Хожа Бла Дин Ахлулары - 2
этип, бир зат келтир, - деп урушханды.
- Башха элге нек барама? Мында эфендилик
эталмаймамы мен? - дегенди Хожа.
- Мындагъы эфенди кеси да сыйынмай
турады элибизге.
- Сыйынмай эсе, кетсин, - дей, Хожа
юйюнден чыгъып кетгенди. Тюзюнлей
межгитге келгенди.
Халкъ намазгъа жыйыла болгъандыла.
- Жамауат! - деп, Хожа аланы кесине
къаратханды. - Мени сизге айтырыгъым
барды. Алай аны эфендини кёзюнде
айтыргъа сюеме.
Адамла бир бирге къарагъандыла.
Олсагъатдан эфенди эшикден киргенди.
- Ма келди! - дедиле адамла.
- Жамауат! Эфенди кеси да тургъанлай
айтсагъыз сюеме. Менден, андан ким
акъыллыды? - дегенди Хожа.
Адамла не айтыргъа билмей
къалгъандыла. Эфенди да абызырагъанды.
Аны сезип, ким эсе да:
- Экигиз да бирча акъыллы адамласыз, -
дегенди. Аны эшитгенлей, эфенди да,
адамла да эркинирек солуп
башлагъандыла.
- Кертими айтасыз? - деп соргъанды Хожа.
- Керти айтабыз. Экигиз да окъугъан
адамла, билген адамла.
- Дин ахлулары.
- Элде сизсиз бир затха да оноу
этилмейди.
- Тюз айтадыла, - дегенди эфенди, Хожаны
не эсе да айтыргъа айланнганын билип,
ичин къоркъуу сыйырып.
- Алай эсе, сен эфендилик этгенни къой.
Санга боллукъду, - дегенди Хожа
эфендиге. - Энди элде эфендилик мен
этерге керекме.
- Нек? Экигиз да этигиз, - дегендиле
адамла. Алай Хожа унамагъанды:
- Алай жарарыкъ тюйюлдю. Жангыз
эфендини ауурлугъун окъуна элни адамы
кючден кётюрюп турады.
КЪЫЗГЪАНЧ КЪОНАКЪБАЙ
Хожа бир элге къонакъгъа баргъанды.
Къонакъбайы, бек къызгъанч адам
болгъаны себепли, Хожагъа жукъ ашатмай,
сау кюн бла сау кечени тутханды. Экинчи
кюн, тюш бола, Хожа, эл ичине чыгъып,
ныгъышда адамланы къатына баргъанды.
Алайда эфенди ууаз бере болгъанды. Хожа
да анга къулакъ салып тынгылагъанды.
- Исса файгъамбар кёкге чыгъып кетгенде
- дегенди эфенди.
Аны эшитгнлей, Хожаны къонакъбайы, ёрге
туруп:
- Эфенди, Исса файгъамбар кёкде не ашап
жашайды? - деп соргъанды.
Ол алай айтханда, Хожа да, ёрге туруп,
алгъаракъ атлап:
- Иссаны кёкде не ашагъаныны къайгъысын
къоюп, сау эки кюнню ичинде жерде сени
юйюнгде къонакъда Хожаны не ашап, ичип
жашагъанын сорсанг а, - дегенди.
ЭФЕНДИНИ ДУУАЛАРЫ БЛА ДАРМАНЛАРЫ
Эфенди бла Хожа бир бирни кёрюп
болмагъандыла. Ол кимге да ачыкъ
болгъанды. Эфенди Хожаны ачыкъ, керти
сёзюнден къачып, андан баш бугъартып
тургьанды.
Бир жол Хожа эфендини къабырла ичинде
айланнганын эслегенди. Баям, аны эфенди
да кёрген болур эди, ол, башын энишге
ийип, бир жанына кетип тебирегенди,
алай Хожадан къутулгъан анга алай тынч
болмагъанды.
- Эфенди! - деп къычыргъанды Хожа. Эфенди
сюймей тохтагъанды.
- Боюнунг ишми ауруйду? Башынгы энишге
нек ийип айланаса? - дегенди Хожа.
Эфенди ичинден: "Аллахдан аман тапхын,
бери уа къайдан чыкъдынг?" - дей:
- Бу ёлгенлеге жаным ауругъандан...
Бушуудан, - деп жууаплагъанды эфенди.
- Тюзеле башлагъан болурса дейме.
Эфенди, Хожаны кёрюп болмаса да, жютю
сёзюнден къоркъгъандан:
- Багьалы Хожа! Сен бек сюйгенлеримден
бирисе, алай не айтыргъа айланнганынгы
ангылаялмайма.
- Къалай ангыламайса? Бу ёлгенлени
асламысы сени ётюрюк дууаларынгы бла
заранлы дарманларынгы хатасындан
ёлгендиле. Сен, энди аны ангылап, келип,
бушуу этип, мудах болуп айланаса. Мен
анга чексиз къууандым. Эфенди
терслигин ангылагъанды, дууасын,
дарманын да къойгъанды: деген хапар
жайып, халкъны бир къууандырайым", -
дегенди Хожа. Эфенди, абызырап, къым -
тым этгенди, алай, ол абери айтхынчы,
Хожа узайып кетгенди.
МЕЖГИТГЕ КИМЛЕ КИРЕДИЛЕ?
Кимни эсе да ити, айлана келип, межгитге
киреди. Эфендиле, чамланып, таякъларын
да кётюрюп, аны ызындан боладыла. Ит,
сынсып, акъсай - акъсай, межгитден
чыгъады. Эфендиле, бир бирге ал бермей,
аны жетип урадыла.
- Къоюгъуз бу акъылсыз хайыуанны! Бу ары
ангылапмы киргенди? - дейди ныгъышда
биреу.
- Ангылагъан ары кирмейди. Мени
кёрмеймисиз, - деп, сёзге къошулады
Хожа.
ДИН КИТАПДА ХАЛАТЛА
Хожа бир уллу бичакъны къуруда жанында
жюрютгенлей айланнганды. Бир жол анга
сохтала:
- Бу ауур бичакъны нек кётюрюп айланаса?
- деп соргъандыла.
- Мен муну бла ол сиз окъугъан дин
китапладан халатларын къырама, -
дегенди Насра Хожа.
- Быллай уллу бичакъ бла адам китапны
халатларын къалай къырыр? - деп
сейирсиннгендиле ала.
- А, шуёхларым, - деп жууаплагъанды Хожа,
- сиз билмейсиз, дин китаплада аллай
халатла бардыла, аланы къырыр ючюн, бу
бичакъ, тап, асыры гитче окъунады.
СЫЙЛЫ КИТАП
Бир талай къарт бла бирге бир жол Хожа
къонакъгъа чакъырылгъанды. Келгенлени
аякъ кийимлерин алып, бир жары салгъан,
асырагъан адам кёрюнмегенди, аны
себепли, тас болурла деп къоркъуп, Хожа
чурукъларын, къагьытха чулгьап,
къолтукъ тюбюне къысханды. Тепсини
тёгерегине олтуруп сыйлана тургъан
акъсакъалланы бири, аны къолтугъунда
къагъыт чулгъамны кёрюп, былай
соргъанды:
- Хожа! Къолтугьунгдагъы не эсе да бир
сыйлы китап болур?
- Бек сыйлы китапды.
- Нени хакъындан сёлешеди?
- Жарлылыкъны...
- Китап сатыучуладанмы алгьанса?
- Угъай, чурукъ сатыучуладан, - дегенди
Хожа.
ХОЖА БЛА ЗИЙНАЧЫ ЭФЕНДИ
Насра Хожа бир шахардан юйюне кечгиде
келе болгъанды. Адам тынчайыргъа, элни
къыйырнда кёпюрге жетгенди. Аны бир
жанындан атына да къамичини жетдирип
келе тургъан биреуню кёргенди. Аны ким
болгъанын билир ючюн, Хожа, чабып, кёпюр
тюбюне букъгъанды. Атлыны элни
эфендиси болгъанын билгенди, алай аны
былай кеч къайры баргъанын
тохташдыралмагъанды. "Арабии,
къалайгъа барады экен?" - деп, къайгъылы
болгъанды. Эм ахырында: "Мен маржама,
муну къайры баргъанын билмей къойсам", -
деп, аны ызындан тебирегенди.
Эфендини къарелдисин кёз туурадан
ычхындырмай, бара кетип, аны ызындан
бир элге киргенди. Эфенди элни
къыйырында уллу юйде арбазына
бурулгъанды, атын къантаргьанды,
эшикни къакъгъанды. Эшик ачылгъанлай,
эфенди юйге мыллыгын атханды, ары
кирип, эшикни къылыгъын салгъанды.
Хожа, чабып келип, терезеден
тынгылагъанды:
- Зор бла юйюме кирирге не ишинг барды,
чыкъ да кет мындан! - деп, бир тиширыуну
ачыулу сёлешгенин эшитгенди. Эфенди
кетерге унамай эди, аны себепли Хожа,
къулагъын терезеден айырмай, иги кесек
мычыгъанды эм юйню иеси тиширыугъа
артыкълыкъ этилгенин билгенди.
Олсагъатдан, ызына айланып, секирип,
эфендини атына миннгенди да, къайтып,
элге келтенди. Атны оруннга жыйгъанды,
кеси да юйюне кетип жатханды. Экинчи
кюн тюз намазны кезиуюнде, межгитни
аллы бла озуп баргъанлай, адамланы
алайда жыйылып тургъанларын кёргенди
да, Хожа да алайгъа баргъанды. Къараса,
адамланы арасында эфенди, бети да
тырналып, бет къаны кетип, олтуруп,
сёлеше тура эди.
- Жамауат, бизде энтта уручулукъ
жайылгъанды. Мени бюгече бауумдан
атымы алып кетгендиле. Сары танг
атханлы соруп айланама, - атычууу да
жокъду. Бу ат кимни къолунда табылса,
аны жамауатны аллына сойландырып
кесерге жерекди, алайсыз уруну
тохтатыргьа амал жокъду. Хар ким эсде
тутугъуз: бюгюн мени атымы урлагъан
тамбла сизни ийнегигизни сюрюр.
Барыгъыз да жыйылып, уручуну тутуп,
асаргъа керексиз! - дей эди эфенди. Хожа,
аны къатына жанлай барып:
- Неге дауур этесе, атынг мендеди, алай
берлик тюйюлме! - дегенди.
- Ол деген не сёздю? Керти айта эсенг,
бусагьатдан алып кел, артда уа
кёрюшюрбюз! - деп жаныгъанды эфенди.
Хожа атны минип алып келгенди. Эфенди,
аны кёргенлей:
- Сени боюнунгу юзерге керекди, къарт
бёрю, бу неге ушагъан ишди! - деп
къутуруп тебирегенди.
- Къашынгы - башынгы бери тюйме. Атны
берлик тюйюлме!.. Бёрю сенсе!
- Кёрмейсе сен аны, уяла билмейди!
- Сагъыш этип сёлеш! Уялмагъан да
кесингсе!
- Бу атны санга къайдан тюшгенин айтчы
эр эсенг. Къалгъаныны оноуун артда
этербиз.
- Сен тиширыула бла къазауат этген кече
манга тазирге тюшгенди, айырдынгмы ? -
дегенди Хожа. Олсагъатдан эфенди тюп
эринин къапды, башын энишге ийди.
Мычымай эс жыйып, Хожаны арлакъ элтип:
- Сен элни ичинде мен бек сюйген
адамладан бирисе, аурууунгу алайым, бу
хапарны бир адамгъа айтма. Ат да сени
болсун, барысы да сени болсун. Аны
юсюне, бюгюнден ары айырылмаз шуёхла
болайыкъ. Болсунму, алайгъа ыразымыса? -
деп жалыннганды.
Хожа, атны алып, юйюне кетгенди, алай
эки адам бир жерге барып кёрсе, чабып,
эфендини хапарын айтмай къоймагъанды.
Аны эшитип, эфенди бек ачыуланнганды,
алай андан не хайыр? Къарыуу
жетмегенди. Иш этип излеп, табып,
Хожагъа:
- Алан, мен сенден ол хапарны бир
адамгъа айтма деп неллай бир тилеген
эдим? Сен а сау халкъгъа хапар этип
къойгъанса да! - дегенди.
- Мен сени неге жарыгьанынгы
ангыламайма, - дегенди Насра Хожа. - Бир
адамгъа айтма дединг, алай ол адам ким
болгъанын ачыкъ этмединг. Элли адам
болса, айтыр эдинг, тышындан болур ансы
деп турама. Элдегилени уа барысына да
айтханма, тюзсе.
ЭФЕНДИНИ БАШЫ
Къалай эсе да эфенди суу жагъасында,
эшегин да жууундура, жууа ашай
болгъанды. Хожа аны кёрюп:
- Алан, не ашайса? - деп соргъанды.
- Жууала.
- Жууаламы?.. Аллай ханс адамны несине
жарайды дейсе?
- Была жауда бишген жууаладыла. Жууаны
жауда бишгени адамны мыйысын ёсдюреди,
башын уллу этеди.
- Алайды - алай, унутуп турама ансы. Энди
сени башынг, Аллах айтса, мени эшегими
башындан да уллу боллукъду.
ЭШЕКЧА АУНАГЪАН СЕН ЭСЕНГ
Хожа да, бир нёгери да кече жассыдан
сора бир жерден келе болгъандыла. Эл
межгитни арбазына киргенлеринде, кеси
кеф болуп, жерге тёнгереп, сарыхы бир
жанына, таягьы бир жанына атылып
тургъан биреуню кёргендиле. Кече асыры
къарангыдан, ол адамны
таныялмагъандыла.
Хожа эсиргенни сарыхын да, таягъын да,
къапталын да, китапларын да, башха
затларын да жыйып алгъанды да, юйюне
кетгенди.
Экинчи кюн Хожа иш бла эфендини
къапталын да кийип, таягьын да къолуна
алып, аны юйюне келгенди. Анда уа талай
адам жыйылып. Хожаны юсюнде кесини
къапталын кёргенлей, эфендини
кёзлерине къан чапханды:
- Мени урланнган кийимлерим санга
къайдан чыкъгъандыла? Бусагъатдан,
тешип, кийимлерими былайгъа сал, сора
экибиз кёрюшюрбюз, - деп, секирип ёрге
къопханды.
- Сабыр эт, эфенди, кийимле маннга
къалай тюшгенлерин айтайым, - дегенди
Хожа, адамла да тынгылап тургъанлай.
Тюнене бир нёгерим да, мен да,
сабанлагъа мал кирмесин деп къарап,
юйге къайтып келе, межгит аллында
тёнгереп тургъан биреуню юсюне тюбеп
къалгъанбыз. Ол эсирген, бир затын да
билмей, эшекча, жерге аууп тура эди. Мен
алмасам да, биреу аллыкъ эди, аны ючюн
алгъан эдим. Дауум жокъду, жаным,
кийимле сеникиле эселе, ол жерге аунап
тургъан да сен эсенг, ким угъай дейди, -
деп, Хожа къапталны тешип тебирегенлей:
- Угъай, угъай, меникиле тюйюлдюле. Мен
жангылгъан этеме. Кеч, Хожа, маржа! - деп,
эфенди жалынып башлады.
АЛЛАХЧАМЫ, АДАМЛАЧАМЫ?
Базардан келе, Насра Хожа даулаша
тургъан бир талай сабийни юслерине
чыкъгъанды. Сабийле аны кёргенлей:
- Насра Хожа, бу къозланы кеси арабызда
юлешалмай, даулаша турабыз. Сен бир
юлешип берсенг а, - деп тилегендиле.
Хожа, сабийлени алларына чёгюп:
- Аллах айтханчамы юлешейим, адамла
сюйгенчамы юлешейим? - деп соргъанды.
- Аллах айтханча юлеш! - дегендиле
сабийле.
- Болсун, - деп, Хожа, къозланы этегине
къуюп, кимине кёп, кимине аз бергенди,
кимине уа чырт жукъ да бермей
къойгъанды. Аз жетгенле да, жукъ
берилмегенле да секирип туруп:
- Бу неге ушагъан юлешиудю: бир
къауумлагъа болгъанын берип, бир
къауумлагъа жукъ да бермей? - деп,
дауургъа къалгъандыла.
- Да сиз Аллах айтханча юлеш деп,
кесигиз ыразы болуп айтхан жорукъ бла
юлешгенме, ма бу жашны атасыны уллу
мюлкю барды, бу жашны атасыны жангыз
бир ийнеги барды, бу жашны уа кирирге
юйю, жатаргъа жери окъуна жокъду.
Аллахны юлешиую былай болады, - дегенди
Хожа.
АКЪЫЛ СЕЗ
Халкъ кёп жыйылгъан бир жерде:
- Насра Хожа, бизге бир акъыл сёз айтмай
амалынг жокъду, - дегендиле.
- Кёп да айтайым, нени юсюнден айтайым
ансы? - дегенди Хожа.
- Аллах къайда, къаллай жерде тура болур
экен?
- Алгьа барын билигиз да, тургъан жерин
алай излерсиз.
ЭФЕНДИ ЫШАРАДЫ
Хожа эфендиге фитирин берирге унамай,
эфенди да кюн сайын келип, айтып
тургъанды. Бир кюн Насра Хожа,
терезеден къарап, биягъы эфендини келе
тургъанын керюп, къатынына:
- Къатын! Биягъыланы бири келеди, фитир
берлигигизни беригиз деп къоймайды.
Сен чыкъ да, жууап эт, мен керюнюрюк
тюйюлме! - дегенди.
Къатыны эфенди эшикге жетерге,
терезени ачып:
- Ким керекди? Хожа мында жокъду, -
дегенди.
Эфенди, къаны бузулуп, къашлары
тюйюлюп, бети огъурсуз къаналды
- Сизге кюн сайын бир келеме. Уялыргъа
керексиз, фитиригизни берликмисиз,
тюйюлмюсюз? Огъесе жума кюн сизни
бетигизни жоярыкъ ишними сакьлайсыз?
Бу не ишди?! - деп, эфенди, Хожаны
къатынына ачыуланьш къарап
тохтагъанды. Хожаны къатыны:
- Берликибиз, айхай, берликибиз, Хожа,
тамбладан башлап, юйюбюзню жанында
чалман ишлеп тебирерикди. Элни
къойлары алайтын озгъан заманда
къабыргъаларын чалманнга ышырыкъдыла.
Аладан жыртылып, талай жюн къаллыкъды
Ол жюнню жыйып ийирликме да, базаргъа
элтип, сатып, санга фитирибизни алай
берликбиз. Биз сизге чыгъарыкъ затны
кесибизге къалдырыргъа излемейбиз, -
деп жууап бергенди. Эфенди, Хожаны
къатыныны ол сёзлерине тынгылап туруп,
андан фитир чыкъмазлыгъын сезип, бир
жанына къарап ышаргъанды. Хожа,
эфендини ышармыш этгенин кёргенде,
чабып келип, терезеден:
- Ай антсыз, бетинг кёгерип еле эдинг да.
Ишинг тюзеллигин билгенде уа ышараса! -
дегенди.
АЛЛАХ БЛА УРУЧУЛА
Хожа къатыны бла бирге бир узакъ элде
къонакъда болгъанды. Анда иги кесек да
туруп къайтханында, юйюню эшигин ким
эсе да, безгилери бла къобарып, алып
кетип тура эди. Къатыны, кеси да анга
бек жарсыгъандыла, мудах болгъандыла.
Экинчи кюн Насра Хожа орамны ёрге кетип
бара, эфенди аны аллына чыкъгъанды.
- Къайры тебирегенсе, Хожа? - дегенди.
- Жумуш азмыды. Юйюме эшик ишлетирге
устаны излей барама, - дегенди Хожа.
- О - о, да сен а... Ай юйюнге, ол аман
юйюнге эндиге дери эшик салдырмай
къалай тургъанса?
- Ай салдыргъан а этген эдим, арты бла
къобарып, урлап кетгендиле ансы.
- Ай иймансызла уа дегин! Къайгъырмаз,
алагъа аны Аллах кечмез.
- Аллах аны ким урлагъанын къайдан
биледи?
- Айтма алай! Тоба де! Уллу Аллах хар
кимни къалай атлагъанына дери кёрюп
турады.
- Да юйюне не эмина киргенди да, алай
эсе, муну урлатмай тыялмаймы эди? - деп,
Хожа эфендиден айырылып кетгенди.
Къарангы кёз байлагъанлай, Хожа, келип,
межгитни эшигин къобарып, кётюрюп
кетип тебирегенди. Олсагьатдан биягъы
эфенди аны юсюне чыгъып къалгъанды.
- Къара бу тамашалыкъгъа! - дегенди ол. -
Неди бу этгенинг? Аллахны юйюню эшигин
урларгъа уялмагъан, сен неден
уяллыкъса?!
- Да Аллах мени эшигими ким урлагъанын
биледи дей эдинг да...
- Айхай, биледи.
- Алай эсе, ол уручула бла бир тиллиди,
аланы ишлерин жашырып турады.
Келтиртсин эшигими - алыр эшигин.
ХОЖАНЫ ОРАЗАСЫ
Хожаны жанында чыртда ахчасы
болмагъанды. Базарда айлана кетип, ол
арыгъанды, ач болгъанды.
Бара барып, биреуню, къангала юсюне
олтуруп, бир талай этни аллына алып,
къыстау ашай тургъанын кёреди эм,
сагъыш эте да турмай, аны жанына доп деп
олтуруп, ашыгъышлы ашап башлайды. Этни
иеси анга сейирсинип къарайды, алай
Хожа арталлыда эс бурмайды.
- Хей, не этесе? - дейди Хожагъа
танымагъан адамы.
- Сен этгенни этеме, - дейди ол.
- Да сен бусурманнга ушайса? Бу уа
эрменли кесген малны этиди. Къалай
ашайса, айып тюйюлмюдю ?
- Санга уа?
- Мен эрменлиме.
- Бусагъатда эрмен оразады. Аллай
оразаны кезиуюнде эрменлилеге эт
ашаргьа жарамайды...
- Мен эрменлилени ораза
тутмаучуларынданма.
- Мен да бусурманланы ораза
тутмаучуларынданма.
НАСЫПХА
Насра Хожа жаш болуп, медиреседе
окъугъан заманында, бир кюн биреулен
эфендиге табакъ бла хычинле алып
келгенди. Эфенди, бир ашыгъыш иш чыгъып,
ары тебирегенди да, хычинледен киши
ашамасын деп, тапкагъа салдырып:
- Сохтала! Бу хычинлеге адам тиймесин,
быланы мени сюймеген бир жауум ийгенди.
Ичлерине ёлюр от къуюп келтиргендиле.
Сиз аладан ашап къырылсагъыз, айыбы
тюшерикди. Жанындан тоймагъан былагъа
тиймесин: бир такъыйкъадан озмай
ёллюкдю, - деп, чыгъып кетгенди.
Хожа, бу сёзледе бир хыйла болгъанын
сезип, эфенди кетгенлей окъуна,
табакъны келтиртип, сохталаны барысын
да чакъырып, хычинлени арагъа
салгъанды. Къалгьанла, ашаргъа
къоркъуп:
- Угъай, кет, биз ёлюр отлу азыкъны ашап
ёлюрге хазыр турмайбыз, керек тюйюлдю, -
деп, унамай да тебирегендиле, алай
болса да. Хожа:
- Ийнанмагъыз эфендини сёзюне, хыйлагъа
айтханды, - деп, ашай башлагъанда,
къалгъанла да къошулуп, хычинлени
бошатхандыла..
"Энди эфенди келсе, биягъы таягъын
ууатхынчы тюерикди. Къалай этерикбиз,
не айтырыкъбыз?" - деп, сохта жашчыкъла
къайгъы болгъандыла. Хожа:
- Къоркъмагъыз, мен анга сылтау табайым,
- деп, эфендини бир бек сюйген къамиш
къаламын алып, белинден эки сындырып,
хычинле келген табакъны юсюнде
салгъанды.
Алай эте тургъанлай, эфенди келип
киргенди да, къараса - къаламы белинден
эки сынып, табакъда хычинле да бошалып
тура. Эфенди, кёзлерине къан чабып:
- Ким этгенди былай? - деп соргъанды.
Насра Хожа, жиляп, былай айтханды:
- Мен къаламны алып жаза тургъанлай, ол
сынып къалгъанды. Энди мен эфендини
бетине къалай къарайым деп, кесими
ёлтюрюрге умут этип, барып, къуюгъа
секирип кетейим деп, акъылыма алай
тюшдю, алай болгъанлыкъгъа, халкъ суу
алгъан жангыз къуюну да бокъласам, мени
амалтын эл суусуз къалыр, къыйналыр
деп, ёлюр отлу хычинлени ашагъанма,
алай, насыпха алыкъа ёлмей турама.
Эфенди, жууапсыз болуп, Хожаны быллай
сылтау къурашдыргъанына ачыудан,
кёзлери жанып, айтырын билмей къалды.
ХОЖАНЫ ЭФЕНДИГЕ ХАЙЫРЫ
Эфенди, ууаз бере келип:
- Адамны эфендиге этген ахшылыгъы
кесине он къаты жетмей къалмайды. Бюгюн
болмаса да, тамбла боллугъу алайды. Аны
билмегеннге гюнях жокъду, билип,
къызгъанчлыкъ этгенни уа Аллах
онгдурмайды, - дегенди.
- Берир заты болмагъаннга уа Аллах не
кёзден къарайды? - деп соргъанды Насра
Хожа.
- Дуниягъа жаратхан жанына
башыбыздагъы бир зат бермей къоймайды.
Ма, сёз ючюн, сени къунажининг барды.
- Да жангызды.
- Билеме. Сен бек къызгъанчса, Хожа.
Битеу элибиз да сенича болсала, жерге
кырдык чыкъмаз эди, тауларыбызда
малларыбыз тёлю бермез эдиле.
"Маржама, мен санга кюнлени биринде бир
исси къапдырмасам", - дей, Хожа юйюне
кетгенди. Бир кесекден а жангыз
къунажинин аллына этип келгенди.
- Ма, санга береме, - дегенди ол эфендиге.
- Алай, къачан болса да, айтханынгча, он
къатлап алмай а къоймам.
Не айтырса, эфенди Хожаны жангыз
тууарын бек сюйюп алгъанды. Ким биледи,
Насра Хожа ол, он кере кёп болуп, ызына
къайтыр деп ийнаннган окъунамы эте
болур эди, алгъа уллу къайгъы этмей
тургъанды. Алай, ахчачыкъ мажарып,
ийнек алалмагъанды! Эфендиден
къунажинин къайтарырча амал да
эталмагъанды. Алай бла арадан он жыл
озгъанды.
Жайгъы кюнлени биринде бахчасында он
тууар отлай тургъанын кёргенди. Чабып
барса - ала эфендиникиле. Араларында,
уллу ийнек болуп, кесини къунажини да
бар. "Аха!" - деп, Хожа аланы, барысын да
сюрюп барып, баууна жыйгъанды. Бара да
къарай, ийнегим онжыллыкъ тёлюсю бла
кесиме келип къалды кёреме дей да,
къууана тургъанды. Бир заманда:
"Хей, юйде ким барды?" - деген ауаз эшитип
чыкъса, эфенди арбазда сюелип тура эди.
- Къарайма да, къайгъылыса, эфенди, -
дегенди Хожа. - Не болгъанды?
- Он тууарым биргелей тасдыла. Бу
тийреде мал кёргенинг иш? - деп
соргъанды эфенди.
- Онусу да кесимдедиле. - Ол дегенинг?
- Арбазыма кирип келгендиле да, бауума
уруп турама.
- Ай юйюнге, аны манга билдирмей къалай
тураса? Хайырсыз, чыгьар бери. Сюрейим.
- Къайры сюрлюк эдинг?
- Юйюме.
- Берсем а, сюрюр эдинг.
- Ол дегенинг?! Нек бермей эдинг?
- Сени ууаз бере: "Адамны эфендиге этген
ахшылыгъы кесине он къат жетеди", -
дегенинг эсингдемиди ?
- Айхай, эсимдеди!
- Ол мени къунажиним да эсингдемиди?
Туудукълары бла бирге он болуп, кесиме
къайтып келгенди. Мындан ары жыйырма
боллукъ эсе да, энди бераллыкъ тюйюлме.
ОЛ БАСХЫЧ БЛА
Бир ненча бабас Насра Хожагъа дертчи
болгъандыла. Сагъыш эте кетип, ала аны
ырбыннга тыяр муратда былай
айтхандыла:
- Белгилисича, дин китаплада:
"Муслийманланы файгъамбарлары
Мухаммат кёкню тёртюнчю, христианланы
файгъамбарлары уа аны жетинчи
къатысына чыкъгъанды ", - деп жазылады.
Мухаммат файгъамбар алай бийикге
къаллай басхыч бла чыкъгъанды? Акъыллы
эсенг, тюз жууап бер.
ЧАКЪЫРЫЛМАГЪАН КЪОНАКЪЛА
Эки эфенди Насра Хожа жашагъан элге
къонакъгъа келгендиле. Хапарын эшите
туруп, жаратхан ишми да этип, кече
къалыргъа Хожаны излеп башлагъандыла.
Ким эсе да ол хапарны
Хожагъа жетдиргенди. "Алай къургъу эди
кёзлери, мени къакъ этлерим тагъыльш,
бишлакъ чыккырларым сюелип тура
болурла, эфендилени къонакъ этерча", -
деп, Насра Хожа, кечге дери юйюне
бармай, кесин тапдырмай тургъанды. Энди
уа тюнгюлген болурла деп, ол кеч
къарангысы кёз байлагъандан сора юйюне
тебирегенди. Межгитни аллы ныгъышха
жетгенинлей, алайда бир ненча адам
кёрюп тохтагъанды. Аланы арасында
къонакъгъа келген экеулен да
болгъандыла аны - муну юсюнден сёлеше
келгенде, аладан бири:
- Хожа, сени биз бош махтайбыз ансы, адам
жаратыр затынг болмаз дейме, - дегенди.
- Эфендиледе сизден сора мени жаратхан
чыкъмагъанды. Сиз да...
- Ай юйюнге, алай жараймыды? - деп, эфенди
аны сёзюн бёлгенди. - "Къонакъ - Аллахны
къонагъыды" деп, нартладан къалгъан сез
барды, сен а бизден къачып айланаса.
- Аллахны къонагъы эсигиз, Аллахха
барыгъыз. Мен кеси къонакъларымдан
къачмаучума. Ма Аллахны юйю, - деп, Хожа
эфендилеге межгитни кёргюзтюп, уруп
кетип къалгъанды.
КЪАБЫРГЪА КИРИУ
Хожа эфендилени хапарларыны асламысы
на арталлыда ийнанмагъанды. Алай аланы:
"Ахырат деген зат барды, анда ёлген адам
тирилген этеди, анга эки мёлек, келип,
соруу этедиле", - деген таурухлары Насра
Хожаны жюрегин къыйнап тургъандыла. Ол
алагъа ийнаныргъа бла къалыргъа
билмегенди. "Арабий, адам бу затланы
къалай бла ачыкъласын? Туугъанлы керти
айтмагъан эфендиге бу ишде уа къалай
ийнанайым? Тейри, ийнанмам", - деп, ол кёп
сагъыш этгенди. Болсада аны жюрегин
экилик ташламагъанды.
"Антсызма, бу затланы бир сынамай
къойсам", - деп, ол бир кюн къоншудан бир
ненча хайт деген жашны чакъыртханды.
Ала беш - алты да болуп келгендиле.
- Айып этмегиз, бир зат тилерик эдим, -
дегенди Насра Хожа.
- Аллах айып этмесин. Тиле.
- Манга бир къабыр къазыгъыз. Жашла,
сейирсинип, бир бирге къарагъанды ла.
- Неге сейирсинесиз? Мен "аргъы
дуниягъа" тебиреп турама.
Жашла не айтыргьа билмегендиле.
- Да къазайыкъ, харип, Хожа, - дегенди
бирлери.
Аланы биргесине алып барып, Хожа
тынгылы къабыр къаздыргъанды. Ичин
сюйгенича жарашдырып, кирип, юсюн
басдыртханды. Къабыргъа тюшгенден
сора:
- Тилейме, жашла, дуния жарыгъын кёре
турурча, къабырымы юс сюреминде бир
тешик къоюгъуз, - дегенди Хожа. Жашла
аны тилегин къабыл этгендиле да, уллу
жарсыугъа къалып къайтхандыла.
Бир кесекден кабыргъа, учуп келип, бир
уллу къуш къоннганды. Хожа, къолун
тешикден акъырын чыгъарып сермегенди
да, къушну аягъындан тутханды. Къуш,
ычхыналмай, къанатларын къагъып,
дыгалас эте, тыпырдай тургъанлай, жолну
тёбен жанындан, жюклю улоуланы сюрюп,
жолоучула чыкъгъандыла. Ауур жюклю
атла, эшекле, къадырла жолну юсюнде
къушну къанаты тыпырдай тургъанын
кёрюп, жан - жанына юркюп, жюклерин да
оюп, тыйдыртмай башлагъандыла.
Жолоучула ол халгъа сейир болуп, бу не
затды деп, чабып келселе, бир къол,
тешикден бери чыгъып, къушну
аякъларына къадалып тура эди.
Тартхандыла да, къушну да алгъатадыла,
созуп, Хожаны да чыгъаргъандыла.
- Нек этгенсе быллайла? - деп
соргъанларында:
- Мен къабыр ахлуладанма, - дегенди Хожа.
Аны бла башын алыргьа умут этгенди.
Алай жолоучула асыры ачыудан:
- Ма санга къабыр ахлу! - деп къагъа
келгендиле да, Хожаны кёзюн - башына
къан тулукъ этгендиле.
Ол кюн а элде Хожа ёлгенди, Хожа
басдырылгъанды деген хапар уллу
баргъанды. Адамла билмей тургъанлай,
эрини - буруну къан жугъу болуп, Хожа
салып элге келгенди.
- Насра Хожа ахыратдан къобуп келгенди,
хапар сорайыкъ, - деп, халкъ межгит
аллына жыйылып, Хожаны да ары
чакъыртхандыла, Бирлери туруп:
- Хожа, не кёрдюнг, не бар, не жокъ? - деп
соргъанды. Насра Хожа:
- Жамауат! Жолоучуланы улоуларын
юркютмегеннге бир зат да жокъду! -
дегенди.
ТЮЕ КЪАНАТЛЫ БОЛСА...
Жума кюн элни къартлары къалмай
межгитге жыйылып болгъандыла. Ала
намазны ахырына чыгъаргъа бир кесек
къалгъанда, ары Хожа да келгенди, алай,
ишин къоюп, анга киши да эс бурмагъанды.
Аланы намазларына Насра Хожа да
магъана бермегенди. Терезеден тышына
къарап:
- Шукур болсун, шукур болсун! - деп
къайтарып къайтарып къычыргъанды.
Ол кезиуде, намазны бошап, адамла дууа
эте башлагъандыла. Эфенди:
- Бизни сокъур, акъсакъ этмеген Аллахха
шукур! - дегенди.
- Шукур! - деп къайтаргъандыла бир талай
адам.
- Ой эфенди! Тохтагъыз! Ол болмачы затны
къоюгъуз да, бери - тышына - къарагъыз. У
- у! Ол уллу тюени кёремисиз? Аны
къанатлары болмагъанына шукур этигиз.
Ол къанатлы болгъан болса эди, учуп
келип, биригизни къалмай юйлеригизни
башларына къонуп, оюп - оюп, кесигизни
да къырып - къырып барлыкъ эди, - дегенди
Насра Хожа.
АСТО!
Элде адамланы жегип, къыйынларын ашап,
намыслары бла ойнап тургъан бир бий
болгъанды. Анда аны зараны жетмеген
юйюр къалмагъанды, аны къаргьамагъан,
ёлюрюн ашыгъып сакъламагъан
болмагъанды. Аны алайлыгъын бий бек
уста билгенди, аны ючюн арталлыда
къажымагъанды, ол угъай, аманлыкъларын
керелей баргъанды.
Алай бла ол къартлыкъгъа дери
жашагъанды. Кюнлени биринде, келип, бий
къыйын ауруйду деп, эфендини
элтгендиле. Хапарны эшитип, ары Хожа да
келгенди.
- Багъалы эфендибиз, бир къарачы, маржа.
Не болгъан эсе да, бек къыйынды, - деп,
динни ахлулары гузабагъа къалгъандыла.
Сыртындан тюшюп жатхан бийни кёз
акълары айланып, къыйын солуй эди.
Эфенди анга къарап:
- Алыннган этгенди, - дегенди.
- Ол дегенинг неди? - деп, бийни жашы,
къызы бютюнда типискили болгъандыла.
- Ол дегеним а не боллукъ эди? Алыннган
дегенни билмеймисиз? Акъылы башындан
чыкъгъан этгенди. Кёрмеймисиз
бирибизни да таныялмай тургъанын? -
дегенди эфенди.
- Асто! - деп сейирсиннгенди Насра Хожа. -
Туугъанлы муну башында мен акъыл
кёрмеген эдим. Биз билмей тургъанлай,
кирген да этип, чыкъгьандамы этди? Мен
анга ийнанмайма. Башындан не эсе да бир
башха зат чыкъгъан болур.
ХОЖАНЫ АБИДЕЗИ
Насра Хожа, къартла бла бара, сол
аягъын, неге эсе да уруп, къанатхан
этгенди. Барыр жерлерине жетип, тохтап,
къартла намаз этип теби - регендиле. Онг
аягъыны юсюнде сюелип, бир ары, бир бери
аууша, Насра Хожа да намазгъа
сюелгенди. Аны кёрюп:
- Хожа, бу не этгенлигингди? Бирсилеча,
сен да аки аягъынгы юсюнде сюелсенг а, -
дегендиле.
- Хожа не этгенин кеси биледи. Аны сол
аягъыны абидези жокъду, - дегенди Насра
Хожа.
ХОЖАНЫ ТИЛЕГИ
Бир кюн эфенди, ууаз бере келип, былай
айтханды:
- Бюгече эки рекят намазын къылып,
- Башха элге нек барама? Мында эфендилик
эталмаймамы мен? - дегенди Хожа.
- Мындагъы эфенди кеси да сыйынмай
турады элибизге.
- Сыйынмай эсе, кетсин, - дей, Хожа
юйюнден чыгъып кетгенди. Тюзюнлей
межгитге келгенди.
Халкъ намазгъа жыйыла болгъандыла.
- Жамауат! - деп, Хожа аланы кесине
къаратханды. - Мени сизге айтырыгъым
барды. Алай аны эфендини кёзюнде
айтыргъа сюеме.
Адамла бир бирге къарагъандыла.
Олсагъатдан эфенди эшикден киргенди.
- Ма келди! - дедиле адамла.
- Жамауат! Эфенди кеси да тургъанлай
айтсагъыз сюеме. Менден, андан ким
акъыллыды? - дегенди Хожа.
Адамла не айтыргъа билмей
къалгъандыла. Эфенди да абызырагъанды.
Аны сезип, ким эсе да:
- Экигиз да бирча акъыллы адамласыз, -
дегенди. Аны эшитгенлей, эфенди да,
адамла да эркинирек солуп
башлагъандыла.
- Кертими айтасыз? - деп соргъанды Хожа.
- Керти айтабыз. Экигиз да окъугъан
адамла, билген адамла.
- Дин ахлулары.
- Элде сизсиз бир затха да оноу
этилмейди.
- Тюз айтадыла, - дегенди эфенди, Хожаны
не эсе да айтыргъа айланнганын билип,
ичин къоркъуу сыйырып.
- Алай эсе, сен эфендилик этгенни къой.
Санга боллукъду, - дегенди Хожа
эфендиге. - Энди элде эфендилик мен
этерге керекме.
- Нек? Экигиз да этигиз, - дегендиле
адамла. Алай Хожа унамагъанды:
- Алай жарарыкъ тюйюлдю. Жангыз
эфендини ауурлугъун окъуна элни адамы
кючден кётюрюп турады.
КЪЫЗГЪАНЧ КЪОНАКЪБАЙ
Хожа бир элге къонакъгъа баргъанды.
Къонакъбайы, бек къызгъанч адам
болгъаны себепли, Хожагъа жукъ ашатмай,
сау кюн бла сау кечени тутханды. Экинчи
кюн, тюш бола, Хожа, эл ичине чыгъып,
ныгъышда адамланы къатына баргъанды.
Алайда эфенди ууаз бере болгъанды. Хожа
да анга къулакъ салып тынгылагъанды.
- Исса файгъамбар кёкге чыгъып кетгенде
- дегенди эфенди.
Аны эшитгнлей, Хожаны къонакъбайы, ёрге
туруп:
- Эфенди, Исса файгъамбар кёкде не ашап
жашайды? - деп соргъанды.
Ол алай айтханда, Хожа да, ёрге туруп,
алгъаракъ атлап:
- Иссаны кёкде не ашагъаныны къайгъысын
къоюп, сау эки кюнню ичинде жерде сени
юйюнгде къонакъда Хожаны не ашап, ичип
жашагъанын сорсанг а, - дегенди.
ЭФЕНДИНИ ДУУАЛАРЫ БЛА ДАРМАНЛАРЫ
Эфенди бла Хожа бир бирни кёрюп
болмагъандыла. Ол кимге да ачыкъ
болгъанды. Эфенди Хожаны ачыкъ, керти
сёзюнден къачып, андан баш бугъартып
тургьанды.
Бир жол Хожа эфендини къабырла ичинде
айланнганын эслегенди. Баям, аны эфенди
да кёрген болур эди, ол, башын энишге
ийип, бир жанына кетип тебирегенди,
алай Хожадан къутулгъан анга алай тынч
болмагъанды.
- Эфенди! - деп къычыргъанды Хожа. Эфенди
сюймей тохтагъанды.
- Боюнунг ишми ауруйду? Башынгы энишге
нек ийип айланаса? - дегенди Хожа.
Эфенди ичинден: "Аллахдан аман тапхын,
бери уа къайдан чыкъдынг?" - дей:
- Бу ёлгенлеге жаным ауругъандан...
Бушуудан, - деп жууаплагъанды эфенди.
- Тюзеле башлагъан болурса дейме.
Эфенди, Хожаны кёрюп болмаса да, жютю
сёзюнден къоркъгъандан:
- Багьалы Хожа! Сен бек сюйгенлеримден
бирисе, алай не айтыргъа айланнганынгы
ангылаялмайма.
- Къалай ангыламайса? Бу ёлгенлени
асламысы сени ётюрюк дууаларынгы бла
заранлы дарманларынгы хатасындан
ёлгендиле. Сен, энди аны ангылап, келип,
бушуу этип, мудах болуп айланаса. Мен
анга чексиз къууандым. Эфенди
терслигин ангылагъанды, дууасын,
дарманын да къойгъанды: деген хапар
жайып, халкъны бир къууандырайым", -
дегенди Хожа. Эфенди, абызырап, къым -
тым этгенди, алай, ол абери айтхынчы,
Хожа узайып кетгенди.
МЕЖГИТГЕ КИМЛЕ КИРЕДИЛЕ?
Кимни эсе да ити, айлана келип, межгитге
киреди. Эфендиле, чамланып, таякъларын
да кётюрюп, аны ызындан боладыла. Ит,
сынсып, акъсай - акъсай, межгитден
чыгъады. Эфендиле, бир бирге ал бермей,
аны жетип урадыла.
- Къоюгъуз бу акъылсыз хайыуанны! Бу ары
ангылапмы киргенди? - дейди ныгъышда
биреу.
- Ангылагъан ары кирмейди. Мени
кёрмеймисиз, - деп, сёзге къошулады
Хожа.
ДИН КИТАПДА ХАЛАТЛА
Хожа бир уллу бичакъны къуруда жанында
жюрютгенлей айланнганды. Бир жол анга
сохтала:
- Бу ауур бичакъны нек кётюрюп айланаса?
- деп соргъандыла.
- Мен муну бла ол сиз окъугъан дин
китапладан халатларын къырама, -
дегенди Насра Хожа.
- Быллай уллу бичакъ бла адам китапны
халатларын къалай къырыр? - деп
сейирсиннгендиле ала.
- А, шуёхларым, - деп жууаплагъанды Хожа,
- сиз билмейсиз, дин китаплада аллай
халатла бардыла, аланы къырыр ючюн, бу
бичакъ, тап, асыры гитче окъунады.
СЫЙЛЫ КИТАП
Бир талай къарт бла бирге бир жол Хожа
къонакъгъа чакъырылгъанды. Келгенлени
аякъ кийимлерин алып, бир жары салгъан,
асырагъан адам кёрюнмегенди, аны
себепли, тас болурла деп къоркъуп, Хожа
чурукъларын, къагьытха чулгьап,
къолтукъ тюбюне къысханды. Тепсини
тёгерегине олтуруп сыйлана тургъан
акъсакъалланы бири, аны къолтугъунда
къагъыт чулгъамны кёрюп, былай
соргъанды:
- Хожа! Къолтугьунгдагъы не эсе да бир
сыйлы китап болур?
- Бек сыйлы китапды.
- Нени хакъындан сёлешеди?
- Жарлылыкъны...
- Китап сатыучуладанмы алгьанса?
- Угъай, чурукъ сатыучуладан, - дегенди
Хожа.
ХОЖА БЛА ЗИЙНАЧЫ ЭФЕНДИ
Насра Хожа бир шахардан юйюне кечгиде
келе болгъанды. Адам тынчайыргъа, элни
къыйырнда кёпюрге жетгенди. Аны бир
жанындан атына да къамичини жетдирип
келе тургъан биреуню кёргенди. Аны ким
болгъанын билир ючюн, Хожа, чабып, кёпюр
тюбюне букъгъанды. Атлыны элни
эфендиси болгъанын билгенди, алай аны
былай кеч къайры баргъанын
тохташдыралмагъанды. "Арабии,
къалайгъа барады экен?" - деп, къайгъылы
болгъанды. Эм ахырында: "Мен маржама,
муну къайры баргъанын билмей къойсам", -
деп, аны ызындан тебирегенди.
Эфендини къарелдисин кёз туурадан
ычхындырмай, бара кетип, аны ызындан
бир элге киргенди. Эфенди элни
къыйырында уллу юйде арбазына
бурулгъанды, атын къантаргьанды,
эшикни къакъгъанды. Эшик ачылгъанлай,
эфенди юйге мыллыгын атханды, ары
кирип, эшикни къылыгъын салгъанды.
Хожа, чабып келип, терезеден
тынгылагъанды:
- Зор бла юйюме кирирге не ишинг барды,
чыкъ да кет мындан! - деп, бир тиширыуну
ачыулу сёлешгенин эшитгенди. Эфенди
кетерге унамай эди, аны себепли Хожа,
къулагъын терезеден айырмай, иги кесек
мычыгъанды эм юйню иеси тиширыугъа
артыкълыкъ этилгенин билгенди.
Олсагъатдан, ызына айланып, секирип,
эфендини атына миннгенди да, къайтып,
элге келтенди. Атны оруннга жыйгъанды,
кеси да юйюне кетип жатханды. Экинчи
кюн тюз намазны кезиуюнде, межгитни
аллы бла озуп баргъанлай, адамланы
алайда жыйылып тургъанларын кёргенди
да, Хожа да алайгъа баргъанды. Къараса,
адамланы арасында эфенди, бети да
тырналып, бет къаны кетип, олтуруп,
сёлеше тура эди.
- Жамауат, бизде энтта уручулукъ
жайылгъанды. Мени бюгече бауумдан
атымы алып кетгендиле. Сары танг
атханлы соруп айланама, - атычууу да
жокъду. Бу ат кимни къолунда табылса,
аны жамауатны аллына сойландырып
кесерге жерекди, алайсыз уруну
тохтатыргьа амал жокъду. Хар ким эсде
тутугъуз: бюгюн мени атымы урлагъан
тамбла сизни ийнегигизни сюрюр.
Барыгъыз да жыйылып, уручуну тутуп,
асаргъа керексиз! - дей эди эфенди. Хожа,
аны къатына жанлай барып:
- Неге дауур этесе, атынг мендеди, алай
берлик тюйюлме! - дегенди.
- Ол деген не сёздю? Керти айта эсенг,
бусагьатдан алып кел, артда уа
кёрюшюрбюз! - деп жаныгъанды эфенди.
Хожа атны минип алып келгенди. Эфенди,
аны кёргенлей:
- Сени боюнунгу юзерге керекди, къарт
бёрю, бу неге ушагъан ишди! - деп
къутуруп тебирегенди.
- Къашынгы - башынгы бери тюйме. Атны
берлик тюйюлме!.. Бёрю сенсе!
- Кёрмейсе сен аны, уяла билмейди!
- Сагъыш этип сёлеш! Уялмагъан да
кесингсе!
- Бу атны санга къайдан тюшгенин айтчы
эр эсенг. Къалгъаныны оноуун артда
этербиз.
- Сен тиширыула бла къазауат этген кече
манга тазирге тюшгенди, айырдынгмы ? -
дегенди Хожа. Олсагъатдан эфенди тюп
эринин къапды, башын энишге ийди.
Мычымай эс жыйып, Хожаны арлакъ элтип:
- Сен элни ичинде мен бек сюйген
адамладан бирисе, аурууунгу алайым, бу
хапарны бир адамгъа айтма. Ат да сени
болсун, барысы да сени болсун. Аны
юсюне, бюгюнден ары айырылмаз шуёхла
болайыкъ. Болсунму, алайгъа ыразымыса? -
деп жалыннганды.
Хожа, атны алып, юйюне кетгенди, алай
эки адам бир жерге барып кёрсе, чабып,
эфендини хапарын айтмай къоймагъанды.
Аны эшитип, эфенди бек ачыуланнганды,
алай андан не хайыр? Къарыуу
жетмегенди. Иш этип излеп, табып,
Хожагъа:
- Алан, мен сенден ол хапарны бир
адамгъа айтма деп неллай бир тилеген
эдим? Сен а сау халкъгъа хапар этип
къойгъанса да! - дегенди.
- Мен сени неге жарыгьанынгы
ангыламайма, - дегенди Насра Хожа. - Бир
адамгъа айтма дединг, алай ол адам ким
болгъанын ачыкъ этмединг. Элли адам
болса, айтыр эдинг, тышындан болур ансы
деп турама. Элдегилени уа барысына да
айтханма, тюзсе.
ЭФЕНДИНИ БАШЫ
Къалай эсе да эфенди суу жагъасында,
эшегин да жууундура, жууа ашай
болгъанды. Хожа аны кёрюп:
- Алан, не ашайса? - деп соргъанды.
- Жууала.
- Жууаламы?.. Аллай ханс адамны несине
жарайды дейсе?
- Была жауда бишген жууаладыла. Жууаны
жауда бишгени адамны мыйысын ёсдюреди,
башын уллу этеди.
- Алайды - алай, унутуп турама ансы. Энди
сени башынг, Аллах айтса, мени эшегими
башындан да уллу боллукъду.
ЭШЕКЧА АУНАГЪАН СЕН ЭСЕНГ
Хожа да, бир нёгери да кече жассыдан
сора бир жерден келе болгъандыла. Эл
межгитни арбазына киргенлеринде, кеси
кеф болуп, жерге тёнгереп, сарыхы бир
жанына, таягьы бир жанына атылып
тургъан биреуню кёргендиле. Кече асыры
къарангыдан, ол адамны
таныялмагъандыла.
Хожа эсиргенни сарыхын да, таягъын да,
къапталын да, китапларын да, башха
затларын да жыйып алгъанды да, юйюне
кетгенди.
Экинчи кюн Хожа иш бла эфендини
къапталын да кийип, таягьын да къолуна
алып, аны юйюне келгенди. Анда уа талай
адам жыйылып. Хожаны юсюнде кесини
къапталын кёргенлей, эфендини
кёзлерине къан чапханды:
- Мени урланнган кийимлерим санга
къайдан чыкъгъандыла? Бусагъатдан,
тешип, кийимлерими былайгъа сал, сора
экибиз кёрюшюрбюз, - деп, секирип ёрге
къопханды.
- Сабыр эт, эфенди, кийимле маннга
къалай тюшгенлерин айтайым, - дегенди
Хожа, адамла да тынгылап тургъанлай.
Тюнене бир нёгерим да, мен да,
сабанлагъа мал кирмесин деп къарап,
юйге къайтып келе, межгит аллында
тёнгереп тургъан биреуню юсюне тюбеп
къалгъанбыз. Ол эсирген, бир затын да
билмей, эшекча, жерге аууп тура эди. Мен
алмасам да, биреу аллыкъ эди, аны ючюн
алгъан эдим. Дауум жокъду, жаным,
кийимле сеникиле эселе, ол жерге аунап
тургъан да сен эсенг, ким угъай дейди, -
деп, Хожа къапталны тешип тебирегенлей:
- Угъай, угъай, меникиле тюйюлдюле. Мен
жангылгъан этеме. Кеч, Хожа, маржа! - деп,
эфенди жалынып башлады.
АЛЛАХЧАМЫ, АДАМЛАЧАМЫ?
Базардан келе, Насра Хожа даулаша
тургъан бир талай сабийни юслерине
чыкъгъанды. Сабийле аны кёргенлей:
- Насра Хожа, бу къозланы кеси арабызда
юлешалмай, даулаша турабыз. Сен бир
юлешип берсенг а, - деп тилегендиле.
Хожа, сабийлени алларына чёгюп:
- Аллах айтханчамы юлешейим, адамла
сюйгенчамы юлешейим? - деп соргъанды.
- Аллах айтханча юлеш! - дегендиле
сабийле.
- Болсун, - деп, Хожа, къозланы этегине
къуюп, кимине кёп, кимине аз бергенди,
кимине уа чырт жукъ да бермей
къойгъанды. Аз жетгенле да, жукъ
берилмегенле да секирип туруп:
- Бу неге ушагъан юлешиудю: бир
къауумлагъа болгъанын берип, бир
къауумлагъа жукъ да бермей? - деп,
дауургъа къалгъандыла.
- Да сиз Аллах айтханча юлеш деп,
кесигиз ыразы болуп айтхан жорукъ бла
юлешгенме, ма бу жашны атасыны уллу
мюлкю барды, бу жашны атасыны жангыз
бир ийнеги барды, бу жашны уа кирирге
юйю, жатаргъа жери окъуна жокъду.
Аллахны юлешиую былай болады, - дегенди
Хожа.
АКЪЫЛ СЕЗ
Халкъ кёп жыйылгъан бир жерде:
- Насра Хожа, бизге бир акъыл сёз айтмай
амалынг жокъду, - дегендиле.
- Кёп да айтайым, нени юсюнден айтайым
ансы? - дегенди Хожа.
- Аллах къайда, къаллай жерде тура болур
экен?
- Алгьа барын билигиз да, тургъан жерин
алай излерсиз.
ЭФЕНДИ ЫШАРАДЫ
Хожа эфендиге фитирин берирге унамай,
эфенди да кюн сайын келип, айтып
тургъанды. Бир кюн Насра Хожа,
терезеден къарап, биягъы эфендини келе
тургъанын керюп, къатынына:
- Къатын! Биягъыланы бири келеди, фитир
берлигигизни беригиз деп къоймайды.
Сен чыкъ да, жууап эт, мен керюнюрюк
тюйюлме! - дегенди.
Къатыны эфенди эшикге жетерге,
терезени ачып:
- Ким керекди? Хожа мында жокъду, -
дегенди.
Эфенди, къаны бузулуп, къашлары
тюйюлюп, бети огъурсуз къаналды
- Сизге кюн сайын бир келеме. Уялыргъа
керексиз, фитиригизни берликмисиз,
тюйюлмюсюз? Огъесе жума кюн сизни
бетигизни жоярыкъ ишними сакьлайсыз?
Бу не ишди?! - деп, эфенди, Хожаны
къатынына ачыуланьш къарап
тохтагъанды. Хожаны къатыны:
- Берликибиз, айхай, берликибиз, Хожа,
тамбладан башлап, юйюбюзню жанында
чалман ишлеп тебирерикди. Элни
къойлары алайтын озгъан заманда
къабыргъаларын чалманнга ышырыкъдыла.
Аладан жыртылып, талай жюн къаллыкъды
Ол жюнню жыйып ийирликме да, базаргъа
элтип, сатып, санга фитирибизни алай
берликбиз. Биз сизге чыгъарыкъ затны
кесибизге къалдырыргъа излемейбиз, -
деп жууап бергенди. Эфенди, Хожаны
къатыныны ол сёзлерине тынгылап туруп,
андан фитир чыкъмазлыгъын сезип, бир
жанына къарап ышаргъанды. Хожа,
эфендини ышармыш этгенин кёргенде,
чабып келип, терезеден:
- Ай антсыз, бетинг кёгерип еле эдинг да.
Ишинг тюзеллигин билгенде уа ышараса! -
дегенди.
АЛЛАХ БЛА УРУЧУЛА
Хожа къатыны бла бирге бир узакъ элде
къонакъда болгъанды. Анда иги кесек да
туруп къайтханында, юйюню эшигин ким
эсе да, безгилери бла къобарып, алып
кетип тура эди. Къатыны, кеси да анга
бек жарсыгъандыла, мудах болгъандыла.
Экинчи кюн Насра Хожа орамны ёрге кетип
бара, эфенди аны аллына чыкъгъанды.
- Къайры тебирегенсе, Хожа? - дегенди.
- Жумуш азмыды. Юйюме эшик ишлетирге
устаны излей барама, - дегенди Хожа.
- О - о, да сен а... Ай юйюнге, ол аман
юйюнге эндиге дери эшик салдырмай
къалай тургъанса?
- Ай салдыргъан а этген эдим, арты бла
къобарып, урлап кетгендиле ансы.
- Ай иймансызла уа дегин! Къайгъырмаз,
алагъа аны Аллах кечмез.
- Аллах аны ким урлагъанын къайдан
биледи?
- Айтма алай! Тоба де! Уллу Аллах хар
кимни къалай атлагъанына дери кёрюп
турады.
- Да юйюне не эмина киргенди да, алай
эсе, муну урлатмай тыялмаймы эди? - деп,
Хожа эфендиден айырылып кетгенди.
Къарангы кёз байлагъанлай, Хожа, келип,
межгитни эшигин къобарып, кётюрюп
кетип тебирегенди. Олсагьатдан биягъы
эфенди аны юсюне чыгъып къалгъанды.
- Къара бу тамашалыкъгъа! - дегенди ол. -
Неди бу этгенинг? Аллахны юйюню эшигин
урларгъа уялмагъан, сен неден
уяллыкъса?!
- Да Аллах мени эшигими ким урлагъанын
биледи дей эдинг да...
- Айхай, биледи.
- Алай эсе, ол уручула бла бир тиллиди,
аланы ишлерин жашырып турады.
Келтиртсин эшигими - алыр эшигин.
ХОЖАНЫ ОРАЗАСЫ
Хожаны жанында чыртда ахчасы
болмагъанды. Базарда айлана кетип, ол
арыгъанды, ач болгъанды.
Бара барып, биреуню, къангала юсюне
олтуруп, бир талай этни аллына алып,
къыстау ашай тургъанын кёреди эм,
сагъыш эте да турмай, аны жанына доп деп
олтуруп, ашыгъышлы ашап башлайды. Этни
иеси анга сейирсинип къарайды, алай
Хожа арталлыда эс бурмайды.
- Хей, не этесе? - дейди Хожагъа
танымагъан адамы.
- Сен этгенни этеме, - дейди ол.
- Да сен бусурманнга ушайса? Бу уа
эрменли кесген малны этиди. Къалай
ашайса, айып тюйюлмюдю ?
- Санга уа?
- Мен эрменлиме.
- Бусагъатда эрмен оразады. Аллай
оразаны кезиуюнде эрменлилеге эт
ашаргьа жарамайды...
- Мен эрменлилени ораза
тутмаучуларынданма.
- Мен да бусурманланы ораза
тутмаучуларынданма.
НАСЫПХА
Насра Хожа жаш болуп, медиреседе
окъугъан заманында, бир кюн биреулен
эфендиге табакъ бла хычинле алып
келгенди. Эфенди, бир ашыгъыш иш чыгъып,
ары тебирегенди да, хычинледен киши
ашамасын деп, тапкагъа салдырып:
- Сохтала! Бу хычинлеге адам тиймесин,
быланы мени сюймеген бир жауум ийгенди.
Ичлерине ёлюр от къуюп келтиргендиле.
Сиз аладан ашап къырылсагъыз, айыбы
тюшерикди. Жанындан тоймагъан былагъа
тиймесин: бир такъыйкъадан озмай
ёллюкдю, - деп, чыгъып кетгенди.
Хожа, бу сёзледе бир хыйла болгъанын
сезип, эфенди кетгенлей окъуна,
табакъны келтиртип, сохталаны барысын
да чакъырып, хычинлени арагъа
салгъанды. Къалгьанла, ашаргъа
къоркъуп:
- Угъай, кет, биз ёлюр отлу азыкъны ашап
ёлюрге хазыр турмайбыз, керек тюйюлдю, -
деп, унамай да тебирегендиле, алай
болса да. Хожа:
- Ийнанмагъыз эфендини сёзюне, хыйлагъа
айтханды, - деп, ашай башлагъанда,
къалгъанла да къошулуп, хычинлени
бошатхандыла..
"Энди эфенди келсе, биягъы таягъын
ууатхынчы тюерикди. Къалай этерикбиз,
не айтырыкъбыз?" - деп, сохта жашчыкъла
къайгъы болгъандыла. Хожа:
- Къоркъмагъыз, мен анга сылтау табайым,
- деп, эфендини бир бек сюйген къамиш
къаламын алып, белинден эки сындырып,
хычинле келген табакъны юсюнде
салгъанды.
Алай эте тургъанлай, эфенди келип
киргенди да, къараса - къаламы белинден
эки сынып, табакъда хычинле да бошалып
тура. Эфенди, кёзлерине къан чабып:
- Ким этгенди былай? - деп соргъанды.
Насра Хожа, жиляп, былай айтханды:
- Мен къаламны алып жаза тургъанлай, ол
сынып къалгъанды. Энди мен эфендини
бетине къалай къарайым деп, кесими
ёлтюрюрге умут этип, барып, къуюгъа
секирип кетейим деп, акъылыма алай
тюшдю, алай болгъанлыкъгъа, халкъ суу
алгъан жангыз къуюну да бокъласам, мени
амалтын эл суусуз къалыр, къыйналыр
деп, ёлюр отлу хычинлени ашагъанма,
алай, насыпха алыкъа ёлмей турама.
Эфенди, жууапсыз болуп, Хожаны быллай
сылтау къурашдыргъанына ачыудан,
кёзлери жанып, айтырын билмей къалды.
ХОЖАНЫ ЭФЕНДИГЕ ХАЙЫРЫ
Эфенди, ууаз бере келип:
- Адамны эфендиге этген ахшылыгъы
кесине он къаты жетмей къалмайды. Бюгюн
болмаса да, тамбла боллугъу алайды. Аны
билмегеннге гюнях жокъду, билип,
къызгъанчлыкъ этгенни уа Аллах
онгдурмайды, - дегенди.
- Берир заты болмагъаннга уа Аллах не
кёзден къарайды? - деп соргъанды Насра
Хожа.
- Дуниягъа жаратхан жанына
башыбыздагъы бир зат бермей къоймайды.
Ма, сёз ючюн, сени къунажининг барды.
- Да жангызды.
- Билеме. Сен бек къызгъанчса, Хожа.
Битеу элибиз да сенича болсала, жерге
кырдык чыкъмаз эди, тауларыбызда
малларыбыз тёлю бермез эдиле.
"Маржама, мен санга кюнлени биринде бир
исси къапдырмасам", - дей, Хожа юйюне
кетгенди. Бир кесекден а жангыз
къунажинин аллына этип келгенди.
- Ма, санга береме, - дегенди ол эфендиге.
- Алай, къачан болса да, айтханынгча, он
къатлап алмай а къоймам.
Не айтырса, эфенди Хожаны жангыз
тууарын бек сюйюп алгъанды. Ким биледи,
Насра Хожа ол, он кере кёп болуп, ызына
къайтыр деп ийнаннган окъунамы эте
болур эди, алгъа уллу къайгъы этмей
тургъанды. Алай, ахчачыкъ мажарып,
ийнек алалмагъанды! Эфендиден
къунажинин къайтарырча амал да
эталмагъанды. Алай бла арадан он жыл
озгъанды.
Жайгъы кюнлени биринде бахчасында он
тууар отлай тургъанын кёргенди. Чабып
барса - ала эфендиникиле. Араларында,
уллу ийнек болуп, кесини къунажини да
бар. "Аха!" - деп, Хожа аланы, барысын да
сюрюп барып, баууна жыйгъанды. Бара да
къарай, ийнегим онжыллыкъ тёлюсю бла
кесиме келип къалды кёреме дей да,
къууана тургъанды. Бир заманда:
"Хей, юйде ким барды?" - деген ауаз эшитип
чыкъса, эфенди арбазда сюелип тура эди.
- Къарайма да, къайгъылыса, эфенди, -
дегенди Хожа. - Не болгъанды?
- Он тууарым биргелей тасдыла. Бу
тийреде мал кёргенинг иш? - деп
соргъанды эфенди.
- Онусу да кесимдедиле. - Ол дегенинг?
- Арбазыма кирип келгендиле да, бауума
уруп турама.
- Ай юйюнге, аны манга билдирмей къалай
тураса? Хайырсыз, чыгьар бери. Сюрейим.
- Къайры сюрлюк эдинг?
- Юйюме.
- Берсем а, сюрюр эдинг.
- Ол дегенинг?! Нек бермей эдинг?
- Сени ууаз бере: "Адамны эфендиге этген
ахшылыгъы кесине он къат жетеди", -
дегенинг эсингдемиди ?
- Айхай, эсимдеди!
- Ол мени къунажиним да эсингдемиди?
Туудукълары бла бирге он болуп, кесиме
къайтып келгенди. Мындан ары жыйырма
боллукъ эсе да, энди бераллыкъ тюйюлме.
ОЛ БАСХЫЧ БЛА
Бир ненча бабас Насра Хожагъа дертчи
болгъандыла. Сагъыш эте кетип, ала аны
ырбыннга тыяр муратда былай
айтхандыла:
- Белгилисича, дин китаплада:
"Муслийманланы файгъамбарлары
Мухаммат кёкню тёртюнчю, христианланы
файгъамбарлары уа аны жетинчи
къатысына чыкъгъанды ", - деп жазылады.
Мухаммат файгъамбар алай бийикге
къаллай басхыч бла чыкъгъанды? Акъыллы
эсенг, тюз жууап бер.
ЧАКЪЫРЫЛМАГЪАН КЪОНАКЪЛА
Эки эфенди Насра Хожа жашагъан элге
къонакъгъа келгендиле. Хапарын эшите
туруп, жаратхан ишми да этип, кече
къалыргъа Хожаны излеп башлагъандыла.
Ким эсе да ол хапарны
Хожагъа жетдиргенди. "Алай къургъу эди
кёзлери, мени къакъ этлерим тагъыльш,
бишлакъ чыккырларым сюелип тура
болурла, эфендилени къонакъ этерча", -
деп, Насра Хожа, кечге дери юйюне
бармай, кесин тапдырмай тургъанды. Энди
уа тюнгюлген болурла деп, ол кеч
къарангысы кёз байлагъандан сора юйюне
тебирегенди. Межгитни аллы ныгъышха
жетгенинлей, алайда бир ненча адам
кёрюп тохтагъанды. Аланы арасында
къонакъгъа келген экеулен да
болгъандыла аны - муну юсюнден сёлеше
келгенде, аладан бири:
- Хожа, сени биз бош махтайбыз ансы, адам
жаратыр затынг болмаз дейме, - дегенди.
- Эфендиледе сизден сора мени жаратхан
чыкъмагъанды. Сиз да...
- Ай юйюнге, алай жараймыды? - деп, эфенди
аны сёзюн бёлгенди. - "Къонакъ - Аллахны
къонагъыды" деп, нартладан къалгъан сез
барды, сен а бизден къачып айланаса.
- Аллахны къонагъы эсигиз, Аллахха
барыгъыз. Мен кеси къонакъларымдан
къачмаучума. Ма Аллахны юйю, - деп, Хожа
эфендилеге межгитни кёргюзтюп, уруп
кетип къалгъанды.
КЪАБЫРГЪА КИРИУ
Хожа эфендилени хапарларыны асламысы
на арталлыда ийнанмагъанды. Алай аланы:
"Ахырат деген зат барды, анда ёлген адам
тирилген этеди, анга эки мёлек, келип,
соруу этедиле", - деген таурухлары Насра
Хожаны жюрегин къыйнап тургъандыла. Ол
алагъа ийнаныргъа бла къалыргъа
билмегенди. "Арабий, адам бу затланы
къалай бла ачыкъласын? Туугъанлы керти
айтмагъан эфендиге бу ишде уа къалай
ийнанайым? Тейри, ийнанмам", - деп, ол кёп
сагъыш этгенди. Болсада аны жюрегин
экилик ташламагъанды.
"Антсызма, бу затланы бир сынамай
къойсам", - деп, ол бир кюн къоншудан бир
ненча хайт деген жашны чакъыртханды.
Ала беш - алты да болуп келгендиле.
- Айып этмегиз, бир зат тилерик эдим, -
дегенди Насра Хожа.
- Аллах айып этмесин. Тиле.
- Манга бир къабыр къазыгъыз. Жашла,
сейирсинип, бир бирге къарагъанды ла.
- Неге сейирсинесиз? Мен "аргъы
дуниягъа" тебиреп турама.
Жашла не айтыргьа билмегендиле.
- Да къазайыкъ, харип, Хожа, - дегенди
бирлери.
Аланы биргесине алып барып, Хожа
тынгылы къабыр къаздыргъанды. Ичин
сюйгенича жарашдырып, кирип, юсюн
басдыртханды. Къабыргъа тюшгенден
сора:
- Тилейме, жашла, дуния жарыгъын кёре
турурча, къабырымы юс сюреминде бир
тешик къоюгъуз, - дегенди Хожа. Жашла
аны тилегин къабыл этгендиле да, уллу
жарсыугъа къалып къайтхандыла.
Бир кесекден кабыргъа, учуп келип, бир
уллу къуш къоннганды. Хожа, къолун
тешикден акъырын чыгъарып сермегенди
да, къушну аягъындан тутханды. Къуш,
ычхыналмай, къанатларын къагъып,
дыгалас эте, тыпырдай тургъанлай, жолну
тёбен жанындан, жюклю улоуланы сюрюп,
жолоучула чыкъгъандыла. Ауур жюклю
атла, эшекле, къадырла жолну юсюнде
къушну къанаты тыпырдай тургъанын
кёрюп, жан - жанына юркюп, жюклерин да
оюп, тыйдыртмай башлагъандыла.
Жолоучула ол халгъа сейир болуп, бу не
затды деп, чабып келселе, бир къол,
тешикден бери чыгъып, къушну
аякъларына къадалып тура эди.
Тартхандыла да, къушну да алгъатадыла,
созуп, Хожаны да чыгъаргъандыла.
- Нек этгенсе быллайла? - деп
соргъанларында:
- Мен къабыр ахлуладанма, - дегенди Хожа.
Аны бла башын алыргьа умут этгенди.
Алай жолоучула асыры ачыудан:
- Ма санга къабыр ахлу! - деп къагъа
келгендиле да, Хожаны кёзюн - башына
къан тулукъ этгендиле.
Ол кюн а элде Хожа ёлгенди, Хожа
басдырылгъанды деген хапар уллу
баргъанды. Адамла билмей тургъанлай,
эрини - буруну къан жугъу болуп, Хожа
салып элге келгенди.
- Насра Хожа ахыратдан къобуп келгенди,
хапар сорайыкъ, - деп, халкъ межгит
аллына жыйылып, Хожаны да ары
чакъыртхандыла, Бирлери туруп:
- Хожа, не кёрдюнг, не бар, не жокъ? - деп
соргъанды. Насра Хожа:
- Жамауат! Жолоучуланы улоуларын
юркютмегеннге бир зат да жокъду! -
дегенди.
ТЮЕ КЪАНАТЛЫ БОЛСА...
Жума кюн элни къартлары къалмай
межгитге жыйылып болгъандыла. Ала
намазны ахырына чыгъаргъа бир кесек
къалгъанда, ары Хожа да келгенди, алай,
ишин къоюп, анга киши да эс бурмагъанды.
Аланы намазларына Насра Хожа да
магъана бермегенди. Терезеден тышына
къарап:
- Шукур болсун, шукур болсун! - деп
къайтарып къайтарып къычыргъанды.
Ол кезиуде, намазны бошап, адамла дууа
эте башлагъандыла. Эфенди:
- Бизни сокъур, акъсакъ этмеген Аллахха
шукур! - дегенди.
- Шукур! - деп къайтаргъандыла бир талай
адам.
- Ой эфенди! Тохтагъыз! Ол болмачы затны
къоюгъуз да, бери - тышына - къарагъыз. У
- у! Ол уллу тюени кёремисиз? Аны
къанатлары болмагъанына шукур этигиз.
Ол къанатлы болгъан болса эди, учуп
келип, биригизни къалмай юйлеригизни
башларына къонуп, оюп - оюп, кесигизни
да къырып - къырып барлыкъ эди, - дегенди
Насра Хожа.
АСТО!
Элде адамланы жегип, къыйынларын ашап,
намыслары бла ойнап тургъан бир бий
болгъанды. Анда аны зараны жетмеген
юйюр къалмагъанды, аны къаргьамагъан,
ёлюрюн ашыгъып сакъламагъан
болмагъанды. Аны алайлыгъын бий бек
уста билгенди, аны ючюн арталлыда
къажымагъанды, ол угъай, аманлыкъларын
керелей баргъанды.
Алай бла ол къартлыкъгъа дери
жашагъанды. Кюнлени биринде, келип, бий
къыйын ауруйду деп, эфендини
элтгендиле. Хапарны эшитип, ары Хожа да
келгенди.
- Багъалы эфендибиз, бир къарачы, маржа.
Не болгъан эсе да, бек къыйынды, - деп,
динни ахлулары гузабагъа къалгъандыла.
Сыртындан тюшюп жатхан бийни кёз
акълары айланып, къыйын солуй эди.
Эфенди анга къарап:
- Алыннган этгенди, - дегенди.
- Ол дегенинг неди? - деп, бийни жашы,
къызы бютюнда типискили болгъандыла.
- Ол дегеним а не боллукъ эди? Алыннган
дегенни билмеймисиз? Акъылы башындан
чыкъгъан этгенди. Кёрмеймисиз
бирибизни да таныялмай тургъанын? -
дегенди эфенди.
- Асто! - деп сейирсиннгенди Насра Хожа. -
Туугъанлы муну башында мен акъыл
кёрмеген эдим. Биз билмей тургъанлай,
кирген да этип, чыкъгьандамы этди? Мен
анга ийнанмайма. Башындан не эсе да бир
башха зат чыкъгъан болур.
ХОЖАНЫ АБИДЕЗИ
Насра Хожа, къартла бла бара, сол
аягъын, неге эсе да уруп, къанатхан
этгенди. Барыр жерлерине жетип, тохтап,
къартла намаз этип теби - регендиле. Онг
аягъыны юсюнде сюелип, бир ары, бир бери
аууша, Насра Хожа да намазгъа
сюелгенди. Аны кёрюп:
- Хожа, бу не этгенлигингди? Бирсилеча,
сен да аки аягъынгы юсюнде сюелсенг а, -
дегендиле.
- Хожа не этгенин кеси биледи. Аны сол
аягъыны абидези жокъду, - дегенди Насра
Хожа.
ХОЖАНЫ ТИЛЕГИ
Бир кюн эфенди, ууаз бере келип, былай
айтханды:
- Бюгече эки рекят намазын къылып,