек да джарылмай?
ТЕЙРИ АДАМЫМА МЕН
Бир джанлыгъа́, бир ба́рсха бурулады
джаным:
Джокъду ишек – тюрк къанды къаным.
Джаратыб мени Минги Тауну ташындан,
Тейри къараб турады башымдан.
Тейри адамыма мен.
САЛАМЫН АЛАЙЫМ ЁЛЮМНЮ
Дарман излей джюрегиме,
Айландым Джерни тёгерегине.
Тенгизлени, тюзлени да кёрдюм.
Джуртума тансыкъдан да ёлдюм.
Излесем да – табмадым дарман.
Халым мени – амандан аман.
Тюнгюлдюм да, болдум рахат.
Кёрюндю кёзюме ахрат.
Кетгенлени кёрдюм да анда,
Басдым кёлюмю:
Заманында келе-келиб,
Эшик ача эсе алагъа,
Сора,
Аман этмейин кёлюмю,
Саламын алайым ёлюмню.
БУРУЛУУ
1
Болса да туугъан джурту мийик,
Сакъды, бек сакъды кийик.
Бек болса да къаясы-тауу,
Кёбдю аны душманы-джауу.
Кийик кюрешеди сакъларгъа джанын.
Бёрю да, уучу да марайла аны.
Кийик къаргъамайды джанлыны –
Бёрюден къутхарлыкъды къаясы аны.
Къаргъайды кийик, джангыз, адамны –
Кёбле ачыгъанла къолундан аны.
«Тынчлыкъ-рахатлыкъ унутсун сени,
Илинмек аджал къурутсун сени.
Сен айланнганча бизни ызлай, марай,
Ёлюм да ызынгдан айлансын алай.
Джан къайгъыда айланнгын ёмюрюнг.
Калак итлеге аш болсун ёлюгюнг.