Latin

Манас - Саякбай Каралаев - 60

Total number of words is 4320
Total number of unique words is 2080
29.6 of words are in the 2000 most common words
44.1 of words are in the 5000 most common words
51.4 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Касташкан жоону көргөндө,
Каарланып курчанса,
Кара чаар кабылан
Капталымда чамынган,
Кыйкырып белге чалганда,
Чолок куйрук арслан
Жандай салып камынган.
Асмандан түшкөн боз кисе,
Жаным менен дос кисе,
Билген адам кеп айткан,
Кайыбынан кабылган,
Кудай сүйүп табылган.
«Асмандан түшкөн кисе», - деп,
Билбеген аадан кеп айткан:
«Коконго кордук салганда,
Маргалаң чаап алганда,
Календерди камаган,
Дубананы сабаган.
Ак марал айдап уй кылып,
Жердин үстүн чуу кылып,
Ошондо зордуктап алган кисе», - деп,
Билбеген аадан муну айткан.
Каныкей, илип эле койчу кашыма!
Мекеден келген зор куран,
Айым, жаздап койчу башыма!
Асмандан түшкөн алты курч,
Кылычтын кыл мыктуусу,
Манас алган Зулпукор,
Ажыбай алган Ачболот,
Бакай алган Кылболот,
Алмамбет алган Жойкума,
Чубак алган Ачалбарс,
Сыргак алган Аркескен,
Алты болот курч ошол,
Ачуусуна тийгенде,
Ааламды бузган мүлк ошол.
Кыйкырып кындан алганда,
Кан ичпей куру жүрбөгөн,
Кызыгып кындан чыгарса,
Кан ичпесе кайрылып кынга кирбеген,
Кабарын угуп алганда,
Качып душман сүрдөгөн.
Таштан кайра кайтпаган,
Темирден кайра тартпаган
Касиеттүү алты курч,
Каныкей, коюп койчу башыма!
Береки сайышка алган Сырнайза,
Караңгыда көтөрсө,
Ай тийгендей жарк эткен.
Касташкан жоого сунганда,
Бура тартып жалт эткен,
Чымын консо зыңк эткен,
Камчы сап тийсе каңк эткен,
Улатпай учун чыгарган:
«Кабылып тийген жерлери,
Кабылдап жүрүп өлсүн», - деп,
Адамдын көз жашы менен сугарган.
Беттешкен жоону көргөндө,
Бет алыша келгенде,
Муштаганда кармаган,
Ээси боо сүйүнгөн,
Канчалык күч келсе да,
Сынып кетпей бачагар,
Түпкүч болуп ийилген.
Оң жагында оруска,
Ойрон салган Сырнайза,
Кыр жагында кытайга,
Кыргын салган Сырнайза,
Жөлөчү жакын кашыма!
Каныкей, акка мойнум бурайын,
Аласа жакын келгенде,
Анан го көзүм жумайын,
Азыр тирүү чагымда
Медер кылып айзаны
Эрмек кылып турайын!
Кокусунан мен өлсөм,
Каныкей мени менен сен өлсөң,
Сен экөөбүз тең өлсөк,
Калып калса Семетей
Көчкөндө, көк бука өгүз минбесин,
Абыке, Көбөш - алты арам,
Көбүнчө койчу кылып жүрбөсүн.
Уй артына салбасын,
Жашында сабап жалгызды,
Жалтаң кылып салбасын,
Абыке, Көбөш - алты арам,
Моминтип өчүн албасын!
Каныкей, Күйүктүн белин ашып кет!
Көп дүйнөңдү чачып кет,
Эр өлгөндө катынга
Төркүн жакын болуучу,
Сен, Темиркан көздөй качып кет!
Темирканга барганда,
Колуңдагы Семетей,
Кыркып бергин чыбыгын,
Айтып бергин ошондо,
Ишене турган ырымын.
Жашы он экиге келгенде,
Колуна мылтык бере көр,
Азыз кылгын баланы,
Кайрадан Талас көргөзгүн,
Арбагым азыр бар болсо,
Жолунан тосуп аламын,
Жоболоңдуу жетимге,
Бир көзүмдү салармын.
Кабылан Бакай, кан достум,
Өзөн бир бойлой конбой жүр,
Бадыша Манас туйгундун
Бардыгындай болбой жүр!
Бардыгындай сен болсоң,
Кузгундай көзүн кызарткан,
Куу сакалын чубаткан
Куураган Бакай дебесин,
Куу жаның ошо күнү өлбөсүн!
Кан өлгөндө карыя,
Кашат бойлой конуучу,
Калың бир топко жолобо,
Төрөсү өлсө карысы
Төөгө бир жакын болуучу,
Төө кайтаргын, абаке,
Желмаян менен Бозбуура
Мойнуна тумар тага көр:
«Канымдан белек калды», - деп,
Жетимдин төөсүн бага көр!
Тоюң менен топот түш,
Топ болгон жерге жолобо.
Айыл-апа чырдашса,
Азарыңды салбагын,
Асты, Бакай кабылан,
Арасына барбагын,
Атыңды оңдоп токуп жүр:
«Айкөлүм, достум өлдү», - деп,
Кезинде аңгырап куран окуп жүр.
Адырга чыга токтоп жүр:
«Айкөлүм Манас өлдү», - деп,
Тилимди алсаң,
Аңгырап мени жоктой жүр!
Айзаны кармап бура көр,
Кайран жан ары кеткенче,
Акылыңды айтып калганга,
Кашыма карап тура көр, Бакай!
Катагандын кан Кошой Жаназама турсун де,
Элемандын эр Төштүк Кызматым мыктап кылсын де,
Урумкандын Көкбөрү Дүнүйөсүн чачсын де,
Карачанын Сайкалы Кандуу бетин тытсын де,
Анжыяндын кырк эшен Колум тийген жери бар,
Дооронумду алсын де!
Кайран жаным өлгөндө,
Бакай, тоодогу жылкым тогуз миң,
Дооронго тору аттан байла бир миңди,
Адырда төөм алты миң,
Асыл бир жаным кеткен соң,
Төөмдөн байла бир миңди.
Бакай дос, алып ичтим аракты,
Кутказа көргүн мойнумдан,
Куткарар бекен куу жанды,
Баякы мойнумдагы талактан,
Куткара көргүн куу жанды
Зына күнөө, азаптан.
Башчысын сойдум ар кандын,
Малдарын жедим ар жандын,
Азапты элге чоң салдым,
Алтынын талап көп алдым,
Тилимди чындап алганды,
Тилим менен багынттым,
Тилге көнбөс ааданды
Сабап жүрүп жалынттым.
Он экиге келгенде
Ордо бузуп олжо алдым,
Он үчүмө келгенде
Ордолуу журтка кол салдым.
Кылычтын учун кан кылдым,
Кезиккен жерди чаң кылдым.
Тулпарды туура байладым,
Кыйыгыма тийгенди
Кылчайбастан жайладым,
Канга тоюп катыктым,
Жер үстүнө чыр салып,
Кабылан Манас атыктым.
Касташканды кармадым,
Кыйыгыма тийгенди
Кармап алып жайладым,
Кастарымды тиккенди
Азууга салып чайнадым.
Өзүм касиеттүү жан болдум,
Жер жүзүнө кырк эки жылы кан болдум.
Ат семирип ык болдум,
Жалгыз элем кырк болдум,
Кулаалы жыйып куш кылдым,
Кулдарды жыйып журт кылдым.
Алтын жыйып таш кылдым,
Ушу турган калыкка
Тентиген журтту баш кылдым.
Калмак болдум башында,
Өтмөк болдум көрдүңбү,
Элүү эки жашымда.
Кан чыгарып жайдырып,
Как Бээжиндин баткалда
Амаз окуп жатканда,
Алөөкөнүн Коңурбай
Аркасынан сайдырып,
Болоттун учу корс этип,
Бел сөөккө сынып калыптыр,
Оозу бүтүп жымыйып,
Ар жагы ылайлап дүмөк салыптыр».
Аласасы жетүүгө баатырга
Жакындашып калыптыр.
Баягы кайран жеңең Каныкей,
Касиети чын качып,
Канкору ооруп келгенин
Ошондо билбей калыптыр.
Бакай кан менен Каныкей
Айланып басып карайлап,
Ошондо алапайын таба албай,
Баякы асыл жеңең Каныкей
Алты торпок, төрт тайга
Сатып алган акболот,
Алеттен баатыр кетерде,
Далдап туруп жаранын
Оозуна тийип салды эле,
Баягы ойноп жаткан болотту
Колун салып жеңекең,
Ошону сууруп алды эле,
Сөөгүндө калган ал болот
Ойногон бойдон жетиптир,
Кыр аркада жан жүлүн
Такыр чирип кетиптир.
Кыл муруту чубалып,
Кылангар көзү кылайып,
Ошондо кымбат оору, мүшкүл иш!
Баягы желгенине жел жетпес,
Басканына мал жетпес,
Жалпак өркөч кара нар,
Башында алтын окто бар,
Манас кандын Желмаян
Чөгөрүп койду кашына.
Аккула окко учканда,
Коргошундай Манасты
Койбой алып көтөргөн,
Эр Коңурбай, сан калдай
Баатыр Манас көк жалың
Эңкейиштеп кууганда,
Жаш экенин билгизбей,
Бугудай мойнун бураган,
Кытайга кыргын салганда,
Бута бою аң келсе,
Буйдалбастан чураган,
Аркасы бийик, зээри бас,
Адырга салса оюбас,
Карачанын Сайкалы
Кагышып берген Буурул ат,
Санжыргалуу Сайкалдын
Тартууга берген Буурул ат
Баатырдын жакын байлап тушуна,
Байлап салса токтобойт,
Коё берсе оттобойт,
Айбан да болсо жаныбар
Ошондо айтайын десе тили жок,
Ошондо аза гана күтүп калыптыр.
Чыркырап ыйлап тура албай,
Кайран жеңең Каныкей
Аргынкандын Ажыбай
Айтып кеңеш салыптыр.
Ошондо бөдөнөдөй кайран көз
Бөлөк-бөлөк жаш кетип,
Карагаттай кайран көз
Камчы бою жаш кетип,
Аргынкандын Ажыбай
Арманын айтып турду эми:
«Ажыке, адырда жылкы ала баш,
Аргымак тулпар аралаш,
Ааламга кабар берүүчү,
Аркада эркек бала жаш.
Айкөлгө күйүп кетүүчү
Ага-ининин баары кас.
Зыйнатын мыктап кылууга
Аргын, кыргыз өзү баш,
Ааламга кабар чоң берип,
Кандарды жыйнап келүүгө
Аркада эркек бала жаш.
Ажыке, долоно саптуу айбалта,
Толгонтуп ийбей ким аштайт,
Тоодой болгон баатырдын көзү жумулса,
Муну тополоң кылбай ким баштайт?
Кара жаак айбалта,
Муну кармап колго ким илет,
Канымдын көзү жумулса,
Алакандай кайран эл
Муну капа кылбай ким билет?
Байгамбар чалыш баш аба,
Үзүлүп кеттим улачы,
Ажыке, чачылмак болдум жыйначы,
Өчмөк болдум тамызчы,
Ажыке, өлмөк болдум тиргизчи!
Алтымыш уруу тил билген,
Адамдан күлүк абакем,
Бейбагың гана тилин ала көр,
Кырк күнчүлүк жерде экен,
Урум деген элде экен,
Урумкан уулу Көкбөрү,
Аяшка кабар сала көр,
Ажыке, чабаганга бара көр.
Ажыке, жер үстүндө жети алп,
Баатырды чыр кылбастан коёлук,
Эркибиз менен бололук.
Баатыр ай, жетип жыйнап ала көр,
Төгөрөктүн төрт бурчун
Абаке, төптөп кабар сала көр,
Төрөңө жакын кан болсо,
Абаке, баарын жыйнап ала көр,
Медийнанын беш бурчу
Белгилеп кабар сала көр,
Манас менен бек достошкон кан болсо,
Баатыр ай, ошону жыйнап ала көр!
Касташып жүргөн кандарга
Ажыке, кайрылып кабар бербегин,
Маңдайдан орой жан чыкса,
Бакылдап тийип Ажыке,
Өкүлдөп элге тийүүчү,
Ажыке, өкүмүң шериң Манас жок.
Ажыке, Чет-Кайттын жолун чалбай кел,
Жесириң мүшкүл көрбөсүн,
Ажыке, жетинчи күндөн калбай кел!
Ашуунун белин чалбай кел,
Ажыке, Айкөлүң минтип жатканда,
Адамды мүшкүл тарттырбай,
Ажыке, алты күндөн калбай кел!
Көмүлбөй калса достуңду,
Кылганы жүргөн душмандар
Чогулушуп албасын,
Өлүктөн өчүн алчуудай,
Жол үстүнө сүйрөтүп,
Караң күн даңгыттарга салбасын!
Акылсыз аадан болгон журт
Ушинтип кегин албасын!
Ажыке, азыр гана уккун кебимди,
Таштай көрбө Алайга
Төштүк өңдүү бөрүңдү,
Унутпагын ылайым
Кабылан Кошой шериңди.
Астыга салса акжолтой,
Кошой кан, айдап жүрсө сан колдой,
Бадыша Кошой келсин де,
Баатырдын аманында көрсүн де.
Карача кандын кыз Сайкал,
Долуга кабар бере көр,
Ажыкан, Шайык - эки дөө,
Ошондой эрге кабар бере көр.
Ажыке, ай караңгы болгондо,
Түндү кандай кылабыз,
Асыл Айкөлдүн көзү жумулса,
Баатыр ай, күндү эмине кылабыз!?»
Ошондо Ажыбай туруп муну айтат:
«Макул болот, Каныкей,
Төгөрөктүн төрт бурчу
Төптөп кабар салайын,
Төрө Кошой, Төштүктү
Төрөнү жыйып алайын.
Белгилүү жердин беш бурчу
Бейлеп кабар салайын,
Белгилүүнүн баарысын
Бет алып, жыйнап алайын,
Тил алдым, долум, барайын!
Атышка минген Карткүрөң
Айбандан кары бул эле,
Чамбыл-Белде Жанаалы,
Карач - эки дөө,
Адамдан артык шум эле,
Ажыбайдын касташкан жоосу бул эле,
Карткүрөң минсем чалбасын,
Мени кашаттан карман албасын,
Өлтүрбөсүн өзүмдү,
Жалынсам укпай сөзүмдү,
Жана долу, Каныкей,
Чукубасын көзүмдү.
Жолуман байлап албасын,
Калкына кабар салбасын:
«Каны Манас барында,
Канчалык бүлүк салды», - деп,
Ушүнтүп өчүн албасын.
Мойнума кайыштан аркан бурбасын,
Кызыталак башка күн тууп,
Кыстап душман турганда,
Карткүрөң баспай турбасын.
Ашуусу катуу зоо келип,
Ошондон учуп өлүп жүрбөйүн,
Агыны катуу суу келип,
Каныкей балам, агып өлүм калбайын.
Ак бороон чыгып алдымдан,
Балам ай, тоңуп өлүп жүрбөйүн.
Агын дайра көп кечип,
Астымдагы Карткүрөң
Туягы мукур ит эле,
Ашуу, тоону көп ашып,
Көңүлү калган ит эле,
Каныкей балам, Буурулду берчи минейин,
Каныкей балам, Буулумду берчи киейин.
Ач албарс белге чалайын.
Кызыккан жоо беттешсе,
Өчүмдү гана минтип алайын.
Чыканактап уйку албай,
Чырым этип тынч албай,
Минтип кабар салайын,
(Аташкан Манас достума)
Баргын десең барайын.
Кара сурдун сулуусу,
Бусурмандын урдуусу,
Сенин тилиң алайын».
Ажыбай тилге кирген соң,
Тайбуурулду берүүгө,
Ошондо асыл жеңең Каныкей,
Көзүнөн жашын арталбай,
Алакчы дүйнө оңбой кал,
Же мурдунун суусун тарта албай,
Ичкелей басып төтөлөп,
Кайран катын Каныкей
Алып чыкты ордодон
Тайбуурулду жетелеп.
Ошондо, аяш экен Көкбөрү,
Ошондо, атайылап ат жазып,
Көкбөрүгө арманын айтып, кат жазып:
«Кечигип калса калды, - деп,
Келбей калса Көкбөрү,
Жанды кейитип эле шорго салды - деп.
Келбей койсо жан достум,
Ошондо аадандыгын билербиз,
Айтылымыш чын болсо,
Таңда макшар күнүндө,
Кара эшек эле кылып жүрөрбүз.
Масейилдин белинде,
Алай деген жеринде
Тогуз уулдун кенжеси,
Бир кудайдын мендеси,
Элемандын эр Төштүк,
Эзелки досту келсин де,
Достусу Манас кабылан
Тирүүсүндө көрсүн де,
Баатыр Чалкуйрук оозун бурсун де,
Кан Манас өтүп турганда,
Зыйнатына турсун де.
Ажыке, төрө Төштүк каныңа айт,
Төрө Манас оору - деп,
Төмөнкү журттун баарына айт.
Даанышман жакшы молдого айт,
Доорон алчу бакырга айт,
Жетпей жүргөн жесирге айт,
Чокой кийген мискинге айт,
Өлгөн жан тирүү калабы,
Бадышамын жер жүзүнө бир билинсин сабагы,
Тоюнсун бечара, мискин тамагы.
Арканы бар бутуңда,
Боолуу келсин бул жерге,
Дүнүйөсүн алдырган
Көк жалга доолуу келсин бул жерге.
Иш кыла албай тим калган
Кары келсин бул жерге,
Кожо, молдо, дубана
Баары келсин бул жерге.
Атасынан айрылган
Артыкча жетим бир болгон,
Дагы келсин бул жерге,
Дооранына баатырга
Миң карача төө берем,
Зыйнатына баатырга
Миң кара кашка бээ берем.
Калкка жеткен канатым,
Кан Көкөтөй ашынан
Артык кылам санатын».
Какшап айтып кабыштап,
Чабаганын баякы
Ажыбайга табыштап,
Буурулду минип булкунтуп,
Эри өлгөндөй жулкунтуп,
Бурулбай жүрдү Ажыбай.
Астындагы мингени Кан Манастын Буурулу,
Колундагы алганы Алакеңдин болоту,
Жердин түбү Желпиниш
Барганы кетти Ажыбай,
Жетиги Манас кан оору болгон соң,
Жер үстүнө кабарды
Салганы кетти Ажыбай.
Эңкейишке киргенде
Эр Манастын Буурулу
Эликтей буту сайылып,
Адырдуу жерге барганда,
Жал-куйругу жайылып,
Эңкейишке киргенде
Таманы жерге тарсылдап,
Кара болот ооздук
Көмөкөйдө карсылдап,
Араандай оозу ачылып,
Кан аралаш ак көбүк
Омуроого чачылып,
Баскан жери быркырап,
Чоң казандай даңканы
Ажыбайдын төбөсүндө чыркырап,
Учкан куш менен жарышып,
Окоро түйгөн ак тизгин
Кош колдо гана карышып,
Көкүлүн көккө ыргытып,
Туягын жерге мылгытып,
Ооздугун каккылап,
Тал жибектей куйругун
Чаткаякка каккылап,
Аргынкандын Ажыбай
Тайбуурулду мингенде
Көрүнгөндө көрүнүп,
Көрүнбөгөн баткалда
Көк түтүн болуп бөлүнүп,
Караңгы жайга бактырып,
Башына үкү тактырып,
Бугудай мойнун бураган,
Бута бою аң келсе,
Бурулбастан чураган.
Буудандыгын билгенде,
Буттап алтын зер берип,
Төмөнкү Букардын каны сураган.
Сураганга бербеген,
Бермек турсун бууданга,
Бейдаарат киши минбеген.
Кумга тууп, ташка өскөн,
Кайыптан бөлөк башка өскөн.
Энеси чөлдүн тобурчак
Атасы тоонун туу чунак,
Калбыр өпкө, жез билек,
Кара байыр казанат.
Кайыптан чындап жалгашкан,
Талыктырып Сайкалды
Тартууга алган Буурул ат,
Эзилген досту кыз Сайкал,
Энчиге берген Буурул ат.
«Эрмек кылып баласы
Ээ болуп минип жүрсүн», - деп,
Энчиге келген Буурул ат.
Талас менен кең Кырым
Кырк күнчүлүк жер экен,
Талыкпай жүрүп Ажыбай
Төгөрөктүн бурчуна
Кабар берген кези экен.
Урумкан уулу Көкбөрү,
Уйкудан чочуп ойгонуп,
Оң жагына толгонуп,
Шашып амаз окунуп,
Кууказыкты токунуп,
Колун сууга малынып,
Кол дааратын алынып,
Кудуретке жалынып,
Курдашы досту Манасты
Куп келтире сагынып,
Келгендерден кеп угуп,
Кырк эки сан кол менен
Бээжин кетти - деп угуп,
Алек болуп Көкбөрү:
«Ажалым жетсе өлөм, - деп,
Өлбөй тирүү бир болсо,
Достум Манас көк жалга
Кол алышып келем», - деп,
Карача кандын Күлнары
Көкбөрүнүн катыны,
Адамдан артык акылы,
Караңгы эмес, түн экен,
Өзү кереметтүү күң экен.
Кара сурдун сулуусу,
Катындардын мыктуусу:
«Акыреттик дос Манастын
Акыры жүзүн көрөм, - деп,
Өлүп калса Манаска
Куран окуп келем, - деп,
Жаман болсо Каныкей
Аяшка үзүр айтам, - деп,
Эгерде аман ал болсо,
Эркек бала Семетей
Жентектеп кайра тартам», - деп,
Сары дилде, ак күмүш
Билге жүктөп алыптыр,
Талыкпай эчен жол тартып,
Манасты көздөй Көкбөрү
Сапар тартып калыптыр.
Сапарына аралаш,
Аргындын уулу Ажыбай
Арбуудан менен булкунтуп,
Урумкан уулу Көкбөрү
Астынан утуру барыптыр.
Карыз саламын айтышып,
Көкбөрү карап турбады,
Ажыбайды көргөндө,
Көк жалдын баарын сурады.
«Жылгындуу өзөн кең Талас,
Жериң эсен жатабы?
Жыргалдуу кыргыз, көп аргын,
Элиң эсен жатабы?
Алты шердин кенжеси,
Кудайдын сүйгөн мендеси,
Айкөлүм Манас кабылан,
Шериңиз эсен жатабы?
Караңгыда көз тапкан,
Капылет жерде сөз тапкан,
Астыга салса акжолтой,
Айдап жүрсө сан колдой,
Көк сүлөөсүн бөрк кийип,
Көк ала калкан ойногон,
Башын бар алтынга бөлөгөн,
Аягын чылк күмүшкө жөлөгөн,
Журт булбулу кан Бакай,
Бегиң эсен жатабы?
Кара динден ак болгон,
Кытайдан качып жат болгон,
Кан Азиздин көк жалы,
Алакең эсен жатабы?
Алышса адамдын алы жетпеген,
Бөрүнүн тиши өтпөгөн,
Ойгуттардын кырааны,
Акбалтайдын Чубагы
Шериң эсен жатабы?
Жекени белге курчаган
Жети түмөн кол келсе,
Жеке аралап кол салган.
Кара болот кыргагы,
Кан Манастын Сыргагы,
Жашың эсен жатабы?
Кырктын башы Кыргыл чал,
Карың аман бар бекен?
Ырамандын Ырчы уулу
Баарың аман бар бекен?
Суу ич десе уу ичкен,
Бөрк ал десе баш кескен,
Кан төк десе жин төккөн,
Сунгандан кайра тартпаган,
Сумсайганын жазбаган,
Октон кайра тартпаган,
Өлүмдөн кайра тартпаган,
Жоо келсе кайра качпаган,
Манас кандын кырааны,
Чоролор эсен бар бекен?
Көргөн-туйган калайык,
Баары эсен бар бекен?
Аяш эне Чыйырды
Кары эсен бар бекен?
Эр Манастын өлгөндө көргөн чунагы,
Аты эр Семетей коюлган
Чырагы гана эсен бар бекен?»
Анда Ажыбай муну айтат:
«Кайран дос, калайык аман, кан аман,
Ушу кезде капа болуп биз калдык,
Калың журттун баары аман.
Азирет баспас Бээжинге
Абайлап чалгын чалдырдык,
Асылдардын баарысын
Чоң-Бээжинге алдырдык.
Кызыр тийбес Бээжинге
Кыңынан кирип чалдырып,
Кылганы экен Алданын,
Кыйындардын баарысын
Кытайга белек алдырып.
Керилген эчен кан өлүп,
Ал Бээжинге кез болгон жандын баары өлүп,
Аккула окко учуруп,
Алмамбет шейит кечирип,
Бээжинге кирип кайрылып,
Белине таңуу кайраны
Бек Чубактан айрылып,
Музбурчак, Көкчө кан өлдү,
Мээнеттүү Бээжин жер экен,
Бейжайлуу кытай эл экен,
Кез болгон жандын баары өлүп,
Достуңуз Манас кабылан
Кээде тилге келе алса,
Кээде тилге келе албайт.
Жан бирге Манас достуңуз
Дүпө-дүпө жөтөлөт,
Жаздыктан башын көтөрөт.
Өйдө болуп: «Өө!» - десе,
Кабыландын оозунан
Өжөк-өжөк кан кетет.
Тарса-тарса жөтөлөт,
Жаздыктан башын көтөрөт,
Козголуп туруп: «Аа!» - десе,
Күрөк-күрөк кан кетет,
Күндө ыйлап чыркырап,
Аяшың Каныкейден ал кетет.
Кыл муруту шыйпайып,
Кыямат көздөй алактайт.
Кандардын ызаат кылган аты, - деп,
Кайран долу Каныкей,
Мынакей, сизге арнап берген каты», - деп,
Алакандай кат экен,
Катын алып караса,
Кан Көкбөрү аты экен.
«Күндүзүндө тынч албай,
Түн ичинде уйку албай,
Кыстоо түштү кыйын иш,
Кысталып түштү мүшкүл иш.
Күндөп-түндөп келсин, - деп,
Мубарек Манас достусун
Тирүүсүндө көрсүн», - деп,
Каныкейдин каты экен,
Кан Бакайдын аты экен.
Ошол катты көргөндө,
Көкбөрүнүн уулу эле,
Кудайдын сүйгөн кулу эле.
Адырмактын булагы,
Көкбөрүнүн өлгөндө көргөн эмеспи
Коёнаалы чырагы:
«Аяш атам Манасты
Колум менен көмөм, - деп,
Көкөтөйдүн ашынан,
Көбүрөөк өйдө иш кылып,
Зыйнат менен көмөм, - деп,
Белимди бекем бууйм, - деп,
Бээжиндеги кытайдан
Аяш атам Манастын
Бегирээк кунун кууйм, - деп,
Зыйнатына турам, - деп,
Сырттан аяш атама
Өзүм кызмат кылам, - деп,
Кас санаган жан болсо,
Төбөсүнөн басам, - деп,
Тил албаган кан болсо,
Төрт түлүгүн чачам, - деп,
Тил албаган жан болсо,
Тийип, союп бээсин,
Жайната муштап мээсин,
Жаман уруп ээсин,
Чыгарайын ушунтүп,
Капкайдагы кээсин.
Тил албаган кан болсо,
Буласын булап алайын,
Бул атамдын зыйнаты,
Өзүм калбай барайын!»
Коёнаалы, Көкбөрү
Кошо жүрдү Таласка,
Көрүнүшмөк болду эми,
Султаны көк жал Манаска.
Масейилди жердеген,
Баарыдан мыктуу эр деген,
Күрүчүн күздүк айдаган,
Катылган тирүү калбаган,
Тогуз уулдун кенжеси,
Жараткандын мендеси,
Элемандын эр Төштүк,
Коёнаалы берениң,
Боо кабар салды - дейт,
Койбой жатып көйкашка,
Элемандын Төштүгүн
Минтип айдап алды - дейт.
Катагандын кан Кошой,
Калк атасы карыя,
Өзү шай колдогон олуя,
Эсепсиз кара капырдын
Эшигин ачкан кан Кошой,
Эрикпес кара капырдын
Төрүн баскан эр Кошой,
Кара кындуу болотун
Көөлөп жүргөн эр Кошой,
Капырга казат көп кылып,
Жөөлөп жүргөн эр Кошой.
Калайык көөнүн оорутпай,
Алакандай бусурман
Ээлеп жүргөн эр Кошой.
Кытайдын кызыл алтынын,
Артып алган эр Кошой.
Айкожонун Билерик
Кытайга түшүп кеткенде,
Кыргын салып кытайга,
Тартып алган эр Кошой.
Алагай көзү чолпондой,
Ай кулагы калкандай,
Батасы журтту байыткан,
Байкаган жанды жарыткан,
Кабыланды токуган,
Мекеде беш жыл окуган,
Олуя чалдан бата алган,
Кары Кошой аталган.
Мысыр менен Багдаттан
Мындан беш жыл окуган.
Кожосандан бата алган,
Кабылан Кошой атанган.
Жер жүзүнө кабарды
Чогуу бойдон салыптыр,
Катагандын кан Кошой
Карып келген чагында:
«Каның жаман болду», - деп,
Коёнаалы чунагың,
Катагандын кан Кошой
Кайгыртып айдап алыптыр.
Анжыяндын ала чапан Айкожо,
Аяш атам Манастын
Жаназага тургун - деп,
Аны айдап алды эми.
Ар жагында кырк эшен
Кырк эшенге барды эмн,
Кырк эшендин баарына
Кыйындан кабар салды эми.
Кысталып сыпаа сөз айтып,
Кырк эшенге барды эми:
«Аяш атам Манастын
Ызаатына туруп бер,
Артыкчасы кырк эшен,
Кызматыңды кылып бер,
Аяш атам Манастын
Дооранына туруп бер.
Жүр, кырк эшен, барып бер,
Менин тилим алып бер,
Көңүлүңдү жай кылам,
Кырк эшен, сени бай кылам.
Чыйырчыктай Сарала
Аладан байлайм бир миңди,
Билериктүү минилбес,
Курдан байлайм бир миңди,
Кара байыр казанат
Мындан байлайм бир миңди.
Аяш атам Манаска
Барып куран окусаң,
Миң карача төө берем,
Миң кара кашка бээ берем».
Чаначтай мурду дардактап,
Кырк эшен болбой койду барбактап:
«Манасың, бачагар киши болуучу,
Манасың, кызагар киши болуучу,
Манасың, Коконго кордук салуучу,
Манасың бизди сабаган,
Илекини талаган.
Манасыңа барбайбыз,
Сиздин тилди албайбыз!
Жумушубуз бар, тыйын бар,
Бизде таба турган буюм бар.
Эригип келсек жатабыз,
Тамеки биттеп жатабыз» Деп, ошондо муну айтып,
Болбой койду кырк эшен.
«Манастан көрсөң кордукту,
Менден көргүн чоңдукту,
Казамын калың оруңду,
Атаңдын көрү, кырк эшен,
Азыр кайнатам сенин шоруңду.
Чиемин түрдүү сызыкты,
Кырк эшен, сага кыламын
Азыр киши кылгыс кызыкты!»
Ошондо Коёнаалы чунак кул,
Кара жаак ак камчы
Кармай калып имерди,
Астында турган кырк эшен
Карсылдатып жиберди.
Кырк эшен качты жорголоп,
Баралык деп барбактап,
Баарысы тамекиге корголоп,
Кырк эшендин баарысы,
Басып качып жорголоп,
Мойнуна каны шорголоп,
Басканына мал жетпейт,
Кырк эшендин баарысы
Желишине жел жетпейт.
Куран окуур адамды
Шайлап келген кези экен,
Курутуп, сабап кембайлап,
Айдап келген кези экен.
Үй көтөрүп Таласка,
Баягы көргөнү келген дөөлөргө
Көргөзбөй султан Манасты,
Ойрон катын Каныкей,
Олоңдой болгон кайран чач
Төбөгө кынап түйүптүр,
Эсил жеңең Каныкей
Аркада эркек бала жаш,
Ага-ининин баары кас,
Ошондо эл башкарып жүрүптүр.
Көңүлгө батпай көп санаа,
Көк жал жеңең Каныкей
Көзүнүн жашы он талаа,
Санаасы жаман бөлүнүп,
Көзүнүн жашы төгүлүп:
«Айкөлдү кудай алар, - деп,
Ааламдан артык кайран шер,
Белгисиз болуп калар», - деп,
Алты жүз атан комдотуп,
Арканын мыктап оңдотуп,
Анжыяндын ар жагы
Намангендин туурасы,
Кокон кандын колтугу,
Күл майдамды чалдырып,
Күл ботонун топурак
Кире менен алдырып,
Чоң челекке чалдырып,
Эчки жүнүн септирип,
Уйдун жүнүн коштуруп,
Аксакалдын баласы,
Аралбайдай балбан сарт,
Алтымыш балбан кетменкор
Ылайын ошо тептирип:
«Алты миң эркеч бергин», - деп,
Аргынга алым салды эле,
Эркеч турмак таш бербей,
Аргын көчтү бир жайга.
«Жети миң эркеч бергин», - деп,
Кыргызга алым салды эле,
Эркеч турмак бок бербей,
Кыргыз көчтү бир жайга.
Баш бербей кыргыз турганда,
Каны өлгөндө дагы өлүп,
Калган экен кызыталак
Баякы калың журттун баары өлүп,
Болбосо эркечи кемчил эл беле,
Асылың Манас кабылан
Болбосо аяна турган шер беле.
Айласын таппай чыркырап,
Асыл жеңең Каныкей
Ыйлап турса буркурап,
(Бүгүн көргөн эртең жок,
Чиркин ушундай экен дүйнө шок.)
Тизесин жерге бүгүлтүп,
Баягы Коёнаалы берениң
Айдап кирди Таласка
Кырк эшенди жүгүртүп.
Жүргөнүнөн чаң чыгат,
Коёнаалы чунактын
Алыстан даңкын уккан соң,
Аргын журттан жан чыгат.
Айтканына көндү - дейт,
Алым салган эркечин,
Аргын айдап берди - дейт,
Салыгына көндү - дейт,
Ал баладан корккондон,
Кыргыз айдап берди - дейт.
Баякы кайран катын Каныкей
Жети миң эркеч бир кырып,
Кыш бышырып бек салды:
«Жети кылым өткүчө,
Жетигимдин күмбөзү,
Бузулбай турсун», - деп салды.
Алты миң эркеч бир кырып,
Кыш кайнатып бек салды,
«Алты кылым өткөнчө,
Айкөлүмдүн күмбөзү
Бузулбай турсун», - деп салды.
Кең Мекеде Супкожо,
Супкожону алдырды.
Ичине кыял ойдуруп,
Манастан калган аңгеме
Чоң сүрөтүн салдырды.
«Чоңойсо жетим келер, - деп,
Атасынын эрдигин
Өлбөсө бала билер, - деп,
Атакем Манас экен, - деп,
Акыры бала билер, - деп,
Кара бет энесинин кылганын
Кулунум көсөр болбосо билер », деп
Күмбөздүн оозу жагынан,
Бакыбай, Дуулат - эки кан
Аны тартты сүрөткө,
Алөөкө кан, Азизкан
Аны тартты сүрөткө,
Бээжинде болгон мунарык
Жолду тартып сүрөткө,
Мээнетти тарткан калың кол,
Колду тартып сүрөткө.
Аккуланы мингизип,
Аколпок тонду кийгизип,
Асмандан түшкөн Зулпукор
Билекке кынай чалдырып,
Кайнаган кара капырга
Качырып кыргын салдырып,
Алысыраак капырды
Айза менен кулатып,
Боз ала желек, кызыл туу
Кан Бакайга карматып,
Айгайлатып кытайды,
Кабылан Манас канына
Айдатып, аны тартып сүрөткө.
Көк ырапыс тон кийген,
Көгала сындуу ат минген,
Узун бойлуу, кең далы,
Акбалтайдын Чубагы
Кытайга кыргын салдырып,
Калмактардын Жолоюн
Кан Чубакка сайдырып,
Аны тарткан сүрөткө.
Анын бир жак жагында,
Көкчебич өңдүү ат минген,
Кыл куйругун чарт түйгөн,
Кызыл чырай, ур жүздүү
Жекене белге курчанган,
Жети сан кара кол келсе,
Желбегей кирип кол салган,
Кан ичпей кайра тартпаган,
Өлүмдөн эгер кайтпаган,
Кечээ Каканчылуу Бээжинди
Камап айдап барганда,
Какайлатып кытайды
Сабап айдап барганда,
Айзалашып топ бузган,
Жыйырма бир чагында
Казасы жетип окко учкан,
Улак кандын Сыргагы,
Кан Манастын чунагы
Аны тартып сүрөткө.
Ай Сарала ат минип,
Алтын кемер курчанган,
Айдай бетин нур чалган,
Күмүш кемер курчанган,
Күндөй бетин нур чалган,
Кечээ сары талдан сайдырган,
Талы калган Бээжинде,
Сары алтындан жасаган
Тагы калган Бээжинде,
Алтын тагын май кылып:
«Азыркы динге кирбейт», - деп,
Атасы Азизканды жай кылып.
Күмүш тагын кан кылып:
«Күнөөсү артык экен», - деп,
Агасы Күн Жаң-Жуңду жай кылып,
Кара динден ак болгон,
Капырдан качып жат болгон.
Алтын айдар, чок белбоо,
Азизкандын жалгызы
Аны тартып сүрөткө.
Кырктын башы Кыргыл чал
Кыялы жакшы кан Шууту,
Элди тартып сүрөткө.
Баягы байкуш катын Каныкей
Жалгыз жанга билинбей,
Бир адамга көрүнбөй,
Желпиниш, Урум элинен
Жетимиш балбан алдырды:
«Ачык көсөм асылды,
Көрүн ачып алат, - деп,
Жол үстүнө сүйрөтүп,
Даңгыттарга жарат, - деп,
Кыйшык гана жүргөн душмандар
Моминтип гана өчүн алат», - деп,
Эчкиликтин кара зоо,
Мелбилдеген үлкөн тоо,
Мом темирден мүлк берип,
Болоттон кетмен курч берип,
Зоонун бетин ачтырып,
Манастын гана жайын каздырып,
Ооз жагын жасатып,
Жалгыз киши баткандай,
Ар жак жагын көөлөтүп,
Алты миң гана кой баткандай:
«Үстү түшүп кетет», - деп,
Сексен гана уруу жагына
Алтындап түркүк орнотуп:
«Ичи жарык жатсын, - деп,
Жакут таштан жардырып,
Сексен уруу жерине
Чырак кылып салдырып.
«Ичи чирип кетет», - деп,
Кайран жеңең Каныкей
Арсландыгын билгизип,
Мом темирлеп буздуруп,
Эптүүлүгүн билгизип,
Үстүнөн аккан кара суу,
Ичи менен жүргүзүп,
Алтындан жаткыч салдырып,
Үстүнө суптан жаптырып:
«Асты чирип кетет», - деп,
Арчанын күлүн төктүрүп,
Бир адамга билгизбей,
Жаңгыз жанга туйгузбай,
Алты арамга көргөзбөй,
Акыры журтка чап кылбай,
Багып жатты Манасты,
Шегин билген жан болсо,
Алдап жеңең жайлады,
Ооруп жаткан Манастын
Сарамжал мүлкүн камдады,
Өлгөн баатырда кенедей арман калбады.
Ошондо долу Каныкей
Үзүлгөнүн улады,
Чачылганын жыйнады,
Көзүнүн жашын тыйбады,
Сары алтын дилде кымбатты
Зыйнатына жыйнады,
Дин бусурман ыслам
Капаланып ыйлады,
Ыйлай турган себеби,
Кабылан диндин жөлөгү.
Бел байласа кайран шер,
Бели Манас эмеспи,
Бек кысталып иш көрсө,
Бейпай кылбай ошону
Бакчу Манас эмеспи,
Жердин жүзүн тим койбой,
Чалган Манас эмеспи.
Каарынан жан чыгып,
Калың журтка баш болуп,
Калган Манас эмеспи.
Кыр жагында кытайды
Кырган Манас эмеспи.
Ар кылганы Алдага
Жаккан Манас эмеспи,
Аргын менен кыргызды
Жел чыгарбай ар кайда
Баккан Манас эмеспи.
Телегейи тең эле,
Ичи кең дарыя-көл эле,
Өзүн Шай колдогон шер эле.
Аалам журтка бой бербес,
Арслан Манас эр эле,
Артыкча оору бир болуп,
Көк жалың алекти салды дегеле.
Кыл муруту шыйпайып,
Кыямат көздөй жол тартып,
Кыйындап оору болду эми.
Жаздыкта Манас жатканда,
Жапаны жалгыз Каныкей долу тартканда,
Кабар берди канына,
Жаман мүшкүл күн болду
Калайыктын баарына,
Кабар берип жиберди
Карача кандын шаарына.
Карткүрөң менен ойнотуп,
Арадан эчен жол жүрүп,
Ат аябай мол жүрүп,
Күндүзүндө тынч албай,
Түн ичинде уйку албай,
Карткүрөңдү чалдырбай,
Жамбаштап уйку кандырбай,
Чыканактап тынч албай,
Чырым этип уйку албай,
Карачанын Сайкалга
Кан Ажыбай барды эле.
Кан Ажыбай келгенин,
Кабарга койгон миң жигит,
Кадуудан көрө калды эле,
Карачанын Сайкалга
Катуу кабар салды эле.
Бу кабарды уккан соң,
Ордосунан оолугуп,
Ойгуттун каны чыкты эми,
Оңурайган кара сарт,
Ажыбай келип калганын
Кайраның Сайкал укту эми.
Угуп, чыдап тура албай,
Олоңдой болгон кайран чач
Төбөгө кынай түйдү эми,
Ок өтпөс темир калканын
Башына баса кийди эми.
Алтын жаак айбалта
Адамдын жанын чыгарган,
Ажыдаардын уусуна
Алты бөлүп сугарган,
Шилтегенде кызарган
Чабышкан жоого киргенде
Аркан бою узарган,
Алтын жаак айбалта
Билекке кынап чалды эми,
Кынынан сууруп кыйкырып,
Кылычты колго алды эми,
Карачанын кан Сайкал
Кайра кудай эми уруп,
Каарданып алды эми.
Каарына жан турбай,
Оозунан өртү төгүлүп,
Карачанын Сайкалы
Опол-тоодой көрүнүп,
Көргөндүн көөнү бөлүнүп,
Карачанын Сайкалы
Оң далысы кең экен,
Ургаачы айыбы болбосо,
Кылымды кырар эр экен.
Урунарга тоо таппай,
Урушарга жоо таппай,
Тиштээрине таш таппай,
Кесээрине баш таппай,
Сары конуш бел таппай,
Сайыша турган эр таппай,
Касаба колдо калкылдап,
Кара болот сыр найза
Оң колунда жаркылдап,
Опол-тоодой көрүнүп,
Аргынкандын Ажыбай
Кан Сайкалды көргөндө,
Көөнү жаман бөлүнүп,
Кан Ажыбай чечен кул
Карткүрөң оозун бурду эми,
Каарына чыдабай,
Ушу кепти кылды эми,
Манас жаман болгонун
Маанисин айтып турду эми.
Карачанын Сайкалы
Касиеттүү жан эле:
«Кан Манас оору болуптур,
Кырк күнү зыйнат кылам», - деп,
Сиздин убадаңыз бар эле.
Ооруп жатат кабылан,
Касиеттүү жан эле
Кыл муруту кыйшайып,
Кымбат түштү башына.
«Дегениме көнсүн, - дейт,
Азыраак мойнун бурсун, - дейт,
Акыреттик болуштук,
Аркада эркек балам жаш
Менин зыйнатыма турсун, - дейт,
Эл башкарып, журт бийлеп,
Кызматым өзү кылсын, - дейт,
Келбей койсо Сайкалдын
Жалганчысын билем, - дейт,
Айтылымыш чын болсо,
Келбей калса Сайкалды
Таңда макшар болгондо
Кара эшек кылып жүрөм, - дейт.
Калбай келсин деди эле.
Аманат айткан сөзү ушул,
Асылым Сайкал кутулдум,
Айкөлүм Манас кеби ушу».
Ажыбай мындай деген соң,
Ачуусу келди Сайкалдын:
«Кызыталак Ажыбай,
Кыйшаңдатпа кебиңди,
Бүктөймүн сенин белиңди,
Өлтүрөм сенин өзүңдү,
Чукуйм бир жак көзүңдү.
Сарт Ажыбай - жинди кул,
Атыңдын оозун тарта бар:
«Сабап салды Сайкал», - деп,
Манасыңа айта бер!
Ойлосоң боло, Ажыбай,
Оролмо тоонун урчуктан,
Оңурайган тумшуктан,
Ойрон Манас бетинде,
Кырк чоросу четинде,
Жамгырдай кылып жаа тартып,
Жабылып кирип келгенде,
Сыр найза колго алгамын,
Сырттаның Манас шериңди
Ошондо көмө сайгамын.
Кырк чоросун кыйратып,
Алмамбеттен башкасын
Ошондо байлап алгамын.
Бир жол эмес Манасты
Алты жол көмө сайгамын.
Адырга жаккан куюн от
Отунсунуп калыптыр,
Жаңгыз жол мени сайганга
Алакөөдөн Манасың
Мени катынсынып алыптыр.
Айры өркөчтүү төө союп,
Ашкере ике кыйгансып,
Мени катынсынып калыптыр.
You have read 1 text from Kyrgyz literature.
Next - Манас - Саякбай Каралаев - 61
  • Parts
  • Манас - Саякбай Каралаев - 01
    Total number of words is 3804
    Total number of unique words is 2314
    23.7 of words are in the 2000 most common words
    34.0 of words are in the 5000 most common words
    39.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 02
    Total number of words is 4271
    Total number of unique words is 1930
    28.5 of words are in the 2000 most common words
    41.5 of words are in the 5000 most common words
    49.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 03
    Total number of words is 4421
    Total number of unique words is 2034
    29.2 of words are in the 2000 most common words
    43.0 of words are in the 5000 most common words
    49.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 04
    Total number of words is 4433
    Total number of unique words is 1963
    29.2 of words are in the 2000 most common words
    43.5 of words are in the 5000 most common words
    50.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 05
    Total number of words is 4426
    Total number of unique words is 1960
    30.8 of words are in the 2000 most common words
    43.3 of words are in the 5000 most common words
    50.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 06
    Total number of words is 4422
    Total number of unique words is 1967
    30.8 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    50.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 07
    Total number of words is 4220
    Total number of unique words is 2003
    28.7 of words are in the 2000 most common words
    42.2 of words are in the 5000 most common words
    49.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 08
    Total number of words is 4325
    Total number of unique words is 1963
    29.2 of words are in the 2000 most common words
    41.6 of words are in the 5000 most common words
    49.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 09
    Total number of words is 4303
    Total number of unique words is 1910
    29.5 of words are in the 2000 most common words
    41.8 of words are in the 5000 most common words
    49.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 10
    Total number of words is 4339
    Total number of unique words is 2073
    29.5 of words are in the 2000 most common words
    42.9 of words are in the 5000 most common words
    49.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 11
    Total number of words is 4328
    Total number of unique words is 2015
    28.5 of words are in the 2000 most common words
    43.6 of words are in the 5000 most common words
    49.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 12
    Total number of words is 4299
    Total number of unique words is 2055
    28.2 of words are in the 2000 most common words
    41.9 of words are in the 5000 most common words
    49.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 13
    Total number of words is 4336
    Total number of unique words is 2058
    29.4 of words are in the 2000 most common words
    43.2 of words are in the 5000 most common words
    50.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 14
    Total number of words is 4308
    Total number of unique words is 2013
    29.6 of words are in the 2000 most common words
    43.6 of words are in the 5000 most common words
    50.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 15
    Total number of words is 4207
    Total number of unique words is 1966
    28.5 of words are in the 2000 most common words
    41.7 of words are in the 5000 most common words
    49.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 16
    Total number of words is 4276
    Total number of unique words is 2079
    28.2 of words are in the 2000 most common words
    41.9 of words are in the 5000 most common words
    49.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 17
    Total number of words is 4253
    Total number of unique words is 1966
    29.4 of words are in the 2000 most common words
    42.8 of words are in the 5000 most common words
    50.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 18
    Total number of words is 4333
    Total number of unique words is 2026
    29.2 of words are in the 2000 most common words
    42.0 of words are in the 5000 most common words
    49.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 19
    Total number of words is 4259
    Total number of unique words is 2063
    28.2 of words are in the 2000 most common words
    42.1 of words are in the 5000 most common words
    50.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 20
    Total number of words is 4321
    Total number of unique words is 2181
    28.3 of words are in the 2000 most common words
    41.5 of words are in the 5000 most common words
    49.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 21
    Total number of words is 4372
    Total number of unique words is 2102
    30.4 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    51.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 22
    Total number of words is 4266
    Total number of unique words is 2082
    27.9 of words are in the 2000 most common words
    41.8 of words are in the 5000 most common words
    48.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 23
    Total number of words is 4406
    Total number of unique words is 2039
    28.9 of words are in the 2000 most common words
    42.9 of words are in the 5000 most common words
    48.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 24
    Total number of words is 4326
    Total number of unique words is 2104
    29.0 of words are in the 2000 most common words
    41.5 of words are in the 5000 most common words
    48.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 25
    Total number of words is 4350
    Total number of unique words is 2111
    29.4 of words are in the 2000 most common words
    42.6 of words are in the 5000 most common words
    49.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 26
    Total number of words is 4282
    Total number of unique words is 2015
    30.4 of words are in the 2000 most common words
    44.3 of words are in the 5000 most common words
    51.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 27
    Total number of words is 4376
    Total number of unique words is 2077
    30.1 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    49.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 28
    Total number of words is 4323
    Total number of unique words is 2069
    28.8 of words are in the 2000 most common words
    42.1 of words are in the 5000 most common words
    49.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 29
    Total number of words is 4329
    Total number of unique words is 2142
    29.4 of words are in the 2000 most common words
    42.7 of words are in the 5000 most common words
    49.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 30
    Total number of words is 4371
    Total number of unique words is 2084
    29.8 of words are in the 2000 most common words
    44.8 of words are in the 5000 most common words
    51.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 31
    Total number of words is 4396
    Total number of unique words is 2020
    29.3 of words are in the 2000 most common words
    42.6 of words are in the 5000 most common words
    49.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 32
    Total number of words is 4341
    Total number of unique words is 2062
    30.4 of words are in the 2000 most common words
    44.7 of words are in the 5000 most common words
    51.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 33
    Total number of words is 4404
    Total number of unique words is 2036
    30.1 of words are in the 2000 most common words
    45.1 of words are in the 5000 most common words
    51.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 34
    Total number of words is 4353
    Total number of unique words is 2026
    30.6 of words are in the 2000 most common words
    44.8 of words are in the 5000 most common words
    52.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 35
    Total number of words is 4286
    Total number of unique words is 2103
    29.0 of words are in the 2000 most common words
    43.4 of words are in the 5000 most common words
    50.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 36
    Total number of words is 4323
    Total number of unique words is 2052
    29.7 of words are in the 2000 most common words
    42.8 of words are in the 5000 most common words
    50.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 37
    Total number of words is 4223
    Total number of unique words is 1945
    30.0 of words are in the 2000 most common words
    44.3 of words are in the 5000 most common words
    51.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 38
    Total number of words is 4282
    Total number of unique words is 2041
    29.1 of words are in the 2000 most common words
    42.6 of words are in the 5000 most common words
    50.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 39
    Total number of words is 4329
    Total number of unique words is 2195
    29.6 of words are in the 2000 most common words
    42.9 of words are in the 5000 most common words
    49.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 40
    Total number of words is 4239
    Total number of unique words is 2155
    29.7 of words are in the 2000 most common words
    43.1 of words are in the 5000 most common words
    50.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 41
    Total number of words is 4267
    Total number of unique words is 2021
    30.3 of words are in the 2000 most common words
    43.8 of words are in the 5000 most common words
    52.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 42
    Total number of words is 4206
    Total number of unique words is 1949
    31.5 of words are in the 2000 most common words
    45.5 of words are in the 5000 most common words
    53.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 43
    Total number of words is 4220
    Total number of unique words is 1867
    30.9 of words are in the 2000 most common words
    44.7 of words are in the 5000 most common words
    52.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 44
    Total number of words is 4270
    Total number of unique words is 1845
    32.1 of words are in the 2000 most common words
    46.8 of words are in the 5000 most common words
    54.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 45
    Total number of words is 4301
    Total number of unique words is 2054
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    45.7 of words are in the 5000 most common words
    52.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 46
    Total number of words is 4312
    Total number of unique words is 1850
    32.0 of words are in the 2000 most common words
    46.1 of words are in the 5000 most common words
    54.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 47
    Total number of words is 4258
    Total number of unique words is 1900
    32.0 of words are in the 2000 most common words
    45.8 of words are in the 5000 most common words
    53.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 48
    Total number of words is 4312
    Total number of unique words is 2041
    31.8 of words are in the 2000 most common words
    45.4 of words are in the 5000 most common words
    52.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 49
    Total number of words is 4302
    Total number of unique words is 2099
    29.7 of words are in the 2000 most common words
    43.8 of words are in the 5000 most common words
    51.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 50
    Total number of words is 4262
    Total number of unique words is 2034
    31.3 of words are in the 2000 most common words
    45.6 of words are in the 5000 most common words
    52.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 51
    Total number of words is 4271
    Total number of unique words is 1872
    30.8 of words are in the 2000 most common words
    46.0 of words are in the 5000 most common words
    53.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 52
    Total number of words is 4229
    Total number of unique words is 1722
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    45.8 of words are in the 5000 most common words
    54.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 53
    Total number of words is 4223
    Total number of unique words is 1767
    31.4 of words are in the 2000 most common words
    44.1 of words are in the 5000 most common words
    52.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 54
    Total number of words is 4266
    Total number of unique words is 1825
    32.6 of words are in the 2000 most common words
    47.4 of words are in the 5000 most common words
    54.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 55
    Total number of words is 4290
    Total number of unique words is 1696
    30.7 of words are in the 2000 most common words
    44.9 of words are in the 5000 most common words
    52.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 56
    Total number of words is 4323
    Total number of unique words is 1876
    30.0 of words are in the 2000 most common words
    43.5 of words are in the 5000 most common words
    51.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 57
    Total number of words is 4230
    Total number of unique words is 1996
    28.3 of words are in the 2000 most common words
    42.9 of words are in the 5000 most common words
    50.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 58
    Total number of words is 4296
    Total number of unique words is 1970
    28.4 of words are in the 2000 most common words
    42.5 of words are in the 5000 most common words
    49.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 59
    Total number of words is 4243
    Total number of unique words is 2087
    26.8 of words are in the 2000 most common words
    40.0 of words are in the 5000 most common words
    47.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 60
    Total number of words is 4320
    Total number of unique words is 2080
    29.6 of words are in the 2000 most common words
    44.1 of words are in the 5000 most common words
    51.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 61
    Total number of words is 4280
    Total number of unique words is 1999
    29.5 of words are in the 2000 most common words
    42.9 of words are in the 5000 most common words
    49.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 62
    Total number of words is 4338
    Total number of unique words is 2399
    25.3 of words are in the 2000 most common words
    37.9 of words are in the 5000 most common words
    45.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 63
    Total number of words is 306
    Total number of unique words is 243
    36.1 of words are in the 2000 most common words
    44.6 of words are in the 5000 most common words
    52.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.