Хожа Бла Дин Ахлулары - 9
ойнай кетип, адамла анга:
- Хожа, алай соргъаныбызгъа айып этме.
Сен дунияда кесингден къужур адам
кёргенмисе? - деп соргъандыла.
- Дунияда къужур адам азмыды, - дегенди
Хожа. - Сёз ючюн, мен юйюмю эшигин,
терезесин жангыртдырыргъа бир агьач
устаны чакъырама. Ол келеди, алай
биргесине не аршын, не башха аллай зат
келтирмейди. Мен бергенни да алмайды.
"Мен былай этиучюме", - деп, эшикни,
терезени ёлчеулерин къулачы бла алып
башлайды. Бир заманда, къарасам,
къулачын да кёргенлей, арбаздан чыгьып
барады.
- Уста, къаярыса? - деп сёлешеме ызындан.
- Бусагъат къайтама. Тюкеннге барама, -
дейди ол, артха бурулуп да къарамай.
Къулачы да керилип, къыйналып баргъаны
себепли:
- Къой, бери къайт. Къатынны жиберейик, -
дейме, алай унамайды.
- Тохта, маржа, тохта. Ёлчеуюмю
буздураса, - деп, кёзлерин эки къолундан
алмай, бахча ичи бла тюкен таба барады.
Алайлай уругъа ташаяды. Къычырыкъ
эшитип, тёгерекден адамла чабадыла.
Келгенибизде, уруда сыртындан тюшюп,
къашы башы да къанай, къулачы биягъы
халда керилгенлей, кёзлери уа
къолларына къатханлай тура эди. Адамла,
уругъа узалып, аны бери чыгъарыр онг
этип башлагъанда, ол:
- Хей, жамауат! Сакъ болугъуз, ёлчеуюмю
буздурасыз. Къолларыма тиймегиз.
Чачымдан, сакъалымдан, башха затымдан
да тутугъуз, къолларыма уа
къатылмагъыз, маржа! - деп къычыра эди.
БЕЛГИЛИ ЁТЮРЮКЧЮ БЛА ХОЖА
Ётюрюкчюню ким сюеди? Аны Насра Хожа да
кёрюп болмагъанды.
Ётюрюкге усталыгъы бла Беш да Тау элге
айтылгъан Хасан бир кере аны элине
келеди. Андан - мындан келтирип, ол кёп
зат айтады. Ахырында былай бошайды:
- Жамауат! Энди барындан да сейирликни
айтайым. Бирледен эшитип угъай, кеси
кёзюм бла кёрген затды.
- Айтмай а! Айт - айт! - дедиле бир ненча
ауаз.
- Кертда, кезюнг бла кёрген зат эсе, айт,
- деди Насра Хожа да. Хасан - ётюрюкчюню
кёлю да кётюрюлюп башлады:
- Башда айтханымча, Малкъар ауузунда
халкъ бек тынч - ырахат жашайды.
Бусагъатда аланы къыйнагъан жаланда
бир зат барды: элни бир жанында кеси
аллына бир уллу хыяр битгенди да, бюгюн,
бюгече да тохтаусуз ёсюп барады. Асыры
уллу болгъандан, кюнню жарыгьын
тийреге жибермейди Аны себепли къыш
тюшген къар бюгюн да эрип бошаялмайды.
Халкъ жыйылып, кюн сайын тегерегинден
кесип ашайдыла, аны ючюн ёсерин
къоймайды. Элни басып къояргьа
къоркъууду.
- Тоба тоба!
- Кермейсе ол сейирни!
- Оллох - оллох, таланнган, аны,
тенгеретип, черекге атаргъа керекди,
ансы элни, жерни да басаргъа боллукъду.
- Аны тенгеретир кюч къайда! Къош ёгюзле
бла тартдырып да кёргендиле, алай андан
не хайыр! Эшта - эшта, - дегенди Хасан
ётюрюкчю, халкъны алдадым деп, кёлю
жарый.
- Эркин этсегиз, мен да бизни жаныбыздан
бир хапар айтыр эдим, - деп чыкъгъанды
Хожа.
- Айтмай а! Жангыз хапарны сени жауунг
айтха эди, кёп да айт, - дегендиле
эллилери.
- Айтырым олду: бек уста багъырчыладан
эки мингден аслам адам Уллу элде
болмагъанча уллу къазан ишлей
турадыла. Ол асыры кенгден анча адам
бир бирни чёгюч тауушларьш
эшитмейдиле. Къалай эшитирикдиле,
къазан бизни ауузгъа сыйынып болмайды
сора! - деди Хожа. - Ол аламат устала аны
битдире турадыла.
- Да. Аллай уллу затны не этерикдиле да? -
деп сорду Хасан.
- Къалай ангыламайса? Ма ол сизде битген
хыяры биширликдиле, - деп жууаплады
Хожа.
ЖАНГЫ АШ
Керти айта эселе, патчах халкъгъа былай
билдиргенди: "Эски ашладан эрикгенме.
Ким иги жангы ашла чыгъарса да, анга
уллу алтын саугьа берликме".
Ол хапарны эшитгенди да, Хожа, кечени
узуну сагъыш башын алып, жукълаялмай
тургъанды. Танг аласыны башына: "Балны
бла сарымсахны бирге къошуп ашаса, не
хатасы барды? Ол бек аламат боллукъду.
Эски ашлада аллай жокъду", - деген акъыл
келгенди.
Секирип туруп кийиннгенди. Саугъагьа
бирле ие болуп къалырла деп къоркъуп,
чапханлай патчахха келгенди, къаллай
жангы аш чыгъаргъанын айтханды.
Патчахны буйругъу бла биришер табакъ
бал бла сарымсах келтиргендиле.
- Чыгъаргъан ашынгдан алгъа кесинг бир
ашап кер, - дегенди патчах. Насра Хожа
бир сарымсах тишни, ариулап, балгъа
булгъап къапханды да, кезлеринден
жилямукълары акъгъандыла. Тёзалмай, ол
башын ары - бери бургъанды, адыргы
этгенди. Аны кёрюп, хан:
- Ай зауаллы Хожа! Санга не болгъанды?
Кесинг чыгъаргьан аш кесинги нек
жилятады? - деп соргъанды.
- Да не этейим? Мени адетим алайды: ашым
бла ишим бир бирни тутмасала, мен
жилягьан этиучюме, - дегенди Хожа.
УЧУЗ ХАЛЫ
Бир уллу халы къыппаны алып, Хожа
базаргъа келгенди. Алыучула
къарагъандыла да аныкъындан мажал эм
уллу чулгъам кёрмегендиле, болсада
Хожадан учуз сатхан да болмагъанды, аны
себепли, аны тёгерегинден алып, хар
бири уллу къыппагъа кёз къаратып
тебирегендиле "Мен алама! Угъай, манга
сатарыкъды! Мен сёз таууса тургъанлай,
алай къалай айтасыз? - деп, ала бир
бирлери бла дауургъа къалгъандыла.
Жангы келгенледен бири:
- Хожа, бу не этгенлигингди? Битеу
базарда сеникинден уллу къыппа жокъду.
Халынг да барысыныкъындан да иги. Сора
муну барындан да учуз нек сатаса? - деп
соргъанды.
- Да ичинде сегизли тюени баш сюеги
барды, сора сатмай не этериксе? -
дегенди Хожа.
ШАГЪАТЛА
Бир тенги Хожаны къонакъгъа
чакъыргъанды. Башха затла бла бирге аны
аллында къангагъа бал да салгъанды. Ол
кезиуде бал къыт болъанды, экинчи жаны
бла, Хожа балны бек сюйгенди, аны
себепли, башха затлагъа бурулуп да
къарамай, ол къыстау аны ашап
башлагъанды.
Бир кесек ашар да тохтар деп,
къонакъбайы алгьа уллу
къайгъырмагъанды, алай, къонагъыны аны
тауусхунчу тыйылмазлыгъын кёрюп,
жарсып:
- Багъалы тенгим, балдан аллай бир
ашама. Жюрегинги жандырыр, - дегенди.
- Ай аны кимни жюрегин жандыра
тургъанына уа экибиз да шагъатбыз, - деп
жууаплагьанды Хожа.
АЧЫ ТИЛ
Жашын эшекге миндирип, кеси жаяулай,
Хожа базардан къайтып келе болгъанды.
Жолда алагъа бир къауум адам
жолукъгъандыла да:
- Ол жашха къара, кеси эшекге минип,
къарт атасын жаяу келтиреди! - деп,
хыликкя этгендиле.
Жаш, уялып, эшекден тюшгенди да, атасы
миннгенди.
Бираз баргъандан сора дагъыда адамла
тюбегендиле да:
- Быллай жашаулу адам кеси эшекге минип,
сабийни жаяу келтиреди, - деп, хыликкя
этгендиле. Насра Хожа, эшекге кеси да
минип, жашын да артына миндирип, элге
киргенди. Аланы керюп:
- Къарагъыз, бир эшекге экеулен минип
барадыла, къарагъыз! - деп, сабийле
аланы ызларындан кюлюрге къалгъандыла.
Хожа бла жашы, уялып, эшекден
тюшгендиле. Ала аны алларына сюрюп бара
тургьанлай, экеулен тюбеп:
- Былагъа къара, эшек жюксюз жортуп
барады, бу экиси уа, букъугъа булгъана,
жаяулай барадыла, ха - ха - ха! - деп
кюлгендиле.
Хожа, сагъышлы болуп:
- Ачы тилден аман зат болмаз. Ол адам тил
тели этерикди, - дегенди.
БАСХЫЧНЫ ИЕСИ
Хожа, басхыч салып, бир бийик бауну
башына чыкъгъанды. Алайдан, узалып
алгьанды да, басхычны башха жанына
сюегенди, сора, аны бла терек бахчагъа
тюшюп, алмала жыртып башлагьанды. Ол
кезиуде тереклени иеси аны юсюне
чыкъгьанды да къалгъанды.
- Сен кимсе, мында не айланаса? - деп
соргьанды.
- Сен а кимсе? - дегенди Насра Хожа да.
- Мен бу тереклени иесиме!
- Мен да бу басхычны иесиме!
- Да басхычны нек кётюрюп айланаса?
- Сатхан этеме.
- Былайы санга базармы болгъанды? Мында
аны ким аллыкъды?
- Сен тели кёреме. Басхычны сатаргъа
энчи базармы болады да? Басхыч къайда
да сатылыр.
ЁЧГЕ ТЮШЮУ
Хожа элде ёчешип кишиге
хорлатмагъанды. Ёчешейик дегенден
артха тура да билмегенди. Не айтсала да,
ёчешмей къоймазлыгъын билип, бир
къауум эркегырыу, аны ёчге тюшюрюп,
сыйланыргъа умут этгенди. Былай айтып
ёчетсек игиди деп бир къаууму, алай
айтсакъ игиди деп къалгъаны, ала,
даулашып, башларын кёп аурутхандыла.
Оноулашхандан сора уа, тиллешип,
орамгъа чыгьып, Хожаны аллын сакълап
тургьандыла. Хожа келгенлей, аны сёзге
тыйгьандыла. Бири андан, бири мындан
тутдура кетип, аны ёчетип башларча
этгендиле. Сора бирлери айтханды:
- Алай эр эсенг, мен бир зат айтайым да,
аны эталсанг, ёчюнгю аласа, эталмасанг
а, бизни барыбызны да юйюнге жыйып, ахшы
сыйлайса.
- Да айтыгъыз. Тынгылайма, - дегенди
Хожа.
- Къой - къой бары бир, эталлыкъ тюйюлсе,
сора айтып да неге кюрешеме, - дегенди
биягъы киши.
- Алайды. Тюзсе, - деп, нёгерлери да аны
жанлы болгъан кибик этгендиле.
- Охо, айтыгъыз, - дегенди Хожа, къызып.
- Бусагъатда экиндиди. Шёндю окъуна
кетип, элни къыйырындан ары беш
къычырым узакълыкъгьа барып, не от
жылыуу, не ышыкъ жылыуу болмагъан жерде
таннга дери чыдаялсанг, ёч салабыз, ал
да кет, туралмасанг а, тамбла бу
заманда, жыйылып, сыйланыргъа юйюнге
келебиз.
- Тураллыкъ тюйюлдю.
- Хо бир да, къайда туралады!
- Сууукъдан юшюп къаллыкъды.
- Ойнагъанмы этесиз? Юшюмей а. Кишилени
бу сёзлери бир кесек ачыу ишми
тийгенди, ким биледи, Хожа:
- Тураллыкъма. Нек турмай эдим, - деп
тохтагъанды. Даулашны туудургъанла
ичлеринден къууаннгандыла.
Хожа, ала да къарап тургъанлай, элден
узайып кетгенди.
Буруну да кёгерип, ол эрттенбласында
къайтып келе болгъанды. Ичин да сууукъ
сыйырып, ол кёлю жарып келе эди.
Ёчешген кишиле аллына чыкъгъандыла да:
- Хожа, туралдынгмы? - деп соргъандыла.
- Айхай, туралдым, - деп жууаплагъанды
Хожа.
- Не кёрдюнг? Кечеси артыкъда бек сууукъ
болур эди?
- Къылыкъсыз сууукъ эди. Асыры
къарангыдан тёгерекде бир кёрюннген
зат да жокъ эди. Кертиди, элни бек
къыйырында кимни эсе да юйюнден бир
чыракъ жарыкъчыкъ ура эди, - дегенди
Хожа.
- О - о! - дегенди кишилени бирлери
олсагъатдан. - Ишинг болмагъанды.
Къытдыргъанса.
- Тохтагъыз, ол дегенигиз?
- Биз санга не аз да от жылыуну кёрмей
турургъа керексе деген эдик, сен а, юйде
жаннган чыракъны туурасындан къарап,
жылынып тургъанса.
Хожа аланы айтханлары бла келишмезге
умут этгенди, алай аны ауузун ачаргъа
да къоймагъандыла.
- Хайда, шуёхубуз, хайда! Кесинги бизни
сыйларгъа хазырла.
- Ёчге тюшгенсе.
- Мен аны алай боллугъун билип тура
эдим.
- Билмей а. Мен да бек биле эдим.
Сёлеширге къоймагъанлары ачыу тийип,
Насра Хожа юйюне кирип кетди, эр кишиле
уа, айтханларыча, ингирде салып келип,
аны юйюне къонакъгъа тюшдюле.
- Къонакъгъа баргъан ашап, ичип, тоюп
барады. Аны да билебиз, алай биз бош
къонакъла тюйюлбюз. Сени ёчге тюшюрюп
келгенбиз, аны себепли юйлерибизден
ауузланмай чыкъгъанбыз: терк бол,
маржа, Хожа, - деди аланы бири.
- Бары айтханынг да тюздю. Бусагъат, -
деп, Насра Хожа эшикге чыгъып кетди,
алай аны ол "бусагъаты" кёпге созулду.
Аш бишеди, келеди де да, сакъла, эшикден
Хожаны балта тауушу эшитиле да,
бусагъат келтиреди да, сакъла, кишиле
теке къалкъыу эте башладыла. Ахырында,
бу не сейирди деп, арбазгъа чыкъсала,
танг жарый, арбазда уа зат да жокъ.
- Ма санга! Бар алай! Кюлкюлю болгъанбыз,
- дей, юй артына барсала, анда къарт
кертме теремни бир бийик бутагъына
къазан тагъылып, тюбюнде да жау
чыракъчыкъ жана тура.
Халны кергенлей окъуна кишилени
санлары тюшдюле.
- Хожа, бу не этгенингди? - деп сордула.
- Кёрмеймисиз? Къазанны къайнаталмай
кюрешеме, - деп, Хожа, баш аурутмагъыз
дегенча, терек тюбюнден хыныракъ
сёлешди.
- Ай юйюнге, бу чыракъчыкъ къазанны
къалай къайнатыр?! Сау жыл турса окъуна,
андан анга тюк чакълы бир жылыу да
урмаз.
- Э - э, шуёхларым, бу къазан бла чыракъны
арасы беш аршын да жокъду, сора
къазанда этге жылыу къалай урмаз?
- Урмаз, оллахий. Ма, тийип кёр, - деп, ала,
узалып, къазанны тюбюне кючден жетдиле.
- Кёремисе? Арталлыда жылыу урур акъылы
жокъду.
- Сиз тюнене айтханыгьызны бюгюн
жокъгьа чыгъара турасыз. Ол
эркегырыуну шарты тюйюлдю. Мынга
чыракъдан беш аршын да болмазлыкъ
узакълыкъдан жылыу арталлыда урмай
эсе, манга беш къычырымдан ура болурму
эди?
КЕЛЕЧИЛИКДЕ
Хожаны бир шуёху болгъанды. Ол Хожаны
келечилик айтыргъа бир тул къатыннга
жибергенди. Хожа, къатынны юйюне барып,
аны кёргенден сора, ариулугъуна
сукъланып, кеси алыр мурат этгенди.
Сора, шуёхуму къалай алдайым деп сагъыш
этгенди да, айтханды:
- Бир адам сени алыргъа умут этеди. Ол
мени келечилик айтыргъа жибергенди.
Алай, кертисин айтсам, сени мен да бек
жаратама. Мен сени алгъындан таныгъан
болсам эди, кесиме алыр эдим. Энди уа не
амал? Кеч танышдым. Кесиме тилесем,
шуёхуму алдаргъа тюшеди. Аны себепли
анга тилей келгенме. Алай кесинг иги
сагъыш эт. Аны да, мени да сен кесинг
билесе. Къайсыбызны сюйсенг да, аны
сайла.
ХОЖА АУРУГЪАНДА
Хожа, къыйын ауруп, тёшекге тюшгенди.
Аны эшитип, адамла, элден, тышындан да
келип, саусузну юйюн толтургъандыла.
Кими алай этерге керекди деп, кими
былай этерге керекди деп, дауурдан
къырып тургъандыла. Саусуз аны
кётюралмагъанды. Энди кетедиле дей,
умут эте кёп тургъанды, алай кетген
угъай, ала кёбейе баргъандыла. Ишни
таза болмазын кёрюп, эс жыйып, Хожа
тёшегинден кётюрюлюп кийиннгенди да:
- Адамла, барыгъыз энди. Сау болдум, -
дегенди.
АМАЛСЫЗЛЫКЪНЫ ИШИ
Хожа къайдан эсе да юйюне келе
бoлгъaнды. Къайдан хатагъа болгъан эди
эсе да, аллына шагьырей адамлары
чыкъгъандыла. Алагъа жууукъ болугъуз
демей къояргъа уялып, ол:
- Келигиз, мени юйюмю да бир таныгъыз, -
дегенди. Шагъырейлери, ыразы болуп,
биргесине тебиреп къалгъандыла.
Арбазына киргенлей:
- Айып этмегиз да, былайда бир кесекчик
мычыгъыз. Мен бусагъат чыгъайым, - деп,
ол юйюне киргенди, къатынына
къонакъларыны юсюнден айтханды.
Къатыны аланы сыйларгъа арталлыда
абериси болмагъанын ачыкълагъанды.
Хожа уялгъандан не этерге билмегенди.
- Къатын, бар, мени мында болмагъанымы
айт да, ол адамланы жолларына барыргьа
къой, - дегенди. Къатыны терезеден
тышына къарап сёлешгенди:
- Не сакълайсыз? Хожаны излей эсегиз, ол
мында жокъду.
- Къалай болмайды? Тюз бусагъатда,
бизден айырылып, юйге кирди да.
- Хоу бир да, жарлы...
- Мынга бери чыкъ де. Бу неге ушагъан
ишди?
Сёзню къаты бола башлагъанын кёрюп,
терезеден башын къаратып:
- Неге даулашасыз? Юйню артындан да
эшиги болуп, Хожа аны бла чыгъып кетген
эсе уа, анымы билесиз сиз? - дегенди
Хожа.
ТАУУКЪ БАРДА ХОРАЗ ДА КЕРЕК
Жашла, жыйылып, ойнай, кюле келгендиле
да, аланы эслерине Хожаны алдаргъа
тюшгенди. Сагъыш эте кетгендиле да,
хуржунларына биришер жумуртха да
салып, Хожагъа келгендиле. Хожа алагъа,
хар замандача, жарыкъ болгъанды.
Алай дей, былай дей кетип, жашла аны
биргелерине хамамгъа элтгендиле.
Хамамгъа киргенлей, ёхчеге даулашып
башлагъандыла. Бири айтханды:
- Жуууннганыны хакъын хар ким кеси
тёлесин.
Башхасы унамагъанды:
- Ууакъ затла ючюн хар бирибиз
хуржунубузгъа къалай узалырбыз.
Айыпды!
- Алай эсе, - дегенди ючюнчюсю, -
тауукъча, хар бирибиз биришер гаккы
табайыкъ. Ким табалмаса да, ахчаны
барыбыз ючюн да ол телесин.
Барысы да ол оноуда тохташхандыла. Бири
арлакъда, бири берлакъда чёкгенди,
тауукъча къангкъылдап, хар бири,
биришер жумуртха алгъанды да, келгенди.
Жумуртхасы жокъ, Хожа къарагъанды да
къалгъанды.
- О - о! - дегендиле нёгерлери. - Хожа
тёлейди барыбыз ючюн да!
Хожа жунчумагъанды. Олсагъатдан, былай
къанат къакъгъанча этип, хоразча
къычыргъанды. Ишлерини болмазлыгъын
кёрюп:
- Хожа, аллайла этер кереклиси жокъду.
Эр эсенг, сен да бизнича, тауукъча
къангкъылдап, гаккы тап, - дегендиле.
- Угъай, - дегенди Насра Хожа. - Мынча
тауукъ барда бир хораз да керекди.
СЁЗЮНЕ КЕРТИЧИ
Бир кюн биреулен Хожагъа орамда
тюбегенди да:
- Насра Хожа! Мен сени бла ушакъ этерге
бир бек сюеме, кел, мени юйюме барайыкъ,
бир кесек олтурурбуз, туз бла
гыржьгнымы да кёрюрсе! - деп, юйюне алып
баргъанды. Тюз айтханыча, Хожаны аллына
туз бла нартюх гыржын салгъанды. Ол
кезиуде терезеден бир садакъачы
къарап, садакъа тилерге къалгъанды.
Юйню иеси анга ачыуланып:
- Кет, бездирдинг, бусагъат, туруп,
иегилеринги ууатырма! - дегенди, алай
садакъачы кетерге унамагъанды. Хожа,
терезени ачып, садакъачыгъа:
- Кет, къарындашым, керти айтады, сен
муну къалгъанлача сунма, не айтса да,
аны этерине ишексиз бол. Бу сёзюне
кертичиледенди, - дегенди.
ТАМБЛА КЪЫЯМАДЫ
Бир къауум шагъырейи келгенде, Хожа,
арбазында олтуруп, чабырчыкларына
къарай болгъанды. Юйню иеси жашланы нек
айланнганларын билгенди, болсада
жарыкъ болгъанды, олтуртханды.
- Хожа, - дегенди жашланы бири, - бюгюн -
дуния, тамбла - ахырат. Сени андан
хапарынг бармыды?
- Хожаны андан не хапары боллукъду, -
деп, бир башхасы сёзню хыликкягъа
тартдыргъанды.
- Жангылгъан этесиз, - дегенди Хожа. -
Дунияда ёлмезлик адам болмагъанын мен
иги билеме.
- Угъай - угъай, сёз аны юсюнден
бармайды, - деп, ала аны сёзюн
бёлгендиле. - Тамбла къыяма айланады.
- Ол а иги тюйюлдю. Алай менден эсе сизге
кёп да аманды, - дегенди Хожа, чабырын
тизе.
- Токълунгу кесейик да ашайыкъ, зыраф
болмасын, - деди жашланы бирлери.
- Бу иеси кюн кёл жагъасына барып, анда
кессек игиди, - деп къошду башхасы.
Хожаны битеу байлыгъы ол асыралып
тургъан жангыз токълусу эди, болсада ол
аланы айтханларына угъай демеди.
Жашла жарыдыла, бир бирге кёз къыса,
токълуну башындан тартып, жагъагъа
келдиле, от жарашдырып, къазанны
асдыла, этни туурап, жерин тапдырдыла,
сора, тешинип, суугъа - суугъа
ташайдыла.
Хожа, тёгерекге жайылып, отун мажарып,
отну уллу жандыра эди, жашла уа кёлню
бирси жагъасына чыгъып, харх этип кюле
эдиле.
- Мах деп бердик Хожагъа ахырында уа, -
дей эди бири.
- Элде эфенди, бирси бири да бизге аз
уллу ыспас этмезле! - дей эди башхасы.
- Токълуну ашап бошагъынчы, мен Хожаны
хорладыкъ деп ийнанырыкъ тюйюлме: ол не
эсе да мудах кёрюнмейди, - дей эди
ючюнчюсю.
- Хоу бир да, аны ашап бошаялмай
къалырбыз!
- Хожа бир заманда да болмагъанды мудах.
Сёз бла бир бирни кёлюн басып, жашла
энтта
суугъа ташайдыла. Кёллери жарыкъ, бири
ары, бири бери жюзедиле.
Бир заманда бурунларына быстыр кюйген
ийис урду.
- Оллахий, къайгъыдан жунчуп, Хожа юсюн
кюйдюреди. Терк! - деп, бирлери къазан
таба жюзюп тебиреди, нёгерлери да аны
ызындан болдула. Чыкъгъанларында, Хожа
къазанны отдан ала, жашланы кийимлери
уа жанып бошай тура эдиле. Дертчи
уланла абызырадыла, бир бирге
къарадыла. Бирлери, эс жыйып:
- Бу не этгенлигингди, Хожа? - деп сорду.
Аны айтханын ангыламагъан кибик этип,
Хожа:
- Эт бишгенди да, къазанны отдан
тюшюреме, - деди.
- Да... Кийимле... Кийим ючюн биз...
- Кийимлени зыраф этип не этесиз? Тамбла
къыямады. Отха салып, бир хайырларын
кёрюп къалсагъыз иги тюйюлмюдю?
- Биз нени киерикбиз? - деди дагъыда
бири, сабырлыкъдан чыгъа.
- Кюн кете турады, - деди Хожа. - Энди сиз
кийинип этерик жокъду. Этден ашагъыз
да, энтта бир жууунуп къалыгьыз.
Алай алада эт ашар кёл къалмагъан эди.
Этден ашай, мыйыкъ тюбюнден ышара
тургъан Хожа аны алайлыгъын иги кёре
эди.
ХОЖАНЫ ТЕРГЕУЮ БУЗУЛАДЫ
Адамла, келип, оразаны ненча кюню
къалгъанын къуруда Хожагъа соруп
боладыла.
Унутуп, терс айтып уялырма деп
къоркъуп, Хожа юйюнде мюйюшде сюелген
бош къазаннга кюн сайын бир ташчыкъ
атып турады. Атасыны алай этгенин
кёрюп, гитче къызчыгъы да къазаннга
кюнден бир ненча таш атады.
Бир кюн талай адам, даулашып, оразаны
ненча кюню къалгъанын ачыкълар ючюн,
Хожагъа келедиле.
- Тохтагъыз, маржа! - дейди Хожа. -
Даулашмагъыз! Мея ишни бусагъат ачыкъ
этейим.
Барады да, къазандан чыгъарып, ташланы
санайды. Ала жюз бла жыйырма боладыла.
Ол иш Хожаны башын сагъышха къалдырады.
Не этгин? "Жюз бла жыйырма", - Дейди да,
киши ийнанырыкъ тюйюлдю. Оразаны ненча
кюню къалгъанын билген а этмейди. " Охо
бир барайым да, халгьа кёре этерме", -
деп, Хожа аш юйден къайтады. Адамла
дауурдан къырып башлайдыла. Кими алай
дейди, кими былай дейди. Хожа
абызырайды да:
- Бюгюн эки жыйырма бла бешинчи кюнюдю, -
дейди. Адамла сейирсинедиле. Дауур
кючленеди.
- Ол деген неди?
- Бар алай! Игисин а бу айтырыкъ кёреме!
- Бир айда аллай бир кюн болмайды! Хожа,
эс жыйып:
- Мен алай сизни хатеригизни этип
айтама ансы, къазандагъы ташланы
айтханларына кёре, бюгюн айны жюз бла
жыйырманчы кюню окъунады, - дейди.
ЮЧЮНЧЮСЮ - КЕРТИСИ
Биягъы кюлкючю кишиле, бирсилени да
кеслерине къошуп, Хожагъа:
- Бир сейирлик хапар айт, - деп
къадалгьандыла. Аладан алай тынч
къутулмазлыгъын сезип:
- Билемисиз, не болгъанын? - деп
соргъанды Хожа.
- Угъай, билмейбиз, - дегендиле адамла.
- Алай эсе, мен сизге билдираллыкъ
жокъду, - деп, Хожа кетип къалгъанды.
Адамла, тиллешип, экинчи кюн да аны
биягъы ныгъышда тутуп, хапар
айтдырабыз деп, къадалып
тохтагъандыла. Хожа биягъы халда аланы
алларына чыкъгъанды да:
- Билемисиз, не болгъанын? - деп
соргъанды. Адамла:
- Билебиз, - дегендиле.
- Аны биле эсегиз, мени сизге башха
айтыр затым жокъду, - дегенди да, Хожа
биягъыча кетгенди да къалгъанды, алай
адамла аны тынч къоймагъандыла. Ючюнчю
кюн да тутхандыла да:
- "Ючюнчюсю - кертиси" дейдиле. Бу жол а
бир хапар айтдырмай къоярыкъ тюйюлбюз,
- деп тохтагъандыла.
Хожа, аланы алларына чыгъып, тюз
биягъыча соргъанды. Аланы бир - бирлери:
- Билебиз, - дегендиле. Жартылары уа:
- Билмейбиз, - дегендиле.
- Алай эсе, билгенлеригиз
билмегенлеригизге айтыгъыз да,
чачылыгъыз. Кюн сайын былайгъа
жыйылгъанлай нек турасыз? - деп, Хожа
кетип къалгъанды.
ХОЖАНЫ АСЫРАУ
Хожа бир бек ашыгъышлы иш бла жолда
кетип баргъанлай, къоншу - тийре жашла,
бир тилли болуп, аны аллына
чыкъгъандыла. Аллын тыйып, былай
соргъандыла:
- Хожа, къайры бара эсенг да, бюгюн бир
тохта. Сен бизни ахлубузса, кимни
атасыны шуёху, кимни къоншусу боласа.
Аны ючюн сени бир къоядан ариу
асыраргъа сюебиз. Къабырынг хазырды,
ичи мамукъ бла жарашдырылгъанды, - деп
къысхандыла. Хожа:
- Бюгюн ишим бек уллуду, жашла,
къойсагъыз боллукъ эди, - деп тилегенди.
Алай болгъанлыкъгъа, къоймагъандыла.
Тешиндирип, жуууп башлагъандыла.
Ол кезиуде Хожаны бир шуёху орамны озуп
бара болгьанды. Жашла анга:
- Къайры бараса, маржа? Сен да бизни бла
кел. Хожа ёлгенди да, аны басдырыргьа
барабыз, - дегендиле. Ол адам: "Къоюгъуз,
заманым жокъду, - деп, къайтыргьа
унамагъанда, Хожа, сал къангадан башын
кётюрюп:
- Айтханларына тынгыла да, бери къайт,
мени сенден да ашыгъышлы ишим
болгъанлай элтип барадыла. Кезиу жетсе,
анга этер мадар жокъду! - деп
къычыргъанды.
КЪОЯН ШОРПА
Бир жол Хожаны бир танышы анга къоян
бергенди. Хожа аны, бек ариу кёрюп,
къонакъ этгенди. Бир бёлек кюнден ол
адам дагъыда келгенди. Хожа аны
танымагъанды да:
- Сен кимсе? - деп соргъанды.
- Хожа, санга айып тюйюлмюдю? Сен мени
танымаймыса? Мен мындан алда санга
къоян келтирген адамма.
Хожа аны аллына аякъ бла шорпа
салгъанды, сора айтханды:
- Ма, тилейме, аша, бу сени къоянынгы
шорпасыды.
Бир талай кюнден Хожагъа дагъыда бир
къауум адам келгендиле. Хожа алагъа:
"Сиз кимсиз?" - деп соргъанда, ала:
- Биз ол санга къоянны келтиргенни
жууукъларыбыз, - дегендиле.
Хожа, кетип, шорпаны башын аулап алып,
къалгъанын къонакълагъа келтирип
бергенди. Ала бир - эки уртлап, аны
татыуу болмагьанын билгендиле.
- Хожа, бу не тюрлю шорпады? - дегенди
бирлери.
- Биз къоянны эки кере биширебиз да, бу
алай аны ючюндю.
Юч - тёрт кюнден Хожагьа дагьыда беш -
алты адам келгенди. Хожа аланы ким
болгьанларын соргьанды.
- Биз ол санга къоянны берген адамны
экиге айланнган къарындашларыбыз, -
дегендиле.
Хожа, чыгъып, илипиннге баргъанды, суу
алгъанды, аны къонакъланы алларына
салгъанды. Ала бир бирге къарагъандыла.
- Хожа, бу не затды? - деп соргъанды
бирлери.
- Къарындашыгъызны къояныны ючюнчю
кере бишгенини шорпасы, - дегенди Хожа.
ЗУККУ ЧИБИН
Хожа бир жол шахаргъа барыргъа
хазырланнганды. Къоншулары,
шагъырейлери аны билгендиле. Аланы хар
бири манга аны, манга муну келтир
дегендиле.
Кимге не келтирлигин айтхан болмаса,
Хожагъа ахча киши бермегенди.
"Къайтсанг берирбиз", - деп
къойгъандыла.
Хожа, жанларына тиймез ючюн, хар бирине
да:
- Болсун, игиди! Алырма! - деп баргъанды.
Алайда бир жашчыкъ, Хожаны къатына
барып, бир апасыны узатып:
- Бу ахчаны ал да, манга сырыйна келтир, -
деп тилегенди.
Хожа жашчыкъдан ахчаны алгъанды да,
анга:
- Къарайма да, сен сырыйна иеси боласа,
былагъа уа зукку чибин, - дегенди.
МЕНИ ДА ЁЛЮРГЕ КЪОЙ
Хожаны арасы къоншулары бла аман
болмагъанды. Алай къызгъакчлыкъ,
терслик этселе, Хожа алагъа да кечип
къоймагъанды.
Бир исси кюн аладан бири аны, къоймай,
юйюне чакъыргьанды.
- Сени ийнегинг къозламагъанды.
Къыйналып тура болурса. Олтурчу, бу
иссиде бир сууукъ айран ичейик, -
дегенди. Хожа, не айтырса, бек ыразы
болуп олтургъанды.
Юйню иеси къангагъа уллу ёре къошун бла
жууурт салгъанды.
Хожаны къоншусу къолуна шай къашыкъны
тутдургъанды, кесине уа чолпу алгъанды.
Ичип башлагъандыла, алай Хожа айрандан
хазна хайырланалмагъанды. Юйню иеси уа,
аны къозутургъа этгенча, хар
уртлагъаны сайын:
- Ох! Ёлеме! Ох! Елеме! - деп баргъанды.
- Мени да бир ёлюрге къой! - деп, Хожа аны
къолундан чолпуну сермеп алгъанды.
ХОЖА КЁЧГЕН ЭТЕДИ
Хожагъа бир къонакъ келгенди. Хожа анга
бек сюйюп къарагъанды. Аллына тепси бла
шорпа салгъанды да, гыржын алыргъа
кетгенди. Хожа къайтхынчы, къонакъ
шорпаны ичип бошагъанды. Гыржынны терк
окъуна тепсиге салып, дагъыда шорпа
келтирирге аш юйге кетгенди. Шорпа
келгинчи, къонакъ гыржынланы ашап
бошагъанды. Женгил окъуна шорпаны
тепсиге салып, Хожа дагъыда гыржын алып
келгинчи, ол шорпаны ичип бошагъанды.
Хожа, сейир болуп, дагъыда къонакъны
аллына гыржын салып, шорпа алып
келгинчи, гыржынла уа тауусулуп...
Ахырында, ачыуланып, Хожа тепсини
къонакъны аллындан кетерип, къайдан
келгенинден, къайры бармыгъындан хапар
соргъанды.
Къонакъ бир элни атын айтып:
- Ол элден келеме, жюрегим аман
болгъанды да, аш ашаялмайма, устагъа
къаратып, дарман алыргъа барама. Сени
уа юйюнгю, кесинги да бек жаратдым. Бу
жерни хауасы да аман тюйюлдю.
Къонакъбайым сенде болуп, бир ай чакълы
турургъа бек ыразы эдим, - дегенлей,
Хожа секирип ёрге туруп:
- Санга бек жаным ауруду. Къонакъбай
болургъа да бек ыразы эдим, алай тамбла
бу элден кёчген этеме ансы, - дегенди.
КЪАЙГЪЫДАН КЪУТУЛУР ЮЧЮН
Хапаргъа кёре, Насра Хожаны, атауул
къой тукъумдан къалып, бир семиз ириги
болгъанды. Ол этин, къуйругъун кётюрюп,
эркин жюрюялмагъанды. Тийреде анга
кёзю къарамагъан адам болмагъанды.
Хожаны къоншуларындан бири:
- Кел, мен айтханны эт да, ирикни кесип,
жыйылып, бир зауукъ этейик, - деп
къысханлай тургъанды. Насра Хожаны
алай этерге кёзю къыймагьанды. Аны
сезип, заркёз къоншусу ирикни бир кюн
баууна ургъанды да, кесгенди. Кишиге да
билдирмей, къыйырындан ашай
тауусханды.
Хожа аны къалай бла эсе да билгенди, аны
ючюн къоншусуна абери айтмагъанды.
Эки - юч жыл озгъандан сора Хожаны
баууна къоншусуну улагъы киргенди.
Дертими жетдиреме деп этген болур, Хожа
да тутханды да, аны кесгенди.
Андан артында къоншусу улагъын асыры
махтагъандан адамланы жанларындан
тойдуруп тургьанды. "Уялмагъанлай, ол
арыкъ улакъчыкъны былай къалай бла
махтаяла болур?" - деп, Хожа анга ичинден
ачыуланнганлай тургъанды.
- Хожа, алай соргъаныбызгъа айып этме.
Сен дунияда кесингден къужур адам
кёргенмисе? - деп соргъандыла.
- Дунияда къужур адам азмыды, - дегенди
Хожа. - Сёз ючюн, мен юйюмю эшигин,
терезесин жангыртдырыргъа бир агьач
устаны чакъырама. Ол келеди, алай
биргесине не аршын, не башха аллай зат
келтирмейди. Мен бергенни да алмайды.
"Мен былай этиучюме", - деп, эшикни,
терезени ёлчеулерин къулачы бла алып
башлайды. Бир заманда, къарасам,
къулачын да кёргенлей, арбаздан чыгьып
барады.
- Уста, къаярыса? - деп сёлешеме ызындан.
- Бусагъат къайтама. Тюкеннге барама, -
дейди ол, артха бурулуп да къарамай.
Къулачы да керилип, къыйналып баргъаны
себепли:
- Къой, бери къайт. Къатынны жиберейик, -
дейме, алай унамайды.
- Тохта, маржа, тохта. Ёлчеуюмю
буздураса, - деп, кёзлерин эки къолундан
алмай, бахча ичи бла тюкен таба барады.
Алайлай уругъа ташаяды. Къычырыкъ
эшитип, тёгерекден адамла чабадыла.
Келгенибизде, уруда сыртындан тюшюп,
къашы башы да къанай, къулачы биягъы
халда керилгенлей, кёзлери уа
къолларына къатханлай тура эди. Адамла,
уругъа узалып, аны бери чыгъарыр онг
этип башлагъанда, ол:
- Хей, жамауат! Сакъ болугъуз, ёлчеуюмю
буздурасыз. Къолларыма тиймегиз.
Чачымдан, сакъалымдан, башха затымдан
да тутугъуз, къолларыма уа
къатылмагъыз, маржа! - деп къычыра эди.
БЕЛГИЛИ ЁТЮРЮКЧЮ БЛА ХОЖА
Ётюрюкчюню ким сюеди? Аны Насра Хожа да
кёрюп болмагъанды.
Ётюрюкге усталыгъы бла Беш да Тау элге
айтылгъан Хасан бир кере аны элине
келеди. Андан - мындан келтирип, ол кёп
зат айтады. Ахырында былай бошайды:
- Жамауат! Энди барындан да сейирликни
айтайым. Бирледен эшитип угъай, кеси
кёзюм бла кёрген затды.
- Айтмай а! Айт - айт! - дедиле бир ненча
ауаз.
- Кертда, кезюнг бла кёрген зат эсе, айт,
- деди Насра Хожа да. Хасан - ётюрюкчюню
кёлю да кётюрюлюп башлады:
- Башда айтханымча, Малкъар ауузунда
халкъ бек тынч - ырахат жашайды.
Бусагъатда аланы къыйнагъан жаланда
бир зат барды: элни бир жанында кеси
аллына бир уллу хыяр битгенди да, бюгюн,
бюгече да тохтаусуз ёсюп барады. Асыры
уллу болгъандан, кюнню жарыгьын
тийреге жибермейди Аны себепли къыш
тюшген къар бюгюн да эрип бошаялмайды.
Халкъ жыйылып, кюн сайын тегерегинден
кесип ашайдыла, аны ючюн ёсерин
къоймайды. Элни басып къояргьа
къоркъууду.
- Тоба тоба!
- Кермейсе ол сейирни!
- Оллох - оллох, таланнган, аны,
тенгеретип, черекге атаргъа керекди,
ансы элни, жерни да басаргъа боллукъду.
- Аны тенгеретир кюч къайда! Къош ёгюзле
бла тартдырып да кёргендиле, алай андан
не хайыр! Эшта - эшта, - дегенди Хасан
ётюрюкчю, халкъны алдадым деп, кёлю
жарый.
- Эркин этсегиз, мен да бизни жаныбыздан
бир хапар айтыр эдим, - деп чыкъгъанды
Хожа.
- Айтмай а! Жангыз хапарны сени жауунг
айтха эди, кёп да айт, - дегендиле
эллилери.
- Айтырым олду: бек уста багъырчыладан
эки мингден аслам адам Уллу элде
болмагъанча уллу къазан ишлей
турадыла. Ол асыры кенгден анча адам
бир бирни чёгюч тауушларьш
эшитмейдиле. Къалай эшитирикдиле,
къазан бизни ауузгъа сыйынып болмайды
сора! - деди Хожа. - Ол аламат устала аны
битдире турадыла.
- Да. Аллай уллу затны не этерикдиле да? -
деп сорду Хасан.
- Къалай ангыламайса? Ма ол сизде битген
хыяры биширликдиле, - деп жууаплады
Хожа.
ЖАНГЫ АШ
Керти айта эселе, патчах халкъгъа былай
билдиргенди: "Эски ашладан эрикгенме.
Ким иги жангы ашла чыгъарса да, анга
уллу алтын саугьа берликме".
Ол хапарны эшитгенди да, Хожа, кечени
узуну сагъыш башын алып, жукълаялмай
тургъанды. Танг аласыны башына: "Балны
бла сарымсахны бирге къошуп ашаса, не
хатасы барды? Ол бек аламат боллукъду.
Эски ашлада аллай жокъду", - деген акъыл
келгенди.
Секирип туруп кийиннгенди. Саугъагьа
бирле ие болуп къалырла деп къоркъуп,
чапханлай патчахха келгенди, къаллай
жангы аш чыгъаргъанын айтханды.
Патчахны буйругъу бла биришер табакъ
бал бла сарымсах келтиргендиле.
- Чыгъаргъан ашынгдан алгъа кесинг бир
ашап кер, - дегенди патчах. Насра Хожа
бир сарымсах тишни, ариулап, балгъа
булгъап къапханды да, кезлеринден
жилямукълары акъгъандыла. Тёзалмай, ол
башын ары - бери бургъанды, адыргы
этгенди. Аны кёрюп, хан:
- Ай зауаллы Хожа! Санга не болгъанды?
Кесинг чыгъаргьан аш кесинги нек
жилятады? - деп соргъанды.
- Да не этейим? Мени адетим алайды: ашым
бла ишим бир бирни тутмасала, мен
жилягьан этиучюме, - дегенди Хожа.
УЧУЗ ХАЛЫ
Бир уллу халы къыппаны алып, Хожа
базаргъа келгенди. Алыучула
къарагъандыла да аныкъындан мажал эм
уллу чулгъам кёрмегендиле, болсада
Хожадан учуз сатхан да болмагъанды, аны
себепли, аны тёгерегинден алып, хар
бири уллу къыппагъа кёз къаратып
тебирегендиле "Мен алама! Угъай, манга
сатарыкъды! Мен сёз таууса тургъанлай,
алай къалай айтасыз? - деп, ала бир
бирлери бла дауургъа къалгъандыла.
Жангы келгенледен бири:
- Хожа, бу не этгенлигингди? Битеу
базарда сеникинден уллу къыппа жокъду.
Халынг да барысыныкъындан да иги. Сора
муну барындан да учуз нек сатаса? - деп
соргъанды.
- Да ичинде сегизли тюени баш сюеги
барды, сора сатмай не этериксе? -
дегенди Хожа.
ШАГЪАТЛА
Бир тенги Хожаны къонакъгъа
чакъыргъанды. Башха затла бла бирге аны
аллында къангагъа бал да салгъанды. Ол
кезиуде бал къыт болъанды, экинчи жаны
бла, Хожа балны бек сюйгенди, аны
себепли, башха затлагъа бурулуп да
къарамай, ол къыстау аны ашап
башлагъанды.
Бир кесек ашар да тохтар деп,
къонакъбайы алгьа уллу
къайгъырмагъанды, алай, къонагъыны аны
тауусхунчу тыйылмазлыгъын кёрюп,
жарсып:
- Багъалы тенгим, балдан аллай бир
ашама. Жюрегинги жандырыр, - дегенди.
- Ай аны кимни жюрегин жандыра
тургъанына уа экибиз да шагъатбыз, - деп
жууаплагьанды Хожа.
АЧЫ ТИЛ
Жашын эшекге миндирип, кеси жаяулай,
Хожа базардан къайтып келе болгъанды.
Жолда алагъа бир къауум адам
жолукъгъандыла да:
- Ол жашха къара, кеси эшекге минип,
къарт атасын жаяу келтиреди! - деп,
хыликкя этгендиле.
Жаш, уялып, эшекден тюшгенди да, атасы
миннгенди.
Бираз баргъандан сора дагъыда адамла
тюбегендиле да:
- Быллай жашаулу адам кеси эшекге минип,
сабийни жаяу келтиреди, - деп, хыликкя
этгендиле. Насра Хожа, эшекге кеси да
минип, жашын да артына миндирип, элге
киргенди. Аланы керюп:
- Къарагъыз, бир эшекге экеулен минип
барадыла, къарагъыз! - деп, сабийле
аланы ызларындан кюлюрге къалгъандыла.
Хожа бла жашы, уялып, эшекден
тюшгендиле. Ала аны алларына сюрюп бара
тургьанлай, экеулен тюбеп:
- Былагъа къара, эшек жюксюз жортуп
барады, бу экиси уа, букъугъа булгъана,
жаяулай барадыла, ха - ха - ха! - деп
кюлгендиле.
Хожа, сагъышлы болуп:
- Ачы тилден аман зат болмаз. Ол адам тил
тели этерикди, - дегенди.
БАСХЫЧНЫ ИЕСИ
Хожа, басхыч салып, бир бийик бауну
башына чыкъгъанды. Алайдан, узалып
алгьанды да, басхычны башха жанына
сюегенди, сора, аны бла терек бахчагъа
тюшюп, алмала жыртып башлагьанды. Ол
кезиуде тереклени иеси аны юсюне
чыкъгьанды да къалгъанды.
- Сен кимсе, мында не айланаса? - деп
соргьанды.
- Сен а кимсе? - дегенди Насра Хожа да.
- Мен бу тереклени иесиме!
- Мен да бу басхычны иесиме!
- Да басхычны нек кётюрюп айланаса?
- Сатхан этеме.
- Былайы санга базармы болгъанды? Мында
аны ким аллыкъды?
- Сен тели кёреме. Басхычны сатаргъа
энчи базармы болады да? Басхыч къайда
да сатылыр.
ЁЧГЕ ТЮШЮУ
Хожа элде ёчешип кишиге
хорлатмагъанды. Ёчешейик дегенден
артха тура да билмегенди. Не айтсала да,
ёчешмей къоймазлыгъын билип, бир
къауум эркегырыу, аны ёчге тюшюрюп,
сыйланыргъа умут этгенди. Былай айтып
ёчетсек игиди деп бир къаууму, алай
айтсакъ игиди деп къалгъаны, ала,
даулашып, башларын кёп аурутхандыла.
Оноулашхандан сора уа, тиллешип,
орамгъа чыгьып, Хожаны аллын сакълап
тургьандыла. Хожа келгенлей, аны сёзге
тыйгьандыла. Бири андан, бири мындан
тутдура кетип, аны ёчетип башларча
этгендиле. Сора бирлери айтханды:
- Алай эр эсенг, мен бир зат айтайым да,
аны эталсанг, ёчюнгю аласа, эталмасанг
а, бизни барыбызны да юйюнге жыйып, ахшы
сыйлайса.
- Да айтыгъыз. Тынгылайма, - дегенди
Хожа.
- Къой - къой бары бир, эталлыкъ тюйюлсе,
сора айтып да неге кюрешеме, - дегенди
биягъы киши.
- Алайды. Тюзсе, - деп, нёгерлери да аны
жанлы болгъан кибик этгендиле.
- Охо, айтыгъыз, - дегенди Хожа, къызып.
- Бусагъатда экиндиди. Шёндю окъуна
кетип, элни къыйырындан ары беш
къычырым узакълыкъгьа барып, не от
жылыуу, не ышыкъ жылыуу болмагъан жерде
таннга дери чыдаялсанг, ёч салабыз, ал
да кет, туралмасанг а, тамбла бу
заманда, жыйылып, сыйланыргъа юйюнге
келебиз.
- Тураллыкъ тюйюлдю.
- Хо бир да, къайда туралады!
- Сууукъдан юшюп къаллыкъды.
- Ойнагъанмы этесиз? Юшюмей а. Кишилени
бу сёзлери бир кесек ачыу ишми
тийгенди, ким биледи, Хожа:
- Тураллыкъма. Нек турмай эдим, - деп
тохтагъанды. Даулашны туудургъанла
ичлеринден къууаннгандыла.
Хожа, ала да къарап тургъанлай, элден
узайып кетгенди.
Буруну да кёгерип, ол эрттенбласында
къайтып келе болгъанды. Ичин да сууукъ
сыйырып, ол кёлю жарып келе эди.
Ёчешген кишиле аллына чыкъгъандыла да:
- Хожа, туралдынгмы? - деп соргъандыла.
- Айхай, туралдым, - деп жууаплагъанды
Хожа.
- Не кёрдюнг? Кечеси артыкъда бек сууукъ
болур эди?
- Къылыкъсыз сууукъ эди. Асыры
къарангыдан тёгерекде бир кёрюннген
зат да жокъ эди. Кертиди, элни бек
къыйырында кимни эсе да юйюнден бир
чыракъ жарыкъчыкъ ура эди, - дегенди
Хожа.
- О - о! - дегенди кишилени бирлери
олсагъатдан. - Ишинг болмагъанды.
Къытдыргъанса.
- Тохтагъыз, ол дегенигиз?
- Биз санга не аз да от жылыуну кёрмей
турургъа керексе деген эдик, сен а, юйде
жаннган чыракъны туурасындан къарап,
жылынып тургъанса.
Хожа аланы айтханлары бла келишмезге
умут этгенди, алай аны ауузун ачаргъа
да къоймагъандыла.
- Хайда, шуёхубуз, хайда! Кесинги бизни
сыйларгъа хазырла.
- Ёчге тюшгенсе.
- Мен аны алай боллугъун билип тура
эдим.
- Билмей а. Мен да бек биле эдим.
Сёлеширге къоймагъанлары ачыу тийип,
Насра Хожа юйюне кирип кетди, эр кишиле
уа, айтханларыча, ингирде салып келип,
аны юйюне къонакъгъа тюшдюле.
- Къонакъгъа баргъан ашап, ичип, тоюп
барады. Аны да билебиз, алай биз бош
къонакъла тюйюлбюз. Сени ёчге тюшюрюп
келгенбиз, аны себепли юйлерибизден
ауузланмай чыкъгъанбыз: терк бол,
маржа, Хожа, - деди аланы бири.
- Бары айтханынг да тюздю. Бусагъат, -
деп, Насра Хожа эшикге чыгъып кетди,
алай аны ол "бусагъаты" кёпге созулду.
Аш бишеди, келеди де да, сакъла, эшикден
Хожаны балта тауушу эшитиле да,
бусагъат келтиреди да, сакъла, кишиле
теке къалкъыу эте башладыла. Ахырында,
бу не сейирди деп, арбазгъа чыкъсала,
танг жарый, арбазда уа зат да жокъ.
- Ма санга! Бар алай! Кюлкюлю болгъанбыз,
- дей, юй артына барсала, анда къарт
кертме теремни бир бийик бутагъына
къазан тагъылып, тюбюнде да жау
чыракъчыкъ жана тура.
Халны кергенлей окъуна кишилени
санлары тюшдюле.
- Хожа, бу не этгенингди? - деп сордула.
- Кёрмеймисиз? Къазанны къайнаталмай
кюрешеме, - деп, Хожа, баш аурутмагъыз
дегенча, терек тюбюнден хыныракъ
сёлешди.
- Ай юйюнге, бу чыракъчыкъ къазанны
къалай къайнатыр?! Сау жыл турса окъуна,
андан анга тюк чакълы бир жылыу да
урмаз.
- Э - э, шуёхларым, бу къазан бла чыракъны
арасы беш аршын да жокъду, сора
къазанда этге жылыу къалай урмаз?
- Урмаз, оллахий. Ма, тийип кёр, - деп, ала,
узалып, къазанны тюбюне кючден жетдиле.
- Кёремисе? Арталлыда жылыу урур акъылы
жокъду.
- Сиз тюнене айтханыгьызны бюгюн
жокъгьа чыгъара турасыз. Ол
эркегырыуну шарты тюйюлдю. Мынга
чыракъдан беш аршын да болмазлыкъ
узакълыкъдан жылыу арталлыда урмай
эсе, манга беш къычырымдан ура болурму
эди?
КЕЛЕЧИЛИКДЕ
Хожаны бир шуёху болгъанды. Ол Хожаны
келечилик айтыргъа бир тул къатыннга
жибергенди. Хожа, къатынны юйюне барып,
аны кёргенден сора, ариулугъуна
сукъланып, кеси алыр мурат этгенди.
Сора, шуёхуму къалай алдайым деп сагъыш
этгенди да, айтханды:
- Бир адам сени алыргъа умут этеди. Ол
мени келечилик айтыргъа жибергенди.
Алай, кертисин айтсам, сени мен да бек
жаратама. Мен сени алгъындан таныгъан
болсам эди, кесиме алыр эдим. Энди уа не
амал? Кеч танышдым. Кесиме тилесем,
шуёхуму алдаргъа тюшеди. Аны себепли
анга тилей келгенме. Алай кесинг иги
сагъыш эт. Аны да, мени да сен кесинг
билесе. Къайсыбызны сюйсенг да, аны
сайла.
ХОЖА АУРУГЪАНДА
Хожа, къыйын ауруп, тёшекге тюшгенди.
Аны эшитип, адамла, элден, тышындан да
келип, саусузну юйюн толтургъандыла.
Кими алай этерге керекди деп, кими
былай этерге керекди деп, дауурдан
къырып тургъандыла. Саусуз аны
кётюралмагъанды. Энди кетедиле дей,
умут эте кёп тургъанды, алай кетген
угъай, ала кёбейе баргъандыла. Ишни
таза болмазын кёрюп, эс жыйып, Хожа
тёшегинден кётюрюлюп кийиннгенди да:
- Адамла, барыгъыз энди. Сау болдум, -
дегенди.
АМАЛСЫЗЛЫКЪНЫ ИШИ
Хожа къайдан эсе да юйюне келе
бoлгъaнды. Къайдан хатагъа болгъан эди
эсе да, аллына шагьырей адамлары
чыкъгъандыла. Алагъа жууукъ болугъуз
демей къояргъа уялып, ол:
- Келигиз, мени юйюмю да бир таныгъыз, -
дегенди. Шагъырейлери, ыразы болуп,
биргесине тебиреп къалгъандыла.
Арбазына киргенлей:
- Айып этмегиз да, былайда бир кесекчик
мычыгъыз. Мен бусагъат чыгъайым, - деп,
ол юйюне киргенди, къатынына
къонакъларыны юсюнден айтханды.
Къатыны аланы сыйларгъа арталлыда
абериси болмагъанын ачыкълагъанды.
Хожа уялгъандан не этерге билмегенди.
- Къатын, бар, мени мында болмагъанымы
айт да, ол адамланы жолларына барыргьа
къой, - дегенди. Къатыны терезеден
тышына къарап сёлешгенди:
- Не сакълайсыз? Хожаны излей эсегиз, ол
мында жокъду.
- Къалай болмайды? Тюз бусагъатда,
бизден айырылып, юйге кирди да.
- Хоу бир да, жарлы...
- Мынга бери чыкъ де. Бу неге ушагъан
ишди?
Сёзню къаты бола башлагъанын кёрюп,
терезеден башын къаратып:
- Неге даулашасыз? Юйню артындан да
эшиги болуп, Хожа аны бла чыгъып кетген
эсе уа, анымы билесиз сиз? - дегенди
Хожа.
ТАУУКЪ БАРДА ХОРАЗ ДА КЕРЕК
Жашла, жыйылып, ойнай, кюле келгендиле
да, аланы эслерине Хожаны алдаргъа
тюшгенди. Сагъыш эте кетгендиле да,
хуржунларына биришер жумуртха да
салып, Хожагъа келгендиле. Хожа алагъа,
хар замандача, жарыкъ болгъанды.
Алай дей, былай дей кетип, жашла аны
биргелерине хамамгъа элтгендиле.
Хамамгъа киргенлей, ёхчеге даулашып
башлагъандыла. Бири айтханды:
- Жуууннганыны хакъын хар ким кеси
тёлесин.
Башхасы унамагъанды:
- Ууакъ затла ючюн хар бирибиз
хуржунубузгъа къалай узалырбыз.
Айыпды!
- Алай эсе, - дегенди ючюнчюсю, -
тауукъча, хар бирибиз биришер гаккы
табайыкъ. Ким табалмаса да, ахчаны
барыбыз ючюн да ол телесин.
Барысы да ол оноуда тохташхандыла. Бири
арлакъда, бири берлакъда чёкгенди,
тауукъча къангкъылдап, хар бири,
биришер жумуртха алгъанды да, келгенди.
Жумуртхасы жокъ, Хожа къарагъанды да
къалгъанды.
- О - о! - дегендиле нёгерлери. - Хожа
тёлейди барыбыз ючюн да!
Хожа жунчумагъанды. Олсагъатдан, былай
къанат къакъгъанча этип, хоразча
къычыргъанды. Ишлерини болмазлыгъын
кёрюп:
- Хожа, аллайла этер кереклиси жокъду.
Эр эсенг, сен да бизнича, тауукъча
къангкъылдап, гаккы тап, - дегендиле.
- Угъай, - дегенди Насра Хожа. - Мынча
тауукъ барда бир хораз да керекди.
СЁЗЮНЕ КЕРТИЧИ
Бир кюн биреулен Хожагъа орамда
тюбегенди да:
- Насра Хожа! Мен сени бла ушакъ этерге
бир бек сюеме, кел, мени юйюме барайыкъ,
бир кесек олтурурбуз, туз бла
гыржьгнымы да кёрюрсе! - деп, юйюне алып
баргъанды. Тюз айтханыча, Хожаны аллына
туз бла нартюх гыржын салгъанды. Ол
кезиуде терезеден бир садакъачы
къарап, садакъа тилерге къалгъанды.
Юйню иеси анга ачыуланып:
- Кет, бездирдинг, бусагъат, туруп,
иегилеринги ууатырма! - дегенди, алай
садакъачы кетерге унамагъанды. Хожа,
терезени ачып, садакъачыгъа:
- Кет, къарындашым, керти айтады, сен
муну къалгъанлача сунма, не айтса да,
аны этерине ишексиз бол. Бу сёзюне
кертичиледенди, - дегенди.
ТАМБЛА КЪЫЯМАДЫ
Бир къауум шагъырейи келгенде, Хожа,
арбазында олтуруп, чабырчыкларына
къарай болгъанды. Юйню иеси жашланы нек
айланнганларын билгенди, болсада
жарыкъ болгъанды, олтуртханды.
- Хожа, - дегенди жашланы бири, - бюгюн -
дуния, тамбла - ахырат. Сени андан
хапарынг бармыды?
- Хожаны андан не хапары боллукъду, -
деп, бир башхасы сёзню хыликкягъа
тартдыргъанды.
- Жангылгъан этесиз, - дегенди Хожа. -
Дунияда ёлмезлик адам болмагъанын мен
иги билеме.
- Угъай - угъай, сёз аны юсюнден
бармайды, - деп, ала аны сёзюн
бёлгендиле. - Тамбла къыяма айланады.
- Ол а иги тюйюлдю. Алай менден эсе сизге
кёп да аманды, - дегенди Хожа, чабырын
тизе.
- Токълунгу кесейик да ашайыкъ, зыраф
болмасын, - деди жашланы бирлери.
- Бу иеси кюн кёл жагъасына барып, анда
кессек игиди, - деп къошду башхасы.
Хожаны битеу байлыгъы ол асыралып
тургъан жангыз токълусу эди, болсада ол
аланы айтханларына угъай демеди.
Жашла жарыдыла, бир бирге кёз къыса,
токълуну башындан тартып, жагъагъа
келдиле, от жарашдырып, къазанны
асдыла, этни туурап, жерин тапдырдыла,
сора, тешинип, суугъа - суугъа
ташайдыла.
Хожа, тёгерекге жайылып, отун мажарып,
отну уллу жандыра эди, жашла уа кёлню
бирси жагъасына чыгъып, харх этип кюле
эдиле.
- Мах деп бердик Хожагъа ахырында уа, -
дей эди бири.
- Элде эфенди, бирси бири да бизге аз
уллу ыспас этмезле! - дей эди башхасы.
- Токълуну ашап бошагъынчы, мен Хожаны
хорладыкъ деп ийнанырыкъ тюйюлме: ол не
эсе да мудах кёрюнмейди, - дей эди
ючюнчюсю.
- Хоу бир да, аны ашап бошаялмай
къалырбыз!
- Хожа бир заманда да болмагъанды мудах.
Сёз бла бир бирни кёлюн басып, жашла
энтта
суугъа ташайдыла. Кёллери жарыкъ, бири
ары, бири бери жюзедиле.
Бир заманда бурунларына быстыр кюйген
ийис урду.
- Оллахий, къайгъыдан жунчуп, Хожа юсюн
кюйдюреди. Терк! - деп, бирлери къазан
таба жюзюп тебиреди, нёгерлери да аны
ызындан болдула. Чыкъгъанларында, Хожа
къазанны отдан ала, жашланы кийимлери
уа жанып бошай тура эдиле. Дертчи
уланла абызырадыла, бир бирге
къарадыла. Бирлери, эс жыйып:
- Бу не этгенлигингди, Хожа? - деп сорду.
Аны айтханын ангыламагъан кибик этип,
Хожа:
- Эт бишгенди да, къазанны отдан
тюшюреме, - деди.
- Да... Кийимле... Кийим ючюн биз...
- Кийимлени зыраф этип не этесиз? Тамбла
къыямады. Отха салып, бир хайырларын
кёрюп къалсагъыз иги тюйюлмюдю?
- Биз нени киерикбиз? - деди дагъыда
бири, сабырлыкъдан чыгъа.
- Кюн кете турады, - деди Хожа. - Энди сиз
кийинип этерик жокъду. Этден ашагъыз
да, энтта бир жууунуп къалыгьыз.
Алай алада эт ашар кёл къалмагъан эди.
Этден ашай, мыйыкъ тюбюнден ышара
тургъан Хожа аны алайлыгъын иги кёре
эди.
ХОЖАНЫ ТЕРГЕУЮ БУЗУЛАДЫ
Адамла, келип, оразаны ненча кюню
къалгъанын къуруда Хожагъа соруп
боладыла.
Унутуп, терс айтып уялырма деп
къоркъуп, Хожа юйюнде мюйюшде сюелген
бош къазаннга кюн сайын бир ташчыкъ
атып турады. Атасыны алай этгенин
кёрюп, гитче къызчыгъы да къазаннга
кюнден бир ненча таш атады.
Бир кюн талай адам, даулашып, оразаны
ненча кюню къалгъанын ачыкълар ючюн,
Хожагъа келедиле.
- Тохтагъыз, маржа! - дейди Хожа. -
Даулашмагъыз! Мея ишни бусагъат ачыкъ
этейим.
Барады да, къазандан чыгъарып, ташланы
санайды. Ала жюз бла жыйырма боладыла.
Ол иш Хожаны башын сагъышха къалдырады.
Не этгин? "Жюз бла жыйырма", - Дейди да,
киши ийнанырыкъ тюйюлдю. Оразаны ненча
кюню къалгъанын билген а этмейди. " Охо
бир барайым да, халгьа кёре этерме", -
деп, Хожа аш юйден къайтады. Адамла
дауурдан къырып башлайдыла. Кими алай
дейди, кими былай дейди. Хожа
абызырайды да:
- Бюгюн эки жыйырма бла бешинчи кюнюдю, -
дейди. Адамла сейирсинедиле. Дауур
кючленеди.
- Ол деген неди?
- Бар алай! Игисин а бу айтырыкъ кёреме!
- Бир айда аллай бир кюн болмайды! Хожа,
эс жыйып:
- Мен алай сизни хатеригизни этип
айтама ансы, къазандагъы ташланы
айтханларына кёре, бюгюн айны жюз бла
жыйырманчы кюню окъунады, - дейди.
ЮЧЮНЧЮСЮ - КЕРТИСИ
Биягъы кюлкючю кишиле, бирсилени да
кеслерине къошуп, Хожагъа:
- Бир сейирлик хапар айт, - деп
къадалгьандыла. Аладан алай тынч
къутулмазлыгъын сезип:
- Билемисиз, не болгъанын? - деп
соргъанды Хожа.
- Угъай, билмейбиз, - дегендиле адамла.
- Алай эсе, мен сизге билдираллыкъ
жокъду, - деп, Хожа кетип къалгъанды.
Адамла, тиллешип, экинчи кюн да аны
биягъы ныгъышда тутуп, хапар
айтдырабыз деп, къадалып
тохтагъандыла. Хожа биягъы халда аланы
алларына чыкъгъанды да:
- Билемисиз, не болгъанын? - деп
соргъанды. Адамла:
- Билебиз, - дегендиле.
- Аны биле эсегиз, мени сизге башха
айтыр затым жокъду, - дегенди да, Хожа
биягъыча кетгенди да къалгъанды, алай
адамла аны тынч къоймагъандыла. Ючюнчю
кюн да тутхандыла да:
- "Ючюнчюсю - кертиси" дейдиле. Бу жол а
бир хапар айтдырмай къоярыкъ тюйюлбюз,
- деп тохтагъандыла.
Хожа, аланы алларына чыгъып, тюз
биягъыча соргъанды. Аланы бир - бирлери:
- Билебиз, - дегендиле. Жартылары уа:
- Билмейбиз, - дегендиле.
- Алай эсе, билгенлеригиз
билмегенлеригизге айтыгъыз да,
чачылыгъыз. Кюн сайын былайгъа
жыйылгъанлай нек турасыз? - деп, Хожа
кетип къалгъанды.
ХОЖАНЫ АСЫРАУ
Хожа бир бек ашыгъышлы иш бла жолда
кетип баргъанлай, къоншу - тийре жашла,
бир тилли болуп, аны аллына
чыкъгъандыла. Аллын тыйып, былай
соргъандыла:
- Хожа, къайры бара эсенг да, бюгюн бир
тохта. Сен бизни ахлубузса, кимни
атасыны шуёху, кимни къоншусу боласа.
Аны ючюн сени бир къоядан ариу
асыраргъа сюебиз. Къабырынг хазырды,
ичи мамукъ бла жарашдырылгъанды, - деп
къысхандыла. Хожа:
- Бюгюн ишим бек уллуду, жашла,
къойсагъыз боллукъ эди, - деп тилегенди.
Алай болгъанлыкъгъа, къоймагъандыла.
Тешиндирип, жуууп башлагъандыла.
Ол кезиуде Хожаны бир шуёху орамны озуп
бара болгьанды. Жашла анга:
- Къайры бараса, маржа? Сен да бизни бла
кел. Хожа ёлгенди да, аны басдырыргьа
барабыз, - дегендиле. Ол адам: "Къоюгъуз,
заманым жокъду, - деп, къайтыргьа
унамагъанда, Хожа, сал къангадан башын
кётюрюп:
- Айтханларына тынгыла да, бери къайт,
мени сенден да ашыгъышлы ишим
болгъанлай элтип барадыла. Кезиу жетсе,
анга этер мадар жокъду! - деп
къычыргъанды.
КЪОЯН ШОРПА
Бир жол Хожаны бир танышы анга къоян
бергенди. Хожа аны, бек ариу кёрюп,
къонакъ этгенди. Бир бёлек кюнден ол
адам дагъыда келгенди. Хожа аны
танымагъанды да:
- Сен кимсе? - деп соргъанды.
- Хожа, санга айып тюйюлмюдю? Сен мени
танымаймыса? Мен мындан алда санга
къоян келтирген адамма.
Хожа аны аллына аякъ бла шорпа
салгъанды, сора айтханды:
- Ма, тилейме, аша, бу сени къоянынгы
шорпасыды.
Бир талай кюнден Хожагъа дагъыда бир
къауум адам келгендиле. Хожа алагъа:
"Сиз кимсиз?" - деп соргъанда, ала:
- Биз ол санга къоянны келтиргенни
жууукъларыбыз, - дегендиле.
Хожа, кетип, шорпаны башын аулап алып,
къалгъанын къонакълагъа келтирип
бергенди. Ала бир - эки уртлап, аны
татыуу болмагьанын билгендиле.
- Хожа, бу не тюрлю шорпады? - дегенди
бирлери.
- Биз къоянны эки кере биширебиз да, бу
алай аны ючюндю.
Юч - тёрт кюнден Хожагьа дагьыда беш -
алты адам келгенди. Хожа аланы ким
болгьанларын соргьанды.
- Биз ол санга къоянны берген адамны
экиге айланнган къарындашларыбыз, -
дегендиле.
Хожа, чыгъып, илипиннге баргъанды, суу
алгъанды, аны къонакъланы алларына
салгъанды. Ала бир бирге къарагъандыла.
- Хожа, бу не затды? - деп соргъанды
бирлери.
- Къарындашыгъызны къояныны ючюнчю
кере бишгенини шорпасы, - дегенди Хожа.
ЗУККУ ЧИБИН
Хожа бир жол шахаргъа барыргъа
хазырланнганды. Къоншулары,
шагъырейлери аны билгендиле. Аланы хар
бири манга аны, манга муну келтир
дегендиле.
Кимге не келтирлигин айтхан болмаса,
Хожагъа ахча киши бермегенди.
"Къайтсанг берирбиз", - деп
къойгъандыла.
Хожа, жанларына тиймез ючюн, хар бирине
да:
- Болсун, игиди! Алырма! - деп баргъанды.
Алайда бир жашчыкъ, Хожаны къатына
барып, бир апасыны узатып:
- Бу ахчаны ал да, манга сырыйна келтир, -
деп тилегенди.
Хожа жашчыкъдан ахчаны алгъанды да,
анга:
- Къарайма да, сен сырыйна иеси боласа,
былагъа уа зукку чибин, - дегенди.
МЕНИ ДА ЁЛЮРГЕ КЪОЙ
Хожаны арасы къоншулары бла аман
болмагъанды. Алай къызгъакчлыкъ,
терслик этселе, Хожа алагъа да кечип
къоймагъанды.
Бир исси кюн аладан бири аны, къоймай,
юйюне чакъыргьанды.
- Сени ийнегинг къозламагъанды.
Къыйналып тура болурса. Олтурчу, бу
иссиде бир сууукъ айран ичейик, -
дегенди. Хожа, не айтырса, бек ыразы
болуп олтургъанды.
Юйню иеси къангагъа уллу ёре къошун бла
жууурт салгъанды.
Хожаны къоншусу къолуна шай къашыкъны
тутдургъанды, кесине уа чолпу алгъанды.
Ичип башлагъандыла, алай Хожа айрандан
хазна хайырланалмагъанды. Юйню иеси уа,
аны къозутургъа этгенча, хар
уртлагъаны сайын:
- Ох! Ёлеме! Ох! Елеме! - деп баргъанды.
- Мени да бир ёлюрге къой! - деп, Хожа аны
къолундан чолпуну сермеп алгъанды.
ХОЖА КЁЧГЕН ЭТЕДИ
Хожагъа бир къонакъ келгенди. Хожа анга
бек сюйюп къарагъанды. Аллына тепси бла
шорпа салгъанды да, гыржын алыргъа
кетгенди. Хожа къайтхынчы, къонакъ
шорпаны ичип бошагъанды. Гыржынны терк
окъуна тепсиге салып, дагъыда шорпа
келтирирге аш юйге кетгенди. Шорпа
келгинчи, къонакъ гыржынланы ашап
бошагъанды. Женгил окъуна шорпаны
тепсиге салып, Хожа дагъыда гыржын алып
келгинчи, ол шорпаны ичип бошагъанды.
Хожа, сейир болуп, дагъыда къонакъны
аллына гыржын салып, шорпа алып
келгинчи, гыржынла уа тауусулуп...
Ахырында, ачыуланып, Хожа тепсини
къонакъны аллындан кетерип, къайдан
келгенинден, къайры бармыгъындан хапар
соргъанды.
Къонакъ бир элни атын айтып:
- Ол элден келеме, жюрегим аман
болгъанды да, аш ашаялмайма, устагъа
къаратып, дарман алыргъа барама. Сени
уа юйюнгю, кесинги да бек жаратдым. Бу
жерни хауасы да аман тюйюлдю.
Къонакъбайым сенде болуп, бир ай чакълы
турургъа бек ыразы эдим, - дегенлей,
Хожа секирип ёрге туруп:
- Санга бек жаным ауруду. Къонакъбай
болургъа да бек ыразы эдим, алай тамбла
бу элден кёчген этеме ансы, - дегенди.
КЪАЙГЪЫДАН КЪУТУЛУР ЮЧЮН
Хапаргъа кёре, Насра Хожаны, атауул
къой тукъумдан къалып, бир семиз ириги
болгъанды. Ол этин, къуйругъун кётюрюп,
эркин жюрюялмагъанды. Тийреде анга
кёзю къарамагъан адам болмагъанды.
Хожаны къоншуларындан бири:
- Кел, мен айтханны эт да, ирикни кесип,
жыйылып, бир зауукъ этейик, - деп
къысханлай тургъанды. Насра Хожаны
алай этерге кёзю къыймагьанды. Аны
сезип, заркёз къоншусу ирикни бир кюн
баууна ургъанды да, кесгенди. Кишиге да
билдирмей, къыйырындан ашай
тауусханды.
Хожа аны къалай бла эсе да билгенди, аны
ючюн къоншусуна абери айтмагъанды.
Эки - юч жыл озгъандан сора Хожаны
баууна къоншусуну улагъы киргенди.
Дертими жетдиреме деп этген болур, Хожа
да тутханды да, аны кесгенди.
Андан артында къоншусу улагъын асыры
махтагъандан адамланы жанларындан
тойдуруп тургьанды. "Уялмагъанлай, ол
арыкъ улакъчыкъны былай къалай бла
махтаяла болур?" - деп, Хожа анга ичинден
ачыуланнганлай тургъанды.