Дин Назмула - 09

Эркиши не биледи, ала бла эришмегиз!
Таб эсинге келмеген затланы да айтырла,
Кеслерин тюз этерге уятны, бетни атарла.
Сакъ сёлешмесенг ала орнунгу табдырырла,
Башынгы сакъламасанг, бек исси къабдырырла.
Къайгьысы кёб болса да, къарыусузлугъу ючюн,
Эркишиге аманат этилди ол анычюн.
Биз къанаула болгьанбыз, тиширыулагъа тынглаб,
Алай тынчыракъ болур, ариу турсанг да англаб.
Эркиши орнубузда эркишича туралсакъ,
Ала бузулмаз элле, аланы тюз туталсакъ.
Бу джарлы халкъны арты, къалай болур билмейме,
Блай барса - джокъ ышаныу, тюзет Аллах, тилейме
ОЛ БИР КЪ АР AM АС А...
Мен дунияда джашадым, джер юсюнде айландым,
Хар затха да ойлашдым, ахыратны сайладым.
Мен кесиме базмайма, Аллах джазыкъсынмаса,
Бу джарлы, факъыр къулум деб, Ол бир къарамаса.
Бир къауумну Кесинге, джазыкъсыныб аласа,
Бирлени да чамланыб, сюймей, кери ураса.
Мен а кимме, Аллахым, Кесингеми алгъанса,
Мен къайсы къауумданма, Сен керими ургьанса?
Ким болсам да, Аллахым, мен Санта таянама,
Кечерсе деб, базыныб, мен ышаныб турама.
Кесиме уа не базар, не ышаныр затым джокъ,
Ахратха муратымча, эталмадым хазна джукъ.
Умут этиб кюрешдим тюз джолунгда турургъа,
Не эсе да унамад муратымча болургъа.
173
Иги умутла эте, джарты джолда кесим да,
Къартлыкъгъа келиб джетдим, онгуб, азыб эсим да.
Тюрлю-тюрлю сагъышла, къайгъыла да кючлейле,
Балала эм ахлула меннге тынчлыкъ бермейле.
КЕРТИ МАХТАУ.
Махтау - Аллах бергенди, адамла берген тюлдю,
Ала бериучю махтау бек къуджурду, тюрлюдю.
Керти махтау - Махшарда, Бир Аллахдан боллукъду,
Адамладан сакълагъан - ол ёкюне турлукъду.
Кёзюнгден омакълана, арлакъда сёге кетер,
Сора ол махтаумуду - экибетлилик этер.
Бир игилик этгенинг бар эсе сени анга,
Ийман-дин деб къарамай, махтау салыр ол сайга.
Хар адам да махтауну кесине кёре беред,
Кеси англагьаныча, джаназыгьа сюелед.
Дин ахлу адам аны ийманына къарайды,
Эси дунияда адам, ол рысхыны санайды.
Дини бармед, джокъмеди, харамдан сакъланамед,
Джаратханнга баш уруб, аны джерге саламед.
Ётюрюк махтаулагъа алдана биз джашайбыз,
Тюбешсек, омакълана, кука сёзле джаншайбыз.
Биреу биреуню махтай, ол да «кертда» деб анга,
Аны бети экиди, тюзюча англагъаннга.
Махшар кюн керти джерде билмейд къалай болурун,
Азабдан ол къутулуб, насыб тутуб солурун.
Ол кюнюн сан этмейин, махтау сакълагъан мында,
Къалай телиликди ол - не дерле анга анда?!
Бир тюрлю хапары джокъ джашау къалай бошалыр,
Аз да бир билими джокъ джанны да къалай алыр?!
174
Къабырда да сорууну бералырмы не билед,
Базманы къалай болур - андан а ол не кёред?!
Эй, Аллахым, билеме керти махтау Сенденди,
Ол махтауну табаргъа кюрешиу уа менденди.
АЗДЫ .
«Бу дунияда бек азды, аз да тюрленмеучю тенг,
Рахат джашаргьа сюйген, болсун халкъдан узакъ кенг»,
Деди мени устазым, ол сынагьан болуред,
Аны башындан ётюб, алай айтхан болуред.
Тюрленмеген джукъ джокъду бу дунияны юсюнде,
Адам да аны кибик, туралмайды сёзюнде.
Бюгюн тенгинг тамбла - джау, джокъду биреуге базыу,
Сен ышаныб тургъанлай, кёрюрсе уру къазыу.
Кавказ хауагьа ушаш, тюрленелле адамла,
Бир-бирине берелле, ала субай саламла.
Кимге базаргъа билмей, къаласа тентек болуб,
Керти сюйген бек азды, къалды субайлыкъ толуб.
Джюрекде болмагьанны бир-бирине айталла,
Кёзюнгден омакъланыб, артынгдан а саталла.
Джашау алай болгъанды деб ийнаныб туралла,
Туугъан-туудукъну барын алдауукъгъа буралла.
Бетсизлик эм ётюрюк, чыкъдыла ала тёрге,
Хазна киши алмайды эсге киририн кёрге.
Мынчакъланы да созуб, тартынмай сёз этелле,
Кишини джаратмайын, кирни къуюб кетелле.
Сюймеклиги болмаса, тенглик этерми санга?
Игитда сатад сени, къалай ышаннгынг анга?!
Ийман, дин аз болгъанлы, сатлыкъ тенгле толгъанла,
Керти тенгле тенг ючюн, джан бериучю болгъанла.
Ол сёзню айтханды ол халкъ былайгъа джетгинчи,
175
Миллетде бузукълукъ да туура былай дженгнгинчи.
Бу заманны кёрсе ол, не айтырыкъ болуред?
Андан да бек къыйналыб, ол бушуудан толуред.
СЕЙИРЛИК.
Аллахдан буйрукъ болуб, ахыр файгьамбар келди,
Кесини аманатын Ол Мухаммадха берди.
Алай а джангы диннге мушрикле бек чарлалла,
Къурутмасакъ болмаз деб, айтыу была къанмалла.
Алай была сау шахар - бары ёрге турдула,
Андан къурутур ючюн, кёб хыйлала къурдула.
Дерт этиб меккячыла, тебредиле кюрешиб,
Муъминлени инджитиб, тынчлыкъ бермей, эришиб.
Мушрикле джашау бермей туууб ёсген джеринде,
Кёчерге керек болду, къоймай ала элинде.
Къум тюзледе иссиде, уллу инджиуле кёре,
Ала джолгъа чыкъдыла, джолда да кёбле ёле.
Мухаммад артха къалыб, ызларындан келгенди,
Мединаны халкъына, айырмай эс бёлгенди.
Межгитни къуралгъынчы, этдирди тюзде намаз,
Ол бир терекге миниб, алайдан айтды ауаз.
Бир мийик джер къураргъа, ала оноу этдиле,
Эрлей аны битдириб, ары кёчюб кетдиле.
Бир джол ала джарашыб, намаз къыла тургъанлай,
Расул да имам болуб, намазгъа уюгъанлай,
Тюе джылагьан кибик, бир сейир таууш келди,
Асхаб къауум эшитиб, хайран болуб сирелди.
Не айтыргьа билмейин, ала тентек болдула,
Ол терек таба къараб, джукъ айталмай турдула.
Намазны бошаб Расул барыб къолун салгъанлай,
Ол таууш тохтаб къалды, андан бир нюр ургъанлай.
176
файгъамбарны тансыкълаб, терек анга термилди.
Айрылгъанын кёлтюрмей, ол таралыб эзилди.
Сыйлы адамны сыйлай, хар бир зат да биледи,
Къуру адам хапарсыз гырылдайды, кюледи.
Ханс, терек не билед деб, бизде акъыл алайды,
Адамланы кёбюнден битам такъыл англайды.
ДОРБУНДА.
Бир джолда меккячыла тамам къаты тебдиле,
Биз джашыртын джыйылыб, оноу керек дедиле.
Бир айтханны англамайд, ол онгубузну алды,
Был ай тынглаб турмайыкъ, ол уллу къайгъы салды.
Не эрши, не ариуну - ол джукъну англамайды,
Кеси айтхан болмаса, кишите тынгламайды.
Байлыкъгъа, патчахлыкъгъа - бир джукъгъа алданмайды,
Кеси айтхандан башха бир джукъну унамайды.
«Рысхыдан къаллай бирни дей эсенг да берейик,
Огьай болса, Меккяда сени патчах этейик,
Неда ариу кьызладан ненча десенг берирбиз,
Къайгьынгы сен бир тохтат, сен айтханны этербиз»,Деб кюрешдик биз мынга, андан хайыр болмады,
Бу шашхынлы Мухаммад къайгъыланы къоймады.
Энди мынга бир оноу этейик биз джыйылыб,
Аны ууу джер-джерге къалгъынчынга джайылыб.
Меккяны башчылары оноугьа джыйылдыла,
Не этерге билмейин, бек таргьа тыйылдыла.
Башха джерни бийини - сыйы да уллу болгъан,
Сыфатын алыб, иблис тёрлеринде олтургъан.
Ол аладан эркинлик соруб алай киргенед,
Аманлыкъны, хыйланы ол кёбюрек билгенед.
177
Ким болгъанын англамай, анга соруб турдула,
Къутулур джолла излеб, кёб хыйлала къурдула.
Хар бириси оноуун анга соруб башлады,
Ол аны джаратмаса, бир джанына ташлады.
Абдул Асуад айтханед: «Аны элден къыстайыкъ,
Къайры сюйсе да барсын, бери элге къоймайыкъ».
Тамада джаратмады: «Огъай, алай таб болмаз,
Къайры къысталса да ол, сиз этген мурат толмаз.
Кёресиз да бек уста ол сёлеше биледи,
Аны хар айтхан сёзю джюреклеге сингеди.
Бек акъыллы сёзлелле - аны айтхан сёзлери,
Кимни да алдарыкъла аны джумшакъ кёзлери.
Ол анда халкъны къозгъаб, келир уллу кюч алыб,
Анга джукъ эталмайын, сиз къалырсыз хорланыб».
Абул-Бухтури деди, сора былай этерге:
«Аны киритге кючлю керекди бегитирге.
Джетгинчинге аджалы, сора ол анда турсун,
Меккя андан къутулуб, бир уллу къууанч къурсун».
Муну да джаратмады: «Аны алай къоймазла,
Асхаблары джакъ болуб, алай хазна созмазла.
Ол алагъа багьалыд ана-аталарындан,
Ол эм бек сюйюмлюдю джер юсюнде барындан.
Не этсегиз да ала, аны билмей къалмазла,
Джыйылыб келиб сора чыгъармайын къоймазла».
Ючюнчю бири айтды: «Аны эм тынч амалы Ёлтюрюрге керекди, джетсин аны аджалы.
Меккягъа тынчлыкъ келир, къайгъыладан къутулур,
Ол къадар къаугъаладан миллети да бир солур».
«Ол а керти сёз эди, алай а ол таб болмаз,
Аны атауулу да дертин алмайын къоймаз», 178
Деб, бир къауум аны да таб ишге санамады,
Башха оноу керек деб, аны да унамады.
Сора сёзге къошулду Абу-Джахил, эс джыйыб,
Барысын бир джанына къойду сёз была тыйыб:
«Мен таб оноу табханма - хар атауулдан бирни,
Сайлаб аладан къайсы болса да бир тирини.
Онеки атауулдан онеки джаш барсынла,
Кече джукълаб тургьанлай, тёгерегин алсынла!
Билдирмейин, джашыртын, бары бирден чабсынла,
Ол эслеб сагьайгъынчы, уруб джанын алсынла.
Бары бирден урсала, озаманда билмезле
Кимден алыргьа дертни, кишите да тиймезле».
Тамада бу оноуну джаратыб бек къууанды,
Ал ай этерге керек деб ол анга ууланды.
Барысы да келишиб, талай джашны ийдиле,
Аны босагьасында ол джашла тизилдиле.
Аны чыгьарын сакълаб, турдула ала мараб,
Ол чыкъгьанлай урургъа деб босагъагъа къараб.
Ол кёзюуде Джабраил анга хапар эндирди,
Джау тёгерегин алыб тургьанын ол билдирди.
«Уллу Аллахдан буйрукъ болду санга тебрерге,
Абу-Бекирни алыб, Мединагьа кетерге».
Расул къолуна къумну алыб анга тюкюрдю,
Эслетмейин ол аны тюз юслерине бюркдю.
Осагъат барысы да джукълаб-джукълаб къалдыла,
Расул кетгенден сора бир заманда уяндыла.
Сора ала сагъайыб, къуугъун этиб чабдыла,
Аны сюрюрге излеб, бир джол уста табдыла.
Тебрелле аны излеб, тёрт джанына джайылыб,
Былай оноу этдиле, башчы къауум джыйылыб:
179
«Джюз тюе болсун саугъа келгеннге аны табыб,
Не саулай, неда башын бизге келгеннге алыб.
Джигит къауум кетдиле бир-бирине эришиб,
Саугъагъа джюз тюени бериллигин эшитиб.
Ала уяннгынчы Расул Абу-Бекирге джетди,
Анга буйрукъну айтыб, бирге оноуун этди.
Уллу Аллах нёгерге Аубекирни буюрду,
Ол да анга къууаныб, шукур этгенлей турду.
Эки тюе къуралды, ала миниб барыргъа,
Расул багъасын бермей, унамады алыргъа.
Аубекирни къулуна буйрукъ бериб кетдиле,
Юч кюнден сора ары дорбуннга элт дедиле.
Барыб кирдиле ала, оноудача дорбуннга,
Ала да джайылышыб, айланалла къуугъуннга.
Аллахымы Къудрети бир сейир иш болгъанед,
Эрлей дорбунну ауузу чибин аудан толгъанед.
Гяуурла къуугъун этиб, атылышыб джетдиле,
Тюз дорбунну юсюнде къычрыкъ-хахай этдиле.
Дорбуннга бир къарагъыз, ала анда болурла,
Биз эслемейин кетиб, ала мында солурла!
Дедиле бир-бирине, сора ауну кёрдюле,
Джокъду анда киши деб, осагъат тюнгюлдюле.
Бир-бирине айтдыла: «Бу ауну кёрмеймисиз,
Бери аякъ басмагьанд, аны эслемеймисиз?»
Сора кетдиле ала, умут юзюб къайытыб,
Расул да Аубекирге къарады былай айтыб:
«Ийилиб къарасала, кёрлюк эдиле бизни,
Уллу Аллахым деди - джашырайым Мен сизни».
Файгъамбар рахат турду, къулакъламай аланы,
Аубекир басылмады, къайгъыла тутду аны.
180
Мухаммад айтды анга: «Къайгъылымы болгъанса,
£ еН Ючюнчю нёгерни унутубму къойгъанса?
Уллу Аллах Да бизни биргебизгед, бил аны,
Бизни кёргюзмейин Ол сыйсыз этди аланы.
Сора Аубекир айтды: «Санга бек къоркъгъан эдим,
Ол себебден ичимден къайгъылы болгъан эдим».
Юч кюнлери джетерге тюелери келдиле,
Сора алагьа миниб, андан ары кетдиле.
Бара-барыб экиси бир къошха къайытдыла,
Ач, суусаб болгъанларын къошда хапар айтдыла.
Къошда уа бир къарт къатын, андан азыкъ излелле,
Къой къош болгъанын билиб, андан сютчюк тилелле.
«Сюрюу узакъ кетгенди, къарыусузду къошубуз,
Рахын къойчукъ болмаса, къошда джокъду джугъубуз», Деди алагьа къатын, сора Расул да андан,
Аны сауаргъа болса деб тиледи къатындан.
Къатын разылыкъ берди, Расул саууб тебреди,
Кесиндегин толтуруб, анга сауут бер деди.
Бир уллу сауут берди, ол аны да толтурду,
Тамаша болу б къатын бек сейирсиниб турду.
Была кетиб къатынны эри келди ингирде,
Къатын анга: «Быллай иш кёргенмисе ёмюрде?» «Мен эштгенме хапарын, ол файгъамбар болгъанды,
Сен аны билмегенсе, къазанынг нек толгъанды».
Къошун къоюб гузаба, эрлейине къуралыб,
Кетди аны ызындан, джолуна азыкъ алыб.
Узаймайын ол аны джетер умут этгенди,
Алай болса да аны Мединада джетгенди.
Ислам динни ол алыб, тюз джолуна тюзелди,
Эски, джахил дининден алай была юзюлдю.
181
Андан ары экиси, джолда бара джарашыб,
Аскер да аны излей, айланнганды чабышыб.
Суракъат деб биреулен бир кючлю аты болуб,
Ызларындан тюшгенди аты была джумулуб.
Ол аскерден айрылыб, барын озуб кетгенди,
Хазна къалмай аланы ызларындан джетгенди.
Сора аты абыныб, ол джыгъылыб кетгенед,
Нек абынды атым деб, ол сагъышла этгенед.
Хаман алда келиучю, бир да артха къалмаучу,
Бюгюн ол нек абынды, ёмюрде абынмаучу?
Терс джолда болурмамы, деб джюреги чайкъалыб,
Эрлей таш салыб кёрдю, къамишчиклени алыб.
Терс джолдаса деб чыкъды ташны айтханы анга.
Таш айтхан хаманда тюз болубму барад санга? Деб ол кеси кесине, энтда джангыдан къызыб,
Ызларындан джумулду, ол атын бошлаб, сызыб.
Файгъамбар бир кере да ызына къарамады,
Аубекир а ызына къарамай туралмады.
«Хаманда нек къарайса, Абу-Бекир, ызынга,
Ючюнчюге таяныб, нек турмайса базына?» Дей барадыла ала, джолгъа джарашыб кетиб,
Ол да джууукъ келеди, джетерге мурат этиб.
Сора атын джер тутуб, ол баралмай къалады.
Не эсе да бир сейир тамаша иш болады Деб, сора ол тюшюндю, файгъамбардан тиледи:
«Бу джол бир бошла мени, энди кюрешмем, - деди Мен ызыма барайым, аскерни къайтарайым,
Алайда мен бармагъан джер къалмад деб айтайым».
Айтханын къабыл этиб, Расул аны бошлады,
Суракъат да Расулдан был ай тилеб башлады:
182
«Энди артда къайытыб, Меккя шахарны алсанг,
Сен аскер къураб келиб, мушриклени хорласанг,
jyjeHH юйдегим была кюрешмезге къагъыт бер,
Азыгьымы алыгъыз, кесими уа бир джибер.
Тилегин къабыл этди, кюрешмезге къол салды,
Азыгьын а алмады, сёзлери бегиб къалды.
Расул сейир зат айтды анга ол кете туруб,
Перс патчахны браслетин салырса аны тутуб.
Расул ауушуб артда Персиягъа баргъанла,
Къазауат этиб хорлаб муслиманла алгъанла.
Халид ибну Уалид деб аскер башчы болгъанды,
Кириб барыб тахтадан аланы ол алгъанды.
Суракъатны чакъырыб, эки къолун тутдуруб,
Бууунуна кийдирди, ол аланы суууруб,
«Расулубуз айтханча, къолларынгы тут бери,
Аны сёзю бир толсун, къоймайыкъ этиб кери!»
Хар айтханы Расулну да ма былай толады,
Кими эртде, кими кеч айтханыча болады.
Бюгюн да, бюгече да алайды, англагъаннга,
Ол айтхан бола барад, эс ийиб тынглагъаннга.
Къыямат кюннге дери, айтды къалай болурун,
Аллахдан хакъ ачылыб, барысы да толурун.
Биз да бюгюн шагъатбыз бир бёлекге аладан,
Излеген адам билир хадисден эм Къурандан.
Аны англарыкъ тюлле сансыз джукълаб тургьанла,
Неда ийнанмай, чарлаб, аны кери ургъанла.
Къуранда бек кёбдюле аны сейир затлары,
Эс бёлюб кюрешгеннге, джазылыбдыла бары.
Сёз ючюн Уллу Аллах оналтынчы суурада
Сегизинчи аятда былай айтад Къуранда:
183
«Мен сизни ючюн атны, эшекни, къадырланы,
Минерге, джасаныргъа джаратханма аланы.
Сизге тынч болур ючюн, миниб эмда джасаныб,
Керекли джерге барыб, сиз рахатлы айланыб».
Аятны ахырында бошайды былай айтыб,
Минер затла къурарын ачыкълайды сагъайтыб.
Джангы затла чыгъарын, адам чыртда билмеген,
Ары дери ёмюрде аз да эсге келмеген.
Бурун минилген затла - ала зеки боллугъун,
Мешна, поезд, самолёт джер юсюнде толлугъун.
Сейирсине билгеннге, ол бек уллу сейирди,
Аны кибик кёб затны Китабына кийирди.
КЪАЗАУАТ.
Файгьамбар джангы динни халкъгьа джайыб башлайды,
Суратха табыныуну харам этиб ташлайды.
Меккячыла бёлюнюб эки къауум болгъалла,
Бир кесеги муслиман, мушрикле уа толгъалла.
Ол кёзюуде Рим была Перс къазауат этдиле,
Бир-бирлерине болуб, бек эршиге кетдиле.
Меккячы муслиманла Римге джан аурутдула,
Мушриклери уа аны Персиягъа аудула.
Персле мушрикле кибик, меджису дин тутханла,
Ол себебден мушрикле ала джанлы болгъанла.
Римлиле уа Инджилни - Уллу Аллахдан келген,
Муслиман къауум Римге джан аурутуб, эс бёлген.
Сора Персия хорлаб, мушрикле той къургъанла,
Аубекирни орамда ала аллын алгъанла.
Къалайса, эй, Аубекир? хорлалла бизникиле,
Биз да алай хорларбыз, кёрюрле сизникиле.
Сора Расулгъа келиб, Аубекир айтды хапар,
184
Мыдах болуб, къыйналыб, излеб анга бир мадар.
Расул кёзлерин къысыб, турду джукъ да айтмайын,
Анга хапар келгинчи, тынглаб, ауузун ачмайын.
Сора башын кёлтюрюб, Аубекирге бурулуб,
Айтды: «Аллахдан хапар джетишди деб, буйрулуб».
«Рим хорланды, алай а ол хорлар бёлек джылдан,
Джерни эм тёбенинде Рим аланы джангыдан.
Ол кюн къууанч этерле, муъмин къауум къоркъмасын!
Мушрик къауум да алкъа уллукёллю болмасын!
Бу Аллахдан буйрукъду, боллугъу ма алайды,
Ол Аллахны къадарыд, ишни кеси сайлайды.
Энди боллукъ затла да Бир Аллахха ачыкъды,
Алай болса да аны билген адам азчыкъды», Деб Расул тамамлады анга ачылгьан затны,
Аубекир да сюйюндю, джаратыб бу аятны.
- Я, Расул, барыб муну айтайыммы алагьа,
Бизни хыликке этиб, ол кюле тургъанлагъа?
- Бир къарамай барыб айт», - деб джууаб берди анга,
Сора ол айтханында, кюлюб къойдула мынга.
- Шашхынлы Мухаммадха ийнаныбмы тураса,
Ол айтханнга терилиб, сора дауму къураса?
- Огьай, ол хакъны айтад - Уллу Аллахны сёзюн,
Ашыкъмайын туругъуз, анга керекди тёзюм.
Сёзлерини ахыры - теджелле ёч салыуну,
Эришиб джюз тюени Аубекирден алыуну.
Келиб сорду Расулгъа: «Ол ёчню салайыммы,
Ёчге джюз тюе дейле, мен анга тохтайыммы?
- Бир къарамай, къоркъмай сал - боллугъу ма алайды,
Уллу Аллах буюргъан, ол болмайын къалмайды.
Аубекир таукел барыб, ёчге джюз тюе салды,
185
Алты джылны ичинде хар зат эскича къалды.
Джетинчи джыл болургъа биягъыла башлалла,
Римлиле Персияны ууадых этиб ташлалла.
Муслиманла да ол кюн мушриклени ууатдыла,
Аллахны дини ючюн ала мыллык атдыла.
Аты ол къазауатны - Бадру къазауат болду,
Душманны джюреги да уллу къоркъуудан толду.
Гяуурла мингден артыкъ - муслиманла юч джюзден,
Джаны чыгъыб къачды джау къазауат этген тюзден.
Джетмишин ёлтюрдюле, джетмиши джесир болду,
Муслиман джюрекле да уллу къууанчдан толду.
Рим Персияны хорлаб, анга къууанч къурдула,
Была да джауну чачыб, тюк-тюк этиб къойдула.
Уллу Аллахны сёзю, бергенича, тюз болду,
Муслиманла къууаныб, муратлары да толду.
Бир затха оноу этсе - Ол аны болдурургъа,
Киши чырмау болалмаз, Ол ишин толтурургъа.
Кеси салгъан пыланын Ол болдурмай къоймайды,
Адамлача, Ол сёзюн бир заманда, оймайды.
Аны кибик дагъыда адам оюм этерге,
Кёбдю сейир хапары, кюреш барын тинтерге!
Аллахымы хар иши - болууу ма алайды,
Аны терен ишлерин бек аз адам англайды.
Къуран саулай барысы - планыды башда салгъан,
Къыямат кюннге дери андача бола баргъан.
СЕЙИР ИШЛЕ.
Бир джолда да къум тюзде, аскер суусуз къалгъанды,
Бир шайнеклери болуб, Расул къолун салгъанды.
Сора андан суу барыб, барысына джетгенди,
186
Хар ким да кереклисин ол суу была этгенди.
Барысы да тыннгынчы, турду ол къолун салыб,
Суу да хаман къуюлуб, тохтаусуз турду барыб.
Къол-бетлерин джуудула, абдезлерин алдыла,
Ол сейир ишге ала хайран болуб къалдыла.
Бир Аллахны Къудрети - бары суудан къандыла,
Ары дери иссиде суусаб болуб джандыла.
Бир джолда да аскери имдек къаза болдула,
Мединаны джакъларгъа, бары ёрге турдула.
Меккядан аскер была Абу-Суфиян келеди,
Анга къаршчы турмасакъ, муслиман дин ёледи.
Муслиманла джыйылыб, анга оноу этдиле,
Шахар тёгерегине имдек къазыу дедиле.
Ала бери ётмезча, уллу имдек этейик,
Алай была аланы хорлаялсакъ кёрейик.
Аш-суулары къолайсыз, башладыла терк къазыб,
Кёчгюнчюлюк арытыб, къарыусуз болуб, азыб.
Имдекде биреу ташны чачалмайын тургъанлай,
Умур-чумур болду таш, Расул алыб ургъанлай.
Арлакъ барса биреу да, аныча болуб тура,
Аллына бир таш чыгъыб, къадалыб аны ура.
Сора Расул айтады: «Мен да бир урайым - деб Бу ташны сейирине сора бир къарайым», - деб.
Бир кере сермегенде джилтин чартлады джаныб,
«Ол биз Римни алыргъа, муслиманла къууаныб,
Ол аны белгисиди» - деб, дагъыда бир урду,
Экинчи да бир джилтин чартлаб, джарыгьы урду.
«Персияны алыргъа - бу белги анга болсун,
Джер юсюне бий болгъа сюйген кърал оюлсун!»
Ючюнчю да бир сермеб, энтда бир джилтин джанды,
187
Бу Й ем ен н и алыргъа, белги б о л у б англанды ».
Ючюсюн да аланы эм кючлюге саналгьан,
Муслиман аскер артда, Расул айтханча алгъан.
Бир джолда да биреулен, имдек къазгъан заманда,
Расулгъа ачдан таркъгьан, ол къатына баргъанда.
Ол кёлегин кёлтюрюб, анга ташны кёргюздю,
Къарнына байлаб тургъан, ачдан кесин тёздюрдю.
Сора Расул да ачыб кёргюздю эки ташны,
Къарнына къысыб тургъан, табмай ол ашар ашны.
Ишледиле инджилиб, дыккы болуб ашлары,
Ачдан онгсузлукъ джетиб, къалтыраед башлары.
Узакъ болмай джашагъан биреу аны эследи,
Аланы джазыкъсыныб, болушургъа изледи.
Бир улакълары болуб, аны кесиу дедиле,
Эри да, къатыны да алайгъа келишдиле.
Оноуларын бегитиб, эри кетди чакъыра,
Кёб адам келтирме деб, ол ызындан къычыра Ол улакъчыкъ джетерча, бир бёлек адам алыб,
Сен кёб адам келтирме, биз къалмазча уялыб.
Аскери бары келсе, сау аскерге ол джетмез,
Барына айтыб къойма, киши да тоюб кетмез.
Сора ол эслей барыб, Мухаммадны къатына,
Акъыртын айтды анга, бек сакъ аманатына.
Сора Расул барына таууш этиб къычырды, Бу адамгъа барайыкъ деб, аланы чакъырды.
Анга уа былай айтды: «Биз баргъынчы, къазаннга
Сиз тиймейин туругъуз, кесим къарарма анга».
Аскерин алыб барыб, тебреди къуюб кеси,
Бирем-бирем тизилиб, сюелиб хар бириси.
Барына да джетишиб, къазанда къалды кесек,
188
Бу д а би р сей и р иш ди , эсгер и б англай билсек.
ТЕРЕКЧИК.
Бир кере да Мухаммад асхабла была бирге,
Чыкъды къайры эсе да джумушуна бир джерге.
Сора къатлары была биреу ётюб баргъанды,
Расул да аны эслеб, былай соруу соргьанды:
«Эй, алан! Бир хайырлы зат юрене барсанг а,
Сени насыблы этер затны бир англасанг а».
«Не затды да ол затынг, бир айт меннге тынглайым,
Керти аламат эсе, мен аны бир англайым».
Да ол а: «Ашхаду алляя иляяха илляллах,
Уа ашхаду анна Мухаммадар Расулуллах Бирден сора къайда да, адам баш урур кибик,
Биз аллында уялыб, къоркъуб ийилир кибик.
Джокъду бир тукъум аллах, джетишген хар къалайгъа,
Мухаммад да келечид, сау дуниягъа-гъаламгъа».
Сора ол адам айтды: «Къалай билейим аны?
Тюзмю, терсми айтаса, билмейме мен аланы.
Бармыд анга далилинг, тюннондюрюрча мени,
Алайсыз ишеклиме ким болгъанынга сени.
Узакъ болмай алайда бар эди бир терекчик,
Буйрукъну сакълагъанча, турайым деб кесекчик.
«Ол терекчик шагъатлыкъ этсе, ийнанырмыса,
Ол сёлешиб англатса, сен ийман салырмыса?
Мени ким болгъанымы бир айт сен бу адамгъа,
Бир Аллах джибергенин сау дуниягъа саламгъа», Деб, Расул буйрукъ этди, терекчикге англатыб,
Ол да тебреди кесин ары-бери аунатыб.
Чайкъалыб, ёрге чыгъыб, тюз алларына келди,
Келима шахаданы толу шагъатлыкъ берди.
189
Сора тамаша болуб, ол ийман салыб кетди,
Динни берекетинден анга да юлюш джетди.
Сыйлыны сыйын кёре таш-агъач да биледи,
Халкъ арасында, анга къуру тели кюледи.
ТЕРЕК.
Джахиллик кючлеб тургъан, бурун бир эл болгьанды,
Анда джангыз терекге табыныргъа баргьанды.
Ол элде джашай эди хакъны билген бир молла,
Насыб джолгъа чакъырды, эштирге унамалла.
Эл аны сан этмейин, ол терекге табынды,
Аллах Бирд деб айталмай, кючлю тукъум абынды.
Ол эл анга ышаныб, ары джол сала болду,
Молла да аны кёрюб, уллу къайгъыдан толду.
Сора ол балта алыб, кесерге деб тебреди,
Джолда бир акъсакъаллы мубарекге тюбеди.
Айтды мынга акъсакъал: - Къайрыса, балта алыб?
- Терекни къурутайым, турмасын халкъ баш салыб.
- Джангыласа, къой алан, халкъ сени эрши кёрюр,
Эл барысы джау болур, тохтамасанг, ёлтюрюр.
- Огъай, мен анга барыб кесмей къоярыкъ тюлме,
Чырмау болма ишиме, мени джолумдан бёлме!
- Къой, нетесе къайгъыны, башынга ауруу алыб,
Рахат тургъан бу элге, сен уллу къайгъы салыб!
Бир-бири бла келишмей, джагъалашыу башланды,
Къараб-къарагъынчы къарт, эрлей тюбге ташланды.
Сора айтды анга къарт, кеси тюбде тургъанлай,
Эрлей. хыйлагъа кёчдю, тюбге тюшюб къалгъанлай.
- Не керекди санга ол, саулай эл бла джау болуб,
Экибиз келишейик - къалырса ачханг толуб,
190
г
Хар намазда бир дирхам болсун хакъынг, англасанг,
Намазлыкъны мюйюшюн сен кёлтюрюб къарасанг.
Бу анга таукел болуб чачылдыла, келишиб,
Андан ары кюрешмей, бир-бири бла эришиб.
Сора ол къарт айтханча, бу къууаныб ачхагьа,
Ол айтхан джерден алыб, салыб турду бочхагъа.
Алай а узакъ бармай, ол адет тохтаб къалды,
Бу да бек ачыуланыб, балтаны къолгъа алды.
Биягъынлай тебреди ол терекни кесерге,
Ол андан халкъны тыйыб, муратына джетерге.
Биягъы къартха тюбеб, биягъы дау башланды,
Бу джол а къарт хорлады, бу да тюбге ташланды.
Бу анга: - Ол джол бир тынч хорлагьанем мен сени,
Бу джол а къыйналмайын, тынч хорладынг сен мени.
Бу къарыу къайдан чыкъды, бир айт аны сен манга?
Мен аны англамайма, бек сейир болдум санга.
- Биринчи чыкъгъанынгда, Аллах ючюн чыкъгъаненг,
Ол себебден кюч сенде болуб мени джыкъгъаненг.
Артда уа сен терилиб, дуния малгъа сатылдынг,
Сора кюч манга кёчдю, сен да тюбге атылдынг, Деб иблис къууанч эте, тайды ол аны къоюб,
Бу да къалды алайда, ийманын малгъа джоюб.
тюшюндю.
Биреу да Мухаммадны ызындан тюшюб болду
Таб тюшюб ёлтюрюрге ол аны мараб турду.
Ол эртдеден джау болуб, таблыгъын сакълаб эди.
Эски динин бек сюйюб, аны бек джакълаб эди.
Расул Кябагъа барыб, тауаф эте тургъанлай,
Ол джашыртын ызындан айланды марагьанлай.
Джууукъдан джууукъ келе, бычакъ салыб къойнуна,
191
Урургъа хазырлана, аны алыб къолуна.
Ол анга джетиширге, Расул бурулду бери,
Аны таба ол атлаб, барды аллына дери.
Къолун салыб джюрекге, бычакъны унутдурду,
Джунчуб ол эсин ташлаб, къымылдаялмай турду.
Ол ачыулу джюреги джумшады эм эриди.
Асыры джунчугьандан, ол уялыб терледи.
Ийман салды, тюшюндю, кетди алайдан чыгьыб,
Расул къолун салгъанлай, къойду джюрегин джыгьыб.
ИСЛАМ ДИННИ КЕЛЛИГИ.
Мадина шахарда уа чууутлула болгъанла,
Бек эртдеден орналыб, анда джашаб тургъанла.
Бары да тёрт атауул, арабла бла къатыша,
Бир-бири бла келишмей, дауур эте, атыша.
Хаман бир-бири была гьырмыр бола, тюйюше,
Таб тюшген аямайын, ура эм ёлтюрюше.
Чууут къауум аланы адамгъа да санамай,
Сыйсыз кёрюб, ачыулу, адамгъача къарамай.
Ала Тауратны тутуб, китаб ахлу болгъанла,
Джахил араблыла уа къачлагъа табыннганла.
Ол себебден алайы уллу сылтау болгъанды,
Аралары таймаздан, къаугъа бола тургъанды.
Чууутлула тебселе, арабланы къоркъута:
«Узаймайын, биз сизни башарыкъбыз къурута.
Ахыр файгъамбар келир, кёзюу келеди джете,
Ол келгенлей, биз сизни башарыкъбыз тюб эте», Деб, ала хыршылана тургъандыла базына,
Аладан боллукъду деб, къараб аны аллына.
Ала аны келлигин бек ажымсыз билгенле,
Тауратда ол джазылыб, анда окъуб кёргенле.
192
Алай а умутлары арабдан деб болмады,
Кеслеринден деб туруб, муратлары толмады.
Алай ариу билгенле ала аны келирин,
Уллу Аллах эм ахыр файгъамбар джиберирин.
Толу джазылыб болгьанд Тауратда хар сыфаты,
Инджилде да тургьанды джазылыб аны аты.
Къаршчы болуб тебрелле, барын кёре тургъанлай,
Энтда да барадыла аны кери ургъанлай.
Бир патчах Мадинаны алыргъа аскер къураб,
Келиб тохтагьанеди, аны башындан къараб.
Чууутлула джыйылыб - оноу, кенгеш этдиле,
Патчахха келечиле джиберирге дедиле.
«Эм ахыр файгъамбарны бу шахарда джашарын,
Джашауун, ёмюрюн да ол былайда бошарын».
Келечиле патчахха барыб айтдыла барын,
«Аны Къайдан билесиз?», - деб сорду ол хапарын.
«Тауратда джазылыбды, андан окъуб билебиз,
Бу бир сыйлы шахарды, ойма, сенден тилейбиз!»
Патчах айтды алагьа: «Излей эдим кёрюрге,
Мен сюймейме аджашыб, гюнах джолда ёдюрге».
Тауратда джазылгьанын патчахха кёргюздюле,
Аскерине айтды ол: «Керти, была тюздюле», Деб, аскерни къайтарды ол алагьа ийнаныб,
Талай джолну ол келиб узакъ джерден къыйналыб.
АБДУЛЛАХ ИБНУ САЛАМ.
Дагъыда Мадинада Хусейин ибну Садам
Деб чууутлу джашады, Тауратны билген тамам.
Ол Тауратда окъуса, файгъамбарны хапарын,
Ахлусун джыйыб айтыб турду алагьа барын.
193
Тюзюча айта болгьанд, тынглагъанны барына,
Ала къараб тургьанла кёб джылланы аллына.
Сора билмей тургъанлай, анга хапар джетгенди,
Меккяда бир файгъамбар чыкъгъанды деб эштгенди.
Ары баргъан къауумдан тахса излеб тургъанды,
Эрлей барыб аладан андан хапар соргьанды.
«Бери келлик тюлмюдю?» - деб сора болгьанд хаман,
Ол ашыгьыб сакълагьанд, тар болуб анга заман.
«Хо, келликди», - деб ала, ол да болуб тёзюмсюз,
Бир келе кирге эди, биз да болуб ёлюмсюз.
Алай эте, ашыгъа, бёлек заман ётеди,
Сора билмей тургъанлай, къууанч хапар джетеди.
Финик терекге миниб, ол башында болгьанды,
Мухаммад келди деген, таууш эштиб къойгъанды.
«Аллаху Акбар!» - деб, ол къууанч болуб къычырды,
Илгендириб анасын, салкъынлыкъдан къачырды.
Анасы ол кёзюуде терек тюбюнде болгъан,
Ол тауушха илгениб, секириб, ёрге тургъан Оллахи, Мусса келди - деб эштсенг да, андан бек