Latin

Манас - Саякбай Каралаев - 55

Total number of words is 4290
Total number of unique words is 1696
30.7 of words are in the 2000 most common words
44.9 of words are in the 5000 most common words
52.7 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Ошончолук балбандын
Умачтай ачты уйкусун,
Уратты эчен журтумду,
Жайлап берсең Сыргакты,
Буруттардан бел кетет,
Мындан кийин буруттун
Качырсак канга тойбойбуз.
Көз ачкыча койбойбуз.
Сыргакты атып өлтүрсөң
Буласын булап алабыз,
Бузукту чындап салабыз,
Кырк кандын эли кытайды
Кызык кылып жыябыз.
Кыйратып, союп бурутту
Мекеге чейин кырабыз.
Качып берсе буруттар,
Кайрылбай айза сунабыз.
Кырааны Манас жаралуу,
Кыйратып сайып, талкалап,
Кыйла азапты салабыз,
Тартып кеткен кыздарды
Кайра тартып алабыз.
Кайраттуусун саябыз,
Ошо жаткан буруттун
Алтынын кошо талайбыз.
Казынасын ачабыз,
Канын суудай чачабыз!
Артык балбан сен элең,
Бузуларда чыгуучу,
Алышкан жоого киргенде
Айла табар мен элем!»
Каражой уулу Кожожаш
Калчанын кебин уккан соң,
Кара жанын аябай,
Капа болуп токтобойт,
Токтобогон себеби Кытайдын сүйөнүчү жөлөгү,
Каражойдун уулу экен,
Алмамбет менен бирге окуп,
Адис болгон кул экен.
Атка оюнчу, жөө күлүк,
Казыналык чоң мерген,
Кечээ Бээжинди Манас алганда,
Бейпайды чындап салганда,
Олжого бурут канганда,
Сегиз жылы Кожожаш
Кезик ооруп калыптыр,
Ушу жылы Кожожаш
Кезиктен айыгып алыптыр.
Көңүлү жаман бөлүнүп,
Көзүнөн өртү төгүлүп.
«Качып кеткен Алмамбет
Кармашып жүргөн бурутка,
Каран күндү саламын,
Бөлөк кытай кыйналба,
Жеке өзүм аламын,
Кыйкырык салган буруттун
Кыйындарын кулатсам,
Кызыкты минтип салабыз,
Жаралуу болгон Манасын,
Тирүү кармап алабыз.
Капаланба Коңурбай,
Кара сууда кеме жок,
Канча жыл ооруп мен калдым,
Болбосо, каш кайтарар эме жок», Деп, ошонтүп, Кожожаш,
Беленденип, белсенип,
Көк байтал менен күркүрөп,
Бери ургандай теңселип,
Көзү көлдүн буткулдай,
Көркөмдүү тууган кул экен,
Көрүнгөндү жуткундай,
Көзү кызыл чок экен,
Өзү Бээжинден чыккан шок экен,
Алты билге арттырган
Белен болот ок экен.
Муну угуп Коңурбай,
Кырк кандын эли кубанып,
Доолбасын какты эле,
Сурнайын тартты эле,
Сүйүнө турган күнү тууп,
Баатыры Калча баш болуп,
Басып каптап алды эми,
Балакетти салды эми.
Тирүү тулпар мал калбай,
Кыймылдаган жан калбай,
Түрдүү-түрдүү көп болуп,
Көңтөрүлүп жабылса,
Жерге чыккан чөп болуп,
Толкуп кытай токтобой,
Тоодой Калча кан болуп,
Туу түбүндө чоң мерген
Кожожашы бар болуп,
Кырк кан эли кытай журт
Кыйын мүшкүл күн салып,
Каптап кытай калганда
Эс билбестер күйүнүп,
Кайраты бар берендер:
«Мейли шейит болдук, - деп,
Кайрат кылып сүйүнүп,
(Бүгүн көргөн эртең жок,
Атаңдын көрү, дүйнө шок!)
Ушундай экен алакчы,
Туулуп-өскөн кайран жер,
Көрбөстөн өлмөк болдук, - деп.
«Азирет тийбес Бээжинге,
Алышабыз, - деп келип,
Азапка эми калдык», - деп,
Жарым эстүү дардестер
Ушүнтүп ойлоп кыңкылдап,
Асман ачык, жер бүркөк,
Жерден бир тал көрүнбөйт,
Каптады кытай былкылдап,
Айзанын учу кагышып,
Капкараңгы түн түшүп,
Адамдын башы чабышып.
Кайра тартып аянбай,
Азганакай кыргыздар,
Кайран жанды аябай,
Ошондо алтын айдар, чок белбоо,
Азизкандын жалгызы
Жетик темир курчанып,
Жер жайнаган кытайга
Жеке кирди кол салып.
Мындай жоону көргөндө
Аянбаган чунагы
Сунгандан кайра тартпаган,
Сумсайганын жазбаган,
Кылычын кынга жөлөгөн,
Ушундай кыйын жоо келсе
Кылчайбай кирип кол салып,
Кызыл кынга бөлөгөн,
Кара калпак кыргагы,
Кан Манастын Сыргагы,
Астына кирсе акжолтой,
Аркадан чыкса сан колдой,
Көлөкө кылса акжолтой,
Көрүп жүрсө сан колдой,
Чыканактап уйку албай,
Чырым этип тынч албай,
Олжо көрсө кызыкпас,
Ойрон Сыргак өзү ошол,
Кытайды кырар кези ошол.
Көкчебич менен ойнотуп,
Кезиккенин сойлотуп,
Орто жерин эр Сыргак
Оюп келип берди эле,
Дал ортосун Алмамбет
Камап келип берди эле.
Тегерегин эр Чубак
Тешип келип берди эле,
Манас кандын кырк чоро
Кыйкырыгы таш жарып,
Кырып-айдап сүрдү эле,
Алакандай бусурман
Аянбастан кирди эле.
Азууларын аркайтып,
Ат өлүгү тоо түшүп,
Муруттарын шыйпайтып,
Эр өлүгү боо түшүп,
Э бир жалгыз эр өлүп,
Эчен сонун кан өлүп,
Тулпардан эчен ат өлүп,
Азаматтан эр өлүп,
Өлбөй тирүү жүргөнү
Кыпкызыл канга бөлөнүп,
Качпай туруп салышкан,
Эки колу шал болуп,
Бүткөн бойдун баарысы,
Былкылдабай дал болуп,
Аянышпай калышып,
Атагы чыккан казаттан,
Аянбастан салышып,
Кандуу канга малынып,
Капыр менен бусурман
Качпай туруп салышып,
Өлгөн менен арман жок,
Арслан тууган асылдар:
«Кыргыздар!» - деп бакырып,
«Манастап!» ураан чакырып,
Токтобой эчен урушуп,
Бет-бетинен баарысы
Өз билгенин кылышып,
Каарданып бакырып,
Кылычка алып үч баатыр,
«Кайра айдалап!» жапырып,
Какайлашып чуркурап,
Кадимкидей көп кытай
Кайра тартып качты эле,
Кырк кандын эли кытай журт
Кайра качып алган соң,
Ат соорусун салган соң,
Арт жагынан Алмамбет
Сүрүп келип берди эле,
Эс алдырбай эр Сыргак
Тийип келип берди эле.
Акбалтайдын Чубагы
Аянбай колду салган соң,
Арт жагынан кырк чоро
Бөлүп айдап алган соң,
Кара таандай манжууну
Кайра айдап сапырып,
Уй түгүндөй шибээни
Уйгу-туйгу түшүрүп,
Кебез белбоо, кең өтүк,
Кечилдин каны Коңурбай
Каарданып бакырып,
Качып берген кытайды
Кайра тозуп сапырып,
Алгаранын оозун
(Катынын кара баскандай),
Жыйып жүрөт Коңурбай,
Эчен солоон, манжууну
Кырып жүрөт Коңурбай.
Астынан Калча тозгон соң,
Ортосунда чуркурап,
Качкан кытай жыйылып,
Кыраандар айдап алган соң,
Кыйла жандар кырылып.
Жаманына карабай,
Жайнап Сыргак кабылан
Алөөкөнүн Коңурбай
Алдымда менин кез келсе,
Ошону көздөй барам, - деп,
Алданын салган буйругун,
Маңдайга жазган көрөм, - деп,
Улак кандын Сыргагы
Жыйырма бирге илинип,
Көпкүлөң тарткан балага,
Кайнап жаткан кытайга
Кайра тартпай кол салып,
Туу түбүндө туруптур.
Кожожаштын атасы
Каражойго кол салып,
Кайра тарта бергиче
Кабыланды көргүчө,
Жебеден мурун жетти эле,
Жеткен жерде эр Сыргак
Каражойдой балбанды
Көмө коюп өттү эле.
Жесе деген бир балбан
Жетип атка мингизип,
Жетелеп жүрүп кеткиче,
Алтын айдар, чок белбоо,
Азизкандын жалгызы
Саралага камчы уруп,
Асылың Алмаң жетти эле,
Жеткен жерде Каражой,
Чууну Алмаң салды эле,
Чуу салгандын артынан
Каражойдой балбандын
Башын кесип кетти эле.
«Таш сайынган кытайдын
Тазасынан айрылып,
Өлбөй кантип турам!» - деп,
Өкүрүп ийди Коңурбай.
Мурутун булкуп ыргытып,
Кебез белбоо, кең өтүк
Кечилдин каны Коңурбай:
«Эч болбосо качкын кул,
Алмамбетти соём», - деп,
Каалгадай кайран тиш,
Таруудайдан быркырап,
Алгара менен чуратып,
Келе жатат дыркырап.
Алмамбетке жетерде,
Сан кытайдын ичинен,
Сараланын үстүнөн
Көмө коюп өтөрдө,
Кыдырата карабай,
Кызыккан экен согушка,
Кылча жанын аябай,
Кара калпак кыргагы,
Кан Манастын Сыргагы
Көкчебичке камчы уруп,
Капталынан Калчага
Кайран Сыргак жетти эми,
Алгаранын үстүнөн,
Жети сан кытай ичинен
Тоодой кылып Калчаны
Көмө коюп өттү эми.
Алачыктай барбайып,
Ат үстүнөн Калча кул
Учуп кетти дардайып.
Аттан Калча түшкөн соң,
Алдындагы Алгара
Олжолоп белин сындырып,
Аты күлүк кечилдин
Минтип жанын тындырып,
Азапка минтип салайын.
Коңурбайдын Алгара
Кылчайып кача бергиче,
Кызыл каптал, даңгыл жол,
Кылт этип буйтап качкыча
Чылбырына тийди кол.
Олжо кылып Алгара,
Ойнотуп коштоп алды эми.
Казылып жаткан калың ор,
Кайнатып койгон калың шор,
Алтын казган кен эле,
Жалгыз ат баспас жаман жол.
Жалгыз жолго түшкөндө,
Жоо олжосу Көкчебич
Чалгын минсе чарчабайт,
Чарчай турган чагы эмес,
Оорукка минсе оорукпайт,
Ошо күнү Көкчебич,
Мүдүрүлөр чагы эмес,
Астындагы Көкчебич
Мүдүрүлүп өткөнү,
Башында болот калканы
Учуп түшүп кеткени.
Каражой уулу Кожожаш
Ат оюнчу, жөө күлүк
Аңдып турган беренин,
Мергендигин ашырып,
Бет алдында зоңгокко
Калган экен жашынып.
Жерге түшкөн калканды
Жетип илип алганча,
Башына кие салганча,
Тиктегенден тартпаган,
Көздөгөндөн кайтпаган,
Кызыл кийип дыр коюп,
Жыйырма бирде Сыргакты:
«Эки көздүн ортосу,
Өлчөлүү жердин өзү, - деп,
Төмөндөсө көзү», - деп,
Тиктеп туруп бир койду.
Эр Сыргагың бүк түштү,
А деп айтар ал кетти,
Чекеден кара кан кетти.
Ок жаңылса Сыргакка
Астындагы Көкчебич
Желгенине жел жетпейт,
Желип чыга берерде:
«Ооз омуртка тушу, - деп,
Өлчөлүү жери ушу», - деп,
Узатпастан ошондо,
Көкчебичти бир койду.
Тегеренип бүк түшүп,
Теңириңдин Көкчебич
Аты менен ал өлүп,
Арадан Сыргак бала өлүп,
Топон суу тоздоп кирбеген,
Толкуган калың кытай журт
Өзү кырк кан эли экен.
Сүйүнбөгөн кытайдын
Сүйүнүчтүү күнү тууп:
«Ушул өлгөн Сыргактын,
Өлүгүн качырга байлап алалык,
Какан кандын алдына
Тартуу кылып баралык!»
Жайнап кытай жетти эле,
Кожожашы баш болуп,
Он эки курчап кетти эле.
Көөдөнгө батпай көп санаа,
Көк жал жалгыз Алмаңдын
Көзүнүн жашы он талаа.
Кумурсканы көр, куртту көр,
Куртчалык кытай журтту көр,
Казып койгон орду көр,
Кайнатылган шорду көр,
Какайлап ураан чакырып,
Каптаган кытай колду көр,
Кыра берсе түгөнгүс,
Чөпчөлүк кана болгон көптү көр!
Он башылар ороктоп,
Айзалары короктоп,
Эрендин баары бөлүнүп,
Эс алдырбай кол каптап,
Бээжиндин баары козголуп,
Караса көзгө илинбейт,
Топурак учуп, чаң каптап,
Кайсы экени билинбейт!
Асман ачык, жер бүркөк,
Камгак учкан эмедей,
Жер жайнаган кол болуп,
Жетимиш Бээжин козголуп,
Таш сайынган кытайдын
Тазасы каптап бөлүнүп,
Күрмө кийген кытайдын
Күчтүүсү көзгө көрүнүп,
Күн Жаң-Жуң менен Коңурбай
Жекеге чыгып бөлүнүп,
Алөөкөнүн Коңурбай
Артыгынча бул эрен,
Опол-тоодой көрүнүп,
Оозунан заары төгүлүп,
Жүргөнүнөн чаң чыгып,
Добушунан жан чыгып,
Атырылтып булкунтуп,
Алгара тулпар жулкунтуп,
Алтындан чылбыр булкунтуп,
Эрендердин кара аты,
Кара атынын бар экен,
Капталында канаты.
Ай-ааламды буй кылган,
Айласы тегиз адаты.
Кебез белбоо, кең өтүк,
Кечилдин каны Коңурбай
Өзү жоонун айласын билген берениң,
Айзакерден ыктуу кул,
Жоонун айласын билген мыктуу кул.
Бел байлаган бели ошол,
Бекитилүү жери ошол,
Каканчылуу кырк кандын
Өзүн кайтарып турган эри ошол
Көз айнеги балкылдап,
Көөкөрдөй болгон шуру таш,
Төбөсүндө жаркылдап,
Алтын айлуу сыр канжа,
Адамдан артык кырааның,
Алачыктай чоң Калча
Сумсайып түрү бузулуп,
Өрттөй көзү жайнаптыр,
Алты миң кытай, сан калдай
Астыга салып айдаптыр,
Тилден калган дүмөк кул
Эки көзү жайнаптыр.
Ала буурул ат минген
Айзакерди бир бөлгөн,
Жазбай аткан мергенди
Жабырды көздөй айдаган,
Көрүп турган ыслам,
Жоонун түрүн көргөндө,
Моминтип шору кайнаган.
Кайнап турган себеби Азирети Аалы шер
Арадан келген жер экен.
Топон суу тоздоп кирбеген,
Искендер ага тийбеген,
Бүтүн кытай эл экен:
«Эчен дөөм өлдү», - деп,
Алөөкөнүн Коңурбай
Каканчылуу Бээжинге
Кабар берген кези экен.
Кабарына аралаш,
Сүйүнө турган кытайдын
Күнү тууп алыптыр.
Ат оюнчу, жөө күлүк,
Кытай бузуларда чыгуучу
Каражой уулу Кожожаш,
Ошо мерген келгенде
Музбурчак, Көкчө кан өлүп,
Кара калпак кыргагы,
Кан Манастын Сыргагы,
Сунгандан кайра тартпаган,
Сумсайганын жазбаган,
Ошондо Сыргак бала өлүп,
Көкөтөйдүн Бокмурун
Ок жаңылып ал өлүп,
Керимсел өлүп, жан өлүп,
Каканчылуу Бээжинге
Кез болгон жандын баары өлүп,
Айзанын башы чабышып,
Адамдын башы кагышып,
Талаанын баары чаң болуп,
Түмөндүн баары кан болуп,
Каарданып Кожожаш:
«Калайманды салам, - деп,
Каны Манас султанын
Азыр кармап алам, - деп,
Бээжиндеги кырк шуркут,
Алпарып айгыр салам, - деп,
Манастан эркек уул туулса,
Амыз кылбай Бээжинге
Кан көтөрүп алам, - деп,
Казатка келген буруттар,
Төбөсүнөн басам, - деп,
Төрт түлүгүн чачам, - деп,
Тийип алып бээсин,
Жакын келсе, жайната муштап мээсин,
Чыгарамын - деп келет,
Буруттун капкайдагы кээсин!»
Казылуу жаткан калың ор,
Какайлап ураан чакырып,
Каптады кытай ошол кол.
Жылкыда тулпар ала баш,
Кытай дүмөк салганда
Алмамбет, Чубак аралаш,
Алтын айдар, чок белбоо,
Азизкандын Алмамбет
Тегерегин карабай,
Теги өлүүчү кырааның
Тегеле жанын аябай:
«Ыслам!» - деп бакырып,
Токсон, сан кара кытайдын
Тобун бузуп сапырып,
Кайкалатып кайран шер,
Калдайып жаткан капырга
Жеке кирди кайран эр.
Кырк уруу кытай дүркүрөп,
Кыйыны Калча эр болуп,
Алакеңе жетерде:
«Ажалым жетсе өлөм, - деп,
Артыкча досум Алмама
Караан болуп берем», - деп,
Узун бойлуу, кең далы,
Кара болот бу дагы,
Кан Балтайдын Чубагы,
Ойгуттардын кырааны,
Алышса адамдын алы жетпеген,
Арсландын тиши өтпөгөн,
Жекелеп белин курчанган,
Жети санча кол келсе
Желбегей кирип кол салган:
«Түрү суук кытайга,
Түз кирип айза сунам, - деп,
Түйшүгү кымбат тозоктон,
Жанымды азат кылам, - деп,
Кырааным Алмам туйгунду,
Айгайлаган кытайга,
Атышып кыргын салам, - деп,
Асылым Алмам көк жалды,
Ажыратып алам», - деп,
Каарданып бакырып,
Кан Балтайдын Чубагы
«Манастап!» ураан чакырып,
Астындагы Көгала,
Олбуй-солбуй камчы уруп,
Оң-тетири теминип,
Өөдө-төмөн карабай:
«Өлөмүн», - деп санабай,
Каарданып бакырып,
Кара калмак, манжууну
Кирген жерден сапырып,
Айза жеткен жерлерин
Айза менен аңтарып,
Кылыч жеткен жерлерин
Кылыч менен кыймалап,
Кыйының Чубак киргенде
Жалпы манжуу, эр Калча
Жамгырдай кылып жаа тартып,
Мөндүрдөй кылып ок атып,
Жамгырды көр, чокту көр,
Жабылып тийген окту көр,
Казып койгон орду көр,
Кайнатылуу шорду көр,
Кайраны Калча баш болуп,
Каптаган кытай колду көр!
Анын бери жагынан
Алышканын койбогон,
Бир чочконун этине
Бир жегенде тойбогон,
Кара черүү Камбыл алп
Качырып жетип калды эми.
Кара жанды аябай
Каптап кытай урушуп,
Кайгысы жок эрендер
Качпастан карап турушуп,
Чыканактап уйку албай,
Чырым этип тынч албай,
Күндө тынып калган жок,
Мына минткен кыргында
Өлгөн менен арман жок.
Салышкан жери Ит-Өлбөс,
Кырк күнчүлүк чөл экен,
Куу учканда канаты
Күйүп кетчү чөл экен.
Томуктай жерде тоо жок,
Токумдай болгон коо жок,
Буурусун тийген чийин жок,
Суур казган ийин жок,
Чык этим жерде суусу жок,
Чымчып жээр чөбү жок,
Кырк күнчүлүк жол экен.
Кырк уруу кытай элине,
Кыраандардын баарысы
Бир кезигер кези экен.
Ошол чөлдүн ортосу
Уй күрөң тартып жөлөнүп,
Убара көрүп арсландар,
Капкара канга бөлөнүп,
Баштар челек кан болуп,
Эки колу шал болуп,
Кыргындашып алышып,
Кызыгын көрчү дүйнөнү,
Кыргындашып алышып,
Астыга салса акжолтой,
Алмамбет менен Чубагы
Айдап жүрсө сан колдой,
Буларыңды көргөндө
Кан Коңурбай баш болуп,
Канжарколдон бир илек,
Каптап кытай калды эми.
Кырк уруунун баарысы
Кызык кылып кыраанды,
Ортосуна алды эми,
Күрмө кийген кытайдын
Күчтүүсү сандап айза алып,
Күчтүүлөп каптап кетти эми,
Күн көрүнбөй кетти эми,
Таш сайынган кытайдын
Тазалары бөлүнүп,
Карап турса дин ыслам
Бирөө калбай бу кытай
Кыруучудай көрүнүп,
Талыгып элдер турганда,
Тамашалуу Алмаң шер
Уй куймулчак Сарала
Байлап ийди кайран шер,
Күндүзү бүркөк, түнү ачык,
Жайлап ийди кайран эр.
Бөксөнүн баары мөндүрлөп,
Жаканын баары жамгырлап,
Асмандан булут сабалып,
Жерге булут таралып,
Жайдын күндү кыш кылып,
Кийими жука кытайды
Кыңкылдатып кыз кылып,
Сарала буудан эмеспи,
Оозун кармап тутамдап,
Жыйып жүрөт Алмамбет,
Ошончо түмөн калмакты
Оң-тетири түшүрүп,
Кырып жүрөт Алмамбет.
Жанында жолдош Чубагы,
Аргынкандын Ажыбай
Ашкере жандын ынагы,
Жолдоштошуп алыптыр,
Манас кандын кырк чоро аттуу кырааны.
Ошондо орто жерин Алмамбет
Оюп келип берди эми,
Тегерегин кырк бөрү
Союп келип берди эми.
Калдайган четин кан Чубак,
Камап келип берди эле.
Как ортосун бусурман
Талап келип берди эле.
Ошол талаан согушта
Алайган көзү чолпондой,
Ай кулагы калкандай,
Батасы журтту байыткан
Бадыша Кошой кары бар,
Эштектердин Жамгырчы,
Элемандын эр Төштүк,
Койчу, бусурмандын баары бар.
Качырып кирген согушта
Азууларын аркайтып,
Ат өлүгү далай бар,
Муруттары сербейип,
Эр өлүгү далай бар.
Айзасы сынып белинен,
Айласы кетип таптакыр,
Шашып жүргөн мындан көп.
Куюшканы үзүлүп,
Ээри кетип мойнуна:
«Эми кыргын болдук», - деп,
Качып жүргөн мындан көп.
Эчен качыр, тулпардын
Ээр-токум боорунда,
Туйлап жүргөн мындан көп.
«Эсил кайран жан боорум,
Эми кайдан көрдүм», - деп,
Ыйлап жүргөн мындан көп.
Эрендердин баарысы
Чет-четинде таралып,
Жамандардын баарысы
Кудай албай былкылдап,
Ортосунда камалып,
Камчыга кайрат берүүчү
Кабыландын баарысы
Чет-четинде бөлүнүп,
Каршылашкан чоң согуш,
Адамдын каны төгүлүп,
Топурак учкан чаңды көр,
Агып кеткен канды көр,
Канга аралаш тоңкоюп,
Өлүп жаткан жанды көр!
Күн бүлбүлдөп көрүнбөйт.
Күндүн көзү чаң болуп,
Караса көзгө илинбей,
Кара баскан көп уруш,
Кайсы экени билинбей!
Ит урушун салганда,
Качып кытай калганда,
Ат тизгинин айкырып,
Жыйып турду көрдүңбү,
Алты сан кара кытайын
Кайра кайрып Коңурбай
Кырып ийди көрдүңбү!
Мергендерин бир бөлүп:
«Бет алган жерин кыргын», - деп,
Кайлап кирди көрдүңбү!
Күн Жаң-Жуң менен Дөөдүр алп
Каны каптап аянбай,
Калың кытай кирди эле,
Каптап калган калың кол,
(Бүгүн көргөн эртең жок,
Ушундай экен дүйнө шок!)
Калың манжуу ээлигип,
Кан Коңурбай, зор Калча
Калган экен желигип.
Кылыч чабар мыктууну
Бөлөк бөлүп алыптыр,
Айзакерден ыктууну
Астыга айдап салыптыр,
Ат оюнча, жөө күлүк
Асты жанын аябай,
Ал дагы каптап алыптыр.
Жер айланып козголгон,
Ошол кезде Коңурбай,
Эчен илек кол болгон,
Урук-урук жан келген,
Калчасы аздык кылгансып,
Канжаркол деген жан келген.
Жүргөнүнөн чаң чыккан,
Добушунан жан чыккан.
Кырк уруу кытай кайран журт,
Ичинен кыйын балбан жан чыккан.
Асман ачык, жер бүркөк,
Жерден бир тал көрүнбөйт,
Бузулуп кытай келгенде
Мунарык болуп бурчтанат,
Булуңгур болуп учтанат.
Ченебес Бээжин жер экен,
Чериктүү кытай эл экен,
Каарына алганда
Каптап кетчү сел экен.
Топон суу тоздоп кирбеген,
Толкуган кытай эл экен,
Алөөкөнүн Коңурбай
Артыгынча Чубакты
Аңдып калган кези экен.
Ошо кезде береки Кан Балтайдын Чубагы
Көгалага камчы уруп,
Жеткилең белин курчанып,
Каарданып сумсайып,
Кайран жанды аябай,
Канжаркол канга жетти эле,
Канжарколдой балбанын
Жеткен жерде Чубагың
Көмө коюп өттү эле,
Айба деген бир балбан
Көтөрүп атка салганча,
Аргынкандын Ажыбай
Башын кесип кетти эле.
Канжарколу өлгөндө
Он башысы ороктоп,
Элүү башы короктоп,
Эрендери кылкылдап,
Айзалары былкылдап,
От чагылып көзүнөн,
Шамал чыгып оозунан,
Кылычы кында кыңгырап,
Айбалта колдо шыңгырап,
Кебез белбоо, кең өтүк,
Кечилдин каны Коңурбай
Өкүрүгү таш жарып,
Кыйкырыгы баш жарып,
Катынын кара баскансып,
Куугуну жаңы качкансып,
Көзү жайнап сөгүлүп,
Оозунан заары төгүлүп,
Канжарды сайган Чубакка
Качырып калган Коңурбай
Ажыдаардай көрүнүп,
Жер жарылып дүркүрөп,
Жебелүү айза колго алып,
Алгарага камчы уруп,
Итиң, жете эле келди күркүрөп.
Жебеден мурун жетти эми,
Көгаланын үстүнөн
Жеткен жерден Чубакты
Көмө коюп өттү эми.
Антип кылды шумдукту:
«Тирүү байлап алгын!» - деп,
Калкына кылды буйрукту.
Чубак аттан түшкөндө,
Алты миң калдай, сен балбан
Адис болгон ар жоого,
Жоонун аксакалы Коңурбай
Айкырып үндү салды эми,
Калың гана кытай, көп манжуу,
Чубакты каптап эле жатып калды эми!
Кылкылдап кытай жүгүрдү,
Кытай кыстоо кылганда
Кызыталак жандан түңүлдү.
«Ай караңгы болгондо Түн ушундай экен, - деп,
Ажалды башка салганда
Кудай, күн ушундай экен!» - деп,
Калдайды чапкан кек бүтөп,
Карап туруп Чубагың
Каңырыгы бек түтөп:
«Калың кытай, көп манжуу
Тирүү кармап алабы?
Кан Балтайдын Чубагы
Көөнү келсе кытайдын
Колуна гана түшүп калабы?!»
Тизеси жерге бүгүлүп,
Чубагың тиктесе жандан түңүлүп,
Жер айланып тоз болгон,
Жетимиш Бээжин козголгон.
Даярданып балбаны
Чокмор алып жүгүргөн.
Ошондо Чубак көк жалың
Чогуу эле жандан түңүлгөн.
Чалмачаны жабылган,
Жөө күлүктүн баарысы:
«Байлаймын!» - деп камынган.
Кылкылдашып балбаны,
Жетип калды эми эле,
Чубакеңди кырк эки кан
Дагы эле курчап калды эми!
Аябаган дүмөктү
Салып турат көрдүңбү,
Чорто мылтык чорт этсе,
Чочубастан баш-башын
Алып турат көрдүңбү?
Бечара Чубак, көйкашка
Берендиги сында жок,
Бет алышып урушуп,
Ажыратып алуучу
Берениң Алмаң мында жок!
Улуктугу сында жок,
Ушу кыргын ичинде
Уялаш гана Манас мында жок!
Бел байлаган бел да жок,
Бек кыргын болуп турганда
Баягы гана ыслам эл да жок!
Өөдө-төмөн карабай,
Чубакең өлөмүн, - деп санабай,
Асмандан түшкөн алты курч,
Кылычтын гана кынай мыктуусу Манас алган Зулпукор,
Ажыбайдын Ач албарс,
Бакай алган Ач болот,
Чубак алган Жойкума,
Алмамбет алган Ак албарс,
Сыргак алган Ар кескен
Алты болот курч ошол,
Алдыңкы кара кытайды
Айгайлатчу мүлк ошол.
Темирден кайра тартпаган,
Баш албай кайра кайтпаган,
Кан ичпей гана кынга кирбеген,
Сууруп алса (кынынан)
Кан ичпей куру жүрбөгөн.
Ошондо Чубак көйкашка
Кармап алып сабынан,
Ошондо сууруп эле алып кабынан,
Тегерегин карабай,
Тегеле жанын аябай,
Айзачан кирген кытайды
Ат үстүнөн кулатып,
Бет алдына келгенин
Чубак томурайтып сулатып,
Башына чалма салдырбай,
Толкуп жаткан кытайга
Тозуп турду Чубагың
Тогуз күнү алдырбай.
Асынганда жаныбар Айдалынын айнеги,
Айкашкан жоого салганда
Аманат жандын эрмеги,
Ойноп атса очогор,
Каарданса топ бузар,
Колундагы сур келте
Оңго ооп бир атып,
Ошондо ойрондорун сулатып,
Башына чалма чалдырбай,
Акбалтайдын Чубагы
Денеге торду салдырбай,
Өзү жөө болгондо Чубагың
Өөдө-төмөн жүгүрүп,
Өрттөнгөн дүйнө, оңбой кал,
Өмөлүп кытай келгенде
Өлөм, - деп жандан түңүлүп:
«Чогулуп кытай, Коңурбай,
Мени тирүү байлап алат бейм?
Чыркыратып жалгызды
Курмандыкка чалат бейм?
Ушу кыргын ичинде
Көмүлбөй сөөгүм калат бейм?
Аруудай болгон ууз этим
Ак кажыр талап тоёт бейм?
Аалам бузган кайран баш
Кытайга тепки болот бейм?
Турна сындуу моюнга
Тулганы кытай салат бейм?
Тургусу келбес кайран баш,
Каканчылуу кытайга,
Кудайга кембайланып барат бейм?
Бийиги кырк кез чупчуңкур,
Казган бир орго салат бейм?!
Кайыр диндүү, динсиз ит
Капкайда кегин алат бейм?!
Ачуусу келсе Чубакты,
Орто гана жолго чалат бейм!»
Топурак учуп чаң кетти,
Тогуз күнү урушуп
Чубакеңден ал кетти.
Ал кеткенин билгенде
Алөөкөнүн Коңурбай
Айкырып гана айза салды эле,
Арслан тууган кырааның,
Этеги менен айзасын
Чубакең эше гана чаап салды эле.
Тегерегин карабай,
Чубак тегеле жанын аябай,
Канатынан кайрылган,
Ошол кезде Чубагың
Көгаладан айрылган.
Тегеректеп темир тор,
«Мөндүлөп» ураан чакырып,
Каптап кетти калың кол.
Кайнатылуу шор болду,
Тегереги какайлаган кол болду.
Кылкылдап кытай жетиптир,
Уй куймулчак Сарала
Уюлгутуп талкалап,
Топтоп жүрөт Алакең:
«Эгизим Чубак кайда?» - деп,
Эңкейишип урушуп,
Жоктоп эле жүрөт Алакең!
Орто жерин талкалап,
Сабап жүрөт Алакең:
«Ойронум Чубак кайда?» - деп,
Ошондо карап жүрөт Алакең.
Кандуу кыргын ичинде
Токтоп жүрөт Алакең:
«Эгизим кайда кеткен?» - деп,
Жоктоп жүрөт Алакең!
Ээр белдей кайкыдан
Эсил Алмаң көйкашка
Чыга калып караса
Жайнап жаткан көп караан
Токой десе эл экен,
Ал тунарып күйүп көрүнгөн
Жылдыз десе чок экен.
Түнөрүп күйгөн көп жайкын
Камгак десе, ок экен.
Түнөрүңкү көрүнгөн
Дүмпүйгөн кара кол экен.
Ошондо Чубак көрүнбөйт,
Алакеңдин шору экен.
Кайкайыңкы көрүнгөн
Камышты десе, эл экен,
Кан Балтайдын Чубагын
Курчап гана калган кези экен!
Кырк уруу кытай, кайран журт
Кыйкырып үндү салыптыр,
Кыйыны Маңкүш, Коңурбай
Тегеректеп алыптыр.
Көгаладан айрылып.
Көк жалың Чубак кабылан
Көмкөрүлгөн кытайдын
Колуна түшүп калыптыр!
Жаачынын баарысы
Жан алгычтай камынган,
Жакшысы Калча эр болуп,
Бир Чубакка жабылган.
Чалмачынын баарысы:
«Байлаймын», - деп камынган.
Кылкылдап балбан жүгүргөн,
Кыстоо түшүп Чубакка
Кызыталак жандан түңүлгөн.
Каптап кытай турганда,
Кабылан Алмаң эреннң:
«Кан Чубакка жетейин,
Айлам жетсе, кытайдан
Кабылан Чубак кыраанды:
«Кыйын Чубак эгиз», - деп,
Кыраан Алмаң көйкашка
Кыйкырыкты салды эми.
Жебеден мурун жетти эми,
Жеткен жерде Чубагын
Бөктөрө качып өттү эми.
Өчкөн отун тамызып,
Акбалтайдын Чубагын
Өлгөн жанын тиргизип,
Оң тизеге мингизип,
Астындагы Сарала
Олбуй-солбуй камчы уруп,
Оң-тетири теминип,
Аманат жандын айынан
Шашып чыкты көрдүңбү?
Ала качып Чубагын
Качып чыкты көрдүңбү?
Жолунда турган Көгала
Жолборсуң Алмаң жетти эле,
Жеткен жерде Чубакты
Мингизе качып өттү эле.
Чубак атка минген соң,
Тизгин колго тийген соң,
Камышты көр, селди көр,
Какайлап ураан чакырып,
Каптаган кытай элди көр.
Токойду көр, топту көр,
Токтонбой тийген окту көр,
Казылган калың орду көр,
Берени Калча баш болуп,
Келген кытай элди көр!
Кытай илек эл экен,
Азирети Аалы шер,
Аралап кеткен жер экен.
Топон суу тоздоп кирбеген
Толтура кытай эл экен,
Томуктай болуп бусурман
Колго түшөр кези экен,
Өлгөн сайын өөрчүгөн,
Өкүм кытай журт экен!
Бел байлаган бели жок,
Белине таңуу кылуучу,
Белгилүү Манас шери жок,
Каз айланбас зоосу жок,
Карылуу кара тоосу жок,
Бекип жаткан бели жок,
Мээнетти тарткан мүшкүл иш,
Баягы белгилүү Манас шери жок!
Каз айланбас тоосу жок,
Каргылуу кара зоосу жок,
Музбурчак, Көкчө каны жок,
Эми болду мүшкүл иш,
Бусурмандын баары жок!
Бул жоктугун көргөн соң,
Сакалы жок Бээжиндин
Беги келип калыптыр,
Берени Калча, Кожожаш
Эри келип калыптыр.
Каражой уулу Кожожаш
Ат оюнчу, жөө күлүк,
Казыналык чоң мерген.
Көк байталын токуган
Кечээ алты миң бала бир барып,
Алты миң бала кырылып,
Алты бала бир калып,
Алим-салим окуусун
Окуп турган кезинде,
Астындагы Көк байтал,
Көк байталды токуган,
Алакеңден бул кыраан
Алты ай мурун окуган.
Ич этинен ок өтпөс
Ошондо кийип калган эмеспи,
Алакеңден артыкча
Ажыдаардын окуусун
Билип гана калган эмеспи.
Келгендерден кеп уккан,
Өлбөй-житпей Кожожаш,
Каканчылуу Бээжинде
Кезик гана оору деп уккан.
Сүйүнбөгөн кытайдын
Күнү тууп калыптыр.
Ошо кыргын ичине
Ат оюнчу, жөө күлүк
Кожожаш келип калыптыр.
Бел байлаган бел экен,
Бээжинден чыккан шер экен.
Ирмеген тирүү кайтпаган,
Тирүү адам тартпаган.
Кожожашты көргөндө,
Алтын айдар, чок белбоо
Азизкандын жалгызы,
Карыкандын жай ташын
Чап жанынан алды эле,
Бир чөйчөктөй кара суу
Күр дегизе салды эле.
Жаканын баары жамгырлап,
Бөксөнүн баары мөндүрлөп,
Жайдын күндү кыш кылып,
Кийими жука кытайды
Кыңкылдатып кыз кылып:
«Ыслам» - деп бакырып.
Ушул турган кытайды
Кайра тартып Алмамбет
Айдап жүрдү сапырып.
Орто жерин Алакең
Оюп келип берди эле.
Тегерегин Чубагың
Союп келип берди эле.
Кыл чекесин кырк чоро
Союп келип берди эле.
Кырк чоронун кымбаты,
Кырктын башы Кыргыл чал,
Кыйыны Шууту эрен бар.
Аргынкандын Ажыбай,
Акбалтайдын Чубак бар,
Төө көтөргөн Акаяр
Берендердин баары бар,
Кошой, Төштүк каны бар,
Ысламдын баары бар.
Жылкыда тулпар Ала баш,
Алмамбет, Чубак аралаш,
Жекени белге курчанып,
Жети сан кара кытайга
Жеке аралап кол салып,
Тегерегин карабай,
Тегеле жанын аябай,
Кыдырата карабай,
Кылча жанын аябай,
Чыканактап тынч албай,
Чырм этип уйку албай,
Күндүз тыным алган жок,
Түндө тыным алган жок.
Каканчылуу Бээжинди,
Какайлатып кытайды
Мунарыктын чөлүнө
Бөлүп айдап кирди эле.
Сүйрөлүп жаткан чачты көр,
Кесилип жаткан башты көр,
Агып жаткан селди көр,
Кырылган кытай элди көр,
Жер үстүндө чөптү көр,
Чөпчөлүк кытай көптү көр!
Искендер изин салбаган,
Ушу турган Бээжинден
Сулайман сурак албаган,
Түгөнгөн сайын түтөгөн,
Түптүү Бээжин журт экен.
Алакандай дин ыслам
Түгөнүшөр кези экен.
Бээжиндеги кытайдан
Алөөкө деген кан чыккан,
Алөөкөнүн Коңурбай
Добушунан жан чыккан.
Кебез белбоо, кең өтүк
Кечилдин каны Коңурбай,
Жоонун айласын билген доңуз ай!
Кызыталактын кара аты,
Кара атынын бар экен
Капталында канаты.
Качан болсо ааламды
Алөөкөнүн Коңурбай
Талкандай чалган адаты.
Өкүрүгү таш жарып,
Кыйкырыгы баш жарып,
Алгаранын оозун
Жыйып ийди эрениң.
Алты сан кара калмакты
Кайрып айдап алганы.
Күрмө кийген кытайдын
Күчтүүлөрүн бир бөлүп,
Таш сайынган кытайдын
Тазаларын бир бөлүп,
Белбоо кийип белсинген
Эрендерин бир бөлүп,
Айза сайчу ыктуусун
Адырга бөлүп алыптыр,
Жазбай аткан мергенди
Бөлөк бөлүп алыптыр.
Сай балбандын баарысы
Чет-четинен таралып,
Сай жамандын баарысы
Сары оору болуп салпайып,
Ортосунда камалып.
Эрендин баары ээлигип,
Арсландын баарысы
Чет-четинде желигип.
Он башылар ороктоп,
Элүү башы эрендин
Айзалары короктоп,
Жүз башысы жүгүрүп,
Миңдин башы калдайлар
Кайран жандан түңүлүп,
Кызылала кийинип,
Кытайдын журту шалпылдап,
Кара калмак, көп манжуу
Каарына чыдабай,
Кайран Калча көк жалдын
Астына түшүп далпылдап.
Уруш кылган Ит-Өлбөс.
Кырк күнчүлүк жол ошол,
Кызырдуу эрдин баарысы
Кыйрап калчу жер ошол.
Томуктай болгон тоо жок,
Токумдай болгон коо жок,
Куу учканда кулагы
Күйүп кеткен чөл экен,
Чымчып жээр чөбү жок,
Чык этимге суусу жок,
Эрен жүрсө мал таппай,
Кырк күнчүлүк чөл экен.
Кыйындардын баарысы
Бет алышар кези экен.
Ошондо алтын айдар, чок белбоо
Азизкандын Алмамбет
Жебеден мурун берениң
Эр Маңкүшкө жетти эле,
Маңкүш алптай балбанын,
Жеткен жерде Алакең
Керигинин үстүнөн
Көмө коюп өттү эле.
Жөө күлүктүн бир саны
Чогуу каптап жеткиче,
Маңкүш алптай балбанын
Арачалап кеткиче,
Кара жандын ынагы,
Кайдан жетти билбеймин,
Кан Балтайдын Чубагы.
Узун бойлуу, кең далы,
Кара болот кыргагы,
Кабарыңда бар бекен
Кан Балтайдын Чубагы.
Ак марал айдап уй кылган,
Ачуусуна тийгенде
Адамдын баарын буй кылган.
Алышып адамдын алы жетпеген,
Сумсайганын жазбаган,
Сунгандан кайра кайтпаган.
Жоону көрсө кайтпаган.
Ойкума кылыч колго алып,
Ошондо Чубак жетти эле,
Жеткен жерде Маңкүштүн
Мөндүрдөй канын төгүлтүп,
Башын чаап өттү эле.
Кайраны Маңкүш өлгөн соң,
Кайгыны манжуу көргөн соң,
Ошондо кечилдин каны Коңурбай
Өкүрүгү таш жарып,
Темингиси телпилдеп,
Кежигеде айдар чач
Токмоктой болуп желпилдеп,
Көзү көлдүн ордундай,
Ачуусу келип айкырып,
Алөөкөнүн Коңурбай,
Каш-кабактын ортосу
Ачылып калган корго окшойт,
Жүргөнүнөн чаң чыгып,
Добушунан жан чыгып,
Алгара тулпар жулкунтуп,
Алтындан чылбыр булкунтуп,
Жер айрылып дүркүрөп,
Алөөкөнүн Коңурбай
Келе жатат күркүрөп.
Алтын жаак айбалта
Билекке уруп чалыптыр,
Эки миздүү зулпукор
Кынынан сууруп алыптыр.
Шамал чыгып оозунан,
Өрт төгүлүп көзүнөн,
Кармаганда сыр найза
Сынуучудай качырап,
Каалгадай кайран тиш
Таруудайдан быркырап.
Чубактын бөйрөгүнөн бөлүнүп,
Опол-тоодой көрүнүп,
Каарданып күйүнүп,
Эр Чубакка жетүүгө
Жакын калды Коңурбай.
Жетчү болсо Чубакты
Көгаланын үстүнөн
Көмө коюп өтүүгө,
Коңурбай Чубакка жакын калганда,
Кырк уруу кытай желигип,
Жөө күлүктүн баарысы
Чубакка жетмек бир болду ээлигип,
Чок орто кирбей салышка
Четтеп жүргөн эмеспи,
Акжолтой тууган Алакең:
«Асыл Чубак кантет, - деп,
Алакең көздөп жүргөн эмеспи,
Ажалым жетсе өлөм, - деп,
Өлбөй жүрсөм Чубакка,
Ошо караан болуп берем», - деп.
Чубакеңе жеткизбей,
Кечилдин каны Калчага
Керилип Алмаң жетти эле,
Жеткен жерден Калчаны
Алгаранын үстүнөн
Алакең көмө коюп өттү эле.
(Бүгүн көргөн эртең жок,
Баатырлар ушундай экен дүйнө шок.
Кытай илек, бул жалгыз,
Кылганы барбы дүйнөнүн.)
Буту кетти салактап,
Алгаранын үстүнөн
Коңурбай ооп алды эле,
Калың кытай, көп манжуу
Кайраны Калча көк жалын
Тегеректеп алды эми,
Алек болуп Калчага
Кырк уруу кытай калды эми.
Эйбе деген бир балбан,
Шейбе деген бир балбан
Жебеден мурун жетти эле,
Жетип атка мингизип,
Жеткилеңи Калчаны
Өлтүрбөй алып өттү эми.
Кабар берди канына,
Кат таштады кол бер - деп,
Төмөнкү Каканчынын шаарына.
Жер айланып, тоз болду,
Жетимиш Бээжин козголду.
Эчен-эчен эл келди,
Кытай каптап алганда,
Жер солкулдап тербелди.
Ошондо кандуу канга канышты,
Эрендер качпай туруп салышты.
Күндүз тыным алган жок,
Түнүндө уктап калган жок,
Казатка кирген эрендер
Өлгөн менен арман жок.
Ошондо жаралуу болгон Коңурбай,
You have read 1 text from Kyrgyz literature.
Next - Манас - Саякбай Каралаев - 56
  • Parts
  • Манас - Саякбай Каралаев - 01
    Total number of words is 3804
    Total number of unique words is 2314
    23.7 of words are in the 2000 most common words
    34.0 of words are in the 5000 most common words
    39.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 02
    Total number of words is 4271
    Total number of unique words is 1930
    28.5 of words are in the 2000 most common words
    41.5 of words are in the 5000 most common words
    49.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 03
    Total number of words is 4421
    Total number of unique words is 2034
    29.2 of words are in the 2000 most common words
    43.0 of words are in the 5000 most common words
    49.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 04
    Total number of words is 4433
    Total number of unique words is 1963
    29.2 of words are in the 2000 most common words
    43.5 of words are in the 5000 most common words
    50.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 05
    Total number of words is 4426
    Total number of unique words is 1960
    30.8 of words are in the 2000 most common words
    43.3 of words are in the 5000 most common words
    50.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 06
    Total number of words is 4422
    Total number of unique words is 1967
    30.8 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    50.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 07
    Total number of words is 4220
    Total number of unique words is 2003
    28.7 of words are in the 2000 most common words
    42.2 of words are in the 5000 most common words
    49.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 08
    Total number of words is 4325
    Total number of unique words is 1963
    29.2 of words are in the 2000 most common words
    41.6 of words are in the 5000 most common words
    49.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 09
    Total number of words is 4303
    Total number of unique words is 1910
    29.5 of words are in the 2000 most common words
    41.8 of words are in the 5000 most common words
    49.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 10
    Total number of words is 4339
    Total number of unique words is 2073
    29.5 of words are in the 2000 most common words
    42.9 of words are in the 5000 most common words
    49.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 11
    Total number of words is 4328
    Total number of unique words is 2015
    28.5 of words are in the 2000 most common words
    43.6 of words are in the 5000 most common words
    49.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 12
    Total number of words is 4299
    Total number of unique words is 2055
    28.2 of words are in the 2000 most common words
    41.9 of words are in the 5000 most common words
    49.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 13
    Total number of words is 4336
    Total number of unique words is 2058
    29.4 of words are in the 2000 most common words
    43.2 of words are in the 5000 most common words
    50.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 14
    Total number of words is 4308
    Total number of unique words is 2013
    29.6 of words are in the 2000 most common words
    43.6 of words are in the 5000 most common words
    50.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 15
    Total number of words is 4207
    Total number of unique words is 1966
    28.5 of words are in the 2000 most common words
    41.7 of words are in the 5000 most common words
    49.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 16
    Total number of words is 4276
    Total number of unique words is 2079
    28.2 of words are in the 2000 most common words
    41.9 of words are in the 5000 most common words
    49.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 17
    Total number of words is 4253
    Total number of unique words is 1966
    29.4 of words are in the 2000 most common words
    42.8 of words are in the 5000 most common words
    50.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 18
    Total number of words is 4333
    Total number of unique words is 2026
    29.2 of words are in the 2000 most common words
    42.0 of words are in the 5000 most common words
    49.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 19
    Total number of words is 4259
    Total number of unique words is 2063
    28.2 of words are in the 2000 most common words
    42.1 of words are in the 5000 most common words
    50.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 20
    Total number of words is 4321
    Total number of unique words is 2181
    28.3 of words are in the 2000 most common words
    41.5 of words are in the 5000 most common words
    49.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 21
    Total number of words is 4372
    Total number of unique words is 2102
    30.4 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    51.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 22
    Total number of words is 4266
    Total number of unique words is 2082
    27.9 of words are in the 2000 most common words
    41.8 of words are in the 5000 most common words
    48.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 23
    Total number of words is 4406
    Total number of unique words is 2039
    28.9 of words are in the 2000 most common words
    42.9 of words are in the 5000 most common words
    48.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 24
    Total number of words is 4326
    Total number of unique words is 2104
    29.0 of words are in the 2000 most common words
    41.5 of words are in the 5000 most common words
    48.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 25
    Total number of words is 4350
    Total number of unique words is 2111
    29.4 of words are in the 2000 most common words
    42.6 of words are in the 5000 most common words
    49.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 26
    Total number of words is 4282
    Total number of unique words is 2015
    30.4 of words are in the 2000 most common words
    44.3 of words are in the 5000 most common words
    51.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 27
    Total number of words is 4376
    Total number of unique words is 2077
    30.1 of words are in the 2000 most common words
    44.0 of words are in the 5000 most common words
    49.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 28
    Total number of words is 4323
    Total number of unique words is 2069
    28.8 of words are in the 2000 most common words
    42.1 of words are in the 5000 most common words
    49.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 29
    Total number of words is 4329
    Total number of unique words is 2142
    29.4 of words are in the 2000 most common words
    42.7 of words are in the 5000 most common words
    49.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 30
    Total number of words is 4371
    Total number of unique words is 2084
    29.8 of words are in the 2000 most common words
    44.8 of words are in the 5000 most common words
    51.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 31
    Total number of words is 4396
    Total number of unique words is 2020
    29.3 of words are in the 2000 most common words
    42.6 of words are in the 5000 most common words
    49.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 32
    Total number of words is 4341
    Total number of unique words is 2062
    30.4 of words are in the 2000 most common words
    44.7 of words are in the 5000 most common words
    51.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 33
    Total number of words is 4404
    Total number of unique words is 2036
    30.1 of words are in the 2000 most common words
    45.1 of words are in the 5000 most common words
    51.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 34
    Total number of words is 4353
    Total number of unique words is 2026
    30.6 of words are in the 2000 most common words
    44.8 of words are in the 5000 most common words
    52.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 35
    Total number of words is 4286
    Total number of unique words is 2103
    29.0 of words are in the 2000 most common words
    43.4 of words are in the 5000 most common words
    50.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 36
    Total number of words is 4323
    Total number of unique words is 2052
    29.7 of words are in the 2000 most common words
    42.8 of words are in the 5000 most common words
    50.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 37
    Total number of words is 4223
    Total number of unique words is 1945
    30.0 of words are in the 2000 most common words
    44.3 of words are in the 5000 most common words
    51.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 38
    Total number of words is 4282
    Total number of unique words is 2041
    29.1 of words are in the 2000 most common words
    42.6 of words are in the 5000 most common words
    50.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 39
    Total number of words is 4329
    Total number of unique words is 2195
    29.6 of words are in the 2000 most common words
    42.9 of words are in the 5000 most common words
    49.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 40
    Total number of words is 4239
    Total number of unique words is 2155
    29.7 of words are in the 2000 most common words
    43.1 of words are in the 5000 most common words
    50.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 41
    Total number of words is 4267
    Total number of unique words is 2021
    30.3 of words are in the 2000 most common words
    43.8 of words are in the 5000 most common words
    52.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 42
    Total number of words is 4206
    Total number of unique words is 1949
    31.5 of words are in the 2000 most common words
    45.5 of words are in the 5000 most common words
    53.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 43
    Total number of words is 4220
    Total number of unique words is 1867
    30.9 of words are in the 2000 most common words
    44.7 of words are in the 5000 most common words
    52.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 44
    Total number of words is 4270
    Total number of unique words is 1845
    32.1 of words are in the 2000 most common words
    46.8 of words are in the 5000 most common words
    54.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 45
    Total number of words is 4301
    Total number of unique words is 2054
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    45.7 of words are in the 5000 most common words
    52.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 46
    Total number of words is 4312
    Total number of unique words is 1850
    32.0 of words are in the 2000 most common words
    46.1 of words are in the 5000 most common words
    54.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 47
    Total number of words is 4258
    Total number of unique words is 1900
    32.0 of words are in the 2000 most common words
    45.8 of words are in the 5000 most common words
    53.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 48
    Total number of words is 4312
    Total number of unique words is 2041
    31.8 of words are in the 2000 most common words
    45.4 of words are in the 5000 most common words
    52.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 49
    Total number of words is 4302
    Total number of unique words is 2099
    29.7 of words are in the 2000 most common words
    43.8 of words are in the 5000 most common words
    51.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 50
    Total number of words is 4262
    Total number of unique words is 2034
    31.3 of words are in the 2000 most common words
    45.6 of words are in the 5000 most common words
    52.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 51
    Total number of words is 4271
    Total number of unique words is 1872
    30.8 of words are in the 2000 most common words
    46.0 of words are in the 5000 most common words
    53.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 52
    Total number of words is 4229
    Total number of unique words is 1722
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    45.8 of words are in the 5000 most common words
    54.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 53
    Total number of words is 4223
    Total number of unique words is 1767
    31.4 of words are in the 2000 most common words
    44.1 of words are in the 5000 most common words
    52.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 54
    Total number of words is 4266
    Total number of unique words is 1825
    32.6 of words are in the 2000 most common words
    47.4 of words are in the 5000 most common words
    54.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 55
    Total number of words is 4290
    Total number of unique words is 1696
    30.7 of words are in the 2000 most common words
    44.9 of words are in the 5000 most common words
    52.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 56
    Total number of words is 4323
    Total number of unique words is 1876
    30.0 of words are in the 2000 most common words
    43.5 of words are in the 5000 most common words
    51.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 57
    Total number of words is 4230
    Total number of unique words is 1996
    28.3 of words are in the 2000 most common words
    42.9 of words are in the 5000 most common words
    50.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 58
    Total number of words is 4296
    Total number of unique words is 1970
    28.4 of words are in the 2000 most common words
    42.5 of words are in the 5000 most common words
    49.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 59
    Total number of words is 4243
    Total number of unique words is 2087
    26.8 of words are in the 2000 most common words
    40.0 of words are in the 5000 most common words
    47.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 60
    Total number of words is 4320
    Total number of unique words is 2080
    29.6 of words are in the 2000 most common words
    44.1 of words are in the 5000 most common words
    51.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 61
    Total number of words is 4280
    Total number of unique words is 1999
    29.5 of words are in the 2000 most common words
    42.9 of words are in the 5000 most common words
    49.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 62
    Total number of words is 4338
    Total number of unique words is 2399
    25.3 of words are in the 2000 most common words
    37.9 of words are in the 5000 most common words
    45.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Манас - Саякбай Каралаев - 63
    Total number of words is 306
    Total number of unique words is 243
    36.1 of words are in the 2000 most common words
    44.6 of words are in the 5000 most common words
    52.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.