Latin

Асмаран - 06

Total number of words is 3905
Total number of unique words is 1937
34.1 of words are in the 2000 most common words
49.5 of words are in the 5000 most common words
57.3 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
чапдыралсын! - деп, алгъыш этти.
Къыркъжыллыкъ Османны кёлю таула
тенгли болду. Ёрге туруп, Осман, Баянны
къаты къучакълап:
- Сангнга ушагъан адамы болмагъан эл
тюп болуп къалмай къалай турур!? Сени
эсиме келтиргенлей турсам, хар заманда
жолум болады! Биз сенсиз къалай жашар
эдик? - деди.
Толу бетли, келишли Гени не затланы
оюмлагъанын бил ген къыйын эди. Алай,
эрини Баянча нёгери болгъанына къууаннганы у а керти эди.
39
лыкъты. Метеке, азыкъ излей, кече нек
чыкъкъанын а билемисе?
- Угъай, ата! - сейирсинип жууаплады
Атарал.
- Салкъын кече метекени шытысы кёпке жетеди. Узагъыракъ барып, ашап, суу
ичип, жерине алай къайтады. Биз алкъын
аны да хыйсаплаямайбыз.
- Адамла метекени нек сюймейле, ата? деп, дагъыда сорлугъу келе, башы сагъышха къалып, жаш, къапчыгъы бла ташланы
кётюрюп, жолгъа чыкъты.
Таш къапчыкъны кётюрюп айланнганлы жетинчи жыл барады.
- Керекли-керексиз затланы адамла ал­
къын барысын билалмайдыла. Метекени
адам сюймез жери жокъту. Айтып къояйым: аны жауу, шытысы да дармандыла.
Мараучула, уучула уа, метекеге къарап,
таугъа ёрлерге юйренедиле. Жалан аякълай, неда мылы чабырла бла къаялада
айланыргъа тынч болады, - деген Баян,
Алапайны кёрюп, терк атлап тебреди.
Иесин эслеген айыу кеси чабып, аллына
чыкъты.
- Алапай, ариуум, къалай тураса? Нек
кёрюнмей айланаса? Нёгеринг а жокъмуду? - деп ийнакълады, къучакълады,
кёзюн, башын да бёркю бла сылады. Артмагъындагъы азыкъларындан ашатты.
- Ата, боюн жанында жарасына къарачы, сууу чыгъа турады! - деп, Атарал Ала­
пайны ал аягъын кётюрюп къараса, къурт
этип, иринден толгъан жерин кёрдю.
- Аллах къыйнарыкъ, ким эсе да чыкъен бла ургъанды. Барчы, арлакъта
мурсаланы башларындан жулкъуп кел, деди да, къаты, къургъакъ агъачдан ийне
этип, чанчып-чанчып, айыуну къуртларын
чыгъарып баш лады.
Акъыллы жаныуар, адам эткен хайырны
ангнгылап, тепмей, сынсымай, тыншчыкъ
турады. Къуртланы кетерип, иринни сыгъып, мурсаны сууун тамдырып, юсюне туз
къуйду. Бираз къарап турду да, кенгнгерген жараны къодана 1 халы бла тикти.
Айыуну халы къууаннганча, ахшылыкъны ангнгылагъанча, адамны адамдан айыра билгенча эди. «Энди у а мындан
къалай айырылайыкъ? Адамны аманын
Тейри урсун!» - деп, Баянны кёлюне алай
келди. Айтылгъан сёзню эштмесе да, ала­
ны кюнлерин аягъанча, артына къарай
да, бара, мурулдагъан ауазы чыгъа, айыу
чырпыла ичине ташайды.
- Къалай ахшы эттинг, ата. Энди сау бо­
лур да? Бюгюннге дери бизге кёрюнмей нек
тургъанды? - деп, Атарал жарсып-жарсып
сорду.
- Аны узагъыракъта юйюрю барды, ансы
ол бизге кёрюнмей турмаз эди. Сора ж а­
раны терсейирин да о л къайдан билсин.
Бир-эки ыйыкътан энди сау болур. Ары
дери ол энтта бизге бир кёрюнюр, - деп,
кечирек да келип, сауулуп къыстала тур­
гъан ийнеклени кёрдюле.
***
Къош аллындагъы къалын мурса да чалынып, парий да, къуйругъун булгъай,
Баян бла Атаралны алларына келгенде,
Осман, Файрул эм Асал да кенгиректе кёрюндюле.
- Баян! Сюйюнчюнг мени! Герий салам
айттыргъанды! А йза уа барыгъызны да
бек соргъанды! - деп, кенгден къычырды
Осман.
Османча адамлагъа къарасанг, дунияны
магъанасын теренден ангнгылайса. Аны
келишине къара: кюле-кюле, аузу бла кёзлери бирден сёлеше, иши - тынгнгылы,
атлашы - базынгнгылы, къатында бираз
олтурлугъунг келеди.
- Ай, сау келе тургъун! Юйюнге да къайтхынчы, мени малларыммы жокъладынг.
Менден къайтмаса да, Аллахтан къайтсын, - деди Баян, сора Атаралны таштан
толу къапчыгъын алды да, бир женгнгил
затчыкъныча, арлакъкъа салып, юсюне
олтурду.
- Осман, олтур къатымда. Бу хырык
сени атанг Алакёзню да кёргенди. Айт ТауАртындан хапар, - деп, ол тынгнгыларгъа
хазырланды, Атарал а арлакъкъа кетип,
Османны музрасын къолуна алып, бурасылай кетип, сызып жиберди да, тюшхен
жерине чабып кетти.
Асал бла Файрул да, терлегенлери ке­
лип, чертлеуюк чыбыкъланы кётюрюп,
арлахта аттыла.
***
Баянны кесини эки жашы бла Атарал­
ны орталары сууукъсурай, амандан хадагъагъа кете баргъанына къарап, сёз айтыргъа уа базынмай тургъанлы юч жылдан
атлап баргъанда:
- Сени тёзюмлюлюгюнге, акъылынга
сейирсинедиле, адамлыгъынга сукъланадыла. Алай, Баян, айт мангнга: Файрул
бла Асалны Атарал бла жарашмагъанлары
1Къодана - кендирни къабугъундан этилген
халы.
40
ккк
не хыйсапданды? Менден бек сени сюйген
бу дунияда болмаз. Сени ич сырынгнгы
у а мен да бил ал майма. Алагъа къарачы экиси бир жанында, жангнгыз Атарал аладан кенгиректе. Бу хал мени жюрегимми
къыйнайды, - деген Осман ахтынды.
- Жанынгнгы къыйнама, мараучу, къачып баргъан маралны ызындан къарап,
ышара билген кишини бал асы. Биз ТауАртына барып къайтхандан сора, жашла
кеслери жарашырла. Сен мени тёзюмлюге санай эсенг, мени бла бирге ол кюнню
келирин сакълап, жаша. Ныгъышлагъа
бар, тынгнгыла, сёлешген да эт. Бизни
юсюбюзден къалай, неле айтханларына
уа къатышма, тёзген эт. Мен да алай эте
жашайма. Бюгюн андан кёп хапарны сен
менден излеме. Артта уа... - тёзалырма
ары дери мен да! Тынгнгыларса сёзюме.
Къапчагъайны тёппесинден къычырырма,
Оллахий!
- Баян батыр! Ол сёзюнгнгю бюгюн айталмаймыса?
- Угъай! Аланла туумагъан сабийге ат
хазырламагъандыла! - деди Баян.
- О-о-о, Тейри! Баянны Гюржюге барып
къайтыр кюнюн терк жеттир! - деп, уллу
къычырды.
Жууугъуракъдагъы Атарал окъуна эшткен болмаз эди ансы, ючюсюнден бири да
къарамады.
-О-о-о, Осман-бай! Тейрини къулу! Ол
кюн терк келип къалгъандан эсе, аны келирине ийнанып: «келеди-келеди, келсе
уа, не береди?» - деп, къууанып сакъласакъ, кесибизге алай ахшыды! Къууанчны
сакълап жашагъан адам терк къарт болмайды! - деп, Баян кёзлерин къыса башлагъанын эслеп, юсюне жамычыны жабып,
Осман чалман эшерге кетти.
Жукъудан къанып, уяна тебрегенинде,
къойла орунларына жыйылып, ийнекле
сауулуп, сют да къайнап, хар зат да хазыр
болуп бошагъандан сора:
- Файрул къошта къалып, сууугъан
сютню бастырып, бишлакъланы да чыккырлагъа жыйсын. Биз а юйге барайыкъ, деп, Баян алларында тебреди.
Атарал, юйреннген таш къапчыгъын
кётюргенде, Осман ышарды.
- Бош ышараса, Осман-бай, Тау-Артына
бизни бла келликсе да, Атаралны оюнун
анда багъаларса. Ары дери уа аны иши ма
алай боллухту. Жашауну сейирлик тамгъасына жетерге башха амал жокъту, - деп,
Баян Османны инбашына къакъты.
Ол жыл Чегем ауузунда къыш сууукъ
болмады. Ж аз башы уа терк келип, малланы гимхотлары кырдыкка илине башладыла. Думаланы адам лары «Сабан тойгъа»
хазырдыла: къатынла бозала биширип,
сюзгендиле, учала биширилгендиле, Къабартыдан, Къарачайдан, Дюгерден эм
Ногъайдан да атлыла келип, пелиуанла,
гёжефле да тамашалыкъ таулагъа къарай
айланадыла. «О-о-о, Тейирини оноуу бузулмай, Голлу ариулукъну, жигитликни сакълагъанлай, Апсаты да малларына къоркъмагъанлай, «Сабан тойла» жыл сайын да
бола-бола, жашау алай барып турса!» - деп,
хар кимни да кёлюне алай келеди.
- Чегемлиле! Айыуну кесин кёргенден
сора да, ызын излеген кишилени жашлары! Сабан тоюбузгъа келип, къонакъла бизни адетибизге, тоюбузгъа къарап,
адамлыгъыбызгъа багъа берликтиле. Ариу
къылыкълы, жыр тамгъабызгъа, сюйдюмлю къызларыбызгъа, сёгюусюз ёсхен
жигит жашларыбызгъа къарарыкътыла.
Аны ючюн а сиз къонакълагъа хурмет этигиз, гыржыныгъызны бла айраныгъызны
къызгъанмагъыз. Къууанч Тейриден келе­
ди. Ол къайтып Тейриге да барады. Аны
эсте тутханлай, тепсеп, жырлап, кесигизни сынагъыз, тутушханда уа, хорларгъа
итинигиз, чагъыдыйланы учханларына
къарагъандан сора да, кесигиз юйреткен
атланы жюрюшлерин таплагъыз. Ж игитлик, усталыкъ, адамлыкъ да алай
жашайдыла! - деген Осман, ортагъа чы­
гъып, акъ гюлмендили къызны тепсерге
чакъырды.
Мандайланы Эслини къызы, тепсегенин
бузмай, аякъ алышы къангкъазны тебиуюне ушай эди. Тепсеучюле, бири бирин
алышып, уллу къууанчха ж ол ачтыла.
Тепсеулени бырындан да бек къарагъанла «Думала тебиу» бла бирге аны жырын
Атарал айтханда, ыразылыкъларын аякъ
алышы, жырны тауушу да бирге: «Адамны кёлюне къалай тап жарашады!» - деп
билдирдиле.
- Адамла! Ай жарыкъта ындыр басхан
кишилени жашлары! Энди уа гёжефле
жыгъышырыкътыла. Атаралгъа тенг бо­
луп ким чыгъа эсе да, жыкъса, саугъагъа
акъ башлыкъ, андыз жамычы эм беш алтын
сом аллыкъты! - деп, Осман сёлешхенден
сора, оймат гтауушсуз болду.
1Оймат - адамла жыйылып олтурурча, къа­
рап къууанырча, тап къуралгъан жер.
41
- Мен тутушама аны бла, - деди къара
шилли уллу санлы жаш.
- Къайсы элденсе? Не жерлисе? Айып
этме, аны да айт, адет алайды, - деди Осман
эген.
- Малкъар ауузунданма. Мысакъланы
Къара-Бийди атым, - деди жаш.
Ол сёзлени эшткенде:
- Аны мен таныйма. Аты чыкъкъан батырла Къара-Бий бла Сары-Бий деп, Малкъарда эгизле ёсхендиле. Бу жерде аланы
жыгъарыкъ адам табыллыкъ тюйюлдю.
Тутуша да кюрешмегенлей, мен ангнга
женгдиреме. Сиз а, аны къарыуун сынар
ючюн, пелиуан ташны берип, атмагъа къоюгъуз, - деди Атарал.
Сёз айталмай, сейирсиннгенлей, думалачыла танг кесек заманны турдула. Алай,
Атарал эки атлап, Къара-Бийни аллына
барып, къучакълагъандан сора, къычырыкъ, хахай тауушла къаялада Ойтону
уятып, дуния сейирликке айланды.
Осман эген, къучакълашханланы къатларына барып:
- Оллахий, Тейри! Сени тюшюмдетюнюмде дакёрмегенме, алай, кёргениме
уа къууандым! Оллох! Къаллай келбетли
жашса! Сен жашагъан жерге Аллах перекет
берсин! Къыйналмай келалдынгмы?
Къара-Бий ышарды да, башы бла хоулады.
- Сени хапарынга юйде тынгнгыларбыз.
Шёндю уа, инбаш ташны ат та, халкъны
ыразы эт, - деп, айгъа ушаш, тёгерек, уллу,
жер бетли ташны аллына салды Осман.
Къара-Бий ташны, тюбюнден онг къолу
бла тутуп, ёрге алды да, къыйналмай инбашына салды. Сора жеринде тургъан лай,
энишге ийилгенча этип, ташны алгъа тюртюп жиберди. Барып ёнчеледиле. Дагъыда
атты: таш иги да арлакъкъа тюштю. КъараБий, бир кесек къарап турду да, ташны
эки къолу бла къагъып-къагъып, сылапсыйпап кёрюп, жерине салды. Адамла таш
барыр жанындан кетип, кенг турдула.
- Он атлам! - деп билдирди Осман.
Ташны Атарал атты.
- Алты атлам! - деди тюзлюкчю.
Андан сора тутуш атышыугъа айланды.
Кёпле къарыуларын сынадыла. Алай, тёрт
атламгъа да жеталмадыла.
Къара-Бий ташха экинчи узалгъанда,
чибин учса да эштилирча, шош болду. Жел
да урмагъанча, сууну тауушу да жутулгъанча, адамла былайда эрттеден жыйылып, сакълап тургъанча эди.
Уллу къара ташха сол аягъын салып,
андан артха секирип, Къара-Бий ташны
тюртюп жиберди. Алгъын белгиден юч ат­
лам арлакъта тюшхен таш тепмей, жерге
жарашып къалгъанда: «Тюшхен ташча», деп, сейирсиндиле.
Ташны алып, энди кёпле да атып кёрдюле. Алай, беш атламгъа да жеттиралмай,
ачыусунуп къалдыла.
Ташны экинчи да алып, Атарал атты. Ол
да биринчи белгисинден жалан эки атлам
озду.
- Жашла, къарыуугъуз жокъ сунуп, ёпкелеп къалмагъыз! Къарыуугъуз кёпдю
сизни. Аны сиз кюн сайын ийлерге, ышылыргъа, ташха кесигизни жараштырыргъа, атышыуну сюе барыргъа керексиз.
Къарыу алай ёседи, - деди Къара-Бий.
- Энди, Баян, кёлюнге тиймесе, айыуну
мангнга жибер да, тутушуп бир кёрейим.
Алагъа мен жолугъа тургъанма, алай юйренмеген айыула хорлатып къоя эдиле, деп, Къара-Бий кесин Алапайгъа хазырлады.
Атаралны къарыууна, ёсюуюне къууана, сейирсине келген думалачыла КъараБийни сюйюп: «Тейри, быллай адамны уа
кёрмеген эдик! Къарыуунг, саулугъунг бла
кёп жашагъын!» - дедиле. Алапайны ойматта кёргенлеринде уа гюрюлдетип къарс
урдула. «Не болур! Къайсысы хорлар?» дедиле.
Айыуну бошлап, Баян, ызындан къа­
рап:
- Къара-Бий, эслеп тутуш! Алапайны
кёлюне тийме, ёпкелерге бек байтамал болуучуду, - деди да, Къара-Бийни къалай
этерине тюрслеп къарады.
Эген а, айыуну къатындан арлакъкъа
кетип, халкъкъа алкъын бел гили болмагъан гёжефни жууукълашмагъа къойду.
Къарагъанла айыуну хорларына шексиз
эдиле. Аны ючюн а, жарсып: «Харипни
жыртып къоймагъа эди», - дедиле. Ол заманда Къара-Бий бла Алапай тутуштула.
Алай айтхан тюз болмаз эди: адамны айыу
къучагъына сыйындыралмады, ёрелешхенде, ала экиси да тенг окъуна кёрюндюле.
Алайынлай, Къара-Бий, сыртын айыуну
аллына айландырып, аны ал аякъларын
къолтукъларына къысып, алгъа бюгюлюп, сырты бла тёнгнгеретип, жерге урду.
Айыу, къатыракъмы тийген болур эди да,
«хып», - деп, бауур таууш этти.
- Къара-Бий! Андан ары кюрешме! Сен
хорладынг! - деп, Баян эгенден да алгъа
къычырды.
Айыуну ычхындырып, ёрге турмагъа
къоюп, Къара-Бий аны къучакълады, бетин, бойнун да сылап:
42
- Муну былай юйреткен Баян жашаулу
болсун! - дегенде, ойматдагъы халны айтып ангнгылатыргъа къыйын эди.
Жыгъылгъан айыу ючюнмю, къарыулу Къара-Бийни эр жюреклиги ючюнмю,
огъесе адам бла жаныуарны келишалмагъанлары ючюнмю - айтыргъа базынмайма, алай, адамланы кюле, жыламукълары
бла кёргенде у а кёлге хычыуун эди.
- Адамла, кешенеледе жатхан сыйлы
адамларыбызны туудукълары, кюле, ойнай
да бил ген аланланы учхунлары, ашатмайичирмей, хапар сормагъан кишилени жашлары! Бюгюн, бу сыйлы, сыйкъан жерде
эсиме келгенни айтама: келигиз Атарал­
ны Тау-Артына элтейик! Бу халы бла аны
жыгъарыкъ жаш анда табылмаз сунама, деп, белиндеги башлыгъын тешхенде, Баян
къатына келип:
- Къара-Бий, айып этмесенг, сени бла
тутушуругъум келеди. «Баян тел и болгъанды», - деп, къарагъанланы кёллерине келмесин, - деди да, деу Къара-Бийни жылы
кёзлерине къарады.
- Эшткенбиз сени «къысыр ташынгнгы»
хапарын. Биз атхан таш олду. Бу ташны
сен, жыйырма жыл мындан алгъа, онбеш
атламгъа аталгъанса. Мен а, къыркъ жыллыгъымда, бюгюн аны онюч атламгъа жеттиралгъанма. Ол замандагъы сени кючюнг
менден эркин эди. Биз, ары жанлыла, сени
кесингнги кёрмегенлей, алгъыш эте жашайбыз. Мен бери сени кёре келген эдим,
ансы «Сабан тойдан» хапарым жокъ эди.
Сени былайда мангнга жолукътургъан
Тейриге шукур болсун! Да сора мен аллай
киши бла, ангнга элли жыл толгъан кюн,
къалай тутушайым? - деп, уллу къолларын
кенгнге жайды.
Къара-Бийни халында адамлыкъны бла
халаллыкъны эслеп: «Иги Сагъан \ тутушургъа унамаса эди!» - дедиле.
- «Баян таш» деп, дуниягъа айтылып
къаллыкъты. Аны халкъ айта да, атадан
балагъа къалдыра барыр. Мен бюгюн о л
кишини къучагъыма къысып, бюгерге
кюрешсем, Уллу тейри мени санларыммы къуруштуруп къоймазмы? Угъай,
Баян киши, къысыр ташны иеси, мен сени
бла тутушаллыкъ тюйюлме. Сен КъараБийни алай ангнгыла, - деп, арлакъда
сюелип, ал аякъларын кёкюрегине къы­
сып тургъан Алапайны къатына келгенде,
адамла ангнга айтхан сёзледен эсе, аланы
ыразылыкъ халлары кёп затны юсюнден
сагъышландыра эдиле.
Адамлыкъ хар къалайда да эсленмей
къалмай кёреме! Кеня эрттегилиле бери
къайтмасынла: «эр кёрсенг - келбет сорма, гелеу кёрсенг - жер сорма», - деп, тюз
айтхан эселе!
Думала! Ариу жерди былайы. Бир минг
жылдан къалай тюрленир Думала? Анда
жашагъанла алан (къарачай-малкъар) тилин унутмай жашарламы?
«Унутмазла! Ж ер, таш, адам, Баян,
азан, ауаз», - деген сёзлени ж ер жутуп,
адамланы харип этип къоймаз. МингнгиТау, Къапчагъай, Коштан-Тау, Дых-Тау,
Мусос-Тау, Сюйюншланы Мусос, аны къошу, Баян киши, Атарал да унутулмазла», деп къулагъыма таууш келди.
ккк
Баян, Осман, Къара-Бий эм Атарал экин­
чи кюн Тау-Артына тебрегенде: «Ахшы
жолгъа! Къууанып къайтыгъыз!» - деп,
думалачыла ашырдыла.
* * *
- Ата, бюгюн кёлюм кётюрюлюп, жюрегим бир ахшы зат излегенча болуп турама. Ол алай нек болур? - деди Айза аппасына.
Сора, Герий жууаплагъынчы, арлакъ­
та къайнай тургъан хуппегини булгъап
къайтты да, аны къатында сюелди.
- Адамны халы алай болса, жюреги къууанчха тартынса, хар зат да тынч болуп
къалгъанча эсе - юйге сыйлы къонакъ ке­
леди, неда къонакъла кёп боладыла. Къызым, ма алай болады! - деп, Герий Айзаны
кёзлерине къараса, алада керти къууанчны кёрдю.
Айзагъа жыйырма жыл толгъанды. Ол
энди кёркемли, сылыу, саулукълу, хар неге
да къолу жарашхан къызды. Аны къаракъолан жыйрыгъы ёшюнюн тартып, арт
бёксюмюн къысып, сукъланчлы кёрюндюреди.
Жаланаякъ, жукъаргъанбет, ариубурун
Айза атлагъаны сайын бир жумушну мажарып, жырлап, арбаздаайл ана тургъан лай,
къабакъ эшик къагъылды.
- Юйдебиз! - деп, тышына къыз кеси
чыкъты.
Аны аллында сюелгенледен экисин Айза
кёрмегенди, арттаракъдагъы экиси уа,
ой, Аллах! Аны жюреги излеп тургъанла:
Баян - атасы кибик кёрген багъалы адам,
1 Иги Сагъан - ахшылыкъ, игилик муратланы бир кибик къабыл эткен къоруучу.
43
Атарал - дунияда аныча акъыллы, этимли, сюйдюмлю жан къайда! Къычырып
къояргъа аздан къалып:
- Баян, сизмисиз?! - деди Айза.
Аны къучакълады. Атаралгъа, жюреги бек тартса да, эслемеген кибик этип,
Османнга къолун узатты, аны ызындан
Къара-Бий бла саламлашты. «Сени уа къа­
лай этейим? » - дегенча, уяла-къызара, бек
артта къолун Атаралгъа узатты. Ж умушакъ, акъ къыз къол, гёжефни къолун
кюйдюрюп къойгъанча эди. Баян бла Ата­
рал таныгъан арбаз кенгирек, арлакъта
къарт къоз терекни да кюнбатханнга айланнган уллу бутагъы сынып, парий да
жокъ.
Жюзжыллыкъ Орасан улу Герий, чыгъа
келип:
- Сау келигиз, таулада айланнган къонакъла! - деп, Баянны саламына жууап
этти да, къалгъанлагъа да къол узатып,
къонакъ отоугъа чакъырды.
Тау-Аллындан келген къонакъла уллу
айлауну 1толтурдула. Терк окъуна ашарыкъ, ичерик да тепсиле юслерине ташылдыла. Алгъыш айта, жыргъа, жомакъкъа
да тынгнгылай, Герий кеси айтты:
- Баян-Бай десем, жюрегинг аурумасын. Сен керти да байса, сырлы-къырлы
адамса. Атаралгъа салгъан къыйынынг,
бу дунияда эсленмесе да, заман жели сюрюп кетмей, халкъ аузунда сакъланып,
сангнга Ойто тауушу бла къайтыр. Тёрт
жылгъа уа жаш ёсхенди, къарыулу бол­
гъанды, сюеги-саягъы да къатхандыла.
Энди ол, мен кёрюп турама, керти алан бол­
гъанды. Ай, жашлыгъ’а! Ангнга сен сал­
гъан акъыл, юйреткен амал, ишлениши,
жаш ау ж орукъну ангнгылауу насыпны
эшигин ачарла. Ол насыпны ангнга А л­
лах къызгъанмасын! Баян, сен а биягъы
жашны сынаргъа келгенсе да, ангнга да
Тейри болушсун!
- А й, иги аууз ачылсын сангнга! Бу
жол бизни муратыбыз башхады. Мараучу Осман, Къара-Бий батыр да аны ючюн
келгендиле, - деп, къым-тымыракъ айтты
Баян.
- Андан да уллу ишигиз барды сора? дегенни айтып, Герий кюле-ойнай тургъан
къоншуларына къарады.
Ала да жгъал-мугъул эттиле, бютюнда жарыдыла. Тау-Аллында жюрюмеген
ичхи-чагъыр къолдан къолгъа ётеди. Аны
татыуун бек аламат билмеселе да, КъараБий бла Осман къызаракъ болгъандыла.
«Тартыгъыз! Татлы шербет сууду бу», деп, ары, бери жанындан да сёлешип, жюреклери, кёллери да ачылып къалды.
- Айт аны да. Патчахны къызын тилей
келмей эсенг, къаллай ишти ол а? - деген
Герий къонакъланы тынгнгылатып, сагъышлыракъ этип къойду.
- Энди аны уа мараучу Осман айтсын, деп, Баян ары жанына къарады.
- Герий-эфенди, сиз бусурман диннге
къуллукъ этмей эсегиз да, алай айтыргъа
эркинме. Кимни бек сюе эсенг да, ангнга
бизде алай айтадыла. Герий эфенди, сени
жашынгдан туугъан къызчыкъны, ариу
Айзаны, Атаралгъа тилей келгенбиз, - деп,
Осман сёзюн бошагъандан сора, Герийни
халы башха тюрлю болду.
Къолундагъы мыяла аякъны арлакъкъа
салып, уллу, гырхы къолларын ары, бери
да буруп, нени эсе да излегенча, тёгереккебашха къарады.
- Ангнга уа не айтхын? Ожакътан къурум тюшхенлей. Ол сёзге бу ингнгирде жуу­
ап берген къыйынды. Танг атсын, юйде да
кенгнгешейик. Сора жууапны алай берирбиз, - деди эсли къарт.
- Сен а не айталлыкъса, жюйюсхан
Къара-Бий? Атларыбызны жюклери ауурмудула? - деп, Баян аты чыкъкъан батырны сёлеширин сурады.
- Бизге жангнгы кире келген динни
хакъына, ол ишни артха атаргъа жарамаз!
Быллай жерде оноу эте, «сюеди-сюймейди»
деген сёзню да эслерге керекбиз. Атарал­
ны жюрегине сюймекликни учхуругъу
тюшюп, кюйдюре тургъанын мен биле­
ме. Баян аны кимден да эртте сезгенди.
Малын, мюлкюн да Жюй-Юргю башында
къоюп келген кишини бюгюн андан уллу
къайгъысы жокъту. Сиз, гюржюлюле, биле
болурсуз. Атарал Черек бойнунда Боранны
юйюнде туугъанды. Онбешжыллыкъ заманындан бери Баянны къолунда ёседи.
Баян, ангнга аталыкъ этип, айыбын, уятын
да бойнуна алып, дуниягъа билдирди. Бир
бёлек жылдан аллай жигитке жыр да тагъарла, сёзюне да тынгнгыларла, ныгъышха чакъырып, хапар да сорурла, жаш ау
алайды. Атларыбызны жюклери да, Баян
эфенди, ай жарыгъы бетинде, ариу къылыгъы кёлюнде сакъланнган къыз ючюн
ауур бол мазла! - деди.
1 Айлау - уллу отоу, 100 адам сыйыннган
зал. Хан айлау, батырла,къонакъла олтургъан
айлау.
- Бу сёзюммю алгъыш орунуна алыгъыз,
Жол азыкъкъа уа жауурун къалакъны салыгъыз!
Бизни жолубузгъа къурап, терк ашырсагъыз Сау-саламат, къууанч бла къалыгъыз!
44
- деп, айталгъан Къара-Бий алайдагъылагъа бютюнда жарыкъ беттен кёрюндю.
Аны тили лакъырдагъа, оюннге да жарашханы кёрюндю.
- Да, къонакъ хазыр кибик, къонакъбай арсарсыз болгъанын а юйдегиле билемидиле? Тауушлукъ Айзаны мында сайлагъан жашы бар эсе, кеси да Атаралдан
озгъур болса, тутушуп, инбаш таш атып
да хорлаялса, биз аны жолун тыймабыз,
кесин да адетдеча сыйларбыз, - деп, биягъы Къара-Бий лакъырда этип айтса да,
Тау-Артында, Тау-Аллында да аллай адет
жюрюгени шексиз эди.
Ашарыкъ, ичерик да кёпден кёп бола,
къонакъ алыу къууанчха, оюннга айланып
къалды.
- Атаралны асыры да махтама. Гюржю
элледе аны жыгъарыкъла табылырла. Бизде жигитлик оюнлагъа юйреннген жашла
кёптюле. Аны эсхе алыгъыз. Жыгъылып
къалса уа, не этерсиз? - деген болду Герийни сёзю.
- Алай болса уа, кесим чыгъарма. Мени
да бошатсала, Баян кёрюр. Османдан да бир
ычхынсынла. Барыбыз да хорлансагъ’а ол батырны жолу ачыкъты.
лары къаллай оноу эткенлерин алкъын ала
билмейдиле. Алайгъа Герий келип:
- Къонакъларым, жанларым, тилегигизни къабыл кёрдюк. Тоюбузну, оюнубузну
этейик да, Тейри жол берсе, кете барырсыз, - деди.
Къартны бети жарып, кёлю кётюрюлюп,
огъурлулукъкъа сюелгенча халы, къара
сахтыян къынлы къамасы да белинде,
ахшы иш мажарыла тургъанча эди.
- Кёп жашагъын, Герий! Бизни тутушургъа да къоймай, инбаш таш да аттырмай,
ашап, ичип бошагъандан сора, жолубузгъа кетмеге къойгъан, сен къаллай ахшы
кишисе! - деп, Къара-Бий аны къучакълады.
- Угъай, алай тынч кетип къалыргъа да
мурат этмегиз. Той бола тургъанлыкъгъа,
жыгъышхан, атышхан да этериксиз.
- Хорлатып къойсагъ’а, къалай болур?
Айзаны сыйырлыкъмысыз? - деп лакъыр­
да этти Къара-Бий.
- Айтханса да - хорлатмазгъа кюрешигиз. Кёрчю аны сен! - деди Герий.
- Ахшы, болсун алай! Ат аягъын бет тапмаз, биз хазырбыз! - деп, Къара-Бий Баян
таба къарады.
Тауаллыла кюлдюле. Атарал, уяларакъ,
кенгиректе сюеледи. Ол Къара-Бийни сюеден сюе баргъаны баян 1 эди.
Уллу арбаз тойгъа айланып, арлакъта,
берлакъта да къазанла къайнап, шапала
хар затны да мажарып башладыла.
Арбазгъа, Баянны оноуу бла, тёгерек
саргъыл ташны (тюз Думаладагъыча) келтирдиле. Аны адам, эки къолу бла болмаса,
бир къолу бла кётюраллыкъ тюйюлдю.
- Инбаш ташны атарыкъ бир къолу бла
кётюрюп, инбашына салады да, жеринде тургъанлай, энишге ийилгенча этип,
къарыуун салып, тюртюп жибереди. Ким
озса да, ангнга кюмюш къынлы къама, акъ
башлыкъ, къара жамычы, къамичиси бла
да, ол затла берилликдиле, - деди Герий.
Тюзлюкке къараучу эген:
- Ж аш ла, чыгъыгъыз! - деп, эркин
этти.
Баян, чыгъып, онг къолу бла ташны
къыйналаракъ алып, инбашындан атты.
Тюшхен жерин ёнчеледиле - тогъуз атлам.
Экинчиге бир уллу адам, бек ауур, чыкъ­
ты да, ташны кючден кётюрюп, тюртюп
жиберди да, тёрт атлам жерге жеттирди.
Андан сора да, беш-алты жаш чыкътыла.
Алай, хазна болалмадыла. Экиси уа ташны
инбашларына да алалмадыла.
***
Гюржю элине айсыз кече тюш хенде,
къонакъ л агъа тынчайыр заман келди.
Атаралны жюреги тёзмейди, алай аны ол
билдирмезге кюрешеди. Тёрт жыл бурун
кезлеуге баргъаны эсине тюшюп, бютюн­
да болалмайды, жюреги чыгъып кетерге
жетеди.
* * *
Орасанлада уллу кенгнгеш баргъанды,
Айза Атаралны сюйгенин ангнгылагъандыла, ол угъай эсенг, ансыз къыз дунияда
ж аш ау эталмазын да сезгендиле. Айзаханым къубулады къууанып, Атарал бла
кетерине ийнанып.
- Алай болса, - дегенди Герий, - таулула
сюйгенча той этигиз. Жууугъубузну, тенгнгибизни чакъырыгъыз да, алгъышыммы
этейим. Тейриден башха киши билмейди,
кёпмю-азмы жашарма, жашымдан туугъан
ариу ауазлы къызым сёзюммю къулагъына
салып къалсын.
•кк к
Уллу арбазда Баян, Осман эм КъараБий, Атарал арлакъта сюеледи. Орасан-
1Баян - ачыкъ.
45
Ахырында Къара-Бий чыкъты, акъ башлыкъны белине къысты да, ташны къа­
тында бираз сюелди. Къарагъанла аны
бёкем бойнуна бла кючлю билеклерине
сукъланып къарайдыла. «Кётюралмай
иш къалмасын», - деп, Атарал къоркъуп
окъуна турады.
Къара-бий, ташны сол къолу бла онг къолуна тёнгнгеретти да, къагъып инбашына
алды, сора энишге чёкдю да, ёрге тюзелип,
тюртюп жиберди.
Саргъыл таш Баянны белгисинден иги
да арлакъта тюштю. Аны атлап ёнчеледиле - онеки атлам!
- Энди уа ким атады? Чыгъыгъыз! Ансы,
саугъа Тау-Аллына кетеди! - деп, эген экиюч да къычырды. Алай, чыгъар адам эсленмеди.
- Алай эсе, саугъа Къара-Бий гёжефхе
бери лед и! - деп, эген аны алгъыш лады.
Арасанланы арбазында кёп тепседиле, тутушхан да эттиле, шиндик, оюнну
да кёрдюле. Алай, «Алан билек» оюннга
сукъланып къалдыла.
- Тейри, Баян, бу оюнугъуз сейирликти!
Кимле, къачан, къайда ойнагъандыла? деп сорду эген.
Кеси да этип кёрдю. Алай, агъач кюрекни кесин окъуна кётюралмай, тойчулагъа
айланып, кюлдю.
- Аны да эшткенибизча, кёзюбюз бла
кёргенибизча айтайым. Думалада мени
атам бла тенг киши Къайтыкъланы Айсын
жашайды. Ол агъач сенекни юсюне хыярны
салып, сабыны къыйырындан тутуп, «бирэки-юч» деген кесек заманны кётюргенлей
туралады. Айсын шёндю да, сексенжыллыгъында, чындылабла къысып, гебенни
кётюрюп кетеди. Энишге баралмайды ансы,
тюз жерде, ёрге да арымай жюрюйдю. Аны
айтханына тынгнгылап турлугъунг келеди. «Биз тургъан», «Алан билек», «Таш
тузакъ» кибик оюнла аланладан къала келгендиле. «Биз тургъан ойнайма», - деп,
алты атлам узунлугъу болгъан къурукъну къол аязында ёрге тутханлай, жырлап
баргъан Айсынны кёргенле, къурукъ аны
къолуна жабышып къалгъан суннгандыла. Аны беш жашындан бири Окъа, аныча
уллу санлыды. Атасы ауругъанда, айыуну
тутуп, байлап, къарын жауун алып, тигип,
агъачха ашырып къойгъанды. Кесин да
алгъыш этерге чакъырыучудула, - деп,
Баян тойчуланы тынгнгылатты.
- Аны алгъышларындан бирин айталмазмыса? - деди Барса.
Герий да жарыды.
- Былайчыкъта? Ары-бери бармай?
- Да аны ючюн не боллукъту да?
- Ма бу халда, эсимде сакъланнганыча:
«Орусбийлада къара байтал къозласын,
Аны тайын Мысака улу танысын!
Айсыз кече байтал бойнун къашысын,
Ангнга миннген къыйналмайын жашасын!
Ала кийиз жайыгъыз туу байталны жолуна,
Тобулгъу саплы къамичи берчи аны къолуна!
Орусбийлада къара къундуз ёседи,
Кюндюз кибик, кече ачыкъ кёреди.
Аны тюгю жылтырайды, жанады,
Къыз анасы тангсыннганлай къалады.
Бахсан сууу балыкъсызлай къалмасын,
Орусбийлагъа огъурсуз къонакъ бармасын!
Барса-барсын, къонакъ болсун элинде,
Харамлыкъ ойласа, балта тийсин белине.
Къара байтал тай да табар, солусун,
Тукъум башын чагъыдыйлай къорусун!
Орусбий улу, къара бери, тозмагъын,
Арпаны будай орунуна себип бузмагъын!
Сепсенг а - сеп, къара будай болмасын,
Сизни сюймеген дуниясында онгмасын!
Быллай тойла сизде энтта болсунла,
Сизге келип, къылыкъ, адет сорсунла!
Къызларыгъыз сау сюекли ёссюнле,
Жашларыгъыз он атаны кёрсюнле!»
Айсын, бу алгъышны айтып, кёп лени
ыразы эткенди, сиз да ыразы болугъуз
мангнга. Сау къалыгъыз.
- Герий, Арасанланы айтхылыкъ кишиси, оюнубуз, тоюбуз да аламат болдула.
Ёмюрюбюзде кёрмеген ичхини да бердигиз, хапар-хайыр да сордугъуз, огъурлу
къонакъбай болдугъуз. Биз сизни ёмюрде
даунутмабыз, бара-келе, тепси юсюн сууутмабыз! Энди сизге сёзюм буду: - Атарал
Мысакаланы Темирни къызы Айкёзню жашыды. Мындан Думалагъа кеткенлей, биз
Черек аузунакъайтырыкъбыз, бюгюннге
белгили болмагъан хапарны уа анда айтырбыз. Темир а, Герий, атаммы къарындашыды, - деп, сёзюн айтыр-айтмаз, КъараБийни Герий къучакълады.
Ш ёндюге дери ол хапарны эштмеген
Атарал, кёз жашларын тыялмай, ана-къарындашына кесин атты.
Ариу Айза уа, баш юйледен къарап жылайды, къолан гюлмендисин белине чулгъайды. Андан кёп чыдаялмай, тюшюп
келип, къайынына кесин атты.
- Ариуум, сен ариуум! - деп, Къара-Бий
жылай тургъан Айзаны уютту.
Алайдагъы халны, даражаны айтып
ангнгылатыргъа адамны тил байлыгъы
жеталлыкъ тюйюлдю. Адам, асыры
къууаннгандан, жылап къоймаса, жаны
46
къыйналгъанлай турады. Аны мен да ангнгылатал майма.
- Да аны бу такъыйкъагъа дери нек
айтмай тургъанса да? - деп, Герий тырман этти.
- Аны уа Баян кеси айтсын.
You have read 1 text from Karachay-Balkar literature.
Next - Асмаран - 07
  • Parts
  • Асмаран - 01
    Total number of words is 3767
    Total number of unique words is 2059
    31.0 of words are in the 2000 most common words
    46.3 of words are in the 5000 most common words
    54.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 02
    Total number of words is 3921
    Total number of unique words is 2014
    32.9 of words are in the 2000 most common words
    47.5 of words are in the 5000 most common words
    54.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 03
    Total number of words is 3852
    Total number of unique words is 1942
    31.8 of words are in the 2000 most common words
    45.5 of words are in the 5000 most common words
    53.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 04
    Total number of words is 3873
    Total number of unique words is 1897
    31.6 of words are in the 2000 most common words
    45.8 of words are in the 5000 most common words
    53.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 05
    Total number of words is 3869
    Total number of unique words is 2055
    32.9 of words are in the 2000 most common words
    47.3 of words are in the 5000 most common words
    55.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 06
    Total number of words is 3905
    Total number of unique words is 1937
    34.1 of words are in the 2000 most common words
    49.5 of words are in the 5000 most common words
    57.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 07
    Total number of words is 3845
    Total number of unique words is 1931
    33.1 of words are in the 2000 most common words
    48.7 of words are in the 5000 most common words
    56.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 08
    Total number of words is 3895
    Total number of unique words is 1978
    34.2 of words are in the 2000 most common words
    50.6 of words are in the 5000 most common words
    57.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 09
    Total number of words is 3939
    Total number of unique words is 1977
    32.0 of words are in the 2000 most common words
    47.8 of words are in the 5000 most common words
    56.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 10
    Total number of words is 3869
    Total number of unique words is 1997
    35.5 of words are in the 2000 most common words
    50.1 of words are in the 5000 most common words
    58.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 11
    Total number of words is 3855
    Total number of unique words is 2085
    32.3 of words are in the 2000 most common words
    47.9 of words are in the 5000 most common words
    55.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 12
    Total number of words is 3776
    Total number of unique words is 1996
    32.5 of words are in the 2000 most common words
    47.1 of words are in the 5000 most common words
    54.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 13
    Total number of words is 3767
    Total number of unique words is 2075
    29.9 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    51.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 14
    Total number of words is 3869
    Total number of unique words is 1941
    33.2 of words are in the 2000 most common words
    48.0 of words are in the 5000 most common words
    54.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 15
    Total number of words is 3736
    Total number of unique words is 2144
    31.0 of words are in the 2000 most common words
    45.1 of words are in the 5000 most common words
    52.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 16
    Total number of words is 3723
    Total number of unique words is 2095
    30.1 of words are in the 2000 most common words
    45.3 of words are in the 5000 most common words
    54.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 17
    Total number of words is 3643
    Total number of unique words is 2050
    31.3 of words are in the 2000 most common words
    45.8 of words are in the 5000 most common words
    54.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 18
    Total number of words is 3824
    Total number of unique words is 1939
    32.1 of words are in the 2000 most common words
    46.9 of words are in the 5000 most common words
    54.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 19
    Total number of words is 3848
    Total number of unique words is 1971
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    45.3 of words are in the 5000 most common words
    53.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 20
    Total number of words is 3791
    Total number of unique words is 2051
    31.6 of words are in the 2000 most common words
    46.1 of words are in the 5000 most common words
    53.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 21
    Total number of words is 3534
    Total number of unique words is 1917
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    45.5 of words are in the 5000 most common words
    53.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 22
    Total number of words is 3847
    Total number of unique words is 1988
    34.0 of words are in the 2000 most common words
    48.7 of words are in the 5000 most common words
    56.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 23
    Total number of words is 3814
    Total number of unique words is 1978
    33.0 of words are in the 2000 most common words
    46.0 of words are in the 5000 most common words
    54.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 24
    Total number of words is 3950
    Total number of unique words is 2021
    34.0 of words are in the 2000 most common words
    48.0 of words are in the 5000 most common words
    56.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 25
    Total number of words is 3655
    Total number of unique words is 2077
    31.3 of words are in the 2000 most common words
    45.6 of words are in the 5000 most common words
    53.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 26
    Total number of words is 3775
    Total number of unique words is 1987
    32.5 of words are in the 2000 most common words
    46.0 of words are in the 5000 most common words
    54.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 27
    Total number of words is 3710
    Total number of unique words is 1969
    31.0 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    52.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 28
    Total number of words is 3777
    Total number of unique words is 1927
    33.4 of words are in the 2000 most common words
    48.0 of words are in the 5000 most common words
    56.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 29
    Total number of words is 3463
    Total number of unique words is 1717
    33.8 of words are in the 2000 most common words
    46.9 of words are in the 5000 most common words
    53.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 30
    Total number of words is 3308
    Total number of unique words is 1614
    31.7 of words are in the 2000 most common words
    45.6 of words are in the 5000 most common words
    52.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 31
    Total number of words is 3291
    Total number of unique words is 1633
    30.9 of words are in the 2000 most common words
    44.3 of words are in the 5000 most common words
    51.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 32
    Total number of words is 3568
    Total number of unique words is 1892
    31.6 of words are in the 2000 most common words
    45.4 of words are in the 5000 most common words
    53.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 33
    Total number of words is 3842
    Total number of unique words is 1956
    33.3 of words are in the 2000 most common words
    48.4 of words are in the 5000 most common words
    57.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 34
    Total number of words is 3819
    Total number of unique words is 1907
    34.0 of words are in the 2000 most common words
    47.0 of words are in the 5000 most common words
    54.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 35
    Total number of words is 3755
    Total number of unique words is 2019
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    46.0 of words are in the 5000 most common words
    54.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 36
    Total number of words is 3863
    Total number of unique words is 2002
    32.3 of words are in the 2000 most common words
    46.2 of words are in the 5000 most common words
    54.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 37
    Total number of words is 3951
    Total number of unique words is 1948
    35.2 of words are in the 2000 most common words
    50.2 of words are in the 5000 most common words
    59.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 38
    Total number of words is 3869
    Total number of unique words is 2017
    34.9 of words are in the 2000 most common words
    49.3 of words are in the 5000 most common words
    57.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 39
    Total number of words is 3817
    Total number of unique words is 2017
    33.9 of words are in the 2000 most common words
    47.9 of words are in the 5000 most common words
    57.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 40
    Total number of words is 3770
    Total number of unique words is 2106
    32.3 of words are in the 2000 most common words
    45.8 of words are in the 5000 most common words
    53.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 41
    Total number of words is 3741
    Total number of unique words is 2088
    31.8 of words are in the 2000 most common words
    46.1 of words are in the 5000 most common words
    53.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 42
    Total number of words is 3796
    Total number of unique words is 2061
    33.4 of words are in the 2000 most common words
    46.6 of words are in the 5000 most common words
    54.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 43
    Total number of words is 3959
    Total number of unique words is 2026
    34.2 of words are in the 2000 most common words
    49.2 of words are in the 5000 most common words
    56.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 44
    Total number of words is 3823
    Total number of unique words is 1996
    32.3 of words are in the 2000 most common words
    46.9 of words are in the 5000 most common words
    54.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 45
    Total number of words is 3785
    Total number of unique words is 2127
    31.0 of words are in the 2000 most common words
    44.7 of words are in the 5000 most common words
    52.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 46
    Total number of words is 3798
    Total number of unique words is 2101
    32.4 of words are in the 2000 most common words
    48.3 of words are in the 5000 most common words
    56.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 47
    Total number of words is 3939
    Total number of unique words is 1907
    34.7 of words are in the 2000 most common words
    49.5 of words are in the 5000 most common words
    56.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 48
    Total number of words is 3892
    Total number of unique words is 2083
    33.2 of words are in the 2000 most common words
    46.8 of words are in the 5000 most common words
    54.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 49
    Total number of words is 3814
    Total number of unique words is 2109
    30.3 of words are in the 2000 most common words
    42.4 of words are in the 5000 most common words
    49.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 50
    Total number of words is 3769
    Total number of unique words is 2078
    30.7 of words are in the 2000 most common words
    44.6 of words are in the 5000 most common words
    51.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 51
    Total number of words is 3564
    Total number of unique words is 2141
    28.5 of words are in the 2000 most common words
    43.3 of words are in the 5000 most common words
    51.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 52
    Total number of words is 3443
    Total number of unique words is 1996
    26.3 of words are in the 2000 most common words
    40.3 of words are in the 5000 most common words
    48.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 53
    Total number of words is 3391
    Total number of unique words is 2038
    26.3 of words are in the 2000 most common words
    40.1 of words are in the 5000 most common words
    47.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Асмаран - 54
    Total number of words is 751
    Total number of unique words is 549
    34.5 of words are in the 2000 most common words
    48.2 of words are in the 5000 most common words
    57.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.