Хожа Бла Дин Ахлулары - 5
- Сен мен айтханны не затха жазгъанса.
Мени ханлыгъымы хурметин этмей, сени бу
не ишингди? - деп ачыуланнганды.
- Нек айтаса алай? - дегенди Хожа. - Мен
сени хурметинги нек этмейме? Жашау
ызымы окъугъанлай, бирсилеге
этгенингча, манга да къагъыт аша деп
тохтарыкъса, билеме. Алай, сени асыры
сыйлы кёргенден, сен ашамагъан затны
ашамаучума.
- Юрме! - дегенди хан, ачыуун тыялмай.
- Акъыллы адамма деп тураса да, алай
къалай айтаса? Етюрюк айта эсем,
къагъыт ашагъанынгы кёргюзт. Аны
кёрсем, айтханынгы къагъытха жазып,
тамбладан оздурмай келтирирме.
БИРИНЧИ ТЮБЕШИУ
Хожа ол кезиуде жаш эди. Билмей
тургьанларынлай, элге жарым патчахлыкъ
этерге жангы адам келгенди. Аны
къуллугъу бла алгьышларгъа кёп адам
жыйылгъанды. Тёгерекде байлары,
бийлери келмеген эл къалмагъанды.
Чыгъып патчахлыкъны махтагъанла, жангы
къуллукъчугъа алгъыш этгенле омакъ
кийиннген адамла болгъандыла. Барысыны
да айтханларына тынгылай келип, Хожа
да:
- Айып этмегиз, мени да айтырым барды, -
деп, сёлеширге чыкъгъанды. Аны юсюн -
башын жаратмай:
- Сен алыкъа жашса. Таматаракъланы
сёлешме къой. Тюш алайдан! - дегенди
жарым патчах.
- "Акъыл жашда угъай, башда болур" деп
сёз барды, ахшы киши. Аны терсге санай
эсенг, былайда сенден таматаракъла да
кёпдюле, тахтадан тюш да, аладан бирин
минме къой, - дегенди Насра Хожа.
САНГА ИГИСИ
Бир жай хан нёгерлери бла уугъа
тебирегек ди. Хожа да ала бла баргъанды.
Ханны да, аны нёгерлерини да бек ахшы
атлары болгъандыла. Хожаны уа бир аман
арыкъ алашагъа миндиргендиле.
Ала, уугъа айлана, иги узайгъандыла. Бир
заманда уллу жауун жаууп башлагъанды.
Уучула тёгерекге къарагъандыла, алай
къачып кирир жер болмагъанды.
Барысы да, атларына къамичи жетдирип,
думп болуп кетгендиле. Хожаны аты уа
теркча болмагъанды, артда къалып
къалгъанды.
Ишини болмазлыгъын кёрюп, Хожа
кийимлерин, тешип, тюбюне салгъанды,
жауун тохтагъынчы, олтургъанлай
тургъанды. Жауун тохтагъанлай,
къургъакъ кийимлерин кийип, кюн да
аяза, ханнга тюбегенди. Хан Хожаны
жибимей къалгъанына бек
сейирсиннгенди.
- Атларыбыз да игиле болгъанлай, биз
юсюбюзде халыбыз къалмай жибигенбиз,
сен былай къургъакълай къалай
къалдынг? - деп соргъанды. Насра Хожа,
ачыуун сездирмей:
- Да быллай атны юсюнде адам жибимейди,
ол деген не сёздю? - дегенди да
къойгъанды.
Хожаны алай айтханын эшитгенлей, хан бу
атха менден башханы миндирмегиз, кесим
мине турлукъма деп буйрукъ этгенди.
Экинчи жол уугъа чыкъгъанларында, хан
ол атха кеси миннгенди. Уудан къайтып
келе, биягъыча уллу жауун жаууп
башлагъанды. Иги атлары болгъанла ол
бек жаууп тебирегинчи къачып
къутулгъандыла. Хан бек жибип келгенди
да, Хожаны кесине чакъыртып айтханды:
- Айып тюйюлмю эди санга мени алдап
жибирирге, чийбаш?
- Сени мен жибитмегенме, жауун
жибитгенди.
- Сен жибитгенсе!
- Да сора, жауунну мен жаудургъанма,
алаймыды?
- Угъай, алдагъан этгенсе...
- Къара анга, ханны башы керти да чий
кёреме. Аны юсюнде адам жибимейди
дегеннге къалай ийнаннган эдинг?! Аллай
сёзге адам ийнанырмы?
- Мен ийнаннганма! - деп ачыуланды хан.
Хожа, аны тебе башлагъанын жаратмай:
- Мен айтып, сен бир заманда бир затха
ийнанмагъанса да, энтта ийнанмазса деп
айтхан эдим, багъалы хан, - деп, сёзню
жумушатыр жанына тартдырды.
- Тюз айтаса, - деди хан. - Бир заманда да
ийнанмагъанма. Аны ким да биледи.
- Бy айтханыма ийнаннганынгы да киши да
билмесе, иги болур санга, - деди Насра
Хожа, сора кетип тебиреди. Ол эшикге
чыкъгъандан сора, хан аны дагъыда артха
чакъыртды.
- Берлигингми бар эди, багъалы ханыбыз? -
деп сорду Насра Хожа.
- Ол жол сен уудан къалай жибимей
келгенинги айтмай бараса.
- Жауун жетгенлей, тешинип,
кийимлеринги тюбюнге алып туруп, ол
тохтагъанлай, алып, кийип кетсенг, сен
да жибимезсе.
ЖЫРЛАЙ ИЗЛЕУ
Ханны эшеги тас болуп, бир талай адам
аны излей жайылгьандыла.
- Хожа, сен бу къол ичи бла ёрге барып
къара, биз а сыртлагъа чыгъайыкъ, - деп,
адамла андан айырылып кетгендиле.
Аладан узайгъанлай, Насра Хожа, бир
тюрлю къайгъысы да жокъ, жарыкъ жырлай,
къол ичи бла бара болгъанды. Ол кезиуде
биреу аны аллына чыгъып:
- Хожа, къайрыса? - деп соргъанды.
- Эшек излейме, - деп жууаплагъанды Хожа.
- Да аллай халынг а жокъду. Кесинг да
жырлай - жырлай...
Хожа, аны сёзюн бёлюп:
- Биреуню эшегин излеген къачан да
жырлай - жырлай излейди, - дегенди.
КЪАНИЧ
Элде жерге иелик этип тургъан бек бай
адам ёлюп, халкъ анга жыйылгъандыла.
Дууагъа келгенлени бир къаууму, бир
жанлыракъ туруп, ушакъ эте болгъандыла.
Сёзден сёз чыгъа кетгенди да, биреу:
- Мал сойсакъ, къанын иймей къоймайбыз.
Къанындан жийиргенебиз, этин а ашайбыз.
Арабин, ол алай нек болур? Къанны татыуу
болмагъандан затмы болур? - деп
соргъанды.
- Да, шуёхум, - дегенди Хожа, - аны билирге
алай сюе эсе эдинг, бу къанич ёлгюнчю
анга сорса эдинг а. Бизни элде, андан
сора, санга тюз жууап бераллыкъ жокъду.
ХОЖА НЕГЕ КЪУУАННГАНДЫ?
Нек эсе да Хожа шахарны таматасына,
тепшекге салып, саугьагъа къозла
жибергенди.
Уллу оноучу анга жюрекден ыразы
болгъанды. Борчлу болуп къалмайма
дегенча, ол да Хожагъа саугъала
ийгенди. Аны Хожа да бек жаратханды.
Шахарны тамата оноучусу бла
байламлыкъны андан ары кючлер муратда,
Хожа анга саугъагъа артда чютюндюрле
алып бара болгъанды. Аны аллына
оноучуну жумушчулары чыкъгъандыла да:
- Къой, элтме быланы. Чюгюндюрден
сюймеген заты жокъду.
Ачыуландырлыкъса. Андан эсе жюзюмле
элт. Жюйюсханны андан бек сюйгени
жокъду, - дегендиле. "Ай бир уллу
къыйынлыкъгъа жолукъгъун дегин", -
дегенди Хожа ичинден, сора, къайтып
кетип, жюзюмле алып келгенди.
Таматаны уа жюзюмден кёрюп болмагъан
заты жокъ кёре эдим. Хожаны жюзюмлерин
кёргенлей, ол, чамланып, жумушчуларын
чакъыргъанды да:
- Бусагъатдан, мен къарап тургъанлай, бу
жюзюмлени хар бири бла, ким келтирген
эсе да, аны бетине - бетине уругъуз! - деп
буйрукъ бергенди. Хар жюзюм чопалтып
деп бетине тийген сайын Хожа:
- Насыбым да бар кёре эдим, насыбым да
бар кёре эдим, - деп баргъанды.
- Муну санга неси насыпды? Насып керек
эсе, ма, ма! - деп ургъандыла ала.
- Насып болмай а! Ол сиз къайтартхан
чюгюндюрлерими келтирсем, бусагъатда
менде кёз, къаш да къалмаз эди, - деп
къууаннганды Хожа.
ТАЗИР
Жаш заманында Хожа жалчыда къой кютюп
болгьанды.
Ол кезиуде жасакъчы, жасакъ жыйып,
халкъны уллу къыйнап болгъанды.
Адамладан кесине бир зат юзерге сылтау
тапмай, ол бир кере элге къагъыт
ийгенди. Анда былай жазылып болгъанды:
"Сизни таулада бир мыжыкъ ажир мындан
алда, тохтамай, кишнеп тургъанды, аны
хатасындан мени жюз хора байталым
ташлап ийгендиле, аны себепли мен
сизге, элни адамларына, минг къой, эки
жюз тууар, жюз ат тазир салама. Ол
малланы юч кюнню ичинде къолума
тапдырмасагъыс, тазирни юч къатлап
тёлетирикме.
Эл къайгъыгъа къалгъанды. Хар ким тёрт
аякълы тапханын, къалдырмай, бирге
тийишдиргендилге. Халкъны башын
къуруда быллай къыйынлыкъха басханлай
тургъанына Хожаны жюреги чексиз
къыйналып болгъанды.
Ол, халкъны аллына чыгъып:
- Малланы сюргенле бла мени да
жиберигиз, - деп тилегенди. Аны тилегин
къабыл этгендиле.
Hacpа Хожа нёгерлери бла бирге малланы
сюрюп элден чыкъгъанды. Пристоп
тургъан шахаргъа жууукълашханлай,
айланып, хар кёрген итин ёлтюрюп
башлагъанды. Ол ишин Хожа шахаргъа
киргенде да къоймагъанды, аны себепли
аны мыртазакъла, тутуп, пристопха
элттендиле. Хожаны кёргенлей, ол
болгъанны аманын къуйгъанды.
- Мени бери патчах тюзлюкню сакъларгъа
ийгенди, сени андан хапарынг бармыды ? -
дегенди.
- Болмай а, жюйюсхан.
- Сора, итлени къырып, ит кибик нек
айланаса? Ала санга не этгендиле?
- Мен къойчума. Къойларыма тауда жанлы
чапханды. Охахай этип кюрешгенме, алан
ол итледен жангыз бири хап деп
этмегенди. Аны хатасындан, талай минг
къойну бёрю къыргъанды. Айхай, кеслери
алай бош къойла болгъа эдиле.
Оноучу, алгъа жарый келип, ызы бла,
биягьыча тюйюлюп, Хожагъа къычырып
башлагъанды.
- Сен барып тохтагъан тели кёреме! Тауда
болгъан ишни тюзде итле къалай биллик
эдиле?
- Кечгинлик бер, жюйюсхан. Ала тюзде
керексизге юрмеселе эди, тауда
къойлагъа бёрю чабарыкъ тюйюл эди.
- Кесинги тели кёргюзтюрге кюрешме.
Тюзде ит юргенликге тауда къойгъа бёрю
чабарыкъ тюйюлдю. Мен, тюзлюкню
сакълагъан адам, сени...
- Айтханынгы бары да тюздю. Алай тауда
бир жангыз мыжыкъ ажир кишнегенликге,
тюзде жюз хора байтал а къалай
ташларла?
Оноучу, абызырап:
- Айхай, ташламазла, - дегенди.
- Ол айтханынга тюппе - тюздю, багъалы
жюйюсхан, - дегенди Хожа. - Мен, барып,
аны айтып, халкъны бир къууандырайым.
Елтюрген итлерими иелерине да тюбеп,
хакъларын берирге керекме. Сен тюзсе,
бек тюз, - дей, ол арты бла чыгъып, думп
болуп кетгенди.
КЪАДИ БОРЧЛУДУ
Бир ит эки юйню арасында, орамда, кир
этип кетгенди. Эрттенликде ол юйледен
эки къатын чыгьып, аны кёрюп: "Сени
юйюнге жууукъду, сен ариула". "Угъай,
сени юйюнге жууукъду, сен ариуларгъа
керексе", - деп, бир бирлери бла къаты
даулашхандыла. Иш махкемеге тюшюп,
къатынла къадини аллына баргъандыла.
Ол кюн Хожа да анда болгъанды. Къади
тиширыуланы даулашларына
тынгылагъанды, тюзню - терсни
айыралмагъанды. Сора:
- Хожа! Бу иш сен сюзерге жараулуду,
маржа, быланы араларын бир айыр, -
дегенди.
Насра Хожа, жеримден секирип къобуп:
- Орам бу къатынланы бирини да энчи
мюлкю тюйюлдю. Ол къыралны, элни
орамыды. Къади да къырал адамыды. Ол
хыйсапдан, мени акъылыма кёре, ол кирни
къади ариуларгъа борчлуду, - дегенди.
ТЮЗ ТЁРЕ
Хожаны тюкенчи бла къазаны бир заманда
да къайнамагъанды. Бу жол аланы аралары
уллугъа кетип, ишлери махкемеге
берилгенди.
Къади экисин да чакъыргъанды. Сёз алгъа
Насра Хожагъа берилгенди. Айтырыгъын
ол бек тынгылы ангылатханды. Ызы бла
тюкенчи сёлешгенди.
Къадини аны жанлы болгъанын сезип,
Хожа, кёзю - къашы бла аны кесине
къаратып, ёшюнюн къакъгъанды. Хожа
аслам улутха берлик сунуп, къади оноуну
анга табыча этгенди:
Тюкенчи, ачыудан ёле, чартлап чыгъып
кетгенди. Насра Хожа уа, анда къалып,
къоюнундан бир уллу ташны чыгъарып:
- Тёрени манга кереклисича, алай тюз
этмесенг эди, башынга ма бу тиерик эди, -
деп, къадиге кёргюзтгенди.
КЪАДИНИ БАЛ ЧЫККЫРЫ
Къади, улутха алмай, адамны ишине тюз
къарамагъанды.
Бир даулашлы иш чыгъып, Насра Хожа
тарыгъыу къагъыт жаздыргъанды. Анга
къади къол салыргъа керек эди да, Насра
Хожа ол жумушу бла къадиге бир ненча
кере келгенди, алай жумушун этдиралмай,
къайтыргъа тюйюп тургъанды. Бек артда
келгенинде, Хожа къадиге къаты болуп
сюелгенди, болсада ол:
- Бусагъатда бошамайма. Бар, къол
салырма да, къагъытынгы ызындан
жетерча этерме, - деп къойгъанды. Хожа
ыразы болмагъанды, алай амалы не эди,
къайтханды да кетгенди.
Ол кюнден артында эки - юч ай озгьанды.
Хожа ачыуланып, хар баргъан адамдан
айландырып не тургьанды, андан да хайыр
чыкъмагъанды, аны себепли ол кесин
жолгъа жарашдырып тебирегенди. Бир ёре
къошунну ичин саз топуракъ балчыкъдан
толтургъанды, аны башын бир къат
жабарча, бал тамызгъанды.
Хожа эшикден киргенлей, аны къолтукъ
тюбюнде ёре къошунну кёрюп, къадини
кёлю жарыгъанды.
- О - о, кел, Хожа, сау кел. Ёт, маржа, бери
ёрге ёт, - дей, туруп, аллына келип,
къолун тутханды.
- Угъай, ашыкъгъан этеме, - дей, Насра
Хожа ауур къошунну кёрюнюр жерге
салгьанды. - Ол къапытымдан хапар сурай
келген эдим.
- А - а, бусагъат, бусагъат, - деп, къади
аны, къагъытына къол салып бергенди.
"Къарачы мени телилигиме. Бу саз
балчыкъны аягъан этгенча, мен кесими
къаллай бир къыйнадым", - деп, кеси
кесине уруша, Насра Хожа юйюне
къайтханды.
Иги кесек заман озгъанды. Иши сюдге
тюшгенледен биреу къадиге гыбыт бла
сют баш алып келгенди. Къади Хожаны ёре
къошунун бал жыйгъан чыккырына
бошатханды да, анга сют башны
къуйгъанды.
Ол кюнню ингиринде окъуна, ашаргъа
олтургъанлай, аны къатыны:
- Оу кюнюм! - деп хахай этгенди.
- Не этесе? Жанымы аласа да! - деп хыны
болгъанды къади.
- Чыккыргъа узалгъаным сайын къалакъ
балчыкъдан толуп чыгъады.
Чыккыр бла бир баллары, сют башлары да
зыраф болгъанына ачыу эте, къади тангын
аман бла атдыргъанды. Мычымай,
мыртазакъ чакъыртып:
- Терк бол! Не амал, не хыйла да этип, ол
къуралмазлыкъ Хожаны бери жетдир! - деп
буюргъанды. - Женгил бол!
Насра Хожа чабырларын тазе тургъанлай,
къатыны:
- Сени мыртазакъ излейди, - деп келгенди.
- Къызып, ауруп тургъанымы айт, - дегенди
Хожа. Къатыны, арбазгъа чыгъып, алай
айтханды, алай аны ючюн мыртазакъ уруп
юйге кирип келгенди.
- Тур, маржа, Хожа! Къагъытынгда бир
айыплы халатла ычхыннгандыла. Аны да ал
да, къадиге барайыкъ. Терк жетсин деп
жибергенди. Тюзетирге керекди.
- Мени къагьытымы ол жазмагъанды. Аны
тюзетмесин да, къади кесин тюзетсин, -
дегенди Хожа.
Алай мыртазакъ къоямы эди? Кел деп,
къаты болгъанды да тохтагъанды.
- Баш аурутмай, мындан тай, - деп хыны
болгъанды Хожа. Аны ал сёзлери ётюп,
мыртазакъ кетип тебирегенди.
- Тохтачы, - деп тыйгъанды Хожа аны. -
Базарда биреу, балды деп алдап, манга
къошун бла бир саз балчыкъны сатып
ийгенди. Аны къадини юйюнде унутуп
кетгенме. Билмей эшикге атып иш
иймесинле. Айтхан эт. Къадиге
кёргюзтюрге элтген эдим.
ХОЖАНЫ САГЪЫШЫ
Бир молланы ахчасы кёлге тюшгенди. Аны
табар муратда, ол кёлню къыйырын таягьы
бла чучхуй болгъанды. Аны алгъаракъдан
окъуна кёрюп туруп, Хожа алайгъа
келгенди:
- Ала, соргъанны айыбы жокъду. Былайда
не къадардан бери кюрешесе. Бу не
этгенлигингди? - деп соргъанды ол.
- Ахчам тюшгенди да, таягъымы учуна
илинип иш чыгъар эсе деп къозгъай
турама, - деп жууаплагъанды молла.
- Сиз - моллала - быллай телиликле этген,
сизден уллула, къадиле, башха эфендиле,
къаллай затла эте болурла? - дегенди
Насра Хожа.
БУ АЛЛАЙ АДАМДЫ
Бир кюн Насра Хожа да къатыны да,
юслерине кийимле алыргъа деп, сау жылны
ичинде жыйып тургъан ахчаларын да алып,
элде бай тюкенчиге баргъандыла.
Алакъытай, басма дегенча учузуракъ
къумачладан кийимлиле алгъанды.
Тергеп, ахчасын тюкенчиге бергенди.
Тюкенчи ахчаны алгъанды, сора
къумачланы чулгъап бошап, Хожагъа:
- Къумачланы багъасын бер, - дегенди.
Хожа:
- Бердим да, бусагъатда, алып, кюфге
салгьанса, - деди. Алай болгъанлыкъгъа,
тюкенчи Хожаны айтханын къулагъына да
алмады.
Аланы даулашханларын тюкеннге келген
биреу эшитди. Хожа да, ишни
болмазлыгъын билип, тюкенден
чыкъгьанды да кетгенди.
Бир талай кюн озгъандан сора, Хожаны
арбазында сюелип:
- Аллах бусагъатда он сомдан кем ахчаны
кёкден атса, аны затха санап алмаз эдим,
- дей тургъанын ол бай тюкенчи эшитди.
Хожаны бир ойнайым деп, бохчагъа салып,
Хожаны аллына тогъуз сом атды. Хожа аны
сермеп алды, къарагъанда уа - анда
тогъуз сом.
- А, бохчаны да бир сомгьа санап атханды,
тамам он сом боллукъду, - деп, ахчаны
хуржунуна салды.
- Ахчаны бери бер! - деп чапханды
тюкенчи.
- Мен сенден не ахча алгъалма, сен
акъылданмы шашханса?
- Ол бохча бла ахчаны, сени сынар ючюн,
мен атхан эдим, бери бер бусагъатдан! -
деп къычырады тюкенчи. Алай Хожа
женгдирмеди.
БИР АЯКЪЛЫ КЪАЗЛА
Хожагъа бир оноучугъа бир жумушну юсю
бла жалыныргъа тюшгенди. Аны кёлюне
жетер ючюн, ол къаз биширип
келтиргенди. Къараса - аны бир аягъы
жокъ: жолда табакъдан тюшюп къалгъанды.
Аны жокълап:
- Хожа, къазны бир аягъы къайдады? - деп
соргъанды оноучу.
- Сен алыкъа билмей кёреме, бизни къазла
бир аякълыладыла, - дегенди Насра Хожа. -
Ётюрюк айта эсем, кер, - деп оноучуну юй
аллында, кел къыйырында, биришер
аякъларында сюелип тургьан къазланы
кёргюзтгенди.
- Керти окъуна алай кёреме, - деп
сейирсиннгенди оноучу. Олсагъатдан,
къайдан хатагъа эсе да, бир жанындан
чыгъып, биреу къазланы таякъ бла
юркютгенди. Къазла, жантая - жантая, бир
жанына къачхандыла. Аланы экишер
аякълары болгъанын кёрюп, оноучу:
- Э - э! Хожа! Сен ётюрюкчю кёреме, -
дегенди. - Къазланы барысыны да экишер
аякълары барды да.
- Да, ол озуп баргъан адам, алагъача,
санга да таякъны жетдирсе, сени тёрт
аягъынг окъуна болур, - дегенди Насра
Хожа.
СУУУКЪДАН КЪОРКЪУУ
Къышны бек сууукъ кезиуюнде бир бай,
Хожаны юйюне чакъырып:
- Хожа, былай юйюмю терезесинден
халкъгъа къарап турама да, биригиз
къалмай, буюгьуп, бир затдан
къоркъгъанча, башыгъызны
энишге тутуп жюрюйсюз. Ол алай некди? -
деп соргьанды.
- Да къышды, къыямады. Сууукъдан
къоркъуп жюрюйбюз. Къурушдуруп
къояргъа боллукъду.
- Сууукъну несинден къоркъасыз? Адам
сууукъдан къурушамыды? Мен бир да
къоркъмай турама да!...
- Да сен сууукъдан къурушхан бай
кёрмегенсе, биз а сууукъдан къурушхан
кёп жарлыланы кёргенбиз да, аны ючюн
къоркъабыз...
ЁЧ
Тюкенчилени къайсы бири да Насра
Хожаны кёлюне жетмегендиле, алай
Махмут а анга барысындан да кёп ачыу
этгенди. Насра Хожа аны къуруда эсде
тутуп болса да, дертин жетдирирге
бошамай тургъанды.
Бир кюн тюкенчи Махмут, къайдан эсе да
келе, орамда Насра Хожагъа тюбеп,
масхара сёзле айтып, аны даражасын
тюшюрюрге кюрешгенди. Хожа ичинден:
"Антсызма, мен сени бир чочутмасам", -
деп:
- Къой - къой, кюрешме. Сёлеше билмейсе.
"Таш ата билмеген башына урур" деп сез
барды, - дегенди.
- Аны мен угъай, тюкеними сакълагъан
маймулум да биледи, - деп кюлгенди
тюкенчи.
- Нек эсе да жарыкъса. Тюкенингден бир
зат урлап, сени бир мудах этмесем, къуру
кюлюп турлукъса. Алай этип турсанг а,
халкъ сени тели болгъан сунарыкъдыла.
- Оза башлагъанса, Хожа...
- Хыликкя этген - сен, озгъан - мен. Аны
къалай ангыларгъа боллукъду? Охо,
бусагъатда аны къояйыкъ. Тюкенингден
бир кесек къумач урларгъа эркин
этемисе, угъаймы?
- Мени маймулум саулукъдан, бир киши бир
затымы урлаялмаз. Сен а - артыкъда.
- Ёчешемисе?
- Ёчешеме!
Хожа бла тюкенчи ёчешгендиле. Тюкенчи
ёчге кёп ахча салгъанды. Алай дей, былай
дей кетип, Хожа ол ахчаны къолгъа
этгенди, сора айтханды:
- Юсюбюздеги айны ахырына бир топ
къумачынгы урлаялмасам, бу ахчаны да,
бир топ къумачны багъасын да санга
береме, урлаялсам а, бу да меники,
урлагъаным да меники.
- Болсун! - дегенди тюкенчи.
Ала бир бирге къол берип
айырылгьандыла.
Бир ненча кюнден Хожа тюкеннге
тюшгенди, алай къарауул маймул абериге
тиерге къоймагъанды.
Kюреше кетип, арып, Хожа, къол жаулугъун
чыгъарып, бетинден терин сюртгенди.
Маймул да, аны эриклеп, ал аякълары бла
бетин сылагъанды. "Охо!" - деп, Хожа башын
къашыгъанды, маймул да алай этгенди.
Хожа кюлгенди, маймул да тишлерин
ачханды. Ол ёрге тургъанлай, къарауул
да алай этгенди. Сора Хожаны эсине аман
акъыл тюшгенди: ол къоллары бла
кёзлерин жапханды. Бир кесек мычып,
ачханында, маймул да кёзлерин жабып
тура эди. Хожа къумач тодладан бирин
сермеп алып, терезеден секирип тюшюп,
артына къарагъанда да, маймул кёзлерин
ачмай тура эди.
Къатыныны хахай - тухайын эшитип
уяннганында, танг атып тура эди.
- Тур да, отун келтир. Ёзгени къой,
арбазда тамызыкълыкъ да къалмагъанды, -
дей эди къатыны. Хожа секирип турду.
- Бюгюн мен бош тюйюлме, - дей, ашыгьышлы
кийинди, сора бир уллу чулгъамны да
къолтукъгъа уруп, чыгъып кетди.
- Кёрмейсе бу сейирни! Кечени узуну
къайда болса айланып келип, энтта кетип
барады, - деп сейирсинди къатыны аны
ызындан. Хожа боюнун буруп да
къарамады.
Ол ныгъышха чыкъгъанда, анда жан да
жокъ эди. Хожа чулгьамын да тюбюне
салып олтурду. Бир кесекден къартла
алайгъа бир - бир келип тебиредиле. Бир
заманда, тюкенине бара, тюкенчи да
къайтды.
- О - о! Кел - кел, жууукъ бол, - деди Хожа
анга, ёрге тура. - Мен сени сакълап тура
эдим.
- Билип тура эдим алай айтырыгъынгы.
Ишинги болмазын билип, мени Аллахны
арагъа салып этген антыма ёлтюрюрге
айланаса, - деди тюкенчи.
- Тохта, бери тынгыла!..
- Угъай - угъай! Мен эрме. Бусурман
адамма мен. Дуния башы тюбюне болуп
къалса да, Аллах бла этген антыма ёле
билмеучюме.
- Аллах ыразы болсун. Тюз айтаса, - деди
эфенди тюкенчиге. Тюкенчи уа, махтанып,
Хожа бла ёчешгенин айтып кюлдю.
- Тюкенчи, сен да тюз айтаса, эфенди да
тюз айтады. Сиз, дин ахлулары, ётюрюк
бир заманда да айтмагъансыз.
- Айхай, айтмагьанбыз, - деди тюкенчи. -
Сен бизни ёчюбюзню бузаргъа айланаса.
Умут этме. Эл бедишлиги болургьа
айланаса.
- Угъай, угъай! Нек бузама?
- Да сора нек сакълайса да мени? Аллах
айтса, сен манга ёмюрлюк къул боласа.
- Сакъламай а. Ашыгъып, бу учуз къумач
топну алып кетгенме, - деп, Хожа
урлагъанын кёргюзтдю. - Муну алып,
багъарагъындан бермесенг, унарыкъ
тюйюлме.
Тюкенчини жюреги чанчды, кёлю аман
этди, бетине сууукъ тер чапды.
- Тюз бусагъатчыкъда ол кюлюучюнгча бир
кюле эсенг, бир тюмен береме, - деди Хожа
анга.
БАГЪА БИЧИУ
Хожа, хамамгъа келип, анда ишлегенле
бла жарыкъ саламлашханды, алай ала анга
жарыкъ болмагъандыла, нек десенг, аны
юсю - башы къолайсыз кёрюннгенди.
Кезиую жетгенлей:
- Ма бери кирликсе, - деп, анга бир эшикни
кёргюзтгендиле. Хожа аны ачып киргенди.
Сени жауунг да аллай отоугъа кирсин,
ичи бек уллу, алай тазалыкъ жокъ, суу -
сууукъ. Не этерик эди - жуууннганды.
Сууукъдан бети кёгерип чыкъгъанды да,
хамамны жумушчуларына жуууннганы ючюн
кереклисинден эсе да юч кере кёп ахча
бергенди, сёз да айтмай, кетгенди да
къалгъанды. Анга не сёз, Хожаньг бек
жаратхандыла. Экинчи келгенинде уа,
аллына чапхандыла, жарыкъ болгъандыла.
Бири сапын чапдыргъанды, экинчиси жан
жаулукъ чыгъаргъанды. Берген
отоуларына кирсе - анда таза, жылы. Хожа
ох деп жуууннганды. Кийинип
чыкъгъанында, ол алгъындан да кёп ахча
берлик сунуп, жумушчуланы кёзлери
жангандыла, алай Хожа кереклисини
экиден бирин берип къойгъанды.
- Бу не этгенлигингди? - дегендиле анга. -
Бу жол айырма бёлюмде жуууннганса...
Хожа аланы сезлерин бёлгенди:
- Бу жол жуууннганымы хакъын ол жол
берген эдим, бусагъатда бергеним а ол
жол жуууннганым ючюндю.
СЕН ДА ИЙНАНМА
Ашары, ичери болмай, Насра Хожа
къыйналып болгъанды, аны себепли анга,
хар кимни жумушун этип, башына амал
излерге тюшгенди. Онглары болгъанла,
аны билип, анга нелерин да этдирип
тургъандыла.
Бир кере бир бай адам тюкенден, уллу жюк
этип, бир мияла сауутла алгъанды. Аланы
юйюне къалай элтирге билмей
тургъанынлай, Хожа келгенди.
- Бу мияла сауутланы юйюме жетдирсенг,
къызгъанчлыкъ этмей, бек иги хакъ
берирме, - дегенди бай Хожагъа. Угьаймы
дерик эди, Хожа, кётюрюп, жюкню инбашына
атханды да, аны иесини биргесине
тебирегенди.
Юйюне жете башлагьанлай, бай айтханды:
- Хожа, сен кертини бек сюйген адамса.
Жюгюмю юйюме элтгенинг ючюн, юч керти
зат айтыр эдим. Санга неден да ол игиди.
- Тюзсе. Айт, - дегенди Насра Хожа.
- Биринчиси: токълукъдан эсе ачлыкъ
игиди деселе, ийнанма.
- Тюздю.
- Экинчиси: ат бла баргъандан жаяу
баргъан игиди деселе да, ийнанма.
- Ол айтханынг да тюппе - тюздю.
- Ырысхысы болмагъанны акъылы болмайды.
Аллай адамланы арасында Хожадан тели
барды деселе да, ийнанма.
Бай алай айтыр - айтмаз, Насра Хожа
жюкню инбашындан жерге зарф деп атды,
сора, сауутланы къалмай ууалгьанларын
кёрюп:
- Муну ичинде сынмай сауут къалгъанды
деселе, сен да арталлыда ийнанма, - деп,
берип кетгенди.
ТАП БИЛЕ ЭДИНГ...
Хожа орамны ёрге ашыгъьш бара
болгъанды. Тюкеннге жетгенлей, аны
аллын тыйып, тюкенчи арбазгъа чыгъарып
сата тургъан кюбюрлерин махтап
башлагъанды.
- Быллай аламат кюбюрле битеу дунияны
башында жокъдула. Тауусулуп барадыла.
Артда бир жерде да табарыкъ тюйюлсе,
андан эсе, бир да къуруса да, бирин
окъуна алып къой, - деп къысханды Насра
Хожаны.
- О, къой - къой! Не этерикме мен кюбюрню?
- дегенди Хожа.
- Къара анга! - деп сейирсиннгенди
тюкенчи - Кийимлеринги салырса.
Хожаны юсюндегилеринден башха кийими
болмагъанды, аны себепли:
- Э, сеними, сени, - дегенди ол. - Сен аман
акъыллы адамса.
- Нек?
- Кийимлерими кюбюрге салдырып,
къымыжалаймы айландырлыкъ эдинг мени?
Тап биле эдинг! Кесинг къымыжалай
айланып бир кёргюзт да, анга кёре
этерме.
"КЕЛЕЧИ ИГИ БОЛСА, КЕЛИ БАШ ДА КЕЛИР"
Хожаны элинде алайсыз палах аз кибик,
хан ары багъаргьа, сюрюуюнден айырып,
бир пил жибергенди. Ол пил мардасыз
хыличи болгъанды. Эллилени
сабанларына, тереклерине кирип, ууатып,
малтап, ол уллу заранлыкъ сынатып
тургъанды, болсада, хандан
къоркъгъандан, киши абери
айталмагъанды, алай пил эсирикден
эсирик бола баргъанды, аны себепли
адамланы тёзюмлери къалмагъанды.
Ала, жыйылып, элни таматасын алларына
салып, ханнга тебирегендиле. Аны
арбазына жетип тохтагъандыла да,
старшинагъа айтхандыла:
- Барыбыз да жыйылып кирип этеригибиз
жокъду. Сен кир да, тарыгъыуубузну айт.
Хан неда пилни элден кетерсин, неда бир
къарар - жыяр адам жиберсин. Алайсыз
бизге жашау жокъду.
Тамата ханны юйюне киргенди, алай,
бетсинип, былай айтханды:
- Ханыбыз, жаныбыз, бизни элде сени бир
аламат жууаш пилинг барды. Халы,
къылыгъы адам кибикди. Аны
акъыллылыгъына битеу эл сейир этеди.
Анга къараргъа, багъаргъа биз бек
ыразыбыз. Анга сёз жокъду. Алай бир
тилеригибиз барды: нёгери болмагъаны
себепли, пил бек эригеди, ёксюз къозуча,
мудах болуп, къыйналып турады. Онг бар
эсе, анга нёгерликге бизни элге энтта
бир пил жибер. Сени малынгы алай инжип
тургъанына адамланы жюреклери бек
къыйналады. Биле болурса: мен аланы
сени бек сыйлы кёрюрге юйретгенме.
Ол адамны сёзлери ханнга бал
жагъылгъанча тийгендиле. Асыры ыразы
болгъандан, анга саугъала да бердирип
ашыртханды.
Тышында сакълагъанла, таматаны
тёгерегинден алып, хапар соруп
башлагъандыла:
- Не айтды хан?
- Пилни кетеремиди?
- Огъесе къараргъа адаммы жибереди?
- Оллахий, билмейме, - деди. - Таматаны
халын артыкъ жаратмагъанма: "Бир оноу
этерме. Барыгъыз", - деп, хыны этип
ашыргъанды.
Не этерик эдиле, бир кесек сакълайыкъ
да, анга кёре этербиз деп, адамла элге
къайтдыла. Эки - юч кюнден элге дагъыда
бир пил келтирдиле. Иш алай бла бютюнда
кырты болду, аны себепли Насра Хожа
эллиледен ханнга келечиге кесин
жиберирлерин тиледи.
- "Келечи иги болса, кели баш да келир"
деп сёз барды. Бар, - дедиле адамла.
Насра Хожа кетди, алай ол иги хапар алып
келир деп киши да ийнанмай эди. "Бизни
тилегибизни жаратмай, ачыу этеме деп,
энтта бир пилни ийгенди. Бусагъатда
Хожа да аны хазна жумушаталсын", - деп,
эллиле уллу къайгъылы эдиле.
Келечини иши бирди, - барып жумушун
айтыу. Насра Хожа да, ханнга келгенди да
айтханды:
- Мени эллиле санга келечи этип
ийгендиле. Аланы санга уллу тилеклери
барды. Бизни элге алгъа бир пил ийгенсе
да ол халкъны кёзюн ачып, кёлюн жарытып
тургъанды. Экинчи да бирин ийгенсе.
Анга адамла бютюнда бек
къууаннгандыла. Алай тамата аланы
мудах этгенди.
- Не бла? - дегенди хан.
䡮Й䡴Й̱桪
j”
Â
Æ
ä
Â
Ä
Æ
â
н кесиме алама деп, экисин да баууна
уруп, кишиге кёргюзтмейди. Пилле, не
кюнню кёзюн кёрмей, не заманында суу
ичмей, ашамай, борбайсыз болуп
барадыла. Кесине хайыр тюшюрюр ючюн,
адам хайыуанны, тап, кесиники окъуна
болса да, алай къалай къыйнай болур?
Ханыбызны намысын кёрмеген, ол бизге не
Мени ханлыгъымы хурметин этмей, сени бу
не ишингди? - деп ачыуланнганды.
- Нек айтаса алай? - дегенди Хожа. - Мен
сени хурметинги нек этмейме? Жашау
ызымы окъугъанлай, бирсилеге
этгенингча, манга да къагъыт аша деп
тохтарыкъса, билеме. Алай, сени асыры
сыйлы кёргенден, сен ашамагъан затны
ашамаучума.
- Юрме! - дегенди хан, ачыуун тыялмай.
- Акъыллы адамма деп тураса да, алай
къалай айтаса? Етюрюк айта эсем,
къагъыт ашагъанынгы кёргюзт. Аны
кёрсем, айтханынгы къагъытха жазып,
тамбладан оздурмай келтирирме.
БИРИНЧИ ТЮБЕШИУ
Хожа ол кезиуде жаш эди. Билмей
тургьанларынлай, элге жарым патчахлыкъ
этерге жангы адам келгенди. Аны
къуллугъу бла алгьышларгъа кёп адам
жыйылгъанды. Тёгерекде байлары,
бийлери келмеген эл къалмагъанды.
Чыгъып патчахлыкъны махтагъанла, жангы
къуллукъчугъа алгъыш этгенле омакъ
кийиннген адамла болгъандыла. Барысыны
да айтханларына тынгылай келип, Хожа
да:
- Айып этмегиз, мени да айтырым барды, -
деп, сёлеширге чыкъгъанды. Аны юсюн -
башын жаратмай:
- Сен алыкъа жашса. Таматаракъланы
сёлешме къой. Тюш алайдан! - дегенди
жарым патчах.
- "Акъыл жашда угъай, башда болур" деп
сёз барды, ахшы киши. Аны терсге санай
эсенг, былайда сенден таматаракъла да
кёпдюле, тахтадан тюш да, аладан бирин
минме къой, - дегенди Насра Хожа.
САНГА ИГИСИ
Бир жай хан нёгерлери бла уугъа
тебирегек ди. Хожа да ала бла баргъанды.
Ханны да, аны нёгерлерини да бек ахшы
атлары болгъандыла. Хожаны уа бир аман
арыкъ алашагъа миндиргендиле.
Ала, уугъа айлана, иги узайгъандыла. Бир
заманда уллу жауун жаууп башлагъанды.
Уучула тёгерекге къарагъандыла, алай
къачып кирир жер болмагъанды.
Барысы да, атларына къамичи жетдирип,
думп болуп кетгендиле. Хожаны аты уа
теркча болмагъанды, артда къалып
къалгъанды.
Ишини болмазлыгъын кёрюп, Хожа
кийимлерин, тешип, тюбюне салгъанды,
жауун тохтагъынчы, олтургъанлай
тургъанды. Жауун тохтагъанлай,
къургъакъ кийимлерин кийип, кюн да
аяза, ханнга тюбегенди. Хан Хожаны
жибимей къалгъанына бек
сейирсиннгенди.
- Атларыбыз да игиле болгъанлай, биз
юсюбюзде халыбыз къалмай жибигенбиз,
сен былай къургъакълай къалай
къалдынг? - деп соргъанды. Насра Хожа,
ачыуун сездирмей:
- Да быллай атны юсюнде адам жибимейди,
ол деген не сёздю? - дегенди да
къойгъанды.
Хожаны алай айтханын эшитгенлей, хан бу
атха менден башханы миндирмегиз, кесим
мине турлукъма деп буйрукъ этгенди.
Экинчи жол уугъа чыкъгъанларында, хан
ол атха кеси миннгенди. Уудан къайтып
келе, биягъыча уллу жауун жаууп
башлагъанды. Иги атлары болгъанла ол
бек жаууп тебирегинчи къачып
къутулгъандыла. Хан бек жибип келгенди
да, Хожаны кесине чакъыртып айтханды:
- Айып тюйюлмю эди санга мени алдап
жибирирге, чийбаш?
- Сени мен жибитмегенме, жауун
жибитгенди.
- Сен жибитгенсе!
- Да сора, жауунну мен жаудургъанма,
алаймыды?
- Угъай, алдагъан этгенсе...
- Къара анга, ханны башы керти да чий
кёреме. Аны юсюнде адам жибимейди
дегеннге къалай ийнаннган эдинг?! Аллай
сёзге адам ийнанырмы?
- Мен ийнаннганма! - деп ачыуланды хан.
Хожа, аны тебе башлагъанын жаратмай:
- Мен айтып, сен бир заманда бир затха
ийнанмагъанса да, энтта ийнанмазса деп
айтхан эдим, багъалы хан, - деп, сёзню
жумушатыр жанына тартдырды.
- Тюз айтаса, - деди хан. - Бир заманда да
ийнанмагъанма. Аны ким да биледи.
- Бy айтханыма ийнаннганынгы да киши да
билмесе, иги болур санга, - деди Насра
Хожа, сора кетип тебиреди. Ол эшикге
чыкъгъандан сора, хан аны дагъыда артха
чакъыртды.
- Берлигингми бар эди, багъалы ханыбыз? -
деп сорду Насра Хожа.
- Ол жол сен уудан къалай жибимей
келгенинги айтмай бараса.
- Жауун жетгенлей, тешинип,
кийимлеринги тюбюнге алып туруп, ол
тохтагъанлай, алып, кийип кетсенг, сен
да жибимезсе.
ЖЫРЛАЙ ИЗЛЕУ
Ханны эшеги тас болуп, бир талай адам
аны излей жайылгьандыла.
- Хожа, сен бу къол ичи бла ёрге барып
къара, биз а сыртлагъа чыгъайыкъ, - деп,
адамла андан айырылып кетгендиле.
Аладан узайгъанлай, Насра Хожа, бир
тюрлю къайгъысы да жокъ, жарыкъ жырлай,
къол ичи бла бара болгъанды. Ол кезиуде
биреу аны аллына чыгъып:
- Хожа, къайрыса? - деп соргъанды.
- Эшек излейме, - деп жууаплагъанды Хожа.
- Да аллай халынг а жокъду. Кесинг да
жырлай - жырлай...
Хожа, аны сёзюн бёлюп:
- Биреуню эшегин излеген къачан да
жырлай - жырлай излейди, - дегенди.
КЪАНИЧ
Элде жерге иелик этип тургъан бек бай
адам ёлюп, халкъ анга жыйылгъандыла.
Дууагъа келгенлени бир къаууму, бир
жанлыракъ туруп, ушакъ эте болгъандыла.
Сёзден сёз чыгъа кетгенди да, биреу:
- Мал сойсакъ, къанын иймей къоймайбыз.
Къанындан жийиргенебиз, этин а ашайбыз.
Арабин, ол алай нек болур? Къанны татыуу
болмагъандан затмы болур? - деп
соргъанды.
- Да, шуёхум, - дегенди Хожа, - аны билирге
алай сюе эсе эдинг, бу къанич ёлгюнчю
анга сорса эдинг а. Бизни элде, андан
сора, санга тюз жууап бераллыкъ жокъду.
ХОЖА НЕГЕ КЪУУАННГАНДЫ?
Нек эсе да Хожа шахарны таматасына,
тепшекге салып, саугьагъа къозла
жибергенди.
Уллу оноучу анга жюрекден ыразы
болгъанды. Борчлу болуп къалмайма
дегенча, ол да Хожагъа саугъала
ийгенди. Аны Хожа да бек жаратханды.
Шахарны тамата оноучусу бла
байламлыкъны андан ары кючлер муратда,
Хожа анга саугъагъа артда чютюндюрле
алып бара болгъанды. Аны аллына
оноучуну жумушчулары чыкъгъандыла да:
- Къой, элтме быланы. Чюгюндюрден
сюймеген заты жокъду.
Ачыуландырлыкъса. Андан эсе жюзюмле
элт. Жюйюсханны андан бек сюйгени
жокъду, - дегендиле. "Ай бир уллу
къыйынлыкъгъа жолукъгъун дегин", -
дегенди Хожа ичинден, сора, къайтып
кетип, жюзюмле алып келгенди.
Таматаны уа жюзюмден кёрюп болмагъан
заты жокъ кёре эдим. Хожаны жюзюмлерин
кёргенлей, ол, чамланып, жумушчуларын
чакъыргъанды да:
- Бусагъатдан, мен къарап тургъанлай, бу
жюзюмлени хар бири бла, ким келтирген
эсе да, аны бетине - бетине уругъуз! - деп
буйрукъ бергенди. Хар жюзюм чопалтып
деп бетине тийген сайын Хожа:
- Насыбым да бар кёре эдим, насыбым да
бар кёре эдим, - деп баргъанды.
- Муну санга неси насыпды? Насып керек
эсе, ма, ма! - деп ургъандыла ала.
- Насып болмай а! Ол сиз къайтартхан
чюгюндюрлерими келтирсем, бусагъатда
менде кёз, къаш да къалмаз эди, - деп
къууаннганды Хожа.
ТАЗИР
Жаш заманында Хожа жалчыда къой кютюп
болгьанды.
Ол кезиуде жасакъчы, жасакъ жыйып,
халкъны уллу къыйнап болгъанды.
Адамладан кесине бир зат юзерге сылтау
тапмай, ол бир кере элге къагъыт
ийгенди. Анда былай жазылып болгъанды:
"Сизни таулада бир мыжыкъ ажир мындан
алда, тохтамай, кишнеп тургъанды, аны
хатасындан мени жюз хора байталым
ташлап ийгендиле, аны себепли мен
сизге, элни адамларына, минг къой, эки
жюз тууар, жюз ат тазир салама. Ол
малланы юч кюнню ичинде къолума
тапдырмасагъыс, тазирни юч къатлап
тёлетирикме.
Эл къайгъыгъа къалгъанды. Хар ким тёрт
аякълы тапханын, къалдырмай, бирге
тийишдиргендилге. Халкъны башын
къуруда быллай къыйынлыкъха басханлай
тургъанына Хожаны жюреги чексиз
къыйналып болгъанды.
Ол, халкъны аллына чыгъып:
- Малланы сюргенле бла мени да
жиберигиз, - деп тилегенди. Аны тилегин
къабыл этгендиле.
Hacpа Хожа нёгерлери бла бирге малланы
сюрюп элден чыкъгъанды. Пристоп
тургъан шахаргъа жууукълашханлай,
айланып, хар кёрген итин ёлтюрюп
башлагъанды. Ол ишин Хожа шахаргъа
киргенде да къоймагъанды, аны себепли
аны мыртазакъла, тутуп, пристопха
элттендиле. Хожаны кёргенлей, ол
болгъанны аманын къуйгъанды.
- Мени бери патчах тюзлюкню сакъларгъа
ийгенди, сени андан хапарынг бармыды ? -
дегенди.
- Болмай а, жюйюсхан.
- Сора, итлени къырып, ит кибик нек
айланаса? Ала санга не этгендиле?
- Мен къойчума. Къойларыма тауда жанлы
чапханды. Охахай этип кюрешгенме, алан
ол итледен жангыз бири хап деп
этмегенди. Аны хатасындан, талай минг
къойну бёрю къыргъанды. Айхай, кеслери
алай бош къойла болгъа эдиле.
Оноучу, алгъа жарый келип, ызы бла,
биягьыча тюйюлюп, Хожагъа къычырып
башлагъанды.
- Сен барып тохтагъан тели кёреме! Тауда
болгъан ишни тюзде итле къалай биллик
эдиле?
- Кечгинлик бер, жюйюсхан. Ала тюзде
керексизге юрмеселе эди, тауда
къойлагъа бёрю чабарыкъ тюйюл эди.
- Кесинги тели кёргюзтюрге кюрешме.
Тюзде ит юргенликге тауда къойгъа бёрю
чабарыкъ тюйюлдю. Мен, тюзлюкню
сакълагъан адам, сени...
- Айтханынгы бары да тюздю. Алай тауда
бир жангыз мыжыкъ ажир кишнегенликге,
тюзде жюз хора байтал а къалай
ташларла?
Оноучу, абызырап:
- Айхай, ташламазла, - дегенди.
- Ол айтханынга тюппе - тюздю, багъалы
жюйюсхан, - дегенди Хожа. - Мен, барып,
аны айтып, халкъны бир къууандырайым.
Елтюрген итлерими иелерине да тюбеп,
хакъларын берирге керекме. Сен тюзсе,
бек тюз, - дей, ол арты бла чыгъып, думп
болуп кетгенди.
КЪАДИ БОРЧЛУДУ
Бир ит эки юйню арасында, орамда, кир
этип кетгенди. Эрттенликде ол юйледен
эки къатын чыгьып, аны кёрюп: "Сени
юйюнге жууукъду, сен ариула". "Угъай,
сени юйюнге жууукъду, сен ариуларгъа
керексе", - деп, бир бирлери бла къаты
даулашхандыла. Иш махкемеге тюшюп,
къатынла къадини аллына баргъандыла.
Ол кюн Хожа да анда болгъанды. Къади
тиширыуланы даулашларына
тынгылагъанды, тюзню - терсни
айыралмагъанды. Сора:
- Хожа! Бу иш сен сюзерге жараулуду,
маржа, быланы араларын бир айыр, -
дегенди.
Насра Хожа, жеримден секирип къобуп:
- Орам бу къатынланы бирини да энчи
мюлкю тюйюлдю. Ол къыралны, элни
орамыды. Къади да къырал адамыды. Ол
хыйсапдан, мени акъылыма кёре, ол кирни
къади ариуларгъа борчлуду, - дегенди.
ТЮЗ ТЁРЕ
Хожаны тюкенчи бла къазаны бир заманда
да къайнамагъанды. Бу жол аланы аралары
уллугъа кетип, ишлери махкемеге
берилгенди.
Къади экисин да чакъыргъанды. Сёз алгъа
Насра Хожагъа берилгенди. Айтырыгъын
ол бек тынгылы ангылатханды. Ызы бла
тюкенчи сёлешгенди.
Къадини аны жанлы болгъанын сезип,
Хожа, кёзю - къашы бла аны кесине
къаратып, ёшюнюн къакъгъанды. Хожа
аслам улутха берлик сунуп, къади оноуну
анга табыча этгенди:
Тюкенчи, ачыудан ёле, чартлап чыгъып
кетгенди. Насра Хожа уа, анда къалып,
къоюнундан бир уллу ташны чыгъарып:
- Тёрени манга кереклисича, алай тюз
этмесенг эди, башынга ма бу тиерик эди, -
деп, къадиге кёргюзтгенди.
КЪАДИНИ БАЛ ЧЫККЫРЫ
Къади, улутха алмай, адамны ишине тюз
къарамагъанды.
Бир даулашлы иш чыгъып, Насра Хожа
тарыгъыу къагъыт жаздыргъанды. Анга
къади къол салыргъа керек эди да, Насра
Хожа ол жумушу бла къадиге бир ненча
кере келгенди, алай жумушун этдиралмай,
къайтыргъа тюйюп тургъанды. Бек артда
келгенинде, Хожа къадиге къаты болуп
сюелгенди, болсада ол:
- Бусагъатда бошамайма. Бар, къол
салырма да, къагъытынгы ызындан
жетерча этерме, - деп къойгъанды. Хожа
ыразы болмагъанды, алай амалы не эди,
къайтханды да кетгенди.
Ол кюнден артында эки - юч ай озгьанды.
Хожа ачыуланып, хар баргъан адамдан
айландырып не тургьанды, андан да хайыр
чыкъмагъанды, аны себепли ол кесин
жолгъа жарашдырып тебирегенди. Бир ёре
къошунну ичин саз топуракъ балчыкъдан
толтургъанды, аны башын бир къат
жабарча, бал тамызгъанды.
Хожа эшикден киргенлей, аны къолтукъ
тюбюнде ёре къошунну кёрюп, къадини
кёлю жарыгъанды.
- О - о, кел, Хожа, сау кел. Ёт, маржа, бери
ёрге ёт, - дей, туруп, аллына келип,
къолун тутханды.
- Угъай, ашыкъгъан этеме, - дей, Насра
Хожа ауур къошунну кёрюнюр жерге
салгьанды. - Ол къапытымдан хапар сурай
келген эдим.
- А - а, бусагъат, бусагъат, - деп, къади
аны, къагъытына къол салып бергенди.
"Къарачы мени телилигиме. Бу саз
балчыкъны аягъан этгенча, мен кесими
къаллай бир къыйнадым", - деп, кеси
кесине уруша, Насра Хожа юйюне
къайтханды.
Иги кесек заман озгъанды. Иши сюдге
тюшгенледен биреу къадиге гыбыт бла
сют баш алып келгенди. Къади Хожаны ёре
къошунун бал жыйгъан чыккырына
бошатханды да, анга сют башны
къуйгъанды.
Ол кюнню ингиринде окъуна, ашаргъа
олтургъанлай, аны къатыны:
- Оу кюнюм! - деп хахай этгенди.
- Не этесе? Жанымы аласа да! - деп хыны
болгъанды къади.
- Чыккыргъа узалгъаным сайын къалакъ
балчыкъдан толуп чыгъады.
Чыккыр бла бир баллары, сют башлары да
зыраф болгъанына ачыу эте, къади тангын
аман бла атдыргъанды. Мычымай,
мыртазакъ чакъыртып:
- Терк бол! Не амал, не хыйла да этип, ол
къуралмазлыкъ Хожаны бери жетдир! - деп
буюргъанды. - Женгил бол!
Насра Хожа чабырларын тазе тургъанлай,
къатыны:
- Сени мыртазакъ излейди, - деп келгенди.
- Къызып, ауруп тургъанымы айт, - дегенди
Хожа. Къатыны, арбазгъа чыгъып, алай
айтханды, алай аны ючюн мыртазакъ уруп
юйге кирип келгенди.
- Тур, маржа, Хожа! Къагъытынгда бир
айыплы халатла ычхыннгандыла. Аны да ал
да, къадиге барайыкъ. Терк жетсин деп
жибергенди. Тюзетирге керекди.
- Мени къагьытымы ол жазмагъанды. Аны
тюзетмесин да, къади кесин тюзетсин, -
дегенди Хожа.
Алай мыртазакъ къоямы эди? Кел деп,
къаты болгъанды да тохтагъанды.
- Баш аурутмай, мындан тай, - деп хыны
болгъанды Хожа. Аны ал сёзлери ётюп,
мыртазакъ кетип тебирегенди.
- Тохтачы, - деп тыйгъанды Хожа аны. -
Базарда биреу, балды деп алдап, манга
къошун бла бир саз балчыкъны сатып
ийгенди. Аны къадини юйюнде унутуп
кетгенме. Билмей эшикге атып иш
иймесинле. Айтхан эт. Къадиге
кёргюзтюрге элтген эдим.
ХОЖАНЫ САГЪЫШЫ
Бир молланы ахчасы кёлге тюшгенди. Аны
табар муратда, ол кёлню къыйырын таягьы
бла чучхуй болгъанды. Аны алгъаракъдан
окъуна кёрюп туруп, Хожа алайгъа
келгенди:
- Ала, соргъанны айыбы жокъду. Былайда
не къадардан бери кюрешесе. Бу не
этгенлигингди? - деп соргъанды ол.
- Ахчам тюшгенди да, таягъымы учуна
илинип иш чыгъар эсе деп къозгъай
турама, - деп жууаплагъанды молла.
- Сиз - моллала - быллай телиликле этген,
сизден уллула, къадиле, башха эфендиле,
къаллай затла эте болурла? - дегенди
Насра Хожа.
БУ АЛЛАЙ АДАМДЫ
Бир кюн Насра Хожа да къатыны да,
юслерине кийимле алыргъа деп, сау жылны
ичинде жыйып тургъан ахчаларын да алып,
элде бай тюкенчиге баргъандыла.
Алакъытай, басма дегенча учузуракъ
къумачладан кийимлиле алгъанды.
Тергеп, ахчасын тюкенчиге бергенди.
Тюкенчи ахчаны алгъанды, сора
къумачланы чулгъап бошап, Хожагъа:
- Къумачланы багъасын бер, - дегенди.
Хожа:
- Бердим да, бусагъатда, алып, кюфге
салгьанса, - деди. Алай болгъанлыкъгъа,
тюкенчи Хожаны айтханын къулагъына да
алмады.
Аланы даулашханларын тюкеннге келген
биреу эшитди. Хожа да, ишни
болмазлыгъын билип, тюкенден
чыкъгьанды да кетгенди.
Бир талай кюн озгъандан сора, Хожаны
арбазында сюелип:
- Аллах бусагъатда он сомдан кем ахчаны
кёкден атса, аны затха санап алмаз эдим,
- дей тургъанын ол бай тюкенчи эшитди.
Хожаны бир ойнайым деп, бохчагъа салып,
Хожаны аллына тогъуз сом атды. Хожа аны
сермеп алды, къарагъанда уа - анда
тогъуз сом.
- А, бохчаны да бир сомгьа санап атханды,
тамам он сом боллукъду, - деп, ахчаны
хуржунуна салды.
- Ахчаны бери бер! - деп чапханды
тюкенчи.
- Мен сенден не ахча алгъалма, сен
акъылданмы шашханса?
- Ол бохча бла ахчаны, сени сынар ючюн,
мен атхан эдим, бери бер бусагъатдан! -
деп къычырады тюкенчи. Алай Хожа
женгдирмеди.
БИР АЯКЪЛЫ КЪАЗЛА
Хожагъа бир оноучугъа бир жумушну юсю
бла жалыныргъа тюшгенди. Аны кёлюне
жетер ючюн, ол къаз биширип
келтиргенди. Къараса - аны бир аягъы
жокъ: жолда табакъдан тюшюп къалгъанды.
Аны жокълап:
- Хожа, къазны бир аягъы къайдады? - деп
соргъанды оноучу.
- Сен алыкъа билмей кёреме, бизни къазла
бир аякълыладыла, - дегенди Насра Хожа. -
Ётюрюк айта эсем, кер, - деп оноучуну юй
аллында, кел къыйырында, биришер
аякъларында сюелип тургьан къазланы
кёргюзтгенди.
- Керти окъуна алай кёреме, - деп
сейирсиннгенди оноучу. Олсагъатдан,
къайдан хатагъа эсе да, бир жанындан
чыгъып, биреу къазланы таякъ бла
юркютгенди. Къазла, жантая - жантая, бир
жанына къачхандыла. Аланы экишер
аякълары болгъанын кёрюп, оноучу:
- Э - э! Хожа! Сен ётюрюкчю кёреме, -
дегенди. - Къазланы барысыны да экишер
аякълары барды да.
- Да, ол озуп баргъан адам, алагъача,
санга да таякъны жетдирсе, сени тёрт
аягъынг окъуна болур, - дегенди Насра
Хожа.
СУУУКЪДАН КЪОРКЪУУ
Къышны бек сууукъ кезиуюнде бир бай,
Хожаны юйюне чакъырып:
- Хожа, былай юйюмю терезесинден
халкъгъа къарап турама да, биригиз
къалмай, буюгьуп, бир затдан
къоркъгъанча, башыгъызны
энишге тутуп жюрюйсюз. Ол алай некди? -
деп соргьанды.
- Да къышды, къыямады. Сууукъдан
къоркъуп жюрюйбюз. Къурушдуруп
къояргъа боллукъду.
- Сууукъну несинден къоркъасыз? Адам
сууукъдан къурушамыды? Мен бир да
къоркъмай турама да!...
- Да сен сууукъдан къурушхан бай
кёрмегенсе, биз а сууукъдан къурушхан
кёп жарлыланы кёргенбиз да, аны ючюн
къоркъабыз...
ЁЧ
Тюкенчилени къайсы бири да Насра
Хожаны кёлюне жетмегендиле, алай
Махмут а анга барысындан да кёп ачыу
этгенди. Насра Хожа аны къуруда эсде
тутуп болса да, дертин жетдирирге
бошамай тургъанды.
Бир кюн тюкенчи Махмут, къайдан эсе да
келе, орамда Насра Хожагъа тюбеп,
масхара сёзле айтып, аны даражасын
тюшюрюрге кюрешгенди. Хожа ичинден:
"Антсызма, мен сени бир чочутмасам", -
деп:
- Къой - къой, кюрешме. Сёлеше билмейсе.
"Таш ата билмеген башына урур" деп сез
барды, - дегенди.
- Аны мен угъай, тюкеними сакълагъан
маймулум да биледи, - деп кюлгенди
тюкенчи.
- Нек эсе да жарыкъса. Тюкенингден бир
зат урлап, сени бир мудах этмесем, къуру
кюлюп турлукъса. Алай этип турсанг а,
халкъ сени тели болгъан сунарыкъдыла.
- Оза башлагъанса, Хожа...
- Хыликкя этген - сен, озгъан - мен. Аны
къалай ангыларгъа боллукъду? Охо,
бусагъатда аны къояйыкъ. Тюкенингден
бир кесек къумач урларгъа эркин
этемисе, угъаймы?
- Мени маймулум саулукъдан, бир киши бир
затымы урлаялмаз. Сен а - артыкъда.
- Ёчешемисе?
- Ёчешеме!
Хожа бла тюкенчи ёчешгендиле. Тюкенчи
ёчге кёп ахча салгъанды. Алай дей, былай
дей кетип, Хожа ол ахчаны къолгъа
этгенди, сора айтханды:
- Юсюбюздеги айны ахырына бир топ
къумачынгы урлаялмасам, бу ахчаны да,
бир топ къумачны багъасын да санга
береме, урлаялсам а, бу да меники,
урлагъаным да меники.
- Болсун! - дегенди тюкенчи.
Ала бир бирге къол берип
айырылгьандыла.
Бир ненча кюнден Хожа тюкеннге
тюшгенди, алай къарауул маймул абериге
тиерге къоймагъанды.
Kюреше кетип, арып, Хожа, къол жаулугъун
чыгъарып, бетинден терин сюртгенди.
Маймул да, аны эриклеп, ал аякълары бла
бетин сылагъанды. "Охо!" - деп, Хожа башын
къашыгъанды, маймул да алай этгенди.
Хожа кюлгенди, маймул да тишлерин
ачханды. Ол ёрге тургъанлай, къарауул
да алай этгенди. Сора Хожаны эсине аман
акъыл тюшгенди: ол къоллары бла
кёзлерин жапханды. Бир кесек мычып,
ачханында, маймул да кёзлерин жабып
тура эди. Хожа къумач тодладан бирин
сермеп алып, терезеден секирип тюшюп,
артына къарагъанда да, маймул кёзлерин
ачмай тура эди.
Къатыныны хахай - тухайын эшитип
уяннганында, танг атып тура эди.
- Тур да, отун келтир. Ёзгени къой,
арбазда тамызыкълыкъ да къалмагъанды, -
дей эди къатыны. Хожа секирип турду.
- Бюгюн мен бош тюйюлме, - дей, ашыгьышлы
кийинди, сора бир уллу чулгъамны да
къолтукъгъа уруп, чыгъып кетди.
- Кёрмейсе бу сейирни! Кечени узуну
къайда болса айланып келип, энтта кетип
барады, - деп сейирсинди къатыны аны
ызындан. Хожа боюнун буруп да
къарамады.
Ол ныгъышха чыкъгъанда, анда жан да
жокъ эди. Хожа чулгьамын да тюбюне
салып олтурду. Бир кесекден къартла
алайгъа бир - бир келип тебиредиле. Бир
заманда, тюкенине бара, тюкенчи да
къайтды.
- О - о! Кел - кел, жууукъ бол, - деди Хожа
анга, ёрге тура. - Мен сени сакълап тура
эдим.
- Билип тура эдим алай айтырыгъынгы.
Ишинги болмазын билип, мени Аллахны
арагъа салып этген антыма ёлтюрюрге
айланаса, - деди тюкенчи.
- Тохта, бери тынгыла!..
- Угъай - угъай! Мен эрме. Бусурман
адамма мен. Дуния башы тюбюне болуп
къалса да, Аллах бла этген антыма ёле
билмеучюме.
- Аллах ыразы болсун. Тюз айтаса, - деди
эфенди тюкенчиге. Тюкенчи уа, махтанып,
Хожа бла ёчешгенин айтып кюлдю.
- Тюкенчи, сен да тюз айтаса, эфенди да
тюз айтады. Сиз, дин ахлулары, ётюрюк
бир заманда да айтмагъансыз.
- Айхай, айтмагьанбыз, - деди тюкенчи. -
Сен бизни ёчюбюзню бузаргъа айланаса.
Умут этме. Эл бедишлиги болургьа
айланаса.
- Угъай, угъай! Нек бузама?
- Да сора нек сакълайса да мени? Аллах
айтса, сен манга ёмюрлюк къул боласа.
- Сакъламай а. Ашыгъып, бу учуз къумач
топну алып кетгенме, - деп, Хожа
урлагъанын кёргюзтдю. - Муну алып,
багъарагъындан бермесенг, унарыкъ
тюйюлме.
Тюкенчини жюреги чанчды, кёлю аман
этди, бетине сууукъ тер чапды.
- Тюз бусагъатчыкъда ол кюлюучюнгча бир
кюле эсенг, бир тюмен береме, - деди Хожа
анга.
БАГЪА БИЧИУ
Хожа, хамамгъа келип, анда ишлегенле
бла жарыкъ саламлашханды, алай ала анга
жарыкъ болмагъандыла, нек десенг, аны
юсю - башы къолайсыз кёрюннгенди.
Кезиую жетгенлей:
- Ма бери кирликсе, - деп, анга бир эшикни
кёргюзтгендиле. Хожа аны ачып киргенди.
Сени жауунг да аллай отоугъа кирсин,
ичи бек уллу, алай тазалыкъ жокъ, суу -
сууукъ. Не этерик эди - жуууннганды.
Сууукъдан бети кёгерип чыкъгъанды да,
хамамны жумушчуларына жуууннганы ючюн
кереклисинден эсе да юч кере кёп ахча
бергенди, сёз да айтмай, кетгенди да
къалгъанды. Анга не сёз, Хожаньг бек
жаратхандыла. Экинчи келгенинде уа,
аллына чапхандыла, жарыкъ болгъандыла.
Бири сапын чапдыргъанды, экинчиси жан
жаулукъ чыгъаргъанды. Берген
отоуларына кирсе - анда таза, жылы. Хожа
ох деп жуууннганды. Кийинип
чыкъгъанында, ол алгъындан да кёп ахча
берлик сунуп, жумушчуланы кёзлери
жангандыла, алай Хожа кереклисини
экиден бирин берип къойгъанды.
- Бу не этгенлигингди? - дегендиле анга. -
Бу жол айырма бёлюмде жуууннганса...
Хожа аланы сезлерин бёлгенди:
- Бу жол жуууннганымы хакъын ол жол
берген эдим, бусагъатда бергеним а ол
жол жуууннганым ючюндю.
СЕН ДА ИЙНАНМА
Ашары, ичери болмай, Насра Хожа
къыйналып болгъанды, аны себепли анга,
хар кимни жумушун этип, башына амал
излерге тюшгенди. Онглары болгъанла,
аны билип, анга нелерин да этдирип
тургъандыла.
Бир кере бир бай адам тюкенден, уллу жюк
этип, бир мияла сауутла алгъанды. Аланы
юйюне къалай элтирге билмей
тургъанынлай, Хожа келгенди.
- Бу мияла сауутланы юйюме жетдирсенг,
къызгъанчлыкъ этмей, бек иги хакъ
берирме, - дегенди бай Хожагъа. Угьаймы
дерик эди, Хожа, кётюрюп, жюкню инбашына
атханды да, аны иесини биргесине
тебирегенди.
Юйюне жете башлагьанлай, бай айтханды:
- Хожа, сен кертини бек сюйген адамса.
Жюгюмю юйюме элтгенинг ючюн, юч керти
зат айтыр эдим. Санга неден да ол игиди.
- Тюзсе. Айт, - дегенди Насра Хожа.
- Биринчиси: токълукъдан эсе ачлыкъ
игиди деселе, ийнанма.
- Тюздю.
- Экинчиси: ат бла баргъандан жаяу
баргъан игиди деселе да, ийнанма.
- Ол айтханынг да тюппе - тюздю.
- Ырысхысы болмагъанны акъылы болмайды.
Аллай адамланы арасында Хожадан тели
барды деселе да, ийнанма.
Бай алай айтыр - айтмаз, Насра Хожа
жюкню инбашындан жерге зарф деп атды,
сора, сауутланы къалмай ууалгьанларын
кёрюп:
- Муну ичинде сынмай сауут къалгъанды
деселе, сен да арталлыда ийнанма, - деп,
берип кетгенди.
ТАП БИЛЕ ЭДИНГ...
Хожа орамны ёрге ашыгъьш бара
болгъанды. Тюкеннге жетгенлей, аны
аллын тыйып, тюкенчи арбазгъа чыгъарып
сата тургъан кюбюрлерин махтап
башлагъанды.
- Быллай аламат кюбюрле битеу дунияны
башында жокъдула. Тауусулуп барадыла.
Артда бир жерде да табарыкъ тюйюлсе,
андан эсе, бир да къуруса да, бирин
окъуна алып къой, - деп къысханды Насра
Хожаны.
- О, къой - къой! Не этерикме мен кюбюрню?
- дегенди Хожа.
- Къара анга! - деп сейирсиннгенди
тюкенчи - Кийимлеринги салырса.
Хожаны юсюндегилеринден башха кийими
болмагъанды, аны себепли:
- Э, сеними, сени, - дегенди ол. - Сен аман
акъыллы адамса.
- Нек?
- Кийимлерими кюбюрге салдырып,
къымыжалаймы айландырлыкъ эдинг мени?
Тап биле эдинг! Кесинг къымыжалай
айланып бир кёргюзт да, анга кёре
этерме.
"КЕЛЕЧИ ИГИ БОЛСА, КЕЛИ БАШ ДА КЕЛИР"
Хожаны элинде алайсыз палах аз кибик,
хан ары багъаргьа, сюрюуюнден айырып,
бир пил жибергенди. Ол пил мардасыз
хыличи болгъанды. Эллилени
сабанларына, тереклерине кирип, ууатып,
малтап, ол уллу заранлыкъ сынатып
тургъанды, болсада, хандан
къоркъгъандан, киши абери
айталмагъанды, алай пил эсирикден
эсирик бола баргъанды, аны себепли
адамланы тёзюмлери къалмагъанды.
Ала, жыйылып, элни таматасын алларына
салып, ханнга тебирегендиле. Аны
арбазына жетип тохтагъандыла да,
старшинагъа айтхандыла:
- Барыбыз да жыйылып кирип этеригибиз
жокъду. Сен кир да, тарыгъыуубузну айт.
Хан неда пилни элден кетерсин, неда бир
къарар - жыяр адам жиберсин. Алайсыз
бизге жашау жокъду.
Тамата ханны юйюне киргенди, алай,
бетсинип, былай айтханды:
- Ханыбыз, жаныбыз, бизни элде сени бир
аламат жууаш пилинг барды. Халы,
къылыгъы адам кибикди. Аны
акъыллылыгъына битеу эл сейир этеди.
Анга къараргъа, багъаргъа биз бек
ыразыбыз. Анга сёз жокъду. Алай бир
тилеригибиз барды: нёгери болмагъаны
себепли, пил бек эригеди, ёксюз къозуча,
мудах болуп, къыйналып турады. Онг бар
эсе, анга нёгерликге бизни элге энтта
бир пил жибер. Сени малынгы алай инжип
тургъанына адамланы жюреклери бек
къыйналады. Биле болурса: мен аланы
сени бек сыйлы кёрюрге юйретгенме.
Ол адамны сёзлери ханнга бал
жагъылгъанча тийгендиле. Асыры ыразы
болгъандан, анга саугъала да бердирип
ашыртханды.
Тышында сакълагъанла, таматаны
тёгерегинден алып, хапар соруп
башлагъандыла:
- Не айтды хан?
- Пилни кетеремиди?
- Огъесе къараргъа адаммы жибереди?
- Оллахий, билмейме, - деди. - Таматаны
халын артыкъ жаратмагъанма: "Бир оноу
этерме. Барыгъыз", - деп, хыны этип
ашыргъанды.
Не этерик эдиле, бир кесек сакълайыкъ
да, анга кёре этербиз деп, адамла элге
къайтдыла. Эки - юч кюнден элге дагъыда
бир пил келтирдиле. Иш алай бла бютюнда
кырты болду, аны себепли Насра Хожа
эллиледен ханнга келечиге кесин
жиберирлерин тиледи.
- "Келечи иги болса, кели баш да келир"
деп сёз барды. Бар, - дедиле адамла.
Насра Хожа кетди, алай ол иги хапар алып
келир деп киши да ийнанмай эди. "Бизни
тилегибизни жаратмай, ачыу этеме деп,
энтта бир пилни ийгенди. Бусагъатда
Хожа да аны хазна жумушаталсын", - деп,
эллиле уллу къайгъылы эдиле.
Келечини иши бирди, - барып жумушун
айтыу. Насра Хожа да, ханнга келгенди да
айтханды:
- Мени эллиле санга келечи этип
ийгендиле. Аланы санга уллу тилеклери
барды. Бизни элге алгъа бир пил ийгенсе
да ол халкъны кёзюн ачып, кёлюн жарытып
тургъанды. Экинчи да бирин ийгенсе.
Анга адамла бютюнда бек
къууаннгандыла. Алай тамата аланы
мудах этгенди.
- Не бла? - дегенди хан.
䡮Й䡴Й̱桪
j”
Â
Æ
ä
Â
Ä
Æ
â
н кесиме алама деп, экисин да баууна
уруп, кишиге кёргюзтмейди. Пилле, не
кюнню кёзюн кёрмей, не заманында суу
ичмей, ашамай, борбайсыз болуп
барадыла. Кесине хайыр тюшюрюр ючюн,
адам хайыуанны, тап, кесиники окъуна
болса да, алай къалай къыйнай болур?
Ханыбызны намысын кёрмеген, ол бизге не