Latin Common Turkic

Қан мен тер - 33

Total number of words is 4341
Total number of unique words is 2196
36.8 of words are in the 2000 most common words
53.2 of words are in the 5000 most common words
60.4 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
басқанда арқасында ақырын бұлғаңдаған қос бұрымы құдды Ақбаланың
бұрымынан аусайшы.
«Апырай, біреуге біреу қандай ұқсайды» деп ойлады. Ақбаланы Көргісі кеп
кетті. Шинельдің жағасын қайырып тастады. Ертеден бері қайда бет түзеп
келе жатқанын ойлаған да жоқ-ты.
Неге келе жатқанын да білмейтін. Енді байқаса, кішкентай қаланың
қазақтар тұратын көл жақ; шетіне шығып кетіпті. Ағашсыз, талсыз қисық
көше.
Сырты ақталмаған, бірінен бірі аумайтын бəкене үйлер. Соған қарамастан,
алабұртқан көңіл тағы да өз-өзінен əлденеге ауаланып, жан-жағына қарап
көз сап тұрған-ды. Кенет иек созымдай ғана жерден кесек дуалдың құмын
шығарып, жел-құз жеп, кебірлеп тастаған жермен-жексен бір үйді көрді.
Онсыз да алабұртып тұрған жүрек кенет лүпілдеп қатты-қатты соғып кетті.
Аяғы адастырмай іздеп тапқанына қуанды ма, көз жанары қаттырақ
ұшқындап, жолында тұрған құман, леген, олардан да басқа тағы
бірдеңелерді салдыр-күлдірлетіп кіріп келді. Үш сары бала үйдің
бұрышына тығылып үрпиіп тұр.
- Бұл үйдің кісілері қайда?
- Əкем бе?
- Иə, əкең?
- Жұмыста.
- Ал... Сосын...
- Апам ба?
- Апам-м?.. Апаң кім?
- Ақбала.
- Ə, «апа» дейсіңдер ме?
- Əйəй апа дейміз.
- Е, «Əйəй апа» дейсіңдер ме?
- Иə, анау да, мынау да, мен де - бəріміз де «Əйəй апа» дейміз.
- «Əйəй апаларың» қайда?
- Жұмыс іздеп кетті. - Еламан əкесінен аумайтын үш шикіл сары баланы
маңдайынан бір-бір сипады да, сыртқа шықты. Былайырақ ұзай бере
артына бұрылып еді, іште қалған əлгі шикіл сары балалар бұны көзімен
ұзатып, терезеге жабысып қапты. Еламан бұрылғанда қырық құрау
əйнектің ар жағынан бəрі бірдей уылжып күлімсіреп қоя берді. Еламан да
езу тартты. Ақбалаға кездесе алмағанына өкінді. Осыған дейін кежегесі
кейін тартып келген өркөкірек тəкаппар жанның от басында көміліп отыра
бермей, талпынып жұмыс іздеп шыққанына қуанды. «Күнкөрісі де қинаған
болар» деп ойлады.
Еламан үйге жақындап келе бергенде, іштен гүжілдеген жуан дауыс
шықты. «Мені іздеп қалған жоқ па екен?» деп ойлады. Ішке кіргесін де
ілгері озбай, есік алдында тұрған жауынгерлердің сыртын ала тоқтады.
Мюльгаузен түтігіп алған. Үйді əрлі-берлі кезіп, зіркілдеп сөйлеп жүр. Бүл
білмейтін біреуге қаһарын төгіп, кіжініп-кіжініп қояды:
- Бұның бəрі соның кесірі. Соған бола бізді жіпсіз байлап қойған жоқ па?!.
- Өзінен хабар бар ма? Қашан келеді екен?
- Ну, подожди... Хромыңды дал-дұл қылмасам ба...
- Кімді айтып тұр? - деді Еламан қасында тұрған біреудің құлағына еңкейіп.
- Комиссар.
- Ком-сар?
Күн батар алдында Мюльгаузен отрядты тік көтеріп, стансаға апарды.
Кішкентай қаланың бар халқы осында жиналыпты. Кідірмей күнбатыс
жақтан соңына жалғыз қызыл вагон тіркеген күлді-күйелеш паровоз кеп
стансаның алдына тоқтады. Паровоздан біреу түсті де, қызыл вагонның
есігін ашты. Иін тіресіп тұрған халық лап қойып жетіп барса да, есікке
тақай бергенде алдынан жер жарылғандай ақтарылып тұра-тұра қалды.
Астық тиеген вагонның еденінде қылышпен кескілеп тастаған жиырмадан
астам кісінің қан-қан денесі жатыр екен. Есі шыққан халық өкіріп жылап,
станса басы əп-сəтте у-шу болды да кетті. Екі кісі сүйемелдеген бір жас
келіншек өліктер жатқан вагонға барғысы кеп, аяғын бірер басып ұмтыла
түсті де, талықсып кетті.
Еламан жас келіншекті жыға танымаса да, түсін шырамытты. Бір жерде
көрген сияқты. Əлдеқайдан Ознобин келді. Ессіз-түссіз талықсып жатқан
келіншекке көзі түсті де тұра қалды. Үстіне төніп қарап тұрды да,
қасындағы біреуге «Үйге апарыңдар!» деді. Иін тірескен ығы-жығы
кісілердің ара-арасымен ілгері ұмтылды. Еламан есігін айқара ашып
тастаған қызыл вагонға қарт жұмысшымен бірге қатарласа жетті де, дəл
вагонға мінер жерде оны қолтығынан демеп жіберді. Осы арада ғана ол
қан-қан өліктердің арасынан қарт жұмысшының шолақ қол баласын көрді.
Ознобин де баласының өлігі жанына тізерлеп отыра қап, су қараңғы болған
кісіше құп-қу жүзін жоғары көтеріп, дыбысын шығармай тістеніп алды.
Сонан бір кезде есін жиып, алдында жатқан қан-қан өліктің əуелі басын
сипады. Дірілдеген қолымен баласының бетін сипап отырып: «Андрюш...
Андрюшам» деді жасын жұтып.
***
Ертеңіне Еламан Селивановты іздеп депоға барып еді, мұнда жиналыс өтіп
жатыр екен. Иін тірескен халықтың арасынан Селивановтың өзі көзге
түспесе де, бірақ аңғал-саңғал депоның өрегірек бір тұсында отын
сөндірген паровоздың алып тұлғасы қарауытқан маңнан тіл мен жағына
сүйенген біреудің саңқылдаған дауысы құлақты жарып баратты. Мына
қызыл кеңірдек жиналыстың жуық арада бітпесіне көзі жеткесін
Селивановпен кейін сөйлескісі келді де, келген ізімен кері қайтты.
Ызғырық суық жел шаңдағын суырған сары топырақ борап жатты.
Қамсауы жоқ шинельден суық өтіп барады. Бір жақсысы, ыққа қарап жүру
жеңіл. Жел артынан итеріп, дедектеп келе жатқан-ды. Кенет алдында кетіп
бара жатқан біреуге көзі түсті де іркіліп, тоқтап барып қайта жүрді. Үстінде
қап сияқты дорбиған бірдеңеден тіккен қызылқоңыр пальто. Не түймесі, не
белбеуі болмағасын омырауын қаусырынып апты.
Еламан онан көзін айырмады. Кім де болса, айдаудан қайтқан біреу. Ана
жылы Федоровты өлтіріп, қол-аяғында темір кісен, Орскіге жаяу айдалып
бара жатқанда жолда осындай кісілердің талайын көрген-ді. Еламан оған
қатарласып қалғанын байқап, кілт тоқтады. Ат бойы алға жібергесін қайта
жүрді. Енді оған көбіне сырт жағынан қарап, қалқиған құлағы мен
қылқиған мойнын көріп келеді. Ақжем бетінде жалқылдаған ілелі қызыл
таңдақ. Енді оны басып та озбай, қалып та қоймай, соңында қол созымдай
кейінде келе жатып, бас-аяғына анықтап қараған сайын «Апырай, - деп
ойланды Еламан, - адам баласы өлімге оңайлықпен мойын ұсынбайды-ау.
Түрмеден босанып шыққан болды ғой. Бұнда туған-туысқаны бар ма
екен?»
Аяғын сүйреп басып келе жатқан кісі кенет кілт тоқтады. Еламан да
тоқтады.
- Орысша білесің бе? - деді ол Еламанға.
- Аздап...
- Теміржолшылар отряды қайда?
- Жүріңіз! - деді Еламан. Мына кісінің салған жерден отрядты сұрағанына
таңданып келеді.
- Ұлтың кім?
- Қазақ.
- Отрядта сенен басқа қазақ бар ма?
- Жоқ.
- Командирлерің қайда?
- Өзінде шығар.
- Кел, танысалық, Петр Дьяков.
- Еламан.
- Бұл қалада енді бір танысым бар деуге болады, - деді Дьяков күлімсіреп.
- Қалай?.. Сіз... Сіз бұнда ешкімді...
- Иə, өзіңнен басқа танысым жоқ.
- Бұнда бұрын болмап па едіңіз?
- Жоқ. Бүйдеп неге сұрадың?
- Жоқ, жай. Міне, мынау - штаб, - деді Еламан кішілеу екі қабат үйдің
алдына келгесін. - Сау болыңыз.
- Біз əлі кездесеміз, - деді де Дьяков жылдам басып ішке кіріп бара жатты.
Есік алды лық толы екен. Бəрі де қару асынған əскери кісілер. Дьяковты
көргенде үстеріне түйе кіргендей, бəрі бірден бұған одырая қарады. Дьяков
мəн берген жоқ; ол өзіне жұрттың осылай қарағанына үйренген-ді.
Үстіндегі арестант шекпеннің өңірін қымтап, қаусырынып алды да,
аяғындағы жұлығына жамау түскен етікті сырп-сырп басып, түп жақтағы
ақ сыр есікті аша берген-ді.
- Пардон, - деп, бір жас солдат есікті жауырынымен басып тұра қалды. Саған кім керек?
- Мен... Мен бұнда...
- Жоқ, сен Совдеппен шатыстырып тұрсың. Бұнда отряд командирі тұрады.
Командир! Понимаешь?
- Ендеше, мен Мюльгаузен жолдасқа келіп тұрмын.
- Онда, кідіре тұр. Сенен де басқа күтіп тұрғандар бар.
Дьяков мыналарды күтсе, жуық арада отряд командиріне аяғы жетпесін
білді. Жəне ауызғы бөлменің ауасы тар екен. Бұнда келгендердің бəрі
темекі шегіп, тұла бойындағы иіс-қоңысты осында қалдырып кететін
сияқты. Дьяков қалтасынан мөр басқан қағаз шығарды.
- Бəрібір жібермеймін! - деп есікті арқасымен басып тұрған əлгі солдат
қасарысып жолын бөгеп тұрып алды: - Мыналарды көресің бе? Бəрінде де
бір-бір құлаш мандат бар.
Жауынгерлер қарқ-қарқ күлді. Дьяковтың көзінің алдында қалталанып
тұрған күлтілдек еті жыбырлап, өзінен-өзі жұлқып-жұлқып қалды.
- Оқы!
Жас солдат қыңа қоймап еді; Дьяковтың жағы қуарған ілелі ақжем бетінің
əр жер-əр жеріне теңбіл-теңбіл қан жүгіріп, өзі де қатты демігіп:
- Оқы! - деп зекіп еді, жас солдат əлгідей емес, осы жолы жөнге түсіп, өзіне
ұсынған қағазға көз қиығын селқос тастаса да, бір-екі сөзін оқыр-оқымаста
кірпігі жыпылықтап кетті. Үсті-басын асығыс жөндеді. Жауырынымен
басып тұрған есікті де жалма-жан ашып:
- Кіріңіз!.. Кіріңіз!.. - деді.
Дьяков енді асықпады. Ішке кірер алдында сəл бөгеліп, əуелі мыжырайған
кепканы басынан алып еді, сұйқылтым шашы кейін қашқан қос шекесі,
тоқпақтай маңдайы жарқырап қоя берді, Жас жауынгер ашқан есіктен ол
отряд командирінің үстіне сабырлы салмақпен ақырын кірді. Соңынан есік
жабылған бойда жас солдат сылқ етіп отыра кетті:
- Құрыдым...
Дьяков отряд командирінің үстіне кіргенде Мюльгаузен алдында жатқан
əлдебір қағазға үңіліп қалған екен. Басын көтермеді. Əуелі алдына кеп
тоқтаған кісінің аяғындағы етігіне көзі түсті. Жұлығына жамау түскен бақа
бас етіктің тұмсығы тынышсызданып, ар жағында бүлкілдеген башайдың
қимылынан хабар беріп тұрғандай.
- Мюльгаузен жолдас, вот и прибыл. - Мюльгаузен етіктен енді ғана көзін
алды да, алдында тұрған кісіге сонда да суық жүзін жылытпай, назарын
тіктеп қарады. Дьяков қысылған бойын қайда қоярға білмей, қипақтап
қалды да, өзіне жақын тұрған орындыққа отыра кетті.
- Əлдеқашан келетін едім. Жолшыбай ауырып... һхе-һхе-е...
- А-а!
- Ауырып қалғаным.
- Ə-ə...
- Дəрігерлердің қолына түспеу керек. Қолына түссең, əсіресе, мендей һхе...
хе... кісілерді жібере қоймайды. Қашып шықтым.
- А-а?
- Қашып шықтым.
- Түсінгенім жоқ. Өзің кімсің?
Дьяков əлгінде жас жауынгерге көрсеткен қағазды отряд командирінің
алдына тастады. Мюльгаузен асықпай оқып шықты. Жанынан темекі алды.
Алдында жатқан қағаздың шетінен жыртып алған қиындыға орар жерде
қолы дірілдеп, темекі шашырап кетті. Сіріңкеге су тиген бе, қанша шақса
да от алмай, күкірттің басы уатылып, ызасына тие бастап еді, Құдай
оңдағанда, келесі бір талы тұтанды.
Мюльгаузен ащы махорканың түтінін кең танауынан бұрқ-бұрқ шығарды.
Дьяков өзіне қарай қалқып келе жатқан көкшіл түтінге зəресі ұша қарап,
орындығын қозғап, кейінірек ысырылып отырды.
- Шалқарды бұлай деп ойлағам жоқ-ты. Сөйтсе өзі... һхе-е... əжептəуір...
Дьяков булығып, демі жетпей бара жатқасын алақанымен аузын басып
алды.
- Һхе... һх-е... Кешіріңіз... Демікпем бар. - Мюльгаузен темекісін анда-санда
бір бұрқ еткізіп қойғаны болмаса əлі үнсіз.
- Қалада депо барын білем. Жұмысшы саны қанша? - деді Дьяков.
Мюльгаузен даусын созып:
- Да-а... - деді де, түк деместен орнынан ақырын түрегеле берді. Терезенің
алдына барып, сыртқа енжар, керенаулана көз салды. Өзімен тілдескісі кеп,
жалтақтап қайта-қайта қарап отырған кісі бар ма, жоқ па, қаперінен мүлде
шығып, ұмытып кеткен сияқты.
Дьяков түрегелді. Терезенің алдында сыртын беріп тұрған Мюльгаузенге
жақындап барып:
- Танысайық, - деп қолын созып еді, Мюльгаузен қолын бермеді.
- Комиссар, кешір. Алдыңнан шығып, музыкамен күтіп ала алмадық, - деді
ол.
- Оның қажеті қанша?
- Как же, комиссарды салтанатты түрде күтіп алу керек емес пе?..
- Түсінбедім.
- Эх-х, тоже мне комиссар. Сенің кесіріңнен көресіні көрдік. Əне келеді,
міне келеді деп жолыңа қарап, жіпсіз байланып отырғанда кісілерімізді
қырып алдық.
Бұны күтпеген Дьяковтың аузына қапелімде сөз түспеді. Мынау не деп тұр?
Бұның кесірі... жіпсіз байланып... кісілерін қырып алған... Бұның не
жазығы бар? Соның бəрінің жөнін сұрағалы енді оқтала бергенде, бұған
осындай қысылтаяңда тап болатын жөтелі құрғыр кеудесін қысып тағы да
қып-қызыл боп булыға бастады. Əй... Əй-й, мынау кетіп бара ма? Бұл «Тоқта!» дегенше болмады, отряд командирі əлгіден артық сөзге келмей,
еденнің жаман тақтайын солқылдата басып шығып кетті.
Дьяков жүлгеленген темекі түтінін кепкасымен қағып, желпіп жіберді. Ерні
кезеріп, тамағы құрғап қалды. Көзімен үй ішінен су іздеп отыр. Отряд
командирінің жаңағы қылығына қайран. Хан-Дауров та осы жігітті екі
сөзінің бірінде өзімшіл, ешкіммен есептескісі келмейді, сен оның ығында
кетіп қалма деп ескертіп еді; жолшыбай ауырып, ауруханаға түсіп өлекшөлек боп жүргенде, дивизия командирінің ескерткені енді есіне түсті.
Есінен шықпағанда да, қанқұйлы жау емес, тап дұшпаны емес. Жəне бір
отрядты бірге басқарғасын бір-бірімен тіл табысып істегенді жөн көрген-ді.
Бір есептен командирдің басқадан бір демі үстем болғаны дұрыс.
Командирге аздап өктем болған да жарасады. Аздап зəбір бергенде де
тұрған ештеңе жоқ. Ойлап қараса: көз ашқаннан бері көріп келе. жатқаны зəбір. Əке-шешесі ерте өлді. Өз қолы өз аузына жеткенше қайырымсыз
қатал аға-жеңгеден бұл қанша зəбір көрді. Онан «Скороход » фабрикасында
жұмыс істеп жүрген жап-жас бала жасырын ұйымға қатысып, жандарм
қолына түсті. Қол-аяғында темір кісен. Қыстың көзі қырауда Сібірге
айдалды. Он жыл жер астында шахтада жұмыс істеді. Патша тақтан құлар
алдында бір топ кісі түрмеден қашып шықты. Бірақ Орынборға келе
бергенде қолға түсіп, бұны саяси сенімсіз кісілердің эшелонына
отырғызып, Орта Азияға айдады да жіберді. Осының бəрінде де оның өмір
жолында кездескен кісілер - құй фабрикант, құй полицей, құй, мейлі, түрме
начальнигі болсын, мейірі түсіп маңдайынан сипаған бір жан болмапты.
Бəрі қатал. Бəрі өктем. Бəрі озбыр. Жəне озбырлығы мен өктем қаталдығын
бірінен-бірі асырғысы кеп бəстесіп қойғандай. Неше түрлі қорлық пен
зорлықтың кісі басына келмейтін қайдағы бір қиын жолдарын ойлап
табатын. Олар, бірақ, жау болатын. Сондықтан зəбірленбейтін. Ал достан
көрген зəбірдің қандай болатынын ол əлі көрген жоқ-ты.
«Жаңағы қайда? Келмейін дегені ме?» деп ойлады Дьяков. Күзетшіден
басқаның бəрі кеткен. Көп бөлмелі үлкен үйдің іші аңғал-саңғал. Сыртта
жел ызыңдайды. Айдай əлемнің үстінен зіл батпан салмақпен салбырап
басып келе жатқан сырттағы түн осы қазір үйдің ішіне де еніп, бұрышбұрыш тұнжырай бастады. Батысқа қараған қос терезенің əйнегінен əлгінде
батқан күннің қызғылт шапағы бірте-бірте əлсіреп, ақырын-ақырын сөніпсөніп барып, енді міне, ақыры түнге тұтасып бара жатты.
Отряд командирінің енді оралмасы белгілі болды. Үй ішінде қисайып
демала қоятындай ештеңе жоқ екен. Қас қарайғасын Дьяков сыртқа шықты.
Күзетшімен сөйлесті. Бірақ желең бойынан жел өтіп бара жатқасын сыртта
ұзақ тұра алмай, ішке қайта кірді. Бағанағы қылжаңбас солдат «комиссар
келді» деп жұртқа жар сап қойған сияқты. Күзетші жауынгер бұған жаңа
кəдімгідей ізет білдіріп, сыпайы сөйлесті. Сөз арасында бір рет бұған
«комиссар» деп те салды. Дьяков өз халін өзі сықақтағандай мырс-мырс
күлді. «Комиссар!.. Шалқар теміржолшылар отрядының комиссары!»
Дьяковтың қалжыраған жүзінен мысқыл айықпады. Хан-Дауров бұнымен
кең отырып ұзақ сөйлескен еді. Түркістан Армиясы таяуда ғана
ұйымдасқан көрінеді. Соған дейін Ақтөбе маңында Шалқар
теміржолшыларының жасағы сияқты ондаған ұсақ əскер бөлімшесі бопты.
Соның бəрі ешкімге бойұсынбай, əрқайсысы бас-басына дербес өмір
сүрген. Хан-Дауров олардың бөрінің басын қосып жатқан көрінеді.
Шалқар, Қазалы, Жосалы, Ақмешіт, Ташкент теміржолшыларының қарулы
жасағы да ендігі жерде тікелей бұған бағынады. «Тек Мюльгаузен
бағынғысы келмейді» деген-ді Хан-Дауров.
Дьяков таң алдында столға басын салып бірер сағат мызғып алды... Оянса
терезе əйнектері бозарып, үй іші сəулелене бастапты. Үй іші жым-жырт.
Тек ауызғы бөлмеде сағат тық-тық...
Дьяков түрегелді. Кешеден бері нəр татқан жоқ-ты. Соған қарамастан асқа
зауқы шаппай, шөлдеп оянды. Кеше қора ішінен құдың көрген-ді. Сыртқа
шықты. Кешегідей емес, бүтін күн ашық, бірақ əлі салқын екен. Бүл
құдыққа жете бергенде қақпадан соңында ерген екі кісі бар, Мюльгаузен
кірді. Бүл амандасқысы келсе де, бірақ оның қайырылмасын байқады. Осы
қызметке келіскенім қате болған жоқ па деген ой көңілін ауырлатып түр.
Денесінде діріл бар. Алақанымен аузын басып, күрк-күрк жөтелді. Ішке
кірер-кірмесін білмей, екі ойлы боп тұрғанда бұғағы салбыраған біреу
қасына кеп, өзін осы отрядтың старшинасымын деп таныстырды.
- Е, дегендей. Маған керек кісі екенсің, - деді Дьяков.
- Сізге бөлме таба алмадық. Əзірше бір командирмен бірге жата тұрасыз.
- Оқасы жоқ.
- Аш шығарсыз?.. Жүріңіз, асханаға апарайын.
- Еркіңіз білсін.
***
Еламан осы күннің ертеңіне Совдепке соғып еді; көк шатырлы үлкен үйдің
алды қара-құраға толы екен. Қара киімді қала халқының арасынан ара-тұра
ел қазағының тымағы да көрінеді. Олар ауылдағы мінезін қалаға да істеп,
атын есік алдына байлай салып, болмашы жұмыспен бастықтардың үстіне
баса-көктеп кіріп жүр.
Қабырға болысының екі қазағы базарға айдап əкелген малдарының
пагорнойы жаңсақ шығып, шырғатылып, жіпсіз байланып қапты. Ел
қазағынан ілгіш іздеп үйренген базарбасы малдарын матап тастапты. Олар
Еламанды көре сап, анадайдан «айналайындап», етегі далақтап жүгіріп
келді. «Мұндағы бастықтардың ішінде тамыр-танысың бар ма?» деп жатты
да жабысты. Еламан ешкімді білмеймін деп ат-тонын ала қашса да, аналар
болмай, екеуі екі жақтан шаужайлап жатыр.
- Слейбановты білетін көрінесің ғой?
- Ептеп...
- Е, сол болады. Осы арадан ептеп-септеп құтылып кетсек жетіп жатыр.
Сонан артық таныстықты қайтеміз?! Қыз айттырып, құда түсер дейсің бе
ол орыспен?!
- Жарайды, сөйлесіп көрейін.
- Е, бəрекелді, өркенің өссін, шырағым.
- Көсегең көгерсін.
- Апырай, «Жауда да бір көзің болсын» деген рас. Сыртын былғарымен
тыстаған биік қара есіктің арғы жағынан біреудің саңқылдаған даусы
естіліп жатты. Еламан ұзақ айналып қалам ба деп тұрғанда, күтпеген
жерден жиналыс аяқталып, кісілер жапыр-жұпыр түрегеп жатты. Іле-шала
есік ашылды.
- О, кого я вижу?!
Еламан өзіне қолын созып келе жатқан жас жігітті көрді. Бұл да қуанып
кетіп, оны құшақтай алды. Екеуі құшақтарын жазбастан мəз боп күліп,
қайтадан кабинетке кірді.
Еламан табалдырықтан аттай бере тұрып қалды. Кең кабинеттің қаң
төрінде қызыл масаты жапқан жалпаң стол. Сырлаған орындықтар. Көз
тартар жалтырағы көп телефон.
- Осы қаладағы мықты бастық өзіңсің бе, қалай?
- Түбі осы орынға сен отырасың. Ал, жай жүрсің бе?
- Мен... - деп Еламан шаруасын айтуға ыңғайлана бастағанда, қызу жігіт
оны киіп кетіп:
- Сені кеше бір жерден көрдім ғой. Тоқта, қайда?.. - деді. - Сен жақсы
сөйледің. Иə, иə, есіме түсті, жиналыс біткен бойда, іле-шала іздедім. Бірақ
атың аузыма түспеді. Ұмытып қалыппын. Сен ренжіме.
Еламан шаруасын айтқалы оқтала бергенде, Селиванов сөзін бөліп:
- Айтқандай, осы сенің командирің қайда? - деді.
- Қалада.
- Қазір қайда?
- Кім білсін, станса жақта жүрмесе...
- Маған керек еді. Сен осы маған бір шаруамен келдің ғой? Ал, кəне, айт!
- Осында бір таныс əйел бар еді...
- Так, так...
- Тұрмысы нашар. Мүмкін болса, соған...
- Жəрдем сұрай ма?
- Жоқ, бір жерге...
- Кешір, - деп Селиванов сырт жағында шар ете қалған телефонға қол
созды. Əлдекіммен шапылдап алым-берім сөйлесті де, трубканы іле салды.
- Черт знает что. Сен осы қай жерден едің?
- Аралданмын.
- Онда сенің жерлестерің. Понимаешь, базарға жылқы айдап əкелген.
Қағаздары дұрыс емес.
- Ауылда хат танитын кісі жоқ. Қателесіп кеткен шығар.
- Ұлың мал болуы мүмкін.
- Жо-жоқ, ұрлық емес. Нақақ күйдірме сорлыларды.
- Сен қайдан білесің?
- Олар жаңа маған есік алдында кездесті. Қалаға бара жатқасын
ауылдастарының кездеме, шай, шекер ала кел деп қосқан бір-жармалы.
- Əй, қайдам?..
- Рас. Рас айтам. Қайтарып бергіз!
- Жоқ, бұл менің қолымнан келмейді.
- Түсінсем не дейсің?..
- Шын айтам. Мен келіскенмен, Мюльгаузен көнбейді. Оның мінезін
білесің ғой.
- Жылқылардың оған керегі қанша?
- Как же? Отрядқа ат керек. Бəрін бірдей сатып алуға қаржы жоқ.
- Сонда тартып ала ма?
- Айта көрме. Тартып алуға ешкімнің де хақы жоқ.
- Ал мынасы не?
- Бұл заңсыз мал. Заңсыз, понимаешь?! - Бұлардың үстіне Совдепте
істейтін біреу кірді. Кең кабинеттің төріне жеткенше именшектеп қысылып
келді де қолтығына қысқан папканы Селивановтың алдына ақырын қойды.
Селиванов қағаздарға көз жүгіртіп жатпастан сойдақтатып қол қоя салды
да, алып кет дегендей ишара етті. Сосын Еламанға бұрылды:
- Ал құлағым сенде. Шаруаңды айт!
- Əлгі əйелді бір жерге жұмысқа...
Селиванов шарылдап жатқан телефонға қайырылмай, шаңдап сыртқа
шықты.
- Біздің саясатымызды түсінесің ғой, - деді ол. - Біз көшпелі халықты
отырықшы ел етіп, қала мəдениетіне тартпақпыз. Ол үшін, понимаешь,
жергілікті халықты жұмысқа тарту керек. Ал, қазақ əйелдерін құшақ жая
қарсы аламыз.
- Ендеше, мына келіншекті...
- Ол қайда?
- Үйінде.
- Маған əкел. Тек тез. Сендерді темір жол асханасында тосам.
Еламан келгенде Ақбала терезе алдындағы сары шуаққа бетін беріп, өзінің
баяғы қыз кезіндегі ескі көйлегін жамап отыр екен. Есіктен асығыс кірген
Еламанды көрген бойда, бұ да орнынан түрегелді.
- Жұмыс істегенің жақсы. Ешкімге тəуелді болмайсың, - деді Еламан
сыртқа шыққасын.
- Білем ғой, - деді Ақбала.
- Рас, алғашқыда қиын болады. Бірақ төзу керек. Ақбаланың жүдеу жүзіне
жабырқау күлкі білінді. Осы түрі, бейне: «Төзбей жүрмін бе?!» деп
көңіліндегі бір назды аңғартқандай еді.
- Біраздасын үйренесің, - деді Еламан. Ақбала тағы да езу тартты:
- Талайға үйрендік қой. Біз осы... кімге келе жатырмыз?
- Тезірек жүрейік. Күтіп қалған болар.
Ақбала желге қарсы омыраулап басып келе жатқан мына ала көз ірі жігітке
ілесе алмай, үнемі қол созымдай кейін келеді.
- Əне, бізді күтіп тұр екен.
Ақбала Еламан иегін көтерген жаққа қарап еді. Алдарынан етіп бара
жатқан түйелі арбаның арғы жағынан ұзын бойлы орыс жігітті көрді. Ол ақ
халатты жуан сары əйелге бірдеңе деп, жан-жағына шыдамсыздана көз сап
тұр екен. Арбалы түйенің тасасынан шыға келген бұларды көргенде
қуанып кетті.
- Еһе-е! Ал, таныстырмайсың ба? - деді Селиванов, Еламанның тасасына
тығылып тұрған жап-жас сұлу келіншекті көргенде көзі ұшқындап.
- Қайтесің? Тиме, - деді Еламан.
Селиванов ақ халатты əйелге сыбырлап еді, ол су-су қолын алдына
байлаған халаттың етегіне сүртті де, Ақбаланың қасына кеп «Танысайың!»
деп қолын ұсынып еді, Ақбала «Мен не істейін?..» дегендей көзінің
астымен Еламанға қарады. Еламан «Қолыңды бер» деп ымдады. Бұлай
танысу өздерінде үрдіс болмағандықтан, Ақбала əлі де болса көзін төмен
салып қысылып тұрып, орыс əйелінің қолын болар-болмас қысты да, тез
тартып алды.
- Атыңды айт, - деді Еламан.
- Ақбала.
- Менің атым Марфа. Марфа апай деуіңе болады. - Ақбала жұмған аузын
ашпады.
- Мен тамақ асам. Сен маған жəрдем бересің. Су тасисың, ағаш жарасың, деді Марфа.
Ақбала бір жанға назар салмай үн-түнсіз тұр. Еламан түсінбегенін байқап,
Марфаның сөзін қазақшалап еді; Ақбала бұ жолы да үндемеді. Тек төмен
салған көзін жерден көтерместен ақырын қозғалып, анадай жерде үйіліп
жатқан ағаштардың жанында жатқан балтаға қолын созды.
***
Дьяков соңғы вагонға мінген-ді. Бұнда Ознобиннің взводы орналасқан
екен. Бірақ олар өздерінің арасында комиссардың барын байқамаған
сияқты. Оның бар-жоғын əзірге ешкім байқай қойған жоқ-ты.
Дьяковке де өзінің осы күнгі елеусіз халі ұнайтын сияқты. Есік алдына
жақын отырған жауынгерлердің қасына жайғасты. Біразға дейін ентігін
баса алмай, дымқыл алақанымен маңдайын сүртіп қояды. Пойыз бір жерге
тоқтамады. Анда-санда бір кездесетін разъезд, станса болмаса, осынау көлкөсір йен даланың қалған жағындағы тірлік қадау-қадау. Кейде көз ұшынан
тырнадай тізіліп көш өтеді.
Бір рет темір жол бойында жападан-жалғыз отырған үй кездесті. Итарқа
ғып тіккен қоңыр үзікті үйдің шаңырағынан ақшыл түтін шығады. Үй
маңында ботасын ерткен жабулы түйе тұсынан дүрсілдетіп өтіп бара
жатқан пойызға мойнын бұрып, құдды мына бұйығы даланың бұ да бір
бойкүйез енжарлығының анықайғағындай, кəукиіп қала берді.
- Өмір осылардікі, - деді қырма сақал жауынгер.
- Əй, мыналар кім? - деді тағы біреу.
- Ақтар! Ақтар ғой.
Оннан астам атты казак алыстағы сары белге шауып шықты. Оқ жететін
жерге жақындамай, қапталдасып еріп отырды да, бұлар зеңбіректен бірер
атқылағасын кейіндеп қала берді. Жауынгерлер олардың түп-тұқиянын
қалдырмай боқтап, өзді-өзінің орнына барып отырды.
- Бұлар барлаушылар.
- Түрі соларға келеді. Сонда, қалай... негізгі мол күш...
- Құдай білсін, қалай да сақ болу керек.
- Иə, бұл иттер қапылыста соғады.
- Комиссар, мынаны енді орнына салып қойыңыз! - Дьяков қолындағы
наганды жаңа байқады. Жаңағы қарбаласта қолына ұстағаны болмаса, бір
оқ атпағаны есіне түсті. Соған қысылды ма, наганды жалма-жан кабурға
тыға салды. «Мені біледі екен ғой» деді ішінен. Осы күнгі халі өзіне оңай
тиіп жүрген жоқ. Бұнда келген үш-төрт күннің ішінде ештеңеге араласпай,
өзімен-өзі елеусіз жүріп, бұндағы біраз жағдайға қанығып алды. Баста бұл
жақта алып-жұлып бара жатқан ештеңе жоқ сияқтанып еді. Орыс, татар
көпестері дəуірлеп тұрған кішкентай Шалқар біреу біліп, біреу білмейтін,
бас-аяғы бір-ақ уыс қала сияқтанған. Сөйтсе, ұлы жолдың үстінде жатқан
кішкентай қалаға осы қазір дос пен дұшпан бірдей көз тігіп отыр екен. Бір
жағында Мəскеу, Орынбор, Самар қалалары жатса, екінші жағында Арал,
Ақмешіт, Əулиеата, Ташкент, Түркістан. Екі жаққа бірдей қол созып, Азия
мен Еуропаны бір-біріне жалғап тұрған темір жол бойындағы станса. Вагон
оңдайтын цех бар. Паровоз оңдайтын депо бар. Қала халқының жартыға
жуығы жұмысшы. Қазіргідей аласат кезде атаман Дутовқа əзірше іргесін
алдырмай тұрған айдаладағы қамал қаланың бірі екен.
Дутовтың атты əскерін Дьяков əлі көрген жоқ. Сырт хабардан естуі - соғыс
тəсілі баяғы татар-моңғол əскеріне келеді. Бұлар да салт атты. Бұларда да
қылыш, найза. Бұлар да ұшқыр, жүйрік атпен кең далада құйындай жосып
жүріп, ылғи қапыңды тауып, қапылыста тұтқиылдан тиіп, қан-жоса ғып
қырады да, сен қамданғанша тайып тұрады. Бүгін бір қаланы шапса, ертең
басқа жақта, басқа қаланы, не станса, не ауылды талап, қырып-жойып
кетеді.
Колчактың қазақ жеріне кірген Түстік Армиясы əлі де бас-аяғын жинап
топтасып бола қойған жоқ-ты. Атаман Дутовтың жел құйын əскерін қай
жерден тосарын білмеді. Аты жүйрік əскердің ізіне түсіп, өкшелеп қуа
алмады. Ел іші əбігерге түскен осы бір алмағайып заманда бұл өңірді қотан
шетін күзеткен сергек сақшыдай кірпік қақпай тұрған жалғыз күш - Шалқар,
Ақтөбе, Ташкент, Ақмешіт, Қазалы, Жосалы теміржолшыларынан
құралған қарулы жасақ еді.
Атты казактар қазір қайта бас көтеріп, екі күннен бері Соль-Елеңкіде қатты
ұрыс боп жатты. Қаланы қорғаған қызылдарда күш аз. Тез арада қолма-қол
көмек болмаса, атты казактар қалаға əне-міне баса-көктеп кіретін қауіп
төнгесін Хан-Дауровтың əмірімен көмекке Шалқар отряды келе жатты.
Шалқардан шыққалы еш жерге тоқтамай қатты келе жатқан пойыз
Ақтөбеден өтіп Мартекке жақындап келе бергенде қызыл вагондар кенет
бірін-бірі сүзгілеп, салдыр-күлдір тоқтады. Əскерлер жерге жапырлап түсе
бастады.
- Не болды? Неге тоқтадың? - деді Мюльгаузен қасынан өтіп бара жатқан
теміржолшыға.
- Ақтар жолды бұзып кетті.
- Жөндеп жатыр ма?
- Иə.
- Қашан бітеді?
Теміржолшы жауап бермеді. Əскери эшелонның бас жағында абыр-сабыр
боп жатқан əлдебіреулерге айқайлап, ілгері қарай жүгіріп бара жатты.
Мюльгаузен қасына кеп қатарласып тоқтаған Дьяковке көз қиығын да
тастамады. Қара құмандай наган бір жақ мықынында салақтаған осы бір
ауру екені, сау екені белгісіз мүсəпір кісінің қасында қатар тұрғанын
ұнатпады ма, бұ да жаңағы теміржолшы кеткен жаққа жүгіре жөнелді.
Кідірмей қайтып көп əскерін көтеріп, жолды жөндеп жатқан
жұмысшыларға көмекке апарды. Бұлар білек сыбанып, жаңа кірісе
бастағанда «ақтар!» деген айқай шықты. Мюльгаузен бұйрық берем
дегенше қару-жарағы бойында жүрген солдаттар жұмысты тастай-тастай
сала рельсті бетке ұстап жата-жата қалды. Сөйткенше атты казактар да оқ
жететін жерге келіп қалған еді. Мюльгаузен: «Дайындалыңдар»,- деп ұзын
шөптің өн бойына айқай салды. Соны сезді ме, емініп келіп қалған жау
кенет күтпеген жерден аттарының сірісін жапыра жалт берді. Əне-міне
дегенше із-түзсіз көзден ғайып болды. Бірақ олардың қайтып оралып
соғары көміл еді. Оны бəрі де білді.
Еламан шпал тасыды. Ақтардың қарасы батқан жаққа мойын созып қарап
жүрді де, біраздасын есінен шығып кетті. Жұмыс істесе көңілденіп кететін
əдеті. Жолды жөндеп жатқандар мен анадай жерде үйіліп жатқан шпалдың
екі арасында табаны жерге тимей зырлап жүрген-ді. Кенет тұра қап, көзіне
құйылған терді сүрте берді де, ойламаған жерден Ақбала есіне түсті.
Иығын басқан ауыр салмақ астында белі бүгіліп тұрып «жұмысқа
орналасқаны жақсы болды» деп ойлады. Бұрын білмеуші еді, сөйтсе
Ақбала иттен қорқады екен. Жұмысқа алғаш келгенде бауырын жаңа
көтерген күшіктей кішкентай ақ қанден аспазшы əйелдің жуан
балтырының арасынан жүгіріп шығып, шабалаңдап шəу-шəу етіп үргенде
Ақбала ыршып түсіп: «Мына шіркін, кəйтеді-өй» деп өлек-шəлек болып
еді.
Сол күні бұл езін қандай бақытты сезініп еді! Əуелі Ақбала екеуі ішке су
тасыды. Сосын бұл ағаш жарды. Ағаштарды қорыс ғып жара келгенде
қарағай ма, əлде қабығы сыдырылған қайың ба, тұла бойы толған без
күпшек ағашқа балта батпады. Құлаштап қанша сермесе де балта жүзі
зікілдеп қолына қайта теуіп, бұл ақ тер, кек тері шығып алқына бастады.
Ыза болған Еламан балтаны кіжініп, қайта сілтеп еді, сіңірі тартылды ма,
қолынан балта түсіп, отыра қалды. Ана жақтан құстай ұшып келген Ақбала
балтаны ары қарай лақтырып жіберді.
- Осы ағаш жетеді, - деді ол.
- Мен енді не істеймін? - деді бұл.
- Ештеңе істемейсің. Осылай менің қасымда отырасың. - Сол күн бұл екеуін
бір-біріне іштей ұмтылдырып, бұрынғыдан да гөрі жақындата түскен-ді.
Оны бұ да білді, о да білді. Бірақ бұның ақыры қайда апарып соғарын,
немен тынарын бұ да, о да ойлаған жоқ-ты.- Ақтар!
Еламан иығындағы шпалды жерге атып ұрды. Жүгіріп барып эшелон
тұрған жолдың таса бетіне жата қалды да, көзін ілгері жаққа тастап еді;
қарамы бағанағыдан əлдеқайда көп қалың қол қаптап келіп қалған екен.
Еламан белдігінде жүретін екі гранатты босатып алды. Мылтығын оқтады.
Сосын көңіліне қобалжу енді ме, жүрегі лүпілдеп бара жатқасын баяу жел
астында ырғалып тұрған бір түп жусанға қол созып, жалғыз талын жұлып
алды.
Осы кезде Мюльгаузеннің «Дайындалыңдар!» деп айқай салған даусы
шықты. Сол екі арада атты казактардың алдыңғы легі бұлар бекініп жатқан
теміржолдың тура қарсы алдындағы сайға жетіп қалған-ды.
- Пулемёт!.. - деді Мюльгаузен айқайлап.
- Əзірміз.
- Зеңбірек!
- Бізде...
Ана жақтан қаһарын тігіп келген қол сайға түскен бойда жер жұтқандай
аттар да, адамдар да көзден ғайып боп, тек əуеде мың сан тұяқтың дүбірі
қалды. Еламан көзін гранатқа тастады. Сосын, əне-міне дегенше сайдың
жарқабағынан шыға келетін жаудың қарауылға қай бұрын іліккенін
нысанаға алуға əзірленіп, демін жұтып, тым-тырыс бола қалды.
Дүбір əлгіден де гөрі бермен жақындай түсті. Дегбірі қашқан Еламан басын
You have read 1 text from Kazakh literature.
Next - Қан мен тер - 34
  • Parts
  • Қан мен тер - 01
    Total number of words is 4527
    Total number of unique words is 2350
    35.7 of words are in the 2000 most common words
    52.8 of words are in the 5000 most common words
    61.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 02
    Total number of words is 4421
    Total number of unique words is 2363
    34.9 of words are in the 2000 most common words
    50.4 of words are in the 5000 most common words
    58.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 03
    Total number of words is 4448
    Total number of unique words is 2321
    36.7 of words are in the 2000 most common words
    51.4 of words are in the 5000 most common words
    59.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 04
    Total number of words is 4430
    Total number of unique words is 2308
    34.8 of words are in the 2000 most common words
    49.6 of words are in the 5000 most common words
    57.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 05
    Total number of words is 4454
    Total number of unique words is 2220
    36.8 of words are in the 2000 most common words
    53.2 of words are in the 5000 most common words
    61.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 06
    Total number of words is 4479
    Total number of unique words is 2318
    36.4 of words are in the 2000 most common words
    52.4 of words are in the 5000 most common words
    60.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 07
    Total number of words is 4451
    Total number of unique words is 2371
    36.1 of words are in the 2000 most common words
    51.3 of words are in the 5000 most common words
    59.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 08
    Total number of words is 4437
    Total number of unique words is 2344
    34.5 of words are in the 2000 most common words
    50.2 of words are in the 5000 most common words
    58.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 09
    Total number of words is 4412
    Total number of unique words is 2343
    35.0 of words are in the 2000 most common words
    50.2 of words are in the 5000 most common words
    57.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 10
    Total number of words is 4449
    Total number of unique words is 2341
    34.8 of words are in the 2000 most common words
    50.2 of words are in the 5000 most common words
    58.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 11
    Total number of words is 4412
    Total number of unique words is 2315
    35.6 of words are in the 2000 most common words
    51.7 of words are in the 5000 most common words
    59.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 12
    Total number of words is 4405
    Total number of unique words is 2351
    35.7 of words are in the 2000 most common words
    52.1 of words are in the 5000 most common words
    59.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 13
    Total number of words is 4316
    Total number of unique words is 2293
    35.7 of words are in the 2000 most common words
    50.9 of words are in the 5000 most common words
    59.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 14
    Total number of words is 4324
    Total number of unique words is 2198
    37.3 of words are in the 2000 most common words
    54.1 of words are in the 5000 most common words
    62.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 15
    Total number of words is 4389
    Total number of unique words is 2222
    35.3 of words are in the 2000 most common words
    51.5 of words are in the 5000 most common words
    60.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 16
    Total number of words is 4408
    Total number of unique words is 2321
    35.0 of words are in the 2000 most common words
    51.0 of words are in the 5000 most common words
    58.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 17
    Total number of words is 4269
    Total number of unique words is 2351
    33.3 of words are in the 2000 most common words
    47.5 of words are in the 5000 most common words
    56.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 18
    Total number of words is 4370
    Total number of unique words is 2340
    34.6 of words are in the 2000 most common words
    50.9 of words are in the 5000 most common words
    59.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 19
    Total number of words is 4340
    Total number of unique words is 2298
    34.8 of words are in the 2000 most common words
    50.3 of words are in the 5000 most common words
    58.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 20
    Total number of words is 4396
    Total number of unique words is 2310
    35.7 of words are in the 2000 most common words
    52.3 of words are in the 5000 most common words
    60.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 21
    Total number of words is 4349
    Total number of unique words is 2261
    37.3 of words are in the 2000 most common words
    52.7 of words are in the 5000 most common words
    60.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 22
    Total number of words is 4378
    Total number of unique words is 2252
    36.7 of words are in the 2000 most common words
    52.7 of words are in the 5000 most common words
    60.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 23
    Total number of words is 4274
    Total number of unique words is 2203
    37.3 of words are in the 2000 most common words
    52.5 of words are in the 5000 most common words
    61.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 24
    Total number of words is 4271
    Total number of unique words is 2227
    37.0 of words are in the 2000 most common words
    52.3 of words are in the 5000 most common words
    60.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 25
    Total number of words is 4382
    Total number of unique words is 2232
    38.4 of words are in the 2000 most common words
    54.1 of words are in the 5000 most common words
    62.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 26
    Total number of words is 4298
    Total number of unique words is 2135
    38.8 of words are in the 2000 most common words
    54.8 of words are in the 5000 most common words
    63.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 27
    Total number of words is 4343
    Total number of unique words is 2275
    36.5 of words are in the 2000 most common words
    53.2 of words are in the 5000 most common words
    61.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 28
    Total number of words is 4325
    Total number of unique words is 2295
    36.8 of words are in the 2000 most common words
    51.0 of words are in the 5000 most common words
    59.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 29
    Total number of words is 4297
    Total number of unique words is 2144
    38.4 of words are in the 2000 most common words
    52.4 of words are in the 5000 most common words
    61.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 30
    Total number of words is 4316
    Total number of unique words is 2330
    36.1 of words are in the 2000 most common words
    51.5 of words are in the 5000 most common words
    59.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 31
    Total number of words is 4351
    Total number of unique words is 2095
    35.7 of words are in the 2000 most common words
    51.7 of words are in the 5000 most common words
    60.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 32
    Total number of words is 4265
    Total number of unique words is 2396
    35.0 of words are in the 2000 most common words
    50.1 of words are in the 5000 most common words
    56.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 33
    Total number of words is 4341
    Total number of unique words is 2196
    36.8 of words are in the 2000 most common words
    53.2 of words are in the 5000 most common words
    60.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 34
    Total number of words is 4466
    Total number of unique words is 2269
    36.4 of words are in the 2000 most common words
    51.8 of words are in the 5000 most common words
    59.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 35
    Total number of words is 4440
    Total number of unique words is 2326
    34.3 of words are in the 2000 most common words
    48.9 of words are in the 5000 most common words
    55.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 36
    Total number of words is 4337
    Total number of unique words is 2333
    36.2 of words are in the 2000 most common words
    52.1 of words are in the 5000 most common words
    59.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 37
    Total number of words is 4346
    Total number of unique words is 2321
    35.0 of words are in the 2000 most common words
    51.4 of words are in the 5000 most common words
    59.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 38
    Total number of words is 4312
    Total number of unique words is 2383
    36.1 of words are in the 2000 most common words
    52.5 of words are in the 5000 most common words
    60.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 39
    Total number of words is 4278
    Total number of unique words is 2311
    35.9 of words are in the 2000 most common words
    50.4 of words are in the 5000 most common words
    59.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 40
    Total number of words is 4369
    Total number of unique words is 2213
    37.5 of words are in the 2000 most common words
    53.3 of words are in the 5000 most common words
    61.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 41
    Total number of words is 4462
    Total number of unique words is 2237
    37.2 of words are in the 2000 most common words
    53.9 of words are in the 5000 most common words
    61.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 42
    Total number of words is 4393
    Total number of unique words is 2371
    35.3 of words are in the 2000 most common words
    51.2 of words are in the 5000 most common words
    59.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 43
    Total number of words is 4406
    Total number of unique words is 2237
    37.5 of words are in the 2000 most common words
    53.3 of words are in the 5000 most common words
    61.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 44
    Total number of words is 4370
    Total number of unique words is 2241
    35.0 of words are in the 2000 most common words
    50.6 of words are in the 5000 most common words
    59.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 45
    Total number of words is 4302
    Total number of unique words is 2188
    35.2 of words are in the 2000 most common words
    50.9 of words are in the 5000 most common words
    59.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 46
    Total number of words is 4393
    Total number of unique words is 2285
    36.9 of words are in the 2000 most common words
    53.5 of words are in the 5000 most common words
    60.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 47
    Total number of words is 4406
    Total number of unique words is 2290
    34.3 of words are in the 2000 most common words
    50.1 of words are in the 5000 most common words
    57.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 48
    Total number of words is 4373
    Total number of unique words is 2175
    35.2 of words are in the 2000 most common words
    50.8 of words are in the 5000 most common words
    58.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 49
    Total number of words is 4321
    Total number of unique words is 2337
    34.2 of words are in the 2000 most common words
    49.5 of words are in the 5000 most common words
    57.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Қан мен тер - 50
    Total number of words is 477
    Total number of unique words is 378
    42.0 of words are in the 2000 most common words
    52.9 of words are in the 5000 most common words
    59.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.