Latin

Асмаран - 11

Total number of words is 3855
Total number of unique words is 2085
32.3 of words are in the 2000 most common words
47.9 of words are in the 5000 most common words
55.9 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Аллахны сюйген къулу, Ташлы-Сыртта
къалып, мени бир башы жабылгъан жер
хазырларгъа жибергенди. Аны мен Думалада къалырын сюеме, тийишли кёрсегиз, булушугъуз бу иште, - деп, кёзлерине къарагъанда, аланы ыразылыкъларын
эследи.
- Бизге андан уллу ахшылыкъ къайда?
Аллай адам саулай Чегем аузун окъуна
кёп хатадан, палахдан сакълар. Аны басхан жери огъурлу болуп, ашы, сууу да берекеттен толуп къалыр. Биз бюгюн сени
бла барып, къалайда сюе эсенг, алайда
Леуан шыйыхны уясын ишлеп башлайыкъ. О, Тейри! Тюнене тюш кёрген эдим
да, ангнга жоралайым. Ышан бизге. Аны
ишин къолгъа алайыкъ, - деп, тебрегенлеринде:
- Тохтагъыз. Бу жашны жукъусун бёлмейик, аз сабыр этигиз, - деп, къапчыкътагъы этлени, гыбыт бла бозаны да чыгъарып, къаурала юсюне салды.
Эри-Бий уянып, ауузлана тургъанлагъа
салам берип, атланы келтирди да, айылларын тартып, жолгъа хазырлады.
Жангнгы танышла, азыкъ ашап, бозаны
ичхенден сора айттыла:
- Баян, сиз къайтыгъыз да, тойну, оюнну да ашыкъмай этигиз. Сора бир бёлек
кюнден Думалагъа келирсиз. Леуан шый­
ых, сангнга кибик, бизге да багъалыды.
Ангнга юйню жамауат бирден ишлер.
Сенлай кишиге ушагъан да этмез, алай,
сен Ташлы-Сыртха къайтсанг, тап болур.
Леуан шыйых сизге бек къууаныр. Сен аны
къатында бол. Не десенг да, жангнгы эл.
Динибиз бир болса да, тиллерибиз келишмейдиле, жукълагъанда, хурулдауубуз да
башхады. Мен аланы тюртмелеп айтхан
сунма. Уялгъан, ийменнген деп да болады. Сени къатынгда уа жокъ да бар болур,
болгъаны у а берекетке бурулур. Сен ары
ашыкъ, Баян.
*
Баянны къайтханына асыры къууаннгандан, шыйых ангнга: «Къалайса? Нек
келдинг? » - деп сорур орнуна, къолун ту­
туп, къулагъына:
- Ыразы болсанг, сангнга бир сёзюм бар­
ды да, аны айтырыкъма, - деди.
- Сен айтхан зат тапсыз болмаз. Аны къабыл кёрюп къоярыкъма, - деди Баян.
Ал айгъа келип, Эзит, Ауур эм эфенди да
думалачы бла саламлашып, тёрге чакъырдыла. Алдан, ёрге туруп:
- Терк къайттынг да? Атны къыйнамай
келдингми? - деп, жарыды.
Соруу-оруу да бошалгъандан сора,
кюлюу-сюйюуге ж ол ачылып, берекетни аркъасында кимни къайдан, къайсы
ж ерден, тукъумдан чыкъкъанын сурай
кетип:
- Баян, сен а къайсы элденсе? - деп, соргъанларында, Атарал, аны хапар айтырын
сюймегенин билдирмез ючюн, бармагъын
кесип, байлатыргъа Баяннга тутту.
Кюбюрчегинден борсукъ жауну алып,
жабыштыра башлагъанда, ыйыхтан бери
шапалыкъ этип айланнган ушагъылы
тиширыу къол жаулугъун жыртып, байларгъа алып келди. Аны сылыу бетинден
кёзюн айырмай къарап тургъан Баян:
- Сау бол, ханым. Чыммакъ, кирсиз жюрегинг инжилмей жаш а!- деп багъалады
да, хуржунундан чыгъарып, алтын сомну
къолуна салды.
Бармакъ байлай, ол халгъа жетерин билмеген тиширыу, къолун къысып да къоялмай, бетин бир жанына буруп да кеталмай,
Баянны къолуну жылыуундан ычхыналмай тургъанын шыйых кимден да тап сезген эди. Болсада, тиширыу, эсин жыйып,
сары темирден эсе да, эркегырыуну къол
***
Ташлы-Сыртта той къызадан къыза барады. Айсана бла шыйыхха узакъ элледен
келип къууанадыла, алгъышлайдыла. «Алданны къызы шыйыхха эрге барады », - де­
ген хапар адамланы жюреклерин къозгъайды. «Ырысхыны Аллах береди, ол экисин
да кеси къурасын», - деп, тилекле этедиле.
Черкеслеге, таулулагъа да ышыкъ болгъан
Ташлы-Сыртта Хадагъжукълары бёкем
75
- «Ыхы», - деме. Ол да заманны созуп
барады. «Хо», - де да, айтханыма тынг­
нгыла.
- Алаймыды?
- Алайды. Асыры «алайдан» да атлап ба­
рады. Андан «алгъа ургъан» ишибиз бизни
жокъту. Ол ауазны Аллах мени къулагъыма чалындыргъан эткенди.
- Оллахий, сен хазыр этип окъуна
къойгъан болурса? - деди Баян, ышар­
ды.
- Алай да болур. Биз хазыр эсек, ол бо­
луп къаллыкъты.
- Кимди да ол? Кёргюзтчю мангнга, деген Баян, энди Атаралгъа бурулду.
- Атаралдан да уялма, болжалгъа да
салма, кесингнги да уялтма. Аны да танытайым, - деп, боза къошунну кётюрюп
баргъан тиширыуну кёргюзттю.
- А-а-а, Атаралны бармагъын байлагъан!
- Хоу, ма олду. Сен аны сюйюп, айтыр­
гъа базынмай тургъанынгнгы мен билеме.
Сюе тургъанлай, аны жашыргъан, айыпдан да озуп - гюнахты.
- «Ыхы», - деп, эки айтса, тау луну бир
иши битеди да, мен айтханнга сени ыра­
зы болгъаннга санадыкъ, - деп, шыйых
сол этегин артха къайтарып, бел баууна
сукъту.
Баянны ышаргъанын, къызаргъанын
да эслеген киши, ол, уллу оноуну къолгъа
алса этиучюсюн, кёз къыйыры бла къа­
рап тургъан Эри-Бий кимден да ахшы биле
эди.
жылыууна къууана, ёрге турду да, алтынны къолу бла жыягъына къысып, артына
къараялмагъанлай, алайдан кеталды.
- Ата, къалай ахшы адамды ол тиши­
рыу. Тюз эгечим кибик кёрюп къойдум, деди Атарал.
- Аллай адамла хар элде да боладыла.
Айлана турсакъ, аныча ариу ниетлилени
биз дагъыда кёрлюкбюз. Адам адамгъа игилик этеме десе, ёнчелеп бермейди. Аллах
айтса, ангнга энтта жолугъургъа болурбуз.
Ангнга болушургъа ырысхыбыз барды.
Ахшы тиширыуду, жолугъурбуз, - деп,
Баян Атаралны шошайтты.
Леуан шыйых Баянны тышына чыгъарып, къолу бла билдирди да, кеси аллын­
да, аны ызындан Баян тебредиле. Уллу,
саргъыл ташны къатында:
- Нек чакъыргъанымдан хапарынг бармыды? - деди шыйых, акъчасын тас эткен
къызчыкъкъа байхамбар къарагъанча.
- Угъай, шыйых, - деди Баян, Думалагъа жетмей къайтханын сагъыныргъа,
сагъынмазгъа да арсарлана.
- Сени Талгъыр-Таладан къайтханынгнгы, эткен оноуунгнгу да билеме. Сёз андан
башхады, - дегенде, Баян, ёмюрде адам
сёзюн бёлмеген киши:
- Андан кёп созма да, Аллах ючюн, сёзюнгнгю айт! - деп тиледи.
- Сора тынгнгыла. «Дунияны сюялыр
эдим деп турма да, къарт кюнюнде анангнгы бир къучакъла», - деген къатынынг
кетгенли, эки жыл озду. Энди сен тиши­
рыу къоллу болгъанлыкъкъа, акъылы бла
жашагъан адам сангнга айып этмез, - деп,
сёлеш хен шыйыхны кёзюне къарап, не
айтыргъа билмей, ара-гурагъа къалгъан
Баян ышарып, башын булгъады.
Отузжыллыкъ жашча, ол, бир жанына
бурулуп:
- Да сени кесингнги ишингнги да толу
биттирмегенлей, мени оноуумму этсенг а,
халкъ не айтыр? - деди.
- «Ахшы ишни бол жалгъасалмагъыз», дегенни Аллах айтханды. «Айып» деген
неди? Биреуню малый урлап тутулгъан,
адамны алдап къыйнагъан, ётюрюк ай­
тып, къутулургъа кюрешхен, этерге эринип жаш агъан, къоншусун сынсытхан,
керти затха ыйнанмагъан, жолоучугъа
болушлугъун къызгъаннган; сенича, бир
кюнню бирси кюннге болжал эте тургъанла
да айыплыдыла. Аллах айтса, мени ишим
да тамамланнганды. Экибизни ишибиз да
бирге болсунла!
- Ыхы-ы, - деди Баян, кёкке къарап,
Чолпан жулдузну бу ингнгирде кёргенлей.
***
«Эй, Аллах! Адам улуна тил берип, аны
сюймекликни сартындан сёлеширча эткенингнги ол къачан къайтарыр»? - деп, кеси
кесине сора тургъан Эзитке жанлап:
- Айлели сангнга жууукъ боламыды? деди шыйх керти кёлю бла.
Аны сёзюне ышаннгысыз къараргъа
кимни къолундан келлик эди?
- Атаммы эгечинден туугъанды. Не,
ангнга да кёзюнгмю къарады? - деген Эзит
ышарды.
- Нек къарамайды?! Аллай тиширыу жерин табаргъа керекти. Ахшы ишни мажарып, аны жерине жеттирсек, бизге Аллах
ыразы боллукъту. Аны ызындан болчу.
- Энди Айлелини уа кимге тилейсе?
- Баян батырны къатыны ё л ген ли, эки
жыл толгъанды. Айлелини ангнга жолукътурсакъ - уллу сууапты. Сёзюммю
узакъкъа созмай, кесине айт да, ишни
76
мажар, - деген шыйых, ёмюрю адамдан
буюкъмагъан киши, ийменип, бир жанына
бурулду.
- Къонакъ хазыр кибик, къонакъбай
базыныулу болалмайды. Айтып, сюзюп
кёрейим да, ишни болушун билдирирме, деген Эзитни, ышарып, неле эсе да айтыр­
гъа, ашыгъып келгенин кёрюп:
- Жашчыкъ, къонакъларынгнгы уа ыра­
зы эталамыса? - деген Айлели анасыны
сёзлерин къатлагъанын эслеп, аз тынгнгылады да:
- Эй лен, ананг женнетли болсун. Ол
мангнга «жашчыкъ» деучюсюн унутмагъанынг ючюн, эгечим, сангнга бютюнда
ыразыма, - деп, арлакъкъа барып, ата эгечини къолан жаулугъун къолунда сылай
кетип: - Айлели, къонакъланы бири сени
сюйюп, кече-кюн да сени бла жашагъанын
сеземисе? - деди Эзит.
- Ол, бу деп, мен ангнгылагъан жокъту,
алай, къонакъларынг а ахшы адамладыла. Къачан кетериктиле? - деди къызыл
гюлмендисин теше.
Аны, дугъумлача жылтырагъан кёзлери
бла къалын чачыны бирден ышаргъанларын кёрген адам, Айлелиде кёркемликни
эслеп, аны инчке белинден, ариу акъ къоллары бла бирге, къучакъламай тургъан
эркегырыулагъа айып этерикти.
- Ала энтта да тёрт-беш кюн турлукътула. Алай, Баян батырдан сангнга келечилик
халда сёлешеме. Къысха сёз: ангнга эрге
барыргъа хазыр эсенг, ишингнги къурап,
Айсана бла бирге ашырыргъа къолумдан
келликти.
- Алай терк болуб а къалай къалсын? деп, къыз энишге къарады. Халы арсарлыды.
- Ахшы ишни юсюнде арсарлы бола турлугъу жокъту. Мангнга ышан да, аууз сёзюнгнгю эшттир, - деп, Эзит, къызны онг
билегине тийгенде, аны къалтырагъанын
сезди. - Айт, къызы. Оллахий, насыбынг
аллынга келип турады. Аллай киши л е бу
дунияда алай кёп тюйюлдюле.
- Сен ангнга ыразы эсенг, болсун сен
айтхан лай. Алай, Эзит, биргебизге Ауур
бла бирге кесинг да кел. Тилегим сангнга
олду, - деп, Айлели Эзитни къучакълады.
Анасы ёлгенли, жарым жыл да жашамагъанлай, сууда жоюлгъан атасы жюрегине ёртен салгъанча, ачытып къойсала да,
жаратхан Аллах насыпны жолун кесмезин
былтыр тюшюнде кёрюп, Баян бла байланырыгъына ыйнанды.
- Сау бол, эгечим. Сёзюммю къурлай
къайтармай, насыбынга бир атлагъанынг
мени къууандырды. Сен ол адам бла бирге
болсанг, сюйгенлеринг къарс къагъып,
сюймегенлеринг агъач къуууллай къабынырыкъларын кёз аллыма келтиреме.
Къаллай адамды ол!
- Эзит, кёп жаша. Къарындашым, эге­
чим жокъ эселе да, сангнга ышанама. Сени
кибик бир адамы болгъан бу дунияда тас
болмаз, - деп, бюгюннге дери базынып айталмай тургъан тиширыу жюрегин чёктюрдю.
«Ол ариу сёзлени Баян айтып жиберген
эсе, энди мен аны кёзюне къалай къарарма?» - деп, сагъышлана тургъанда:
- Мен айтхан сёзлени эсинге терен асырап, бир зат да билмегенча, жумуш этип
айлан, - деген Эзит, къызны ич акъылын
билгенча эди.
Айлелини кёлю жарыкъ, жюрюшю
женгнгил, къол, аякъ алышы да жарашыулу, къартны, жашны къаты бла ётсе
да, къууандыра, сёзю бла жылыта айланса
да, къонакъланы терк кетерлерине, къадардан мадар болуп, Баянны, тау элледе
белгили кишини, къатыны болуп, сабийле
ёстюрюп башларыгъына уа толу ыйнаналмай эди. Этлери бла уллу четенни кётюрюп
баргъан лай, тюз жерде абынып, четен бла
ашарыкъланы тёгюп жыгъылгъан Айлелиге кимден да алгъа жетип тургъузгъанда, тиширыуну мылы кёзлери бла бирге,
Баян кеси сюймекликни отуна тюшхенин
къаты сезди.
- Жыгъылгъанмы эттинг? - деп, эки
секирип алайгъа жеткен Эзит, ууакъ таш­
чыкъланы бияры сызып, Баян бла бирге
лёкъумланы четеннге жыйып башлады.
Болуп къалгъынчы, хар нени да билген шыйых, къызарып, арлакъкъа кетти. Ачыгъан сунуп, кенгден окъуна гузаба
этип келген Айсана, шыйыхны эслеп, ан­
дан ары бармады. Къарындашы бла Баян,
четенни кётюрюрге болушуп, Айлелини
арлакъкъа ашыргъанларында:
- Экинчиде алай жыгъылма. Таулада
ташла бютюнда кёп болуучудула, эслеп
атлай тур, - деген сёзле таулунукъула бол­
гъан л арын ангнгылады.
Уллу арбазда той баргъанлы тогъузунчу
кюн эртенликте сегиз атны жолгъа хазырлагъандыла. Кеси кибик беш нёгери бла,
Алдан къабакъ эшикни аллында сюелип
тургъанда, эфенди:
77
- Къалай ариу адетибиз барды! Аны бузмай сакъларгъа керекти, - деди жюзжыллыкъ Гъандоз.
- Баян бла шыйых кибик кишиле сау
болсала, адетибиз, тёребиз да бузулмазла.
Черкесле бла таулуланы араларында къыз
бериу, къыз алыу, аталыкъ халланы жюрютюу ёмюрге дери барып турургъа керек­
ти, - деген эфенди Гъандозну тозурагъан
къолларына къарай кетип: - Сен тау эллеге
бара-келе жашагъан эсенг, айт: ала къалайтын барлыкътыла? - деп сорду.
- Эфенди, ары сен да барып кёрюрге керексе. Алайсыз жашау ну къыйматын ангнгыларыкъ тюйюлсе. Жарамайды алай...
Жолоучула тюш намазгъа Быллым ёзенине
жетериктиле. Чегем-суу бла ёрге бираз баргъанлай, чегет жанына ётюп, Думалагъа
алай чыгъарыкътыла. Мал сакъларгъа иги
жерди алайы. Къызларыбызны да бергенден сора, энди ары бара турургъа керекти, деди Гъандоз.
- Таулула! Ахшы жолгъа барыгъыз!
Аякъланы бектен бекке салыгъыз,
Къаялада къол ызланы жазыгъыз,
Дуниялыкътан дурус юлгю алыгъыз.
Барыгъыз ырысхылы жолгъа,
Акъыллыла сейирсиннген тойгъа,
Асыллыла юйреннген оюннга,
Да айтырсыз хапар, олтургъанда.
Къууатлы Айлели сизге аманат,
Аны атын унутмасын жамауат,
Бичкен быстыры —келтирилген къанауат,
Сюзген бозасы жигитлени къубултат.
Абынмазлыкъ Айлели болсун жашлы,
Оргъан сабаны будай къатышлы,
Тарагъан жюню жибек тартышлы,
Тийреде болсун тюз алгъышлы.
Барыгъыз сиз ахшы жолгъа,
Саламлашыгъыз къырда, къолда,
Болдуругъуз алтын, кюмюш да,
Къолугъуздан келликти о л да.
Берекет, ырысхы Аллах берсин,
Мухаммат байгъамбар «амин» десин!
- деп алгъыш эткенден сора, Баян бла Ле­
уан шыйых, атланы башларындан тартханлай, арлакъкъа бардыла да, атлагъа
мынип, ашыкъмай жолгъа жараштыла.
А з кесек замандан сора, Айлели бла
Айсана, тор байталлагъа бир жанлы минип (онг жанына бурулуп), - ортада, сол
жанларында - Ауур, онг жанларында Эзит
тебрегенде:
- Ж аш ла, тау элинде намысха сакъ
болугъуз. Ала лакъырдачы адамладыла,
жараша, саламлаша билигиз. Адетибиз а
бирди да, аны уа унутмагъыз. Къууанып
къайтыгъыз! - деп, Алдан ызларындан
сёлеш хенде, къызла жыламсырадыла.
Болсада, жолгъа жараштыла.
Уллуракъ сёлешип, адам сёзюн эшттирген кемине озгъандан сора, бирер уллу четенни да ат боюнлагъа салып, Эри-Бий бла
Атарал ызларындан чыкътыла.
- Ж игитле, жолда-къолда сакъ болу­
гъуз! Таматаланы сакълап, ойнай-кюле
барыгъыз. Ташлы жолугъуз мамукъ кибик
кёрюнсюн! - деген Алдан эсе да, сюйген
адамлары юйреннген арбазындан узая баргъанда, кёлю такъырыракъ болуп, башлыкъ къанаты бла мылы кёзлерин сюрткенде, эслегенле да мудахсындыла.
- Алдан-Бек, къоркъма сен! Энди къызларынгнгы жашау жоллары бир Аллахны
оноууна бойсунупту да, къуралырла, - деп,
эфенди кёл эттирди.
- Ийманынг бла жаша, эфенди. Он кюн­
ню биргебизге болуп, азыбызны кёбейтип,
сёзюнг, кёзюнг бла да болушуп турдунг, деди Алдан.
Сегиз атлыны ызларындан къарап:
•к к к
Жулдузлагъа къарап жырлай, таулагъа
ёрлегенде, нёгерни тергей юйреннген таулуну кёлюн сакълагъан черкес дунияда
хата кёрмез! Адамны Аллах алай жаратханды. Аллай акъылны тюзге санайма.
Хапарны жазып башлагъанда:
- Будай улу, сегиз атлы жолгъа чыкъ­
тыла эсе, эки киеулюк, киеу нёгерле, келинле (экиге айланнган эгечле), келинлени
ашырып баргъанла (экиге айланнган къарындашла) не халда барлыкътыла? - деп
сорду м.
- Алларында киеулюкле барадыла, ала­
ны ызларындан, адам уллу сёлешип эшттирир кемине, арттаракъ къалып, эки къыз
орталарында, къарындашла эки жанында
тебрейдиле. Киеу нёгерле уа бек артларында, ортадагъылагъа жетмейирек, барыргъа
керектиле.
- Элге жетерге эки-юч жюз атлам къалгъанда уа, бек алдагъыла артха къалып,
киеу нёгерле алгъа ётедиле да, алларына
чыкъкъанлагъа жолугъуп, жол алгъышын
этедиле.
- Къызла уа не халда барадыла?
- Бир жанлы олтуруп, экиси да бетлерин
таматаракъкъа буруп (онг жанындагъына),
сёз нёгерлик этип барадыла.
- Абдул, сау бол. Быллай барыуну билмегенле ортабызда кёптюле, - деп, Будайланы Абдулдан айырылырдан алгъа, жол
алгъышын жазып алдым. Ма ол, жол алгъышы таулуланы къоншу элледе таныт78
хан, эшткенлени сейирликке къалдыргъан
магъаналы сёз:
- Абдул, жол алгъышны да айтып къой,
кёп жашагъын, экинчи мен бери къачан
келеме? - деп тиледим.
Теренден эки-юч да солуп, айрандан ючтёрт уртлап, жюзжыллыкъ къарт айтып
баш лады:
Кетип барама, Тонгнгуз-Оруннга тыянып,
Артха айланыргъа, адамлыгъыма уялып,
Ит гяуурла марап-марап аталла,
Окъ тийгенлей а, таш жанларында къаталла.
- Ой-ой, жол бергенди
Уллу Аллах жашлагъа!
Тап келдигиз ёзеннге,
Къыйын болса да аркъагъа.
Къарай кеттиле да, башха амал тапмайын,
Къара башыммы тау чыранлагъа аттыла.
Къаным барады тау чыранлагъа-къарлагъа,
Сыйлы атым къалгъанды да аман къаугъагъа.
Бир аттыла - табанымдан къакътыла,
Экинчи атып, баш чырчаммы жардыла.
Тёрт саныма уллу ауурлукъ салдыла,
Къачалмагъанымда, тамашагъа къалдыла.
Энди у а адам табылмай къалырмы,
Ит гяуурладан къапхын малланы алыргъа?
Кимни тапсынла да, кимни жиберсинле
Уллу элге къууугъун хапарны айтыргъа?
Ой-ой, жол къоюгъуз
Чубур къуйрукъ алфлагъа!
Сёз айтыгъыз элдеги
Бек да сыйлы къартлагъа.
Келгенсиз Думалагъа,
Ойнап, кюле, къууанып.
Олтуругъуз энди уа,
Гъылгъын тауушта жубанып.
Къаным барады, тау чыранланы мор этип,
Тенглерим жылайдыла, жюреклерин
шор этип.
Къууанып, ныгъышлада тынгнгылай
айлансам,
Ёлтюрдюле, Аллах, мени уллу зор этип.
Ой, салыгъыз, салыгъыз,
Ариу тапхыт, къалада.
Жолугъургъа чыкъгъандыла
Къызыл ала талада.
Къаным барады къапталымдан, женгнгимден,
Къалай аман къорап барама тукъумумдан,
элимден,
Айырылып, тапсыз къорап барама, Аллах,
Окъ тийгенди кёкюрегимми кенгнгинден.
Ой, келигиз, келигиз,
Алгъыш сёзню беригиз.
Таматала айтырыкъны
Олтурушуп эштигиз.
Кюрешхенем, алты башкесхе дау болуп,
Ортабызда Къара-Къая, къысыр тау болуп.
Не амандыла Хотуй-Тауну жоллары,
Сермейдиле Байрукъну саяу кибик къоллары.
Ажымлы ёлгенди, атар огъу аз болуп,
Къалай къалды къызла сюйюучю бети
саз болуп.
Энди уа турады, Хотуй-Тауу да къалтырай,
Тёбен жанында чынгнгыл бузлары жылтырай.
Алкъын Абсубайланы Байрукъну жырын а жазмагъанма, Абдулну жашау жолун да айтмагъанма. Хапарны уа алай бошарыкъма.
Будайланы Къартлыкъны жашы Абдул
жюзжыллыкъ кюнюнде (ноябрь 1994 ж):
- Атаммы халал малый сыйырып, кулак
эттиле. Къыркъ жетижыллыгъымда гермен урушха аттыла да, къыйынлыгъын,
огъурсузлугъун да сынаттыла. Андан къай­
тып, Азияны къыралларында ачлыкъны,
жаланнганчлыкъны да кёрюп, сюйген
адамларыммы кёбюсюн къолум бла ж ер­
ге салып, Бахсан тауларына къайтхандан
сора: «Я, Аллах! Леуан шыйыхны юсюн­
ден эшткенлеримми эм бир бёлек жырны
тап адамгъа айтып жаздырып къоялсам
эди», - деп, жюрегим жарсып турдум, деп, октябрьни онтогъузунчу кюнюнде
(1994 ж .) шыйыхны хапарындан сора да,
Абсубайланы Байрукъну жырын жаздырды. Ма ол:
Огъары элден сууукъ атлы келеди,
Мен да, барып, ангнга хапар соргъанма.
Мен да, барып, ангнга хапар сордум да,
Айтханына сейир этип къалгъанма.
Къайын атанг къыйын ауруп ёледи,
Ахшы тенглери кирип-кирип кёрелле.
Ёле эсе уа, мен а, барып, къарап кёрейим,
Жыртып-жыртып, акъ кебинликле салайым.
Анда тийди мангнга жаман, ит ауруу,
Ит ауруу тюйюл эди да, кюч ауруу.
Кюч ауруу тийди мен жарлыны белимден,
Не аман къыйынды кёп малы тюзге тёгюлген.
Къыйын болады эгечи ызындан термилген,
Этер амалын тапмай, тырнакъларын кемирген,
Ууахты жетсе: «Жангнгызса», деп къоймайды,
Жангнгыз адам дуния жашаудан тоймайды.
79
Эгешчигим, ариу туугъан Ж улдузхан,
Сени къудас чачынг, тюз артынга таралсын.
Жанынгдан сюйген къарындашынг
БайрукънуАман жанындан тургъанны Аллах
къаргъасын.
Абдул а, мыяла аякъны арлакъкъа сал­
ды да:
- Къулагъым бла эшткен хапарланы
къабыргъа элтип кетерге арталда сюймей
эдим. Ёсе келген тёлю биз кёргенледен,
эшткенледен акъыл табып, эсли адамла
болургъа керектиле. Леуан шыйых къал­
лай киши болгъанды! Эри-Бийни ол къа­
лай сюйгенди, аны артда къаллай адам
эткенди! Аланы толу ж аз, къалдырмай
тап жаз, - деди.
- Аллах айтса, кёрлюк кюнюбюз батмаса, ичер сууубуз тауусулмаса, сен айтханлай этерге кюреширбиз, - деп, къатымда
олтуруп, тынгнгылап тургъан Кёчмезланы Мухтаргъа бла Мамайланы Алийге кёз
жеттирдим.
Аланы уа, артта мангнга шагъатлыкъ
этерлерин билип келтирген эдим да, менден
да бек тынгнгылаптыла.
- Эри-Бийни атасы Асыулу ёлеттен
ёлгенин, Къартлыкъны жашы Сюленни
ариулугъун, Аккайлары деген Чегемдеги
тукъум Сюленни аты бла байламлыгъын
а жазалырмыса? - деп, жарсыды Абдул,
Будай улу.
Анабызны былтырдан къалгъан жюнлери,
Таратмайын, болуп къалдыла жабагъы.
Энди, баян, къуруп къалыргъа жеткенди,
Ибрай-хажини гюрен тартхан къабагъы.
Энди уа Хотуй-Таууна да ким барыр,
Батыр Байрукъ бу дуниядан кетти эсе?
Къабырыма айдан бир барып къара,
Эгечим Жансурат бу таулада бар эсе,
- деп, А бдул, жырны жаздырып бошагъандан сора: - Ох, А ллах, сыртымдан
бир ауур таш тёнгнгереп тюшхенча кёрдюм. Билемисе, сени келирингнги мен не
замандан бери сакъладым? - деди.
Сёз айтыр орнуна, мен тынгнгыладым,
тёгерегиме къарап, къызы айран алып келгенин кёрюп, ичмеге къойдум.
- Керти, мени келиримми алай сюйюпмю сакълагъанса? - деп, ышардым.
МИСИР УЛУ элияс
(Улхар )
Чоппа-Къая! Къарачайдады бу ж ер.
Алайгъа чыгъып, нартла тутушуучуларын къарачайлы жашла биле эдиле. Алай,
къаяны айбатлыгъы, тёппесини сукъланчлыгъы, дорбунну ишлениши, жашланы,
кетерге къоймай, къыл аркъан бла байлагъанча, нелени эсе да эслерине келтирип, ала оюндан оюнну чыгъара, тутушуп
башладыла. Кенгден къарап тургъан биреу
тутушханланы халларына, амалланы этиулерине бюсюремегенин ала кёрмей, къайта да тутуша, тин-териге къалып кюреше
эдиле. Андан ары тёзалмай, кенгден къарагъан, къатларына барып, саламлашаты да,
жыгъышыугъа къараргъа хазырлыгъын
билдирди. Алай, жашла, белбауларын къы­
сып, юслерин-башларын къагъып, кетерге
тебредиле. Уялгъанча эди хал л ары.
- Да мен а сизни оюнугъузну бузаргъамы
келеме? Тутушугъуз, мен да къарайым, деди келген.
- Кертиси бла да, нек уялабыз. Къарасын. Алкъын кюн ёргедеди, - деп, къара
мыйыкълы, узун бой л у жаш айтхандан
сора, уллу къара ташны тёгерегине жыйылдыла.
Къумурчхаланы да болады таматалары,
аны айтханы къулакъланнгандан сора,
къонакъ:
- Жашы, сангнга ненча жыл болгъан­
ды? - деп сорду.
- Тейри, малкъарлы, жыйырма бла бешни уа тюпке ургъанбыз, - деди узун бойлу
жаш, къонакъны «жашы» деген сёзю башхаракъ айтылгъанын эслеп.
- Кёп жаша, жигит. Мырзы чыбыкъны
буруп, сууун чыгъарлыкъ заманынгды.
Айып этмесенг, мен бир чалдиу юйретир
эдим, - деп, къонакъ жашла бла демлеширигин айтты.
Ынтырылмады да, узун бойлу жаш кесин къонакъны къучагъына къысты. Аны
тутуша келгени билинип тура эди.
- Энди къаты бол, кесингнги сакъларгъа
кюреш. Ансы, амалны тап эталлыкъ тюйюлме, - деген малкъарлы, ёрге рек туттурду
да, тюбюне кирип, къысып тохтады. Жаш,
артыкъ къаты тутхан болмаз эди, къалай
эсе да, тапсыз, жанына аууп кетти.
- «Къаты тут» деген эдим да. Мени аяма,
амал этип, жыгъаргъа кюреш. Ансы, мен
чалдиуню тап салаллыкъ тюйюлме, - деп,
малкъарлы экинчи да тутту.
80
Алай, бу жол, билдирген да этмегенлей,
бек терк жыгъып къойду да, къарачайлыны бютюнда уялтты.
- Жашчыкъ, тутушну къайсы тюрлюсюню устасыса? Мени аямай, къаты тутчу, деген къонакъ жашлагъа сейирлик, бир
башха тюрлю кёрюндю. Жашланы кёллери
«къартха» кире башладыла.
- Да бу, барыбызны да юйретип, терсибизни тюзетип, жолубузну кёргюзтюп
тургъан гёжефибизди. Каратени, дзюдону
къой да, башха тюрлю жыгъышыуланы
да устасыды, - деди базыкъбоюн, бёкем
ишленишли жаш.
-А лай эсе, энтта да бир кёрейик. Къал­
лай амалла биле эсенг да эт, мени жунчутургъа да кюреш. Не да болуп, мангнга онг
берме, - деп, малкъарлы, кёлегин тешип,
таш башына салды.
Алтмышжыллыкъ кишини, энди керти
кёлю бла тутушуругъу кёрюндю.
-А х ш ы . Кёрюшейик. «Жыгъышханда, атагъа да бет жокъ», - деп, мен билген
амалыммы аярыкъ тюйюлме, сакъ бол кесинге, -деп , спорт устасы хазырланды.
Аз кесектен, илячин кибик жигит бла уллайгъан киши ёрелешип тохтадыла. Жаш,
секирип, малкъарлыны бойнуна илинип,
дзюдону амалы бла тунчукътурургъа болгъанда, терк окъуна кеси артха атылып,
сыртындан къыртышха тюштю. Ызы бла,
онг аякъ боюнуна келип тохтады.
- Билдим мен сени. Кючюм, амалым
бла да мен сангнга эталлыкъ жокъту.
Мен угъай, сангнга бешеулен да аздыла.
Малкъарда сени кибик «къартла» бар эсе­
ле, мени кёлюм кётюрюлдю, - деп, спорт
устасы аны къаты къучакълады да, атын,
тургъан жерин айтырын тиледи.
- Малкъарда «Сауту» деген элденме
мен. Атаммы аты Гёнтюдю, аны атасы
Сары болгъанды, Сары Элтирни жашы,
ол а - Къауузал улу - бек къарыулу киши
болгъанды. Ангнга отуз жыл толгъанда,
агъачха барып, къапланла, айыула бла
тутушуп тургъанды.
- Огъесе, тынгнгылагъыз. Къауузал сау
заман дагъы агъач л аны атлары: чынар,
кёкагъач, бёрюагъач, тыкыр, кюйдюргюч,
элме (къарагъач), эмен, кертме, алма, юрге
(юрге юрюп бошалгъынчы, кюйдюргюч
кюйюп къалыр), жерк (отун аманы), жёге
(кюлюн кенг тёге), кёкчыбыкъ, акътерек,
тал, экчиагъач, эрик, къошхасалмаз, чум,
ётюрюк чум, ханкутай, къайын (акъмырзы, къарамырзы, шаумырзы), тукъузгю,
шауеш, тобулгъу (къамичи сапха жарайды, тукъурундан боюннга тагъаргъа мынчакъла этедиле (боюн ауруугъа жарайды),
ушхору, шыкъели (артиш), нарат, назы,
къара чыгъана, тюртю (тегенек) итбурун,
жабышмакъ, кёкен, балли, шаптал, кюрккен, чертлеуюк, къоз, жюдюр (къозу), гюрегей, къыпча, жюзюм, наныкъ, балам,
къушкъамиш, дугъум, шыкъыди, залкъыды. Къарачай-малкъар эм тюрк тилледе
ма аллай агъачла, жемиш берген терекле
бардыла.
- Къузал женнетли болсун, аланы эсинде тутхан, сен да кёп жашагъын. Мени
сангнга сорлугъум кёптю, энди бу башлагъанынглай, хансланы, мирзеулюклени,
кырдыкланы атларын да санай кет, сау
къаллыкъ, - деп, кёлю бла тиледи Солтан
(узун бойлуну аты).
- Агъачланы атларын санадынгмы?
- Хоу. Ала къыркъ тогъуз боладыла.
Акъмырзыны, къарамырзыны къошсакъ элли бирди саны.
- Хансланы, кырдыкланы, гагуларын
ашаргъа жарагъан зат л аны атлары: алабота, мылжыуук, былтурма, федугу, гъойдум, дюле, мант, мысты, жылкъыкъулакъ,
кючюк чапыракъ, шыйыртчык, зыка, хурж ели (жыгра), зууа, сютча, мандалакъ,
тойча, гадели, ишхилди, къара ишхилди,
дугъум, дугъума, мурса, ындырка, эшек
чыгъана, эшек сютча, ючкюл, макаштхан,
бешбармакъ (айыутырнакъ), чюгюндюр,
быхы, картош, хабуста, сохан, къозукъулакъ, мысты, гедигин, дадий, чифи (чабыр
салам), къамиш, мережия, домму, айыузал, туууз, гелеу, ханийот (дарманлыгъы
барды), чомача, кендир, къодана, тары,
арпа(арфа), гулму, нартюк, сибирткилик,
чырмауукъ, межеке, шинжи, хыяр, харбуз, хууан, бадражан, наша, турма (жыллыкъ, айлыкъ), наныкъ, балдыргъан,
гъыйгъа, чакъыртмакъ, эшеккъуйрукъ,
одурбун (эшеклени ёкюртюучю, къолгъа
чанчылыучу хане). - Быланы атлары уа
ненча болдула?
- Тюз санагъан эсем, бир алтмыш тогъуз
зат боладыла, - деп, Солтан къолларын
«Элтир келсе, барлыкъбыз
Чум терекни бюгерге,
Аныча киши къайда?! - дегендиле.
Къауузал къарт болуп, ёлюр заманы
ж еткенде, Элтир атасын кётюрюп, таулагъа элтип: «Атам, хансланы, тереклени
атларын юйрет» - деп соруп болгъанды.
Эриктигизми?
- Угъай, угъай. Айт, бизге да ала керек
болурла, - деди базыкъбоюн жаш.
б Заказ № 131
81
бирге ышыды. Къуаннганны белгиси эди
ол.
Чоппа-Къаяны башына булутла жыйыла
тебрегенинде, малкъарлы жарсыды.
- Аны ючюн жарсыма. Тёбентин келген
желчик аланы сибирип, алып кетиучюдю.
Андан эсе, бизге бусурман дин келгинчи,
кимлеге, нелеге табынып тургъан эсек
да, аланы айта бар, - деп, Солтан къаты
тиледи, атасыны бек уллу жууугъунача,
ышанып.
- Тюрк миллетле, биз да аланы ичлеринде болуп, Тейриге къуллукъ эткендиле.
Жети къаты Кёкню, жети къаты Жерни
жаратхан, адамны, малны, жаныуарны,
тереклени, хансланы да болдуруп, къамажакъны, къумурчханы да жюрюрча
эталгъан ол сунуп жашагъандыла. «Тейри
урсун», «Тейриызынгданболсун», «Тейри­
ге ышанайыкъ », «Ол айтхан лай этейик »,
«Тейрини жоругъу бузулмасын» дегенча
сёзлеге ийнанып, ышанып, биреуню мюлкюне харамлыкъ этмей жашагъандыла.
Кийик хайыуанланы тукъумларын юзмей
сакълагъанны атына Апсаты деп, адамла,
уугъа барсала, андан тилеп, артыкълыкъ
да этмей болгъандыла. «Апсаты къаргъамасын», «Жол нёгерлик Апсаты этсин», деп, ышаннгандыла.
Ариулукъну, жигитликни да сакълагъан, адам улуну бет нюрюн тюрлендирмей
жашатхан къоруучуну аты уа Голлу бол­
гъанды. Аны атын, ариу сыфатын эсхерип, жыл сайын, не жаз башында, не кюз
артында халкъ, жыйылып, къурманлыкъ
эткенди. Аллай къууанчда, сизни кибик
жигитле тутушхандыла, ариу къызла узун
чачларын, ариу санларын кёргюзтюп, махталгъандыла. Аланы ёстюрген аталагъа бла
аналагъа къууаннгандыла. Голлуну тепсеуюн, жырын да халкъ кёргенди. Жауунну,
къарны да жаудургъан, Кёкню кюкюреткен къоруучуну аты уа Элияды. Ангнга
тынч сёлешип, тилеп, заманында къарын,
жауунун да жиберип турурун излегендиле. Элияны атын «Элиясха» буруп, аныча
къарыулу, тауушлукъ болурумму сюйюп,
атаммы къарындашы Эуел мангнга алай
атагъанды, - деп Элияс айтханда, жашла
кюлдюле.
You have read 1 text from Karachay-Balkar literature.
Next - Асмаран - 12
  • Parts
  • Асмаран - 01
    Total number of words is 3767
    Total number of unique words is 2059
    31.0 of words are in the 2000 most common words
    46.3 of words are in the 5000 most common words
    54.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 02
    Total number of words is 3921
    Total number of unique words is 2014
    32.9 of words are in the 2000 most common words
    47.5 of words are in the 5000 most common words
    54.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 03
    Total number of words is 3852
    Total number of unique words is 1942
    31.8 of words are in the 2000 most common words
    45.5 of words are in the 5000 most common words
    53.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 04
    Total number of words is 3873
    Total number of unique words is 1897
    31.6 of words are in the 2000 most common words
    45.8 of words are in the 5000 most common words
    53.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 05
    Total number of words is 3869
    Total number of unique words is 2055
    32.9 of words are in the 2000 most common words
    47.3 of words are in the 5000 most common words
    55.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 06
    Total number of words is 3905
    Total number of unique words is 1937
    34.1 of words are in the 2000 most common words
    49.5 of words are in the 5000 most common words
    57.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 07
    Total number of words is 3845
    Total number of unique words is 1931
    33.1 of words are in the 2000 most common words
    48.7 of words are in the 5000 most common words
    56.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 08
    Total number of words is 3895
    Total number of unique words is 1978
    34.2 of words are in the 2000 most common words
    50.6 of words are in the 5000 most common words
    57.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 09
    Total number of words is 3939
    Total number of unique words is 1977
    32.0 of words are in the 2000 most common words
    47.8 of words are in the 5000 most common words
    56.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 10
    Total number of words is 3869
    Total number of unique words is 1997
    35.5 of words are in the 2000 most common words
    50.1 of words are in the 5000 most common words
    58.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 11
    Total number of words is 3855
    Total number of unique words is 2085
    32.3 of words are in the 2000 most common words
    47.9 of words are in the 5000 most common words
    55.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 12
    Total number of words is 3776
    Total number of unique words is 1996
    32.5 of words are in the 2000 most common words
    47.1 of words are in the 5000 most common words
    54.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 13
    Total number of words is 3767
    Total number of unique words is 2075
    29.9 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    51.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 14
    Total number of words is 3869
    Total number of unique words is 1941
    33.2 of words are in the 2000 most common words
    48.0 of words are in the 5000 most common words
    54.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 15
    Total number of words is 3736
    Total number of unique words is 2144
    31.0 of words are in the 2000 most common words
    45.1 of words are in the 5000 most common words
    52.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 16
    Total number of words is 3723
    Total number of unique words is 2095
    30.1 of words are in the 2000 most common words
    45.3 of words are in the 5000 most common words
    54.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 17
    Total number of words is 3643
    Total number of unique words is 2050
    31.3 of words are in the 2000 most common words
    45.8 of words are in the 5000 most common words
    54.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 18
    Total number of words is 3824
    Total number of unique words is 1939
    32.1 of words are in the 2000 most common words
    46.9 of words are in the 5000 most common words
    54.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 19
    Total number of words is 3848
    Total number of unique words is 1971
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    45.3 of words are in the 5000 most common words
    53.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 20
    Total number of words is 3791
    Total number of unique words is 2051
    31.6 of words are in the 2000 most common words
    46.1 of words are in the 5000 most common words
    53.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 21
    Total number of words is 3534
    Total number of unique words is 1917
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    45.5 of words are in the 5000 most common words
    53.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 22
    Total number of words is 3847
    Total number of unique words is 1988
    34.0 of words are in the 2000 most common words
    48.7 of words are in the 5000 most common words
    56.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 23
    Total number of words is 3814
    Total number of unique words is 1978
    33.0 of words are in the 2000 most common words
    46.0 of words are in the 5000 most common words
    54.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 24
    Total number of words is 3950
    Total number of unique words is 2021
    34.0 of words are in the 2000 most common words
    48.0 of words are in the 5000 most common words
    56.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 25
    Total number of words is 3655
    Total number of unique words is 2077
    31.3 of words are in the 2000 most common words
    45.6 of words are in the 5000 most common words
    53.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 26
    Total number of words is 3775
    Total number of unique words is 1987
    32.5 of words are in the 2000 most common words
    46.0 of words are in the 5000 most common words
    54.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 27
    Total number of words is 3710
    Total number of unique words is 1969
    31.0 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    52.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 28
    Total number of words is 3777
    Total number of unique words is 1927
    33.4 of words are in the 2000 most common words
    48.0 of words are in the 5000 most common words
    56.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 29
    Total number of words is 3463
    Total number of unique words is 1717
    33.8 of words are in the 2000 most common words
    46.9 of words are in the 5000 most common words
    53.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 30
    Total number of words is 3308
    Total number of unique words is 1614
    31.7 of words are in the 2000 most common words
    45.6 of words are in the 5000 most common words
    52.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 31
    Total number of words is 3291
    Total number of unique words is 1633
    30.9 of words are in the 2000 most common words
    44.3 of words are in the 5000 most common words
    51.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 32
    Total number of words is 3568
    Total number of unique words is 1892
    31.6 of words are in the 2000 most common words
    45.4 of words are in the 5000 most common words
    53.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 33
    Total number of words is 3842
    Total number of unique words is 1956
    33.3 of words are in the 2000 most common words
    48.4 of words are in the 5000 most common words
    57.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 34
    Total number of words is 3819
    Total number of unique words is 1907
    34.0 of words are in the 2000 most common words
    47.0 of words are in the 5000 most common words
    54.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 35
    Total number of words is 3755
    Total number of unique words is 2019
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    46.0 of words are in the 5000 most common words
    54.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 36
    Total number of words is 3863
    Total number of unique words is 2002
    32.3 of words are in the 2000 most common words
    46.2 of words are in the 5000 most common words
    54.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 37
    Total number of words is 3951
    Total number of unique words is 1948
    35.2 of words are in the 2000 most common words
    50.2 of words are in the 5000 most common words
    59.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 38
    Total number of words is 3869
    Total number of unique words is 2017
    34.9 of words are in the 2000 most common words
    49.3 of words are in the 5000 most common words
    57.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 39
    Total number of words is 3817
    Total number of unique words is 2017
    33.9 of words are in the 2000 most common words
    47.9 of words are in the 5000 most common words
    57.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 40
    Total number of words is 3770
    Total number of unique words is 2106
    32.3 of words are in the 2000 most common words
    45.8 of words are in the 5000 most common words
    53.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 41
    Total number of words is 3741
    Total number of unique words is 2088
    31.8 of words are in the 2000 most common words
    46.1 of words are in the 5000 most common words
    53.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 42
    Total number of words is 3796
    Total number of unique words is 2061
    33.4 of words are in the 2000 most common words
    46.6 of words are in the 5000 most common words
    54.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 43
    Total number of words is 3959
    Total number of unique words is 2026
    34.2 of words are in the 2000 most common words
    49.2 of words are in the 5000 most common words
    56.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 44
    Total number of words is 3823
    Total number of unique words is 1996
    32.3 of words are in the 2000 most common words
    46.9 of words are in the 5000 most common words
    54.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 45
    Total number of words is 3785
    Total number of unique words is 2127
    31.0 of words are in the 2000 most common words
    44.7 of words are in the 5000 most common words
    52.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 46
    Total number of words is 3798
    Total number of unique words is 2101
    32.4 of words are in the 2000 most common words
    48.3 of words are in the 5000 most common words
    56.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 47
    Total number of words is 3939
    Total number of unique words is 1907
    34.7 of words are in the 2000 most common words
    49.5 of words are in the 5000 most common words
    56.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 48
    Total number of words is 3892
    Total number of unique words is 2083
    33.2 of words are in the 2000 most common words
    46.8 of words are in the 5000 most common words
    54.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 49
    Total number of words is 3814
    Total number of unique words is 2109
    30.3 of words are in the 2000 most common words
    42.4 of words are in the 5000 most common words
    49.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 50
    Total number of words is 3769
    Total number of unique words is 2078
    30.7 of words are in the 2000 most common words
    44.6 of words are in the 5000 most common words
    51.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 51
    Total number of words is 3564
    Total number of unique words is 2141
    28.5 of words are in the 2000 most common words
    43.3 of words are in the 5000 most common words
    51.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 52
    Total number of words is 3443
    Total number of unique words is 1996
    26.3 of words are in the 2000 most common words
    40.3 of words are in the 5000 most common words
    48.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 53
    Total number of words is 3391
    Total number of unique words is 2038
    26.3 of words are in the 2000 most common words
    40.1 of words are in the 5000 most common words
    47.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 54
    Total number of words is 751
    Total number of unique words is 549
    34.5 of words are in the 2000 most common words
    48.2 of words are in the 5000 most common words
    57.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.