Энтта да къууандым жангы - 16

Къутулсам да бу ауруудан,
Энди жашар кюнюм – аз.
Талсанг да жюгюнг ауурдан,
Энтта да жашаргъа баз!..
Ахыр кюнюнг, кёз жаш сыгъа,
Келген эсе да жууукъ,
Кёл эт, ишле! Энди санга
Башха акъылманлыкъ жокъ!..
1980
600
* * *
Биз энтта бир жайны кёрдюк,
Анга къууана жангыдан,
Ахшамларына да кирдик,
Жибидик биз жауунундан.
Жай келди, тыялмай бир жукъ,
Заман да, садакъ атханлай,
Ашыгъады. Бирле уа жокъ,
Акъылман эртте айтханлай.
Биз кёпледен айырылдыкъ,
Бизден да айырылырла,
Биз кёпледен да дерс алдыкъ,
Бизден да бирле алырла.
Жаз да келир, къыш да келир,
Кырдык – жашил, къар – акъ бола.
Жаны сау аланы кёрюр,
Ушакъ этер кюз, жай бла.
Жай дайым жанлагъа жууукъ,
Жашил байрагъын тутханлай.
Биз энтта сау, бирле уа жокъ,
Акъылман эртте айтханлай.
1980
601
* * *
Жашай келдим кёп жылланы,
Ишледим, турсам да арып.
Бюгече мында жилядым
Мен, кесиме жаным ауруп.
Мында, саусузла юйюнде,
Жангызлыкъда кёп кюн жатдым,
Мен бу къыйынлы кюнюмде,
Бирда уялмай, жилядым.
Кече бла мен. Жангызлыкъ.
Ауруу. Сагъышларым – ачы.
Къарлада къалгъан къан ызла,
Сизден къутулуу жокъ, къачып!..
Къыйнап менден кючлю ачыу,
Кесиме ауруду жаным.
Жан татлыды, ёлюм – ачы.
Мен, сабий кибик, жилядым.
Дуния жарыгъы – насып,
Ёлюм – ёмюрлюк къарангы.
Тауда къалгъан жаш ауазым,
Кёмюлгенсе куртха-къаргъа!..
Къарайма кече арагъа,
Таула кёрюне кёзюме.
Ёлюм – кетмезлик къарангы.
Андан жилядым кесиме.
Къурчдан этилген адам жокъ,
Къыйналды, арыды жаным,
Энди манга къысхады жол.
Кесиме кесим жилядым.
1980
602
* * *
Жюз жашасанг да, аз кёрюнюр,–
Жашау жашха, къартха да татлы,
Къар да, жауун да къууанч берир
Жаны саугъа, учар къанатлы.
Жарсы-жарсыма– жокъ амалынг, –
Ахыр кюнюнг келмейин къалмаз.
Иги кюнлеринг артда къалып,
Алда кюнюнг болса да не аз,–
Кёл эт! Айта келдиле алай
Тауда бизден эсе эслиле.
Анангы татлы ауазынлай,
Ол сёзле турсунла эсингде.
Алай жаны сау адам нечик
Тёзсюн, жарсымай къыйынлыкъда?
Чексиз тюйюлдю аны кючю, –
Ол кёп кюнледе да ыйлыкъды.
Не этгин? Кюреш бек болургъа.
Жюз жашасанг да, аз кёрюнюр.
Амал болмай артха бурургъа,
Не да эт, ахыр кюнюнг келир!..
Алай, жыгъылып къалгъынчыннга,
Кёлсюзлюкге бой салгъан – осал.
Ийнан – энтта санга кюн чыгъар
Деп, болурса деп энтта да сау!..
1980
603
* * *
Ёлюм къоркъууун эсге
Алмагъан батыр къайда?
Къоркъууну жашау эски
Эталмай, къоюп къойду.
Не кёп къыйынлыкъ кёрюп
Турса да жер юсюнде,
Жаратылгъанлы бери,
Инсан жашаргъа сюйдю.
Эрлик сау тургъан кибик,
Къоркъуу да турады сау, –
Жолунг болгъанында тик,
Ол имбашынгдан басар.
Не да де, ажал жаный
Тургъан кюн да – махтауум
Бекликге! Турур жарып
Беклик – адамлыкъ тауу.
Къоркъмайма деп
махтанмам, –
Бек сюеме жашаргъа.
Алай бюгюн да турмам,
Кёлсюзлюкге баш ура.
Жарсымам деп махтанмам,
Келди бек къыйын кюнюм,
Къоркъакълыкъны махтамам,
Не жаныса да ёлюм.
Кетерме алай айта,
Кёрсем да не кёп азап,
Не къыйнаса да хата,
Жюрегим къалыр азат.
1980
604
* * *
«Бир кюн туугъанбыз, бир кюн
Ёлюрбюз», – деген сёзню
Айтханла, бола ёкюл,
Бюгюн махтайма сизни,
Бюгюн, ажал жаныгъан
Кюнюмде, къыйналгъанда,
Таукеллик да жаныма
Артыкъ керек болгъанда.
«Ёлмебиз эки кере», –
Дегенлеге – ыспасым,
Энтта азаплыкъ кёре
Тургъанымда, таш басып!..
Бетсизликден ёлюмню
Сайлап алгъан батырла,
Бошалып жылы, кюню,
Жерге кирген батырла!
Таукел жашагъаныгъыз
Бюгюн да – манга юлгю,
Эрлейин къалгъаныгъыз,
Баш урмайын ёлюмге.
Тёземе мен, къаст эте,
Сизни сала эсиме.
Насыпды – жетсе ётюнг,
Таш аугъанда юсюнге.
«Бир кюн туугъанбыз, бир кюн
Ёлюрбюз», – дей кетгенле,
Ёхтем кийгенлей бёркюн,
Кёп палахдан ётгенле!
Узун сёзню къысхасы, –
Юлгюдю эрлигигиз.
Сизге энтта ыспасым,
Къыйын кюн дерс бердигиз!..
1980
605
* * *
Жарырны аллында кече урушха
Кирирни аллында кечеге ушап,
Билмейсе – тамбла санга не болур –
Акъ желми урур, къара желми урур?–
Хорлапмы чыгъарса не уа хорланып?
Унутурса дунияда жаз барын.
Терезеден къарайма да, шахарны
Саны жокъ чыракълары жарыкъ жанып,
Иги умутларыма ушап ала.
Мен, кёлсюзлюк эте, таукел да бола,
Турама уллу шахарда бюгече.
Къайгъыма, жарсыуума да жокъду чек,
Саулай жашауум кёзюме кёрюне,
Энтта чыгъа ныхытланы ёрюнден,
Жашау бла ёлюм къазауат эте,
Бир бирине: «Энтта мен хорларма!» – деп,
Жарырны аллында кече урушха
Кирирни аллында кечеге ушап,
Этеме мен къыйын сагъышларымы,
Оюмларым кете тау башларына.
Солдат кече урушха киририни
Аллында кёз аллыма келди мени.
Мен да ол солдат кибикме бюгече,
Къыйынлыкъны ачы сууундан иче.
О, солдатны урушха кирлик чагъы!
Ким билсин – ол ёлюрмю, сауму чыгъар?!
1980
606
* * *
Атам къоркъмады жерге бла кёкге –
Гунч болурла деп этмеди ол эсеп,
Тынч къарады жулдузлагъа – бийикге,
Мирзеу бите, мал отлай, къырдык ёсе.
Жер кюл болур деп келмейин эсине,
Ол сабанын сюрдю, малын да кютдю,
Къая оюлгъанында да юсюне,
Бу жер ёмюрге сау турур деп кетди.
Ол тюшюнде да кёрмеди таш кюйюп,
Жер ёмюрлюкдю дегенлей ишледи,
Ол бир да кёрмеди не кече, не кюн
Энди биз кёрген бу ачы тюшлени.
Атам угъай, Лев Толстой окъуна
Билмеди жашау жоюлгъан дегенни,
Адам ёле келди жауну огъундан,
Тюшде да кёрмеди жоюлуп жерни.
Не дейим да Хиросиманы кёрген
Мен а бюгюн? Жерге, кёкге да къоркъа
Жашайма, заман энди бизге берген
От болмаз дей жерни кюлге бурургъа.
Жер, кёк, агъач, таш, жулдуз, суу да – бары
Гунч этилирле деп эштмеди атам.
О, бюгюн къалай къыйынды къадарынг,
Жашауну кесине да къоркъгъан адам!..
1980
607
* * *
Бек мажал назмуларымы тюшюмде
Этдим. Ала жазылмайын къалдыла.
Мен бар халкъны сёзюме тюшюндюре,
Тюшюмде манга бары къууандыла.
Кёп иги сёзюмю тюшюмде айтдым,
Кёп иги ишими тюшюмде этдим,
Урушдан тюшюмде алай къайытдым,
Анам жилямады, сибирге кетип!..
Тюнюмде мен кёп жерледе юшюдюм,
Тюшюмде уа – хар хата кете кери,
Насыплы да бола келдим тюшюмде,
Терслик, ачлыкъ да кёрмей эллилерим!..
О, тюшюмде айтхан иги сёзлерим,
Тюшюмде жырлагъан азат жырларым,
Тюшюмде фикирлерим, сезимлерим –
Акъ тауладан аууп кетген журларым!..
1980
608
* * *
Жилягъан а къыйын тюйюлдю. Тёзсенг, –
Олду багъалы, адам борчу тола.
Къара кюнде, къыйынлыкъда хайт десенг,
Санга къууанырла биз туугъан таула.
Тёзюмлюкге багъа жокъ. Алай бола
Келди жерибизде жаратылгъанлы.
Сен хайт десенг, сенден юйренир баланг,
Ёсер, азыракъ болур жартылыгъы.
Тауда алай айта келдиле бизден
Эслиле, алай эте да келдиле.
Къыйынлыкъ жетген кюнде – тауда, тюзде,
Ол бютюнлюкню тас этмей ёлдюле.
Унутма – ол дерс болмагъанды эски,
Тишлеринги къыс да, сен энтта чыда!
Атала къойгъан дерсни тюшюр эсге,
Бу къыйын кюнюнгде кёл эт да, чыда!
Къыйынлыкъ, азап, жара да кёп кёрдюнг,
Арыдынг къара жол узакълыгъындан,
Къан сийдирген урушлагъа да кирдинг,
Алай ахыр сагъатын сакълагъандан
Къыйын зат жокъду жаны сау инсаннга,
Келе ол бир да кёрмеген сууукъла.
Ауруу къан сийдире эсе да санга,
Ахыр сагъатынгы адамча сакъла!..
1980
39 Къули Къайсын
609
* * *
Узакъ заманладан бизни таулада
Къойчула согъа туруучу сыбызгъы!
Ол эштилип турду агъач талада,
Аны эштгендиле жол, къая, сызгъа,
Болдунг малчыны нёгери, жубанчы,
Жапсардынг жарсыулу кюнюнде аны,
Кёп ачыу сынагъан жюрегин ачып,
Тауда санга тынгылагъанды анам.
Анам тынгылады, бахчасын эте,
Сени эштсе, къайгъылары сел бола.
Къайда болсам да – шахарда не элде, –
Эсимде турдунг, тургъан кибик таула.
Сабийлигим ышарады узакъдан,
Санга тынгылай булутла тюбюнде,
Мени тапмай, эки къолун узата,
Барады жауун кюнде, къызыу кюнде.
Тауда жайлыкъ кырдыгы дайым шатык.
Эштеме тауушларын терк сууланы.
Ёлюр къалкъыу эте тургъанда, жатып,
Мында эштдим сыбызгъы согъулгъанын, –
Сыбызгъы согъулгъанын тауларымда –
Холамда, Бахсанда неда Мухолда!
Ёрге чыгъып къаяла тарларындан,
Къойчу сыбызгъы согъа сыртда, къолда, –
Жашил сыртда, жашил къолда – жайгъыда,
Ол сабий кюнлерими къайытара,
Къойла жашил къабыргъада жайыла,
Жюрегиме жашил жырла айтыла!..
610
Жайлыкъ – жашил, тёппеле – акъ, кёк – чууакъ.
Сыбызгъы ёмюрлени узагъындан
Эштиле тургъан кибик, согъулгъан чакъ,
Жангыз атлы баргъаны – узайгъаны!..
...Мында азап чеге тургъанда жаным,
Санларымы къыйынлыгъым юшютюп,
Ёлюр къалкъыу эте тургъанда, жатып,
Къойчу сыбызгъы согъулгъанын эштдим!
1980
39*
611
* * *
Къууанчны аз, къайгъыны уа кёп бердинг,
Жашау, инсаннга ариу жер юсюнде.
Мен да къаллай азаплыкъланы кёрдюм!
Ала, къара тюшле кибик, эсимде.
Дуниягъа быллай ариулукъ берип,
Адам жашауун а бек къысха этдинг,
Да, инсан, таш жаратылгъанлы бери,
Жашау къысхалыгъына жарсый келди.
Дунияны бу ариулугъу ючюн,
Кюнюм аз эсе да, мен сау бол дедим,
Жашау! Чокъуракъ сууларынгдан ичип,
Азат тауларынгы да кёре келдим.
Къууанчынгы, шаудан сууунлай, ичдим,
Жашау, азабынга да тёзе келдим.
Арысам да къыйынлыкъладан, ишден,
Сенден сора затым да жокъду – билдим.
Жазынгы, кюзюнгю, къышынгы кёрдюм,
Ай жарыгъынг бла танг жарыгъынгы,
Тенгизлеринге уа буу кибик кирдим,
Жулдузларынга къарадым жайынгда.
Аз болса да, жашагъаным ючюннге
Сау бол дейме, жашау, энтта да санга.
Сенсе жарыкъ чагъырынгы ичирген,
Багъа жетмез – мен жашагъан хар сагъат!
1980
612
* * *
Къыйынлыкъ бла тюбей бетден-бетге,
Ыразыма ичген таза сууума.
Сууукъ кюнлерими да жылы этген
Эгечлерим бардыла, насыбыма.
Аланы бетлерин кёрюр амалым
Бар, кёргенча анам харипни бетин,
Эштеме мен ауазларын аланы,
Не узакъда турсам да, юйден кетип.
«Къайсын ёлмесин!» – дегенлерин эштип
Турама, ала къаргъаннганларында,
Не сууукъда да къоймазла юшютюп,
Беш эгечим саулай тургъанларында.
Эгечлерибизни сюймекликлери,
Жашил жайлыкъны хауасынлай, таза, –
Урушда, палахда да ол кюч берип
Турду, бизге тынчыракъ бола азап.
«Къайсын сау келсин!» – дегенлерин эштдим,
Жыгъылгъанымда да, болуп жаралы!..
Мен, талмагъанча къыйынлыкъда, ишде,
Эгечлерим саулукъдан, болмам жарлы.
Кёп жыл болду ёлгенли анам жарлы,
Ахыратда жаннет барды деп тергеп.
Сени жауунг къалсын болмай жиляры! –
Ёлсем, эгечлерим жиляу этерле.
О, эгечлени сюймеклиги! Санга
Ана жюрегинден башха жокъду тенг.
Манга болдунг бир багъа жетмез саугъа,
Къарыусуз кюнюмде къарыулу этдинг.
Бу дуния къала келди хар кимден,
Жиляры болмасын мени жаууму!
Ёлмезлик жокъду да, ёлген кюнюмде
Эгечлерим этерле жиляууму.
1980
613
* * *
Жашдан туугъанны сураты – аллымда.
Ол къагъанакъ, дуниягъа ышара,
Нёгерди саусузла юйюнде – мында,
Анга къарайма, кюнлени ашыра.
Жарыргъа элтирни аллында анга
Къарадым да, манга таукеллик келди.
Жарсый чыкъгъан эсем эди да тангнга,
Энди кем болду къоркъгъаным ёлюмден.
Кюч береди, ышарып, манга къарап,
Бютюнда бек келеди жашарыгъым.
Мен бирда унуталмам, заман бара,
Юл кюн ол сабий мени ашыргъанын!
Жардырыргъа кете, мен оюм этдим,
Ол жашчыкъны ышаргъанына къарап:
Жашла къаладыла, атала кете,
Кеси жолунда жашау алгъа бара.
Къарап жашчыкъны жарыкъ сыфатына,
Туудукъла сау жашарла деп базындым,
Ийнандым мен бек къыйын сагъатымда
Жашау бизни бла бошалмазына.
Ийнандыр, балам, энтта да ийнандыр,
Биз кетгенликге, жашау ёлмезине!
О, балам, былай ышара, кюле тур,
Ийнандыр къыяма кюн келмезине!
Ышар, балам, ышар, къоркъма бир затдан,
Жашау санга кенг жолланы къурасын!
Санга жырларыкъ къанатлы – азатлай,
Сен ичерик суу да тазалай къалсын!..
1980
614
НАЗМУ ОКЪУУЧУГЪА
Иги билеме – сенсиз болмаз эдим,
Болмагъанча терексиз ауанасы.
Мен санга кёп кере да ыспас этдим –
Сенсизлей эштилмез эди ауазым,
Жер тюбюнде баргъан сууну тауушу
Эштилмегенча. Сен барда – мен да бар:
Аууш да болмайды тауну ауушу,
Адам болмай къалса алайтын ауар.
Мен сенден жашырмадым бир затымы,
Санга айтдым бар ётгенни башымдан,
Мени юсюме ахыр сагъатымда
Сен къапланырыкъча, къарындашымлай.
Мен санга кесими да акъыллыракъ,
Игирек кёгюзтюрге да кюреше
Келмедим да, кюрешдим мен акъгъа – акъ,
Къарагъа уа – къара дерге, – ол ишим.
Кючюмю да аямадым – мен назму
Къаясындан ёталгъанымча ётдюм,
Жашауум анга къаст этгенлей озду.
Айып этме – къолдан келгенни этдим.
Болсада, сени аллынгда гюняхым,
Терслигим а кёп болур, не этейик!
Осал жазама деп кетеди ахым,
Алай эталгъанымы этдим дейим.
Сенлай китап окъуучу жокъ бир жерде.
Ыразылыкъ сёзюбюзню ал бизден.
Къыйын кюн да биргебизге жюрюдюнг,
Аурусакъ, сен олтурдунг юйюбюзде.
Къарыусуз сёзюме да бердинг къарыу,
Ишими эталырча кёл этдирдинг,
Къум басып жатмаз кибик китапларым,
Алдынг, окъудунг, онг бере эрттеден.
615
Къыралымы китап окъуучусу, сен –
Бир къыралда да болмагъан окъуучу.
Аны юсюнден кёп да этдим эсеп,
Эсим кёп жерлеге да кете-уча.
Санга ыразылыгъымы чеги жокъ,
Къанатлы кёкге ыразы болгъанлай,
Жаууннга ыразы болгъаныча жол,
Мен дайым ыразыма санга алай.
Экибизни арабызда жокъду чек,
Къарыусуз сёзюм жылынды юйюнгде.
Огъурлу болсунла дей кюнюнг, кеченг,
Сёзлерими къарылгъачлача ийдим –
Аланы санга ийдим, жаздан хапар
Келтирсинле деп, сени къууандыра,
Терек чакъгъанда, агъаргъанда да къар.
Сёзлерим къанатлылача къондула
Арбазынгда, къыстамадынг аланы.
Андан айтама санга бу сёзлени.
Жаным-кёзюм, окъуйса назмуланы,
Бир ахлум кибик кёреме мен сени.
Къарлы къышда чыпчыкъларыма мени
Мирзеу бердинг, ач этмединг, жылытдынг.
Кёрдюк бек сууукъларын да кюнлени,
Биз бирге къутулдукъ кёп къыйын жылдан.
Къанатлы да къууана болур чексиз,
Жаз эрттенликде, учуп, кёкге чыкъса.
Отунсуз от болмаз, мен болмам сенсиз,
Танг ахшы болсун, назму окъуучусу!..
1980