Latin

Асмаран - 10

Total number of words is 3869
Total number of unique words is 1997
35.5 of words are in the 2000 most common words
50.1 of words are in the 5000 most common words
58.5 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
ийнаналлыкъ тюйюл эдим. Алтмышжыллыгъынгда ат бла гюргюлюш ойнап,
сыйдам къурукъкъа чыгъалгъан, сени тау
тыймаз, сыртынгнгы адам жерге салмаз, деди да, эфенди, бир жанына бурулуп, тюкюрдю.
- Баян, Къара-Бий, Атарал эталгъанланы къатлаялмасам да, жангнгызлай
Дагъыстаннга, Къарачайгъа, Арысейге
да барып келалама. Жоллада уа аз тюрлю
«Ата» дегениалкъынауузуна талжа-
адамгъа жолукъмайса, -дел, Леуан шый-
рашмайды.
- «Бизге къонакъла келликтиле» дегеним эсингдемиди?
- Эсимдеди, ата! —деп, арсарсыз, тыгъылмай айталгъанына, жигитлик этхенча, къууанды.
- Ол кече, сен жукълап тургъанда, кёзлеуюк бла тешхенем.
- Сора сен жашчыкъны болурун билипми эдинг?
- Хоу. Аны ауазы мангнга келгенед.
- Олло-ох, ата! Сен керти да билгич кёреме! - энди Эри-Бий «ата» дегенни буюкъмай айтады.
- Къалай сюе эсенг, алай ангнгыла. Энди
уа, ташны мангнга бер да, балачыкъны жабагъысын алышындыр, - деди шыйых.
Жумуртха сарысы тенгли, тёгерек кёк,
ортасы тешилген ташны къолунда ары да,
бери да буруп къарай кетип, Ауургъа узат­
ты.
- Элге келгенлей, ташны тешигине тартма суууруп, бешикни баш къулакъларына
тартып къысарсыз. Сабий ёсе, кёз, къаш
таный, сёз ангнгылай баргъаны сайын,
къолчукъларын бошатып, ташчыкъкъа
тартына, башын таш таба бура, кюле, ойнай, сёлеширге кюреше турур. Ташчыкъла
юч боладыла. Экисин юйде бирлеге тештирип, аннгакъошугъуз. Ташчыкъла атасын, анасын эм сабийчикни сыфатлайдыла.
«Бешик-таш» деп оюннга ма аны ючюн
айтадыла. Энди: «Бу уллу киши сабийча
ойнайды», - деп эсигизге келтирмегиз,
ансы кесим къурукъкъа ёрлеп бир кёрейим. Сабий бла ойнамагъанны, аны бла бир­
ге кюлалмагъанны къатында, Мухаммат,
Алейхи салам, заманын ёттюралмагъанды, - деп, къапталын тешип, къолларына
мылы этип, ёрлеп баш лады.
ых айтханлыкъкъа, аны махтаннганнга
санамадыла.
Къонакъла ангнгыламагъан, ангнгыларгъа къолларындан да келалмагъан,
айтып да къоялмагъан бир зат барды. Ол
да: «Бу адамгъа дунияда не керек болур?
Муну акъылын къалай билейик? » - деген
соруулагъа жууап табалмагъанларыды.
- Мени юсюмден хапар билалмай, дыгъылыгъызгъа къатылып турады да, анг­
нга жарсымагъыз. Дуниядан, жашаудан да
мен кёп хайыр излемейме. Сангнга, Эзит,
сабий тууду эсе, Эри-Бий къатын алырча
болду эсе, бюгюн Нарсанны оюнун эталдым эсе, мангнга андан уллу ахшы л ыкъ
керекмейди. Этип айланнган ишлеримми
мингден бир адам эсинде сакълап, туугъантуудукълагъа айталса, андан башха манг­
нга не керекти? Айттырмай къоймай эсенг,
сени жылкъынгнгы кютерге менден башха
да биреу табылыр эди. Сени къатынгда бо­
луп, жюрегингнги ачылыкътан сакълар
ауаз къулагъыма келгенед. Сизде, бийченг
бла сени арагъыздагъы сюймекликни сакъ­
лар гъа керегед, - деп, шыйых сёлешхенде,
Ауур бла Эзит ёрге турдула.
- Сенде сакъланнган акъылны Аллах
бизге къызгъанмасын! Тоба-тоба.
Тейрини хакъына, айт. Мени эгечим Айсана ауруп, тели-мели жаншап тургъанлы,
он жыл ёттю. Сен келип кеткенден бери,
сау болуп, намаз этип: «Леуан шыйыхха
Аллах саулукъ берсин. Ангнга мен къорсадагъа болайым» - деп, сени атынгнгы
сагъыннганлай турады. Аны да сау эткен
сен болурса, - деп, эки къолун тобукъларына салгъанда, кёзлеринден акъкъан жыламукъланы сыйпамай, тёгюлмеге къой­
гъан Эзит, амал тапса, шыйыхны къойнуна
сугъуп жашатырыкъча кёрюндю.
68
- Тилеген этемен сизлерден, махтаннганнга тергемегиз. Сени эгечингден ариу
жан дуниягъа жаратылмагъанды. Апсатыны къызы Байдымат, Алтыу Кешенеде жатхан Сютюйхан да Айсанадан кёркем бол­
маз эдиле. Ол ариу къыз, орамгъа чыгъып:
«Менден бай, менден ариу къайдаса? » - деп
къычыргъан. «Мен сенден сукъланчлыма. Беш кёлекни бирге киемен, сени бла
ойнамагъа сюемен. Кел мангнга», - деп,
ауаз чыгъаргъан. Ауаз узая баргъан. Сени
эгечинг чаба кетип, элден чыгъып, агъач
ичине кирген. Ауаз эштиле, эштиле кетип
жокъ болду. Къыз а барады чапханлай, ауазны жетерге кюреше. Айсана да къычыра,
«тохта алай» дей, кете баргъан. Кечигип,
бир уллу терекни тюбюнде жукълап къалгъан. Тюшюнде хылы-мылыланы кёрюп,
уяннган. Къарангнгы кече, къайры барыргъа билмей, жылагъан. Къатыдан-къаты
жылай, къачып, агъачны теренине кирип,
андан ары баралмай, аууп къалгъан. Андан
сора акъыл Айсанадан учту, думп болду,
къыз къоркъунду. Андан арысын айтайыммы?
- Айт. Аланы мен билмейме, - деди
Эзит.
- Сени атанг Алдан, къызын излеп, кёп
айланды да, тапты терен агъачда. Ариу Айсананы тили тутулуп, сёлеширге кюрешсе да, болалмады. Ангнга жюреги асыры
къыйналгъандан, ол да тёшек болуп къалмадымы? - деп, Эзитни кёзюне къараса ол, жерге къарап, ёхтюндю да:
- Къатыбызда сюелип тургъанча, ол
затланы сен къайдан билесе? - деди. Уллу
мудах болду.
- Жюрегингнги аллай бир къыйма, эр
кишисе да! Алай жарамаз. Эгечинг тюзелгенден сора, атанг да къайтышты, асыры
аламат болмаса да. Аллахха ышаныгъыз...
Энди уа отжагъагъа сабий къошулуп, Гюлен атлы бийче бирг енге! Ол да Аллахны
чомартлыгъындан. Сау ананг, атанг, эге­
чинг, къолайлы жууукъларынг, тенглеринг, малынг, мюлкюнг эсебсиз. «Шукур
болсун, Уллу Аллах, Кесинге, мен сангнга
аллай бир не ахшылыкъ эткенме? » - деп
иш соргъанмыса? Огъесе, ол къадар ырысхыны, ахшылыкъны кесигизни адамлыгъыгъызданмы болдурулгъан сунаса? Мен
адамны кёзюне айтып къояргъа сюйюучюме. Аны ючюн кёлюнг къалмасын.
- Сау бол. Урмай, тюймей жылаттынг
эсенг да, кёп затны юсюнден тюз оюмгъа
келтирдинг. Адам, киши ортасына келгинчи, тюзелалмай кёреме! Аллах ючюн, энтта
букътурмай айт: бизни къаллай къыйын-
лыкъла сакълайдыла? Сюйген эгечимми
жашау жолу къалай, не ыз бла барыр? дегенден сора, Эзит ачы кючшюндю.
Ауур туруп, тап ишленнген мужу раны
къолуна алды. Сора, терс этгенин сезди.
- Къайтыгъыз диннге, ийнаныгъыз
Уллу Аллахны бирлигине, байхамбарны,
Алейхи салам, айтханына, мёлекле биз­
ни жюрюген жолубузну тексерип айланнганларына ыйнаныгъыз. Эгечинге уа энди
сени жарсыр жеринг жокъту. Ангнга бираздан кесинг шагъат болурса. Атангнгы
саулугъу да тюзелликти. Аны энди шай­
тан алдаяллыкъ тюйюлдю, - деп, шыйых
жарыгъыракъ айтса да, не Ауур, не Эзит
тюрленмедиле. Алай эсе, тынгнгылагъыз:
Хадагъжукълада уллу той боллукъту да,
ары биз да барлыкъбыз. Алай, ашыкъмагъанлай, сабийни бешикке салыгъыз, чёгюн этигиз да, сюннетинден къутулугъуз.
Сиз ол ишлени тамамлагъанлай, биз келебиз да, той башланады.
- Алай айтсанг а! - деп, Эзит кёлю бла
кюлдю.
- Эзитни атасы бла мен билмегенлей,
Хадагъжукълагъа тойну сен къайдан чыгъарлыкъса? Аны да кёралмай, ол кюнню
келлигин сакълай, башыбыз хайран бол­
лукъту, - деп, эфенди Эзиттен иги да тамата, башын булгъады.
- Эфенди, туурадагъы ырысхыбызны кесибиз да кёребиз, ташадагъын Аллах кери
этмесин. Атала, ол затлагъа ышанып, къо­
накъ айтханнга ыйнанып, ойнай-кюле, жубанып тургъандыла да, чирчигибиз юзюлмей, андан келебиз. Хар ахшылыкъ бир
Аллахны кючю бла табылады. Сен, эфенди,
дин иеси инсан, аны унутма, башхалагъа
да айт, - деп, шыйыхны къатыракъ сёлешхенине жууап къайтармай, тынгнгылап
къалды.
•к к к
«Эй, Хадагъжукълары Аллах берген са­
бийни бешикке саладыла да, чёкке келигиз!» - деп, сары байталгъа мынип, сары
къалпакълы киши къычырып, тыгъырыкъны ёрге ёттю.
«Неда болсун, Аллах да байгъа бере­
ди», -дегенлеге: «Билип бере болур. Алдан
огъурсуз адам тюйюлдю», - деп, жууап лай
эдиле.
«Къой-къой, сиз андан не билесиз. Шый­
ыхны тилеги болмаса, Аллах аланы кёрмей
тура эди дей», - деп къакъкъанлагъа: «Ол
да аны келечиси эсе у а? Не да айтыгъыз:
Эзитке бла Айсанагъа къаллай огъурлу69
лукъ келсе да, бек къууанырыкъма», - де­
ген келбетли тиширыу, кийими кёркем
болмаса да, бирсилени тынгнгылатты.
«Иги Сагъан, ол келип, сени алып кетсе
эди!» - деген къартыракъ къатынны сёзюн киши бузмады. Келбетли тиширыу а,
ышарып, ыразылыгъын сездирди. Бешик
чёкден бек сейирлик Эзитке белгисиз той
эди. «Оллахий, бу жол а шыйых алдады.
Охо, алай да болады. Къуру керти айтып,
шыйыхла да жашай болмазла, бир ётюрюкню ангнга да кечирейик », - деп айтхандан
бери, он кюн озгъанлай, ингнгир алада Хадагъжукъланы арбазларыны аллында эки
атлы, Леуан шыйых бла Эри-Бий эдиле.
Алайгъа барысындан да алгъаракъ Айсана
жетип:
- Ш ыйых, бюгюн келлигингнги мен
тюнене тюшюмде кёрген эдим. Сау келдингми? - деп, экисин да арбазгъа кирмеге
къойду.
- Сау бол, бийче. Хар зат да бир Аллахтанды, - деди ол.
Тауушлагъа Эзит чыгъып:
- Къаллай къонакъла келдиле! Кеси юйюгюз кибикти, - деп, къонакъланы уллу
айлаугъа элткенде, Алдан бла Ауур анда
эдиле. Ёрге туруп, тёредечасаламлашып,
олтурмагъа къойдула.
- Биз сени кёрмегенли жыл ёттю, шый­
ых. Къаллай къыйынлыкълагъа къалдыкъ, кёрдюнгмю? - деп, Алдан аны
шагъырейлендирирден болду.
- Ала барысы да Аллахны атындан сизни
сынаргъа жиберилген эдиле да, Уллу Оноучу кеси тюзетти. Энди уа неге къоркъаса? деген шыйых бийчени кёлюн кётюрдю.
Шыйыхны аллында, баш жанында юч
тешик ташы бла, бешикке бёленнген жашчыкъны келтирип салдыла. Гитчечик,
къолчукъларын чыгъарып, бирин бирине
тюйрей, акъ, кёксюл, къара ташчыкълагъа
башчыгъын кётюрюп къарай эди.
Сау къутулгъун агъач бешиктен,
Чабып киргин къабакъ эшиктен,
Тенглеринге оюн кёргюзтюп,
Ала бла къууанч ёттюргюн.
Ой, бала, бала, балдыргъан,
Къош челекни сууда къалдыргъын.
Челекли къыз суудан къайтханда,
Ангнга къарап, жыр айталгъын,
—деп, Леуан шыйых узун тартып айталгъанда, уллу отоу адамдан то луп, Айсана
да артларындан къарап тургъанда:
-Ш ы й ы х , Гепчокъада бизге: «Тойну
юйде кёрюрсюз», - дегенинг бу болур эди!
Къаллай ариу, бешик жырла айттынг! Энтта да жырны бир къатла, ыйманынг хакъына! - деп, Ауур тилегенден сора, шыйых
жырны къатлады.
Къатлагъанда, бютюнда эркин, бютюнда
ариу айталды. Алай, ол ёрге туруп, тепсерге Айсананы чакъырып, тёгерекке къушча
учуп башлагъанда, гюрюлдеп къарс урулду. «Эй, Уллу Аллах! Бу адамны бизни бла
жашамагъа къойсанг а?» - деп тилегенле къарсны къаты уруп, тепсеуню тохтатыргъа къоймай, иги кесек заман барды.
Болсада, къаллай айбат зат да тюгенеди,
не узун жол да тауусулады, къутургъан
суу да таркъайып, бал алы тауукъ ары жанына ётюп къайтады, жашчыкъ отоугъа
кирип чыкъкъанча, тебиуюн тохтатып,
Айсана къызны онг инбашына сол къолун
салып:
- Ауур! Ж игиттен туугъан! Той энди
башланады. Алдан ата, айтхан сёзюм ачы
кёрюнмесин. Базынып айталгъаным ючюн,
мангнга айып салмагъыз. Къызынгнгы
мангнга Аллах буюргъанды! Аны тыймазынгнгы тилейме, - деп, алгъа уллуракъ,
ахырында уа шошуракъ айтханда, тойдан
кёллерин къачыралмай тургъанла сагъышланып, айтыргъа сёз табалмай, къанаты
къыйылгъан къушча, амалсыз олтургъан
атасы да къынкъсыз болуп къалдыла.
Алданны къатында, болушлукъгъа келгенча, эфенди жууукълашып:
- Жюйюсхан, бу иш Уллу Аллахны оноууду. Адетибизге бир кесек чюйре келе эсе
да, ангнга ыразы болуп къалгъан ахшыды. Башынгнгы кётюрюп, халкъкъа аууз
сёзюнгнгю эшттир. Намысынг, насыбынг
да аллынга келип, сени кёзюнге къарап
турадыла. Ким биледи, сенден башланып,
бу адет болуп къалса уа! - деди да, бийни
кёлюне хошлукъ берди. Аны, ёлюмден аязгъан адамча, бетине нюр келип, сёлеширге
хазырланып къалгъанын эследи.
- Ойра, бала, ойра, балам!
Тойгъа бара, тоюп баргъын.
Сол къолунгда тыягъынга
Тыяннганлай къарап тургъун.
Ойра, балам, ойра, балам!
Таугъа барсанг, жюк алалгъан.
Андан къайтсанг, онг къолунга
Къоннган къушха къараялгъын.
«Эт бёлюляй, бёлюляй», - дегенме,
Сангнга саулукъ бир Аллахтан тилейме.
«Эт бёлюляй, бёлюляй», - дегенме,
Сангнга алгъыш этерге деп келгенме.
70
- Шыйых, олтур жеринге. Сени намысынг, насыбынг да Уллу Аллахны къолун­
да эселе, Ол оноуун этер. Алай, сени, дин
иеси адамны, базынып, ийменмей айтып
къоялгъанынг, мени жунчутту. Уялгъан,
сыгъыннган, къууурулгъан да этме. Кесингнги бу юйдегилеге сана да къой. Бу
юйге сенден уллу къыйын салгъан былайда
адам жокъту. Жылкъыны санын эки кере
кёбейттинг, къызыммы сау эттинг, сени
хурметинг бла жашыбыз чирчикли болду.
Энди уа, сунмай тургъанлай, юйюбюзге
къууанч келди! Уллу Аллах - Керимди,
таукелди. Ш укур болсун кесине! - деп,
ёрге туруп, Сарыны, тюненеги мегеуюлню, чакъырып, айтты:
- Мин атынга. Айланып, халкъгъа айт:
тойну уллусу энди болады. Келсин халкъ,
кёпкелсин! «Алдан къызын эрге береди!» де. Хайда, жаным, той башчы сенсе!
Сексенжыллыкъ Алдан тюненеден эсе
узунуракъ, жарыгъыракъ кёрюндю. Арбазда тутуша, къычырыша тургъан сабийчиклеге чырмау эткен жокъ, чепкен
сокъкъанча айланадыла. Къууанч сабийле
бла башланып, ала бла бошалса, берекеткъууат да кёбейип къалады. Черкес л и са­
бийле да ол адетни бузмайдыла.
Андан-мындан, узагъыракъ элледен къо­
накъла келе башлагъанда, хар ким: «Къа­
лай эржюрек, оюмлу, айтырыгъын артха
салмагъан, арсарсыз адамды шыйых», деп, Ауурну къаты бла ёте тургъанда:
- Оллахий, мен бюгюннге дери шыйых­
ны айтханына ийнаналмай келеме. Ол кер­
ти, шыйыхлыгъы болгъан адам экенлигине
дауум жокъту, - деди Ауур, эфендиге къа­
рап. Сора, халкътан бугъа да кюрешмеген
Айсана бийчеге кёз жеттирди. Аны бети
жарыкъ, кийими айбат эдиле.
накъ л аны алларына чыгъып: - Адамла!
Халаллыкъкъа нёгерлик эткен кишилени
жашлары! Къонакъ келсе - къут келгени
кертиди. Баян, Къара-Бий, Атарал деген
батырла аллыгъыздадыла! Хар элде Леуаншыйыхны быллай нёгерле сакълайдыла.
Тау элледен келген сыйлы къонакъларыма
ортагъызда жер беригиз! - деп, Эзит сёлешхенде, Эри-Бийге къууанч келип, бёркю
кёкке жеткенча кёрюндю.
Ол, шыйыхны бетине къарагъанлыкъкъа, сууну агъыуун, адамны сарыуун
сормагъанлай билген кишини тюрленип
кёрмеди.
Жыйылгъанла ючюсюне да сюйюмсюреп къарайдыла. Алгъаракъ да чыгъып,
тюнене айтышхан тиширыула, бир бирге
ал къоймай, даулашадыла.
- Ёлейим, ала бахсанчыла тюйюл эсе­
ле, - деди ариубет, толу къатын.
- Тойсуз къалайым, ала чегемлилеге
ушамай эселе, - деген билипми айтхан
болур эди, тынгнгылатты.
Леуан-шыйых энди Баянны сол жанына,
Къара-Бийни онг жанына салып олтурупту. Атарал бла Эри-Бий да, тёредеча, жер
алгъандыла.
Таулула таба къарай, Ауур тепсейди.
Аны жарыкълыгъына, тойдан башха
къайгъысы ж окълугъуна, Айсана эрге
баргъанына, бир уллу ырысхы кесине
тюшхенча, къууаннганына къарагъанла
ыйнанып эдиле.
•к •к •к
Той, оюн, лакъырда, кюлккю, бир бирни
таныу, къарыусузлагъа болушуу, Аллах
биледи, аны бюгюнча черкесле бир заман­
да да кёрген болмаз эдиле. Жангнгы дин,
Аллахны келечисича, Леуан шыйыхны
ахшылыгъы бла къуралгъан адет, намыс,
халкъны кёлюне жараша, болуша тебредиле.
Азыкъ-тюлюк, ичхи эркиндиле. Келгенни чакъырып, кеткенни ашырып, сабий,
уллу да тийишлисича тергелип, тепсеу,
жырлау селеймейди.
- Къара-Бий, чыкъ ортагъа. Къарайма
да, сени тепсер халынгнгы эслейме. Кесингнги танытчы, жаныммы къыйыры! - деп,
Сары, тюненеден бери ашха, суугъа оноу
этип айланнган мегеуюл, чакъырды.
Экинчи къатлатмай, къая жарылгъаны
кибик, Къара-Бий ортагъа чыгъып, уллу
тёгерек ташны къолуна алып, бир къолундан бирси къолуна ала да, ёрге ата, тепсеп
башлады. Къара-Бий ташны ёрге атып, ол
***
- Ата, бу тойда сени нёгерлеринг нек
жокътула? Ангнга мен ачыу этеме, - деди
Эри-Бий, мудахыракъ болуп.
- Жашым, ашыкъма, ашыкъгъан суу
тенгнгизге ж етмейди. Ала жолдадыла.
Оюн, той да къыза башлагъан кезиуде, сен
мени нёгерлеримми былайда кёрюрсе, деп, шыйых Эри-Бийге айтып бошагъынчы, къабакъ эшиклени аллында атладан
тюшхен ючеулен, сора да кюрешмей, арбазгъа кирип келдиле.
- Алдан-бий, была сени тоюнга келгендиле! Кимле болгъанларын а кеслери
айтсынла, - деп, ёрюмлери, кёрюмдюлери
да бир кибик, ынтышы кийиннген къо­
71
☆* "к
андан тюшхюнчю, тёгерекке эки айланып,
ташны тутуп, жангнгыдан тепсеп башласа,
ауур таш, жюн къуштулча, женгнгилчик
кёрюне эди. Ол кюнден бери ангнга «Баян
таш тебиу» дейдиле.
Къара-Бий, тепсеуюн бошап, ташны ар­
лакъкъа салгъанда, бирем-бирем барып,
черкес жигитле кётюрюп кёре эдиле. Алай,
юйренмеген жашлагъа, аны кётюрюп ёрге
атхан угъай, кёкюреклерине алгъан окъу­
на къыйын эди.
Тепсеуню аягъы жыргъа айланып, кёп
ариу жыр айтылгъандан сора, юч къыллы къобузну алып, Баян «Жансокъланы
жырын» айтып, кеси согъуп башлагъанда,
уллу кёл салып тынгнгылай эдиле. Нек
десенг, 110 жыл Ташлы-Сыртда жашап,
тюп болуп кеткен тукъумну юсюнден болгъаны ючюн. Ол жырны Къара-Бий биле
эди. Инбашха таш алып ойнадыла, «Алан
билек» оюнну эттиле, токъмакълашып ой­
надыла. Алай, къурукъкъа, аякъланы ёрге
айландырып, Эри-Бийден башха киши да
чыгъалмады. Ол халда барып, къурукъну
тёппесиндеги жаулукъну алып къайтхан
Эри-Бий махтаулу эди. Жашла тепсейдиле, къартла тепсилени артларында лахор
этедиле, тиширыула Айсана бла шыйыхны
юсюнден сёлешедиле.
- Баян, - деди шыйых, тёгерендегиле
эштмезча, тыншчыкъ, - Эри-Бийни да
алып, Думалагъа бар да, бизге жан кечиндирирча бир къаланчха хазырла. Дунияны башында айлана кетип, ал айны сайлагъанма. Кеси башыммы къайгъысын этер
заман да келген болур. Бар, ашыкъ.
- Тюз айтаса, шыйых. Болсун алай.
Сени ары келлигингнги билгенлей, жамауат къууанып къаллыкъты. Бюгюн кеч
болгъанды, тамбла атлансакъ болурму? деп, шыйыхны белиндеги къамасына къарады.
- Сен кёрген къара къама тюйюлдю бу.
Жашчыкъ ёсюп, уллу болгъунчу, белимден тюшмезге антым барды. Сен а, ахшы
ишни болжалгъа салма да, ингнгирге жолгъа чыкъ. Кечеги жолоучулукътан сени
кибикле къоркъсала, башхала уа не мадар
этерле? - деп, шыйых тырманын сездирмезге кюрешсе да, ол сёзню Баяндан жашырыргъа амал жокъ эди.
Алай, сау адам шыйыхны айтыууна ёпкелерге, терс ангнгыларгъа жарамазлыгъын ахшы билген думалачы, ол кече окъу­
на хазырланып, жолгъа чыкъты.
Бахсан суудан ётюп, Илячин-Къаягъа
жеткинчи, Эри-Бий Баяннга сёз нёгер бол ал май, сагъышын да бёлалмай баргъаны
сейир эди. Болса да:
- Тамата, шыйыхны сен не замандан
бери таныйса? - деп сорду да, къарангнгы
кече сёзю эштилмей къаллыкъча, атын
жууукъл аштырд ы.
- Мен Леуан-шыйыхны таныгъанлы онбеш жыл болады. Аллахны саламы анг­
нга болсун, Мухаммат байхамбардан сора,
акъыл бла андан онглу адам дуниягъа жи­
раты л гъан болмаз...
- Ол да сизни бла жашап къалса, мен а
къайры барлыкъма? - деп, кёлю бла мудахсынды.
- Къоркъма сен. Леуан шыйых сени
ёмюрде да атмаз. Аны къошунда бир жыл
жашагъан, андан айырылып, кеталлыкъ
тюйюлдю. Айсанадан башха, шыйыхха
энди сенден сора, багъалы жан жокъту.
Алайчыгъын толу ангнгыла, - деген Ба­
янны къарангнгы кече окъуна сюйдюмлю ышыргъанын сезген Эри-Бий, кесини
жыларыгъы келе баргъанын билдирмез
ючюн, атха къамичи жеттирди.
- Эри-Бий, айтханыммы тюз ангнгыла.
Бюгюннге дери ёксюзлей ёсхен эсенг да,
энди сен ач, жаланнгач боллукъ тюйюлсе.
Леуан шыйых кесини жашына санайды
сени. Аллай адам, бир таныгъандан сора,
инсан баласын жарты жолда атып къоярыкъ тюйюлдю. Жюрегингнги къайгъы­
сын а атынга билдире турма. Атны жюреги
да, адамныкъычады, аны да унутма.
- Баян, сен тюз айтаса. Бу дунияда ал­
лай адам жокъту. Ангнгача, адамлыкъны,
акъылны, тёзюмлюкню Аллах бир киши­
те да берген болмаз. Айтыргъа базынмай
туруп, ангнга «ата» дегенимде, кесимми
жангнгыдан туугъан суннган эдим. «Ата»
деген сёзню экинчи къатлагъанымдан сора
уа, ол мангнга «жашым» деди. Ол кюнню
ёмюрде да унутмам.
- Сау бол, ахшы жаш . «Адамлыкъ,
жаш лы къ, аталыкъ» деген сёзле сени,
мени кибикле ючюн айтылгъандыла. Ал­
лай сёзлени жюрегингде элтсенг, жашауда къыйынлыкъ сынамазса, сынасанг да,
хорлатмазса, - деп, Эри-Бийни кёлюн кё­
тюрюп, Чегем суу бойнундагъы жер, суу,
къыр, къол, агъач атланы ангнгылата
барып, Жюзокъланы Баракъны юсюнден
айтып баш лады.
Къаллай хапарла тас болуп барадыла!
72
- Жюзокъланы Баракъ, кеси да таулу
болуп тургъан лай, тау элледе атла урлап,
бир аууздан бирси ауушха ёттюрюп, сатып
айланнганды. Акъылы, къарыуу, кёрюмдюсю да болгъан Баракъкъа: «Жашым,
уручулукъ ишни къоярмы эдинг? «Уру
журту - къуру » деп сёз барды», - деп, атасы
Гамал айтып болгъанлыкъкъа, къулагъына алмай, аны сёзюн ауан этип тургъанды.
Аталаны ётюрюк сёзлери болмагъанды.
Минг кере айтылып, сёзле аууздан ауузгъа кёче айланнган бир заманда, Баракъ
тёрт нёгери бла Бызынгнгы (Базынгнгы)
жанынданатласюрюп, «Ал-Езен» блаайландырып, Чегем суу бойнуна тигелетип:
«Энди къуугъандан, къоркъутхандан да
къутулдукъ», - деп, салакъайын этип, ол­
туруп тургъанлай, экеулен, жар башындан
къарап кёргендиле да, къатларына жууугъуракъ келип, саламлашхандан сора:
«Жюзокъланы Баракъ къайсыгъызсыз?» деп соргъанды экеуленден бири. «Не керекти? Ол а менме!» - деп, уллу санлы, келбетли киши ёрге тургъанды. «Келбет кёрсенг,
эр сорма» деген сёз а бир-бирде ётюрюк бола
кёреме!» - деп, жангнгыз окъну атханлай,
Баракъны ёлтюргенди. Къалгъан ючюсю
уа, сауутлагъа къармаша да кюрешмей,
энишхе айланып къачхандыла.
жауун суу къатыш, юзмез келип, басып
къойгъандан бери, ма алай аталып къал­
гъанды - Юзмез-Тала! Таулула, былайгъа
жетселе, бозаичип, тутушуп, алай кетиучюдюле.
- Жукъум да келмейди, солугъан да этмейбиз. Олтургъандан сора сен унуттуруп
къоярыкъса, - дегенни айтып, Эри-Бий
баргъанны сай лайды.
- Алай эсе, ахшыды. Ма «Эки-АраСуугъа» жеттик. Гитче суучукъ, ёргесинде чынар агъач шууулдайды, шёндю
чынар бишип, тюбюне агъып башлагъан
заманды.
- Сууну андан баш ха аты болмазмы
эди?
- Аны бизге белгили аты олду. Тапсызмы
айтылгъанды?
- Къалай эсе да, къулагъыма бир тюрлю
чалынады.
- Бу сёзню биринчи эштесе да, андан кёрюнеди. Ансы, суучукъну онг жанында,
узакъдабармагъанлай, «Къасым-Тала» деп
барды. Алайы энди «Къасым-Къабакъкъа»
айланнганды. Алайда жукълап, уянып,
суучукъну агъыууна тынгнгылай кетип,
жырлап башласанг, «Эки-Ара-Суу» санг­
нга бек тап ангнгылашыныр, - деди да,
Баян, Чегем сууну кюннюм жанына къолун
узатып: - Ол сыртны кёре эсенг, алайдан
ары аууп, танг кесек жол баргъандан сора,
«Бюрчюк-Къабакъ» деген жерге чыгъаса.
Анда, эртте, таулула жашап, сабан сюргендиле, будай, тары ёстюргендиле, къой,
тууар кютюп, къазанлашхандыла. Шёндю
анда айыула чынар жыйып, къыш куркаларына кирип, тынчайыргъа хазырлана
болурла.
- Баян, курка дегенинг не затты?
- Куркамы? Курка уа, адамгъа, жаныуаргъа болса да, ичине кирип, кече, кюн
да къалыргъа жарагъан тар жер. Курканы тюбюне къалын салам тёшеп, аллын
жабып, жукъласанг, жылы болады. Эртте
заманлада адамла да куркалада жашагъандыла. Энди уа, таш юйле ишлеп, башына
агъач, чырпы, салам салып, топуракъ бла
жабадыла. Аллай юй да, башха болмай,
куркагъа ушайды.
- Аны билдирдинг. «Бюрчюк» деб а неге
айтадыла?
- Соргъанынгнгы ахшы этесе, бил им
олду. «Бир тюк», «бюртюк», «бюрчюк»
деген сёзлени тюрлендирип айтабыз ансы,
ала ёсхен затны магъанасын, татыуун, халын билдирип тургъан сёзледиле, - деп,
айта келгенлей, таууш этип, кирленип кел-
«Жюзокъланы Баракъ болсанг да,
Жангнгыз окъну кётюралмадынг.
Биреуню малын сыйырып алып,
Отуз жылдан артыкъ жашаялмадынг»,
- дегенди белгисиз батыр. Ол керти да ба­
тыр эди. Аллай адам, Баракъны ёлтюрсе
да, атып къоймай, жар башына чыгъарып,
асырагъанды да, атларын сюрюп, Холам
жанына аугъанды. Андан сора, бир бёлек
замандан, алайгъа адамла кёчюп, агъачны
къырып, эл къурап, жашап башлагъандыла. Арттан-артха, Баракъны хапары толу
ачыкъланнгандан сора: «Аман-Къабакъ»,
«Ж юзокъ-Къабакъ», - дей кетип, кёп
жылладан сора уа, тюз айтылып тургъан
сёз бузулуп, терс айтылып къалгъанды.
«Ат да турмайды бир териде», - деген лей,
жерлени, сууланы агъышлары да тюрлене,
унутула, кими да эсте сакълана барырла.
- Юсю бла ётюп кеттик. Артыбызда
къалгъан жерни атын айтыргъа унутуп
бараса, - деген Эри-Бий атына арталда
къатылмады.
Хапаргъа жашны кёлю кирген эди.
- Ол а «Юзмез-Талады». Кёп заман мын­
дан бурун ал айда къалын кырдык, тенгнгизча чайкъала тебрегенде, башындан
73
ген суучукътан ётерге башлагъанларында,
атла ынтырылдыла. Баян:
- Ай, Кийикчи суу а? - деп, жарый кел­
ген танг аласына къарады.
Къууанчлы чыпчыкъла ауазларын
эшттире, къоркъакъ къоянла къургъакъ
чапыракъланы шыбырдатып башладыла.
Чууакъ кюн тиериги чыкъны къалынлыгъындан окъуна билинипти.
Кюннюм жанында къаяланы тёппелери
жарый башлагъанда, Баян бла Эри-Бий
чегеттен ашыгъып акъкъан суучукъкъа
жетип, атланы жюгенлерин бошлап, ичмеге къойдула.
- Бу сууну аты уа къалайды? - деди ЭриБий.
- Муну аты «Адай-суууду». Ёрге, чыкъкъан жерине барып къарасанг, суучукъ
ашыкъмай, шошайып агъады. Ингнгирде,
чыгъа келген айны ауанасын суучукъта
кёрюп: «Ата, къара, анда да Ай барды!» деп сейирсиннгенди жашчыкъ. Атасы уа:
«Андады ай», - деп жууаплагъанды. «Андады ай» деген эки сёзден «Адай» деген
сёзкъуралып, «Адай суу» бюгюнлеге дери
адамланы къууандырып келеди.
- Баян, сен къалай тап айтаса? Кесинг
атагъанлай. Ол къадар затны къайдан билалгъанса?
- Мен да тынгнгылап эшткенме. Къарт
ж аш ха хапарлай, ж аш да, къарт болса,
сабийине айта, затны атын унутмай, жюз
жылланы барып турмаса, ж аш ау ёлюп
къаллыкъты. «Ал-Ёзенни» юсюблаётюп
кеттик. Алайтын ёрге чыкъсанг, бизден
минг жылланы мындан бурун жашагъанланы эллерин кёрлюксе. Акъсакъ Темир
ол элледе уруш этип, кёп къыйынлыкъ
салгъанды, кеси да абыннганды. Аланы
тобукъландыралмагъанды. Аллай кючлю кишиледен бири «Хушта» деп биреу
жашагъанды. «Элни къыйнап кюрешме
да, оюнунг, кишилигинг блаэриш», - деп,
айлана келген Хушта айтханды ханнга.
«Ахшы, болсун алай. Мени аскерчилеримми оюну, тутушууу бла озарыкъ адам былайда бар эсе - къыйнагъан угъай, ууучу
бла эки алтын берирме», - деп, Акъсакъ
Темир сёз салгъанды. «Ахшы айтаса, ханым. Мен бир оюн кёргюзтейим да, ол оюнну эталгъаннга башлыгъыммы уясы бла
беш чертлеуюк берирме», - деп, Хушта
да сёз бергенди. «Хайда, оюнунгнгу кёргюзт», - деп, хан къойчуну айтханын жаратханды. «Аллай оюнну этер ючюн, былайы тар боллукъту», - деп, ханны аскерин
«Талгъыр-Талагъа» элткенди. Ишни алай
мажарырдан алгъа, башындагъы, тёбеннги
эллеге да билдирип, тёбентин, огъартын да
алайгъа сауутланып жыйылырларын тилегенди. Огъартын келгенле къазыкълары,
балталары, къылычлары бла да, агъачда
бугъуп, сакълап боладыла. Хан, тахтасында олтургъанлай: «Таулу, атынг къалай эсе
да, кёргюзтчю оюнунгнгу?» - деп, сейирсинип къарап тургъанлай: «Атым Хуштады.
Аны да эсинге салайым. Оюнну у а былай
башлайыкъ», - деп, къарыулу къадыргъа мынип, къолуна да чум къазыкъны
алып, ханны аскерчилери бла демлешип
башлагъанды. Бек да къыйналмагъанлай,
беш аскерчини атларындан жыгъып, алтынчысы бла уруша, хан да, хорланнган
жёнгнгерлерине ачыусунуп, къарап тургъанда: «Таулула! Мен оюнну бошайма!
Хайдагъыз, энди къалгъанын сиз этигиз!» - деп, къычыргъандан сора, тёбени
эки жанындан да чабып, чегемлиле хан­
ны аскери бла тюйюшюп башлагъандыла.
Ал айда эки жанындан да кёп адам ёлгенди.
Темир улу хан, андан ары уруш эталмай,
къачып кеткенди. Талгъыр-Талагъа ан­
дан бери «Хушта-Сырт» деп атагъандыла.
Тюз эткендиле да? Жашай кетип, Хушта
да ёлгенди, жерни аты у а батыр кишини
сын ташы болуп къалгъанды. Таулу халкъ
ёлмегенлей, тууа келгени ол сёзню унутмагъанлай жаш аса, андан уллу саугъа
Хуштагъа къайда?! «Аман киши къадыр
къуйругъуна да тенг тюйюлдю », - дегенни
къойчу Хушта айтханды, - деп, алайгъа
жеткенде: - Къарачы, Хушта-Сырт къалай
ариу жерди! - деп, Баян, атындан тюшюп,
желпегейин тюбюне атып, татлы жукъугъа
киргенди.
ккк
Тюшюнде къушланы тюйюше, учуп
айланнганларына андан ары чыдаялмай,
Баян ашыгъып уяннганында, къатында
олтуруп, кюле, сёлеше тургъан чегемлилени кёрдю.
- Ас-саламу уа алейкюм, Баян! - деди
келгенлени бири.
- Уо-алейкюм ас-саламу! - деп, узун
тартып жууап лады Баян. Сора ёрге туруп,
таматаракъны къолун алды.
- Халынга къарагъанда, узакътан келгеннге ушайса. Алай арыгъан, къыйналгъан бетинг а кёрюнмейди.
- Узагъыракътан окъуна келеме, Тейри.
Сизге къууанчлы хапар айтайым...
- Айт, жаныммы туккулу, айт. Сен хар
заманда ахшы хапарла келтириучюсе, 74
журтха саналадыла. Артыкъсыз да, Эзитни
къатыны жаш тапханлы бери, Алданнга
саугъа бла келгенлени саны жокъ.
Тели аурууладан тюзелип, арттан-алдан
келликни да билген Леуан шыйыхха Айсананы эрге баргъанын эштип: «Ахшылыкъны, огъурлулукъну да Аллах кеси
бергенди да, Алданлагъа барабыз», - деп,
къолларында мюлклери болгъанла, минер
атла, асыралгъан мезделе, къунажинле,
кийим-гешек алып да келедиле.
Юч-тёрт кюнден бери тутушуу, къурукъ­
къа мыниу, тартышып ойнау, суу чачыу
тохтамай: «Бу журтта ёмюрде да жашау
былай баргъан болур», - деп айтырыгъынг
келеди.
деп, чегемлиле тынгнгыларгъа хазырландыла.
- Леуан-шыйых къатын алгъанды.
You have read 1 text from Karachay-Balkar literature.
Next - Асмаран - 11
  • Parts
  • Асмаран - 01
    Total number of words is 3767
    Total number of unique words is 2059
    31.0 of words are in the 2000 most common words
    46.3 of words are in the 5000 most common words
    54.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 02
    Total number of words is 3921
    Total number of unique words is 2014
    32.9 of words are in the 2000 most common words
    47.5 of words are in the 5000 most common words
    54.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 03
    Total number of words is 3852
    Total number of unique words is 1942
    31.8 of words are in the 2000 most common words
    45.5 of words are in the 5000 most common words
    53.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 04
    Total number of words is 3873
    Total number of unique words is 1897
    31.6 of words are in the 2000 most common words
    45.8 of words are in the 5000 most common words
    53.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 05
    Total number of words is 3869
    Total number of unique words is 2055
    32.9 of words are in the 2000 most common words
    47.3 of words are in the 5000 most common words
    55.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 06
    Total number of words is 3905
    Total number of unique words is 1937
    34.1 of words are in the 2000 most common words
    49.5 of words are in the 5000 most common words
    57.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 07
    Total number of words is 3845
    Total number of unique words is 1931
    33.1 of words are in the 2000 most common words
    48.7 of words are in the 5000 most common words
    56.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 08
    Total number of words is 3895
    Total number of unique words is 1978
    34.2 of words are in the 2000 most common words
    50.6 of words are in the 5000 most common words
    57.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 09
    Total number of words is 3939
    Total number of unique words is 1977
    32.0 of words are in the 2000 most common words
    47.8 of words are in the 5000 most common words
    56.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 10
    Total number of words is 3869
    Total number of unique words is 1997
    35.5 of words are in the 2000 most common words
    50.1 of words are in the 5000 most common words
    58.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 11
    Total number of words is 3855
    Total number of unique words is 2085
    32.3 of words are in the 2000 most common words
    47.9 of words are in the 5000 most common words
    55.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 12
    Total number of words is 3776
    Total number of unique words is 1996
    32.5 of words are in the 2000 most common words
    47.1 of words are in the 5000 most common words
    54.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 13
    Total number of words is 3767
    Total number of unique words is 2075
    29.9 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    51.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 14
    Total number of words is 3869
    Total number of unique words is 1941
    33.2 of words are in the 2000 most common words
    48.0 of words are in the 5000 most common words
    54.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 15
    Total number of words is 3736
    Total number of unique words is 2144
    31.0 of words are in the 2000 most common words
    45.1 of words are in the 5000 most common words
    52.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 16
    Total number of words is 3723
    Total number of unique words is 2095
    30.1 of words are in the 2000 most common words
    45.3 of words are in the 5000 most common words
    54.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 17
    Total number of words is 3643
    Total number of unique words is 2050
    31.3 of words are in the 2000 most common words
    45.8 of words are in the 5000 most common words
    54.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 18
    Total number of words is 3824
    Total number of unique words is 1939
    32.1 of words are in the 2000 most common words
    46.9 of words are in the 5000 most common words
    54.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 19
    Total number of words is 3848
    Total number of unique words is 1971
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    45.3 of words are in the 5000 most common words
    53.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 20
    Total number of words is 3791
    Total number of unique words is 2051
    31.6 of words are in the 2000 most common words
    46.1 of words are in the 5000 most common words
    53.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 21
    Total number of words is 3534
    Total number of unique words is 1917
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    45.5 of words are in the 5000 most common words
    53.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 22
    Total number of words is 3847
    Total number of unique words is 1988
    34.0 of words are in the 2000 most common words
    48.7 of words are in the 5000 most common words
    56.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 23
    Total number of words is 3814
    Total number of unique words is 1978
    33.0 of words are in the 2000 most common words
    46.0 of words are in the 5000 most common words
    54.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 24
    Total number of words is 3950
    Total number of unique words is 2021
    34.0 of words are in the 2000 most common words
    48.0 of words are in the 5000 most common words
    56.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 25
    Total number of words is 3655
    Total number of unique words is 2077
    31.3 of words are in the 2000 most common words
    45.6 of words are in the 5000 most common words
    53.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 26
    Total number of words is 3775
    Total number of unique words is 1987
    32.5 of words are in the 2000 most common words
    46.0 of words are in the 5000 most common words
    54.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 27
    Total number of words is 3710
    Total number of unique words is 1969
    31.0 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    52.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 28
    Total number of words is 3777
    Total number of unique words is 1927
    33.4 of words are in the 2000 most common words
    48.0 of words are in the 5000 most common words
    56.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 29
    Total number of words is 3463
    Total number of unique words is 1717
    33.8 of words are in the 2000 most common words
    46.9 of words are in the 5000 most common words
    53.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 30
    Total number of words is 3308
    Total number of unique words is 1614
    31.7 of words are in the 2000 most common words
    45.6 of words are in the 5000 most common words
    52.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 31
    Total number of words is 3291
    Total number of unique words is 1633
    30.9 of words are in the 2000 most common words
    44.3 of words are in the 5000 most common words
    51.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 32
    Total number of words is 3568
    Total number of unique words is 1892
    31.6 of words are in the 2000 most common words
    45.4 of words are in the 5000 most common words
    53.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 33
    Total number of words is 3842
    Total number of unique words is 1956
    33.3 of words are in the 2000 most common words
    48.4 of words are in the 5000 most common words
    57.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 34
    Total number of words is 3819
    Total number of unique words is 1907
    34.0 of words are in the 2000 most common words
    47.0 of words are in the 5000 most common words
    54.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 35
    Total number of words is 3755
    Total number of unique words is 2019
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    46.0 of words are in the 5000 most common words
    54.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 36
    Total number of words is 3863
    Total number of unique words is 2002
    32.3 of words are in the 2000 most common words
    46.2 of words are in the 5000 most common words
    54.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 37
    Total number of words is 3951
    Total number of unique words is 1948
    35.2 of words are in the 2000 most common words
    50.2 of words are in the 5000 most common words
    59.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 38
    Total number of words is 3869
    Total number of unique words is 2017
    34.9 of words are in the 2000 most common words
    49.3 of words are in the 5000 most common words
    57.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 39
    Total number of words is 3817
    Total number of unique words is 2017
    33.9 of words are in the 2000 most common words
    47.9 of words are in the 5000 most common words
    57.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 40
    Total number of words is 3770
    Total number of unique words is 2106
    32.3 of words are in the 2000 most common words
    45.8 of words are in the 5000 most common words
    53.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 41
    Total number of words is 3741
    Total number of unique words is 2088
    31.8 of words are in the 2000 most common words
    46.1 of words are in the 5000 most common words
    53.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 42
    Total number of words is 3796
    Total number of unique words is 2061
    33.4 of words are in the 2000 most common words
    46.6 of words are in the 5000 most common words
    54.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 43
    Total number of words is 3959
    Total number of unique words is 2026
    34.2 of words are in the 2000 most common words
    49.2 of words are in the 5000 most common words
    56.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 44
    Total number of words is 3823
    Total number of unique words is 1996
    32.3 of words are in the 2000 most common words
    46.9 of words are in the 5000 most common words
    54.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 45
    Total number of words is 3785
    Total number of unique words is 2127
    31.0 of words are in the 2000 most common words
    44.7 of words are in the 5000 most common words
    52.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 46
    Total number of words is 3798
    Total number of unique words is 2101
    32.4 of words are in the 2000 most common words
    48.3 of words are in the 5000 most common words
    56.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 47
    Total number of words is 3939
    Total number of unique words is 1907
    34.7 of words are in the 2000 most common words
    49.5 of words are in the 5000 most common words
    56.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 48
    Total number of words is 3892
    Total number of unique words is 2083
    33.2 of words are in the 2000 most common words
    46.8 of words are in the 5000 most common words
    54.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 49
    Total number of words is 3814
    Total number of unique words is 2109
    30.3 of words are in the 2000 most common words
    42.4 of words are in the 5000 most common words
    49.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 50
    Total number of words is 3769
    Total number of unique words is 2078
    30.7 of words are in the 2000 most common words
    44.6 of words are in the 5000 most common words
    51.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 51
    Total number of words is 3564
    Total number of unique words is 2141
    28.5 of words are in the 2000 most common words
    43.3 of words are in the 5000 most common words
    51.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 52
    Total number of words is 3443
    Total number of unique words is 1996
    26.3 of words are in the 2000 most common words
    40.3 of words are in the 5000 most common words
    48.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 53
    Total number of words is 3391
    Total number of unique words is 2038
    26.3 of words are in the 2000 most common words
    40.1 of words are in the 5000 most common words
    47.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 54
    Total number of words is 751
    Total number of unique words is 549
    34.5 of words are in the 2000 most common words
    48.2 of words are in the 5000 most common words
    57.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.