Obşym, adam iemes iekenmiñder!

İeSEGIME İeSKERTKIŞ ORNATA ALMADYM...

Üzilip kete jazdap, ünemdep jürip, nannyñ jartysyn jep, balaşağammen lämpeçkeniñ jartysyn ğana jağyp, jarty su işip,
jarytyp tamaq işpei jinap- tergen teñgeme äreñ degende, onda da
nesieniñ qamytyn asynyp baryp, qala şetinen jer alyp, ieki bölmeli
şap-şağyn üi salyp alğan iedim... Künderdiñ küninde ainalama bireu
iegip qoiğandai, zäulim üiler ösip şyğa keldi de, meniñ şainalğan
meiizdei
üiim
körinbei
de
qaldy.
Millionerler
men
milliarderlerdiñ yqşam audany iekenin qaidan bileiin, bir küni
körşim közderin syğyraityp tūryp:
—Myjban kö-kö-kee,—dedi kekete söilep,—üiiñiz baidan qaityp
kelgen baiağynyñ qyzy siiäqty sümireiip tūr ieken, köşiñiz būl jerden!
—Seniñ üiiñ şe? Üiinde otyryp qalğan ieki qabat qyz siiäqty...
Sol ieken, ol meniñ jağamnan aldy:
—Kim ieki qabat? Osy tūrğan jeriñde ata salaiyn ba?
—Üiiñiz ieki qabatty deimin... Jiber deimin... Men de ata alamyn.
—Nemen atasyñ, beişara?
—Közben atamyn! Mine, bylai...—dedim közderimdi alartyp. Söittim
de üige kirip kettim. Osy körşiden kördim köresini. Ata salady. Bir ai
būryn qymbat köligimen jol şetindegi qyzdy qağyp öltirdi de,
qūtyldy, iesirtki satumen ainalysty ta ūstaldy, qūtyldy... Özi salyq
komitetiniñ bastyğy bolyp ketti qaita...
İerteñine äielim ierte
aiqailap, qaityp keldi.

tūryp, iesik aldyna şyqty da, şyñğyra

—Ne boldy, üreiiñ şymşyq siiäqty ūşyp ketipti?—dep sūradym men.
—Darbazanyñ aldynda jatyr...
—Kim? İt pe?
—Joq, adam...Ölip jatyr...
Dambalşañ jügirip şyqtym. Bireu bizdiñ darbazanyñ iesigin ūstai
ölip jatyr ieken! Artynşa politseiler jetip keldi. Körşim şyqty
mysqyldai külip.
—Tanisyz ba?—dep sūrady politsei.
—Joq.
—Onda nege sizdiñ darbazanyñ aldyna kelip ölgen?
—Jetken jeri osy şyğar?
Politsei meni tört kün tergep, aqyrynda bosatyp jiberdi. Söitse,
ölgen adam ataqty käsipker ieken. Bireudiñ aldyn kesip ötken be, qualap
jürip atyp ketipti. İerteñine tuystary jylap-ieñirep, menimen köristi
de, qyzyq, men de tüsinbei jylai berippin... İiä, menimen jylap ieñirep
köristi de, darbazamnyñ aldyna granitten ieskertkiş qūlpytas
ornatyp ketti. «Būl jerde qoğam qairatkeri bolaiyn dep jürgen
kezinde, oblystyq mäslihat deputaty bolaiyn dep qalğan
jasynda, ataqty käsipker İtbai JEKSŪRYNŪLY qaitys bolğan.
1968-2012jj.» dep jazyp ta qoidy. Aiqailadym, şyñğyrdym,
jalyndym, közderine de qystyrmady. Amal joq, äielim iekeumiz
tañerteñ ieskertkişke qūran bağyştap şyğatyn boldyq. Körşim
«Djipinen» audarylyp tüsip jatyp:
—Myna üiiñ nästireniemdi tüsirip jür, üiiñdi sat ta, köş!—deidi.
—Köşpeimin! Osy jerde ölemin!—-deimin men.
İerteñine äielim jūmysyna ketip bara jatyp, üige artynan alty jüz
albasty quyp kele jatqandai ientigip kirdi.
—İesik aldynda, iesik aldynda...—dei beredi.
—Nemene, iesik aldynda tağy bireu ölip qalypty ma? Bäri bizdiñ üidiñ
aldyna kelip jan tapsyrady ieken de!
Äielimmen birge darbazanyñ iesigin aşsam, aiağymnyñ astynda ieki
aiağy aspannan kelip ölip jatyr ieken! Artynşa, qarsy bettegi qarjy
politsiiäsy bastyğynyñ äieli jügirip kelip, alyp ketti. Sol küni
küieui darbazamnyñ aldyna ieskertkiş qūlpytas ornatyp ülgerdi.
Äielim iekeumizdi adam qūrly körgen joq. Biıktigi bir metr qūlpytasta:
«Däl osy jerde balamnyñ töbeleskiş qorazy qaitys boldy. 20112012 jj.» dep jazylğan iedi... Darbazamnan şyğa almai qaldym. Biz ğoi
nanğa aqşa taba almai jürmiz, al halyqtyñ qaltasynan baiyp
alğandar, töbeleskiş qorazy qai jerde ölse, sol jerge ieskertkiş
ornata salady... Ädildik qaida, ağaiyn? Jylap-syqtap jürip,
qorğanymyzdyñ artqy jağynan iesik aşyp aldyq. Darbazamyzdyñ
iesigin qorqa-qorqa aşatyn boldyq. Bir küni tañerteñ äielim jylap
kele jatyr.
—Oibai, tağy ne boldy?—dep sūradym men.
—Ölip qalypty!
Jügirip barsam, şynymen ölip qalypty... Sol küni qarsy bettegi
prokuror bolyp isteitin körşim sol ölgen jerge kömdi. Jylapsyqtap, kümbez ornatty. Ainalasyn qara temirmen qorşady. Syrtqa
şyğa almai qaldyq. Bizdiñ darbaza aldyna kelip ölgen sümelektiñ
molasyna bylai dep jazylğan iedi: « Būl jerde Avstraliiäda tuylğan
altyn tisti, asyl tūqymdy itimiz Dok ömirden ozdy. 2010-2012 j.j»
Qūdaiym –au, ainalasy bir jyldyñ işinde ainalamyz it pen qūstyñ,
mysyq pen tyşqandardyñ molasyna ainaldy. Aryz aityp, qala
äkimşiligine de bardyq. Äkimşiliktegiler: «Ömir bar jerde qaza bar...»
dep kürsinip şyğaryp salady. Olarğa: «Sybailas jemqorlyq—
auyzbirşilik!»dep aita almadym. Birde, jaz aiy bolatyn, kök
iesegimmen bir arba şöp äkele jatqanmyn... Salyq bastyğy bolyp
isteitin körşimniñ darbazasy aldyna jete bergende... İiä,iiä, jete
bergende kök iesegim bir ieki ret aqyryp aqyryp aldy da, zoryğyp öle
qaldy. «İesegim-au, iesegim, neden boldy keseliñ?» dep ieñirep jylap,
körşiniñ altyn jalatylğan darbazasyna bormen: «Būl jerde artynda
añyratyp, qodyğyn jetim qaldyrğan ardaqty kök iesegim qaitys
boldy... 2008-2012 j.j» dep jazyp qoidym. İesegime ieskertkiş
ornatatyn jağdaiym joq mende... İesesine, ierteñ köşeiin dep
jatyrmyn... Aşyğyn aitsam, köşireiin dep jatyr!
AİaQQA MINIP ŪİYQTADYQ...
Äielim keşeli beri yzyñdai bergen soñ, auzyn alaqanymmen alty
minut japtym da, tüs qaita qaladağy bajamnyñ üiine qydyryp
baratyn boldyq. Qydyryp deimiz-au, qūtty bolsyn aituğa baramyz.
Biraq ne üşin qūtty bolsyn aityp baratynymyz iesimizge tüspei,
ieseñgirep, iesinei berdik. Ne üşin kele jatqanymyzdy özderinen sūrap
alatyn bolyp şeştik.
Bazar aralap, kün bata qaladağy köp qabatty üidiñ altynşy
qabatynda ömir sürip jatqan bajamnyñ da päterine jettik au! Men
bajammen qūşaqtasyp, äielim äpkesimen şöpildesip süiisip bolğan soñ:
—Qūtty bolsyn, baja!-dedim.
—Ne qūtty bolsyn?—dep sūrady ol.
—Bilmeimin, äiteuir qūtty bolsyn aituğa keldik.
—Ne üşin qūtty bolsyn aityp keldiñder?—dep sūrady äielimnen
aumağan äpkesi.
—Ūmytyp qaldyq,—dedi äielim,—äi, Myjban, ne üşin kelip iedik özi?
—Qūtty bolsyn aituğa...
—Ne üşin deimin?
—Aldağy jyldary bolatyn quanyştary üşin...
—Jaraidy, kelgenderiñe quanyştymyz!—degen bajam bizdi qonaq
bölmesine bastap kirdi. Qaiynbikem bizge iılip sälem bergen kelinine:
«qazanğa byltyrdan qalğan ietti sala ğoi!» dep tapsyrma berip jatty.
Jastyqqa jantaiyp, qabyrğağa arqamdy süiei jata berip iedim, bajam
qūiryğyn ystyq suğa batyryp alğandai aiqailap jiberdi:
—Oibai, baja, qabyrğağa süienbeşi!
—Nege?—deppin.
—Qabyrğa qūlap qalady...
—Qūlap qalar bolsa, arğy jağynan siriñkeniñ şiımen tirep
qoimaisyñ ba?—dep küldim.
—İestimediñ be ne? Qarağandyda
köp qabatty üilerdiñ biri
şalaqasynan tüsip, «ūiyqtap» qaldy iemes pe?
—Teledidardan kördik qoi,—degen men ornymnan tūryp, balkonğa
şyğa bergenmin , temeki tartqym kelgen.
—Oibai, bajeke, balkonğa şyqpa!—dep bezildei jetip kelgen bajam
meni qūşaqtai aldy.
—Nege, bajeke?
—Körmeisiñ be, balkonnyñ asty joq. Tömen qarasañşy!
Közderimdi tömenge syrğanatyp jiberip iedim, jüregim auzymnan
şyğyp, birinşi qabatqa tüsip ketkendei boldy. Sol tüsip ketken
jüregimdi qañğybas itterdiñ biri jep jatqandai, jaman äserde
boldym. Balkonnyñ asty oiylyp, tüsip qalypty!
—Tyjban baja, būl üidiñ salynğanyna üş jyl ötken joq iemes pe?—
dep sūradym.
—İe-ie, büginde alaiaq merdigerler halyqtyñ tağdyrymen oinaityn
boldy iemes pe? Aqşany qaltağa basady da, şetelge qaşyp ketedi.
—Qala äkimi, qūrylys böliminiñ bastyğy, arhitektura bastyqtary
«qabyldadyq!» dep qol qūiady iemes pe?—dep ieseñgiregen meni bajam
kelesi bölmege iertip keldi. Kilemdi türip jiberip iedi, qabyrğasy
yrsiyp, arğy jaqtağy körşi üidiñ bölmesine közim tüsti. Bir ädemi
kelinşek aina aldynda tūr. Bir kezde şeşine bastady... Üstindegi
halatyn tösekke qarai laqtyryp jibergende, meniñ basyma tüskendei,
selk iete qaldym. Bajam meni yğystyryp, jyryqqa köz saldy.
—Biz de körip qalaiyqşy. Körşi kelinşek qoi. Jesir.
—Sen künde körip jürgen şyğarsyñ, bylai tūrşy!—dep bajamdy
iterip jiberdim.
—O, o, müsini qandai, müsini! Mässağan, pentseptpen be, äiteuir, aina
aldynda qoltyğynyn jünin jūlyp jatyr! Şaşyn silkidi.. Tös...
—Nemene tös?
—Tös tartaryn şeşip, laqtyryp jiberip iedi, töbedegi liustrasyna
ilinip qaldy!
—Bylai tūrşy, men de körip qalaiyn!
Bajam meni yğystyra bergende, ieñkeiip jatqan iekeumizdi körip,
kelinşekterimiz qosarlana aiqailady:
—Qabyrğany jalap jatyrsyñdar ma, ne? Bylai tūryñdar!
Ūşyp tūrdyq. Bajekem qaiyrylyp qalğan kilemdi ornyna jiberip,
sosyn qaiyn bikeme jäi ğana:
—Aiqailamasañşy, üi qūlap qalady ğoi. Tüste qala äkimi kelip ketken,
—dep miñgirledi.
—Nemenege kelipti?—dep sūrady äielimnen aumaityn äieli.
—Üileriñde sybyrlasyp söilesiñizder, öitpeseñizder, üileriñizdiñ
qūlap qaluy ğajap iemes dep ketken...
—Uiatsyzdar!—dedim men qalşyldap,—bäri birigip jeidi! Sodan
baryp, sapasyz qūrylys bastalady!
Äielim kilemdi türip jiberip, jyryqqa köz salğany! Zymiiän ğoi!
Äpkesinen aumaidy! Äne, ol mağan yzalana jaqyndap keledi... Oiba-ai,
jaqyndap qaldy...
—Myjban! Beri kel!
—Ne bolyp qaldy?
—Qūtty bolsyn!
—Nemene qūt-qūtty bolsyn?
—Myna qabyrğadan seks körip otyr iekensiñder ğoi?
—Joğa, bylai ğoi... myna üi ierteñ qūlaidy! Ke- keteiikşi...—dedim
men.
—Ketpeimiz, osynda qonamyz!—dep aşulanğan äielim sekirip qalyp
iedi, aiaqtarynyñ asty oiylyp ketti de, ieki aiağy tömengi qabatqa
salbyrap, özi otyryp qaldy. Qaiyn bikem de, bajam da « yspokoino».
—Men neğyp otyrmyn?—dep sūrady äielim.
—A-iağyñnyñ asty tesilip qaldy... Tūra ğoi, mahabbatym meniñ,—dep
äielimniñ qolynan ūstağanym sol, ol tyrqyldai külgeni.
—Ne boldy janym?—dep sūradym men.
—Astyñğy qabattan bireuler tabanymdy qytyqtap jatyr!—dedi
äielim.
—Biz mūndai tesikterge üirenip qalğanbyz,—dedi qaiyn bikem,—
myna bölmeniñ iedenin qarañdarşy, şūryq tesik...
—Ne degen jauapsyzdyq! İerteñ būl üi qūlaidy! Tezirek bizdiñ auylğa
köşip keliñder!—dep qūiamyn. Köz aldyma qūrylystan qyrnap iemes,
qylğytyp jeitinder ielestep ketti. İet jep, sorpa işip bolğan soñ,
därethanasyna kireiin desem, bajam jeñimnen tartady.
-Ne?
—Tualet joq. Astyna qarai qūlap ketken... Şyda...
Zärem qalmady. Qaityp keteiik desek, tün işinde auylğa qarai
avtobus tügil arba da jürmeidi... Tösek salyna ma desek, bajam mağan:
—Ūiyqtaiyq...—dedi.
—Qalai?—deppin.
—Tik tūryp ūiyqtaimyz,—dedi qaiyn bikem. Zärem ūşty.
—«Tigimnen» ūiyqtap körmeppin,—dep qaldy äielim.
—Jatuğa qorqamyz. Üi qūlasa basyp qalady ğoi,—degen bajamnyñ
betine üñile qaradym.
—Şeneunikterge halyq tağdyry oiynşyq ieken!—dedim men.
—Qaiyrly tün!—degen dauysqa qarasam, äielim äpkesine süienip
alyp, maujyra-ap bara jatyr. Amal joq, kirpikterim qūşaqtasa bergen
soñ, bajamdy qūşaqtadym. Ol jüdä qatty qoryldaidy ieken, tañ
atqanşa kirpik ilmedim. Qūdaiym-ai, tezirek tañ atsa ieken!!!
QAZAQŞA TÖBELES
(Saiasi satira)
Mūndai masqarağa işi keuip, basy balşyqqa ainalyp kete jazdağan
İzrail prezidenti Şimon Peres Germaniiä prezidenti İoahim
Gaukke telefon soqty:
—Men sizben dos bolmaimyn!—dedi ol jylamsyrap.
—Ne bolyp qaldy?
—Ūiqym sizder jaqqa qaşyp ketti!...
—Ūiqy kädimgidei qaşa ma, ne?
—Basymdy qabyrğağa qyryq ret soqtym! Tisterimdi şyqyrlatyp
iedim, iekeui tüsip qaldy, şekem bolsa, isip qaldy!
—Tüsinbei tūrmyn?
—Siz öleñ oqisyz ba?
—Qandai öleñ?
—Qap-qara öleñ!
—Joq, men sap-sary öleñ oquşy iedim... Ne boldy, aityp öltirşi?
—Sizdiñ ielde Nobel degen aqyn bar ma?
—Ondai aqyn joq, ministrlerimniñ biri bolmasa...
—Ne ğoi, Nobel syilyğynyñ laureaty Giunter Grasstyñ basyn kesip
tastai salyñyzşy...
—Byltyr basyn kesip tastağanbyz, qaitadan ösip şyğa beredi... Ne
boldy sonşa?
—Jüdä jaqpai jür... İzrail turaly «Būl turaly aitu paryz» atty
öleñin oqydyñyz ba?—dep sūrady Şimon qalşyldap.
—Mahabbat turaly ma, ne?
—Mahabbatta basyñyz qalsyn! Qaidağy mahabbat? Ortaq jauymyz
İrandy jaqtap, olardy aqtap, al bizdi täpişkesimen taptap... İ-i,
jylağym keledi... Jylaiyn desem, prezidentpin!
—Ah, oñbağan!
—Nobel syilyğynan aiyru kerek! «Halyqaralyq qauymdastyq
İrannyñ ğana iemes, İzraildiñ de iadrolyq bağdarlamasyn baqylauğa
alu kerek» depti! Tili qyşyp bara jatsa, akkumliator jalasyn! Meni
dünie jüzine masqara ietti!
—Keşiriñiz, Şimon myrza, keşe Qazaqstan prezidenti yzbandap...
—Ne deidi?
—Dünie jüzinde iadrolyq qarudan birinşi bolyp bas tarttyq. İran
men İzraildiñ
teke tiresi köpke sozylyp ketti. Odan da,
prezidentter Astanağa kelip töbelessin deidi.
—Töbelesi nesi?
—Baiağyda, SSSR kezinde qazaq jigitteri ieregisip qalsa, jekpe-jekke
şyğyp, qazaqşa töbelesedi ieken. Jabylmaidy ieken. Sosyn jeñilgeni
de, jeñgeni de qūşaqtasyp, tatulasady deidi me?
Şimon oilanyp qaldy... «Tatulasatyn bolyp, tūmsyğyn būzaiyn!
Qoldaryn byrt-byrt syndyryp, aiaqtaryn örip, kindigine bomba
qoiyp keteiin! Keñirdegin suyryp alyp, su şaşatyn şlangy ietip
almaimyn ba?» dep oilady işinen. Būl oiyn AQŞ prezidentine aityp
iedi, ol da qūptap, «o keiledi»... Ağylşyn prezidenti rahattana külip:
«Qazaqşa töbeles? Baramyz! Jeñilip bara jatsañ, jabyla ketemiz!» —
dedi. Sodan ne kerek, ielden ierek, «Astana töbeles» saraiynda
«halyqaralyq töbeles jäne tatulasu» jekpe-jegi bastalyp ta ketti!
Äne, ortağa atylyp şyqqan Şimon İran prezidentine «Alğa,
ievreile-ier!» dep aiqailai ūmtyldy. İran prezidenti asyqqan joq,
bir staqan mūnaiyn simirip saldy da, būğyp qalyp, kindik tūsynan bir
«udar» berdi. Anau da qarap qalmady, İran prezidentiniñ jelkesinen
tistep aldy! İekeui ientigip, tüske deiin alysty. Bir kezde İran
prezidenti:
—Perekur, şylym tartaiyq,—dedi.
—Şymkentte tüstenip alaiyq. Palau jeimiz...—dedi İzrail
prezidenti. İelbasy işinen: «İe-ie, mine, tatulasyp kele jatyr!» dep
oilady. Prezidentter ūşaqpen Şymkentke ūşyp keldi. Barak Obama
Qoşqar ata özenine şomylyp, Aqtas auylynan qozyqūiryq jep
qaitty. İtaliiä prezidenti Djordjo Napolitano oblystyq işki ister
departamentiniñ bastyğyna äbden ūrysty. İtalianşa. «Ne degen
pälesiñder, para alady iekensiñder, Qonaev dañğylynda bir maioryñ
maşinesinde işip alyp, jas qyzdy alty metr ğana ūşyryp öltirgen!
Alqaş iekensiñder ğoi!» dedi. Onyñ italianşa ūrysqanyn tüsinbegen
departament bastyğy basyn izep, quanyştan jaryla jazadap tūrdy.
Germaniiä prezidenti Gauk qyrğy bazardan qymyz işip tūryp: «O-o,
bizdiñ nemistiñ qymyzy Qazaqstanğa qalai kelgen?» dep tañ qaldy...
Resei prezidenti Qyrğyzstan prezidentine būrylyp: «Özbekstan
prezidenti İslam-äkä körinbeidi ğoi?»—dep sūrady. «Öi, ol köp jerde
körinbeidi ğoi. Qūdalyqqa ketken ieken, qoly timepti...»—dedi qyrğyz
prezidenti. İzrail prezidenti men iran prezidentine oblys äkimi
ielbasy atynan iyqtaryna şapan japty. Şimon jyndy ieken,
şapandy laqtyryp jiberip, Ahmadinejad Mahmudqa ūmtyldy.
Közderinen ballistikalyq zymyrandar zu-zu ūşyp jatqandai...
Auzynan atom bombasynyñ jalyny şyqqandai ma... Osy kezde bir
iesek aqyryp qalyp iedi, Şimon soğan jalt qarady. Osy sätte İran
prezidenti onyñ jağyna jūdyryğyn siltep qaldy. Anau şalqasynan
tüsti. Jeñilip qaldy degen osy, bir kezde Barak Obama közin qysyp
qalyp iedi, İtaliiä, Ūlybritaniiä Germaniiä prezidentteri jabyla
bergen... İelbasynyñ: «Jigitter, älemge tynyştyq kerek!» degen sözine
qaraityn olar iemes. Bir kezde «Oibai, Şymkent qalasyndağy
mektepterdiñ būzaqy oquşylary kele jatyr!» degendi iestisimen,
jabyla jazdağandar qoldaryn qaltalaryna salyp, jym-jyrt bola
qalysty. Barak Obama piste şaqqan bolyp, teris qarady. Qazir dünie
jüzinde mektep oquşylary jama-an...
Keşke qarai iel prezidentteri it jyğysty toqtatyp, Şymkenttegi
bir milliarder käsipkerdiñ balasynyñ sündet toiyna bardy. Putin
asaba boldy. İtaliiä men AQŞ prezidentteri «Qara jorğa» biıne
biledi. Toi üstinde Mahmud Şimonğa: «davai, dos bolaiyq!»— dep
qolyn ūsynyp iedi, anau: «oi, şeşeñ...» dep bir boqtady da, toidan
taiyp tūrdy... Älemge tynyştyq kerek, myrzalar!!!
MOİYNDAR...
Moiyn oiyn iemes... Oilanyp aitsam, oiynşyq iemes degenim ğoi...
Men baiğūsta moiyn da joq... Oibai-ai, qaidağy baiğūspyn? Yñqyl
oblysynyñ bas barmaqty şoşaite-iep körsetetindei äkimi iemespin be?
«Tyñqyl» oblysyna prezidentimiz kele qaldy da, barlyq oblys
äkimderi sonda şapqylap, jinalysqa qatystyq. Jinalysta jün tütip
otyrmaimyz ğoi. Auzym aşylmasa da, iekpinim iesektiñ astyna
tüskendei tymyraiyp otyrğanmyn. Bir kezde İelbasymyz:
«Dağdarysta memlekettiñ bir tiynyn jegen jalmauyzdar bolsa,
moiyndaryn üzemiz!» degeni sol, moinym sylq ietip, basym aldyma
salbyrady da qaldy. Basymdy kötereiin desem, kötere almaimyn ğoi.
Kötereiin desem kötere almaimyn... Oibai-ai, men de qazynadan
qarpyp jep ülgergen iekenmin de. Özimşe ieşteñe jegen iemespin dep
oilap jürsem...
Basym salbyrady da qaldy, köz qiyğymmen «Syñqyl» oblysynyñ
äkimine qarasam, onyñ da basy aldyna salbyrap qalğan... «Myjban
Mändirbaiūly, sizge ne bolğan?» deidi ol. «Öziñiz şe, Tyjban
Täpekūly? Basyñyz kindigiñizge jetken be?» deimin men. Basymdy
köterip, ielbasy jaqqa qarağym keledi, bir qarasam, moinym sozyly-yy-yp, ağyp barady-äi... Rezina siiäqty... Jo-joq, sağyz siiäqty...
Basymnyñ salmağyn kötere almasa kerek... «Moiyndaryñyzdy
üzemiz!» dep iedi, o, Alla, özinen-özi üzilip ketti... Jinalysta jylauğa
bolmaidy. İendi ne istedim? Halyqtyñ betine qalai qaraimyn? Demek,
men de jalmauyz iekenmin de... «Ömir boiy oraza tūtqan äkimdeimin»
dep jürsem özimdi... İegimdi ieki qolymmen ūstap, joğary köterdim.
Mässağan, är jerde moiyndary salbyrap otyrğan departament
basşylaryn, kördim! Bäriniñ moiyndary üzilip ketipti! Biraq bäri tiri!
Bäri iri! Anany qara, anany! Salyq basqarmasynyñ bastyğy
milliondap jegen-au, moiny qamyrdai sozylyp, basy arqasyna ketip
qalypty! İyqtan tömen arqasyna salbyrap ketken basty aiap kettim...
İelbasy jaqqa qarauğa bet joq! Oibai, anany qara! Oblystyq qarjy
politsiiäsy bastyğynyñ basy joq! Oi, keşiriñizder, qasynda otyrğan
deputat äieldiñ de moiny sozylyp, sonyñ moinyna oralyp qalğan
ieken de!
Janyma kelgen premer ministrdiñ kömekşisi: «Keşiriñiz,
qasyñyzdağy kisi ūiyqtap otyr ma? Türtiñizşi?»-dep iedi, ony türte
bergenmin, özimniñ basym tömen qarai sylq iete qaldy. Jalma-jan qos
qoldap iegimnen ūstap, berekesiz basymdy joğary köterdim.
—Siz... siz jinalysqa işip kelgensiz be?—dep sūrady ol.
—Keşiriñiz, moinym qaitys boldy...—dedim men.
—Qalai qaitys bolady?
—İelbasynyñ közi tidi-au...
—Nemene, siz İelbasyğa tükirtip alaiyn dep pe iediñiz?
—J-joğa... keşiriñiz...
—Bastaryñyzdy köteriñizder! Anau otyrğan ūiqybas! Siz de!
—Keşiriñiz, bärimizdiñ moiyndarymyz bügin jūmys istemeidi...—dedim
men.
Uiat-ai! Ölim-ai! Būl moinyma ne bolğan? «Moinym üzildi» degen osy
boldy-au! Jinalystan şyqqan soñ, auruhanağa baryp, gipstetip alsam
ba?
—Halyqtyñ qaltasynan da jeisiñder! «Sybailas jemqorlyqqa
qarsymyz!» deisiñder de, özderiñ «bylyq» degen buterbord jeisiñder!
—degen İelbasy bir kezde:
—Bastaryñyz nege salbyrap ketken? Bastaryñyzdy köteriñizder!—
dedi. Moiyndary üzilgender alaqandarymen jaqtaryn taiap, bastaryn
köteristi. Vitse-premer ministr minberge şyğyp:
—Qoldaryñyzdy tüsiriñizder... Sizderge ne bolğan?—dedi. Otyz şaqty
bastar salbyrady da qaldy... İelimiz boiynşa qanşa moiyndardyñ
üzilgenin bir Alla biledi...
—Täubeleriñe keliñizder!—degen ielbasy jinalysty aqtady, biraq
jiynğa qatysqan jegişterdi jaman taiaqtady. Basymdy salbyratyp,
qyzmet köligime qarai jügirdim. Kenet birdeñege soğylyp, şalqamnan
tüse jazdadym. Közimniñ qiyğymen qarasam, «Soraiyqşy»
ministrliginiñ ministrine soğysyppyn. Onyñ da moiny üzilgen ieken.
Kömekşisi jağympazdana, iegine alaqanyn qoiyp, qatarlasyp barady!
Meniñ basym arqama ketip qaldy! Oñ qolymmen şaşymnan ūstap,
joğary köterdim... Moiyn degenniñ qadiri sūmdyq ieken! Men äşeiin
galstug bailauğa ğana jaralğan moiyn ieken dep jürsem... Moiyn...
Moiyndar... O, şeneunik äriptester! Japyra jeudi qoiyñdar! Äşeiin
bir tistep jesek te jetedi ğoi...
AGENTTEGI SŪLUĞA SMS HAT
Janym, meniñ agentim, meniñ failym! Öziñmen söilesken saiyn,
trūian virusyn jūqtyryp alğandai, miym-migobaitym ata jūrtta
qalğandai, bir türli küi keşemin...
Bilem, sen de internet siiäqty orysşa oilaisyñ, SMS-pen hat
jazsam, mazaqtauyñdy qoimaisyñ...
«Moi kompiuterim» meniñ!
«Korzinam» meniñ... Suretiñe qarasam, figurañ joq, korzina siiäqty
iekensiñ, janym... Sonda da, öziñdi fail siiäqty jüregime «sohranit»
ietip qoidym... Qaşan kezdesemiz? Qaşan «Panel upravleniedegi»
«ustanovka» bolamyz? Älde meni «öşirip» tastadyñ ba? «Udalit»
ietpeşi meni... Sen «S» bolsañ, men «D» lokalnyi diskpin... Jynymdy
keltirseñ, öziñdi «formatirovat» ietip jiberemin...
Janym, failym meniñ! «Meniñ älemimdegi» suretteriñe qarasam,
talai jigitterdi «sozdat» ietip alypsyñ... Bir jigitpen süiisip
tüsipsiñ... Älem internetke sondai suret salğanyñ qalai? Ne, «Setovoe
okrujeniesiñ be?» Būl älde «vsia programmañ» ba? Qyz degen «Pusk»
bola bermeu kerek, janym... Ötkende körinbei kettiñ? «Poisk» arqyly
izdedim. «Mail.ru Agent-te» joqsyñ. Qaidasyñ? Kezdeseiikşi? Seni
«Antivirus Kasperskogomen» teksergim keledi... «Bazañ» ieskirse,
«ovnavit» ieteiin dep iedim...
Janym! Meniñ atym Myjban... Meni jüregiñe «kopirovat» ietip,
sosyn «vstavit» ietşi... «Svoistvoñ»—bet älpetiñ qalai özi? Suretiñ
öziñdiki me, älde sūlu qūrbyñnyñ... Qos almañ—«Videoadapteriñ» ūryp
tūr... Sonşa jalañaştap jiberipsiñ... Uialyp kettim! Klaviatura—
qoldaryñ ūnaidy mağan. Suretiñdegi... Jüregiñ— Protsessoryñ men dep
soqsa deimin... Közderiñ –monitorlaryñ janyp tūr ğoi... DVD CD-ROM
diskovodyña qarasam, auzyñ ülken siiäqty. Tamaqqa toimaityn
jalmauyz iemessiñ be? Keide mikro blogyña sandyraqtap öleñ jazğan
bolasyñ... Quyp ketesiñ de... Öziñdi, söziñdi «defragmentatsiiä diska»
jasap alu kerek siiäqty... Nege mağan jauap jazbaisyñ? Tym bolmasa,
uialy telefonyñmen SMS hat jazşy, janym! Agentpen söilespeseñ,
öziñdi «udalit» iete salamyn... Solai, meniñ süiikti failym, agentim
meniñ!
JEKSŪRYN JAÑALYQTAR

Yñğors qors, yñğors qors... Ton-to, tun, to-to-oon... Keşiriñizder būl
bizdiñ tele arnanyñ jañalyq bastalar aldyndağy äueni ğoi... Qūrmetti
körermender,
jeksenbi küngi jeksūryn jañalyqtarymyzğa
qañyltyrdai qūlaqtaryñyzdy batyryp-batyryp alyñyzdar.
Birinşi jañalyq: Şymkentten Almatyğa qatynaityn «Şymkent –
Almaty» poiyzyna biletter satylyp ketkenimen, poiyz jürmeidi.
Öitkeni, poiyzdyñ bas vagony Almatydan bastalyp, soñğy vagon
Şymkentke deiin jetken. «Jolauşylar «bilet joq» dep
jyndanbasynşy» degen naqūrys nietpen, temir jol basşylary
vagondardy tirkei berse kerek, tirkei berse kerek... Almatyğa
baratyn bir top jolauşylar avtobuspen birinşi Almaty vokzalyna
jetip, bas vagonğa kirip, arğy betine şyğyp, jyndy adamdarşa betauyzdaryn jybyrlatyp, vokzalğa kirgen.
İekinşi jañalyq: Qos qarlyğaş Şymkent qalasyndağy
bir
«blatnoi» millionerdiñ qos qabatty kottedjiniñ qabyrğasyna uia
salypty. Millioner Myrtyqbaiūly qarlyğaştyñ uiasyna qarap
tūryp: «Ne degen otstalyi qarlyğaştar iedi! Äli künge deiin saz
balşyqtan uia salady! İevro uia salu degendi bilmeidi! Myna balşyq
uiasy kottedjimniñ siqyn būzyp tūr!» degeni sol ieken, qarlyğaştar:
«Keşiriñiz myrza, qabyrğañyzdy uaqytşa jalğa ala tūrsaq qaitedi?»
dep söilep ketipti. Qazir qarlyğaştar qojaiynğa ai saiyn myñ
dollardan tistep äkelip beredi ieken...
Üşinşi jañalyq: Keşe kün şyqpai qaldy... Öitkeni, men künimen
ūiyqtap jattym...
Törtinşi jañalyq: Jylai beretin äkim «Köñili bos» qalasynda ömir
sürip jatyr. Ol aldyna aryz aityp kelgen kisilerdi qūşaqtap, jylai
beretin körinedi. Mäselen: «üiim de, küiim de joq, al siz tanystaryñyz
ben para beregenderge qisaia ketetin körinesiz» dep jylap barsañyz,
äkim sizden beter ieñirep jylap, botadai bozdap, iet jüregiñizdiñ
ieljiretip, köz jasyn köldetip şyğaryp salady ieken... Sosyn siz äkimdi
jūbatyp älek bolasyz...
Ymbappa. Ymbappa... Keşiriñizder, jarnamamyzdyñ äueni ğoi.
Jarnama bastaldy: Mysyq söilep ketti: «Qyzda-ar, kelinşekte-ier!
«Olveisti» qarañyzdarşy! Qandai keremet! Būl sizderge arnalğan!»
Besinşi jañalyq: Aqtöbelik bikeş Qatipaş Qatyrğanova «Alaqan»
degen jaña salat türin oilap tauyp, öziniñ kafesinde
tamaqtanuşylarğa ūsyndy. Salaty mynadai: Pomidorğa pomidor
qosyp, pomidordy myjyp, suyn syğyp, alaqanyñyzğa maionez
jağady. Al siz pomidordy şanyşqymen alyp, alaqanyñyzdağy
maionezge batyryp jeisiz...
Altynşy jañalyq: Şymkentte bir kök doly, körşileri «sterva»
dep atap ketken äiel keneni şağyp aldy. Qyrym bezgegin taratqyş
keneniñ özi oqiğa ornynda qaitys bolyp ketken...
Jetinşi jañalyq: Ükimette komediiä, şekarada tragediiä...
Segizinşi jañalyq: Qyzylorda oblysynda küieui ūryp öltirgen
äieldi jerlegende, uialy telefonyn qosa kömgen ieken. Arada bir kün
ötpei jatyp, marqūm äiel köñildesine: «jany-ym, iedinitsa salyp
jiberşi...!» dep ötingende, anau baiğūs tal tüste talyp qalypty...
Toğyzynşy jañalyq: Biylğy ūlttyq biryñğai testte mynadai
sūmyrai sūraqtar bar ieken deidi:
—Änşi Roza Rymbaevanyñ iş köileginiñ tüsi qandai?
—Bilim ministri bylamyq işedi me?
—Deputattar jylai ma?
—Abylaihannyñ «mersedes» avto köligi bolğan ba?
—Äl-Farabidiñ äieli qandai köilek kigen?
—Şyñğyshan araq işip, temeki tartqan ba?
Onynşy jañalyq: keşiriñizder, osy jañalyqtardy jalyqpai
aityp otyrğanymnyñ özi jañalyq. Keşe tünimen tüngi klubta bolyp
iedim, ūiqym kelip tūr. Kelesi jañalyqtarda kezdeskenşe, oi,
köriskenşe, joq, jüzdeskenşe sau bolyñyzdar!
Bai, quatty,
millioner, milliarder, şirigen bai bolaiyq!
TIRIDEİ ŪSTAÑDAR!
Qaidan qañğyp kelgenin qaidam, rūhsatsyz kirip ketken iegeuqūiryq
qala äkiminiñ oryndyğy astynda qaqiyp tūra qaldy. Äkim bölim
bastyqtarymen mäjilis ötkizip jatqan, bir kezde jyndy ğoi deimin,
ai-şai joq, tobyğynyñ üstinen qyrşyp tistep alğany! «Ölä-ä,
birdeñe tistep aldy!» deitindei, on bes jasar qyz iemes, «O, şeşeñniñ!
Būl ne päle?» dep būtynyñ astyna üñile ketetindei auyldyñ ospadar
qazağy da iemes, äkim ğoi, äkim! Auyzy säl aşylyñqyrap, aiqailap
otyrğandağy aptyğy basylyñqyrap, betine kislota tamyp ketkendei
bozaryp, oryndyğynyñ astyna üñildi. Üñildi de, astynda albasty
airan işip otyrğandai, atyp tūrdy... Mäjiliske qatysyp otyrğandar
da ūşyp tūrysty. Äkim qaita otyrdy. Özgeler de otyrdy. Äkim tağy
ūşyp tūrdy. Özgeler jağympazdana oryndarynan tūrysty.
—Sizge birdeñe boldy ma?—dep sūrady orynbasary.
—Ne degen sūmdyq!—dep aiqai
qabyldauymda iegeuqūiryq nege jür?

saldy

äkim,—bügin

meniñ

—İegeuqūiryq deidi?
—Ol mūnda qandai mäselemen kelipti!
—Qalany atjalmandar basyp aldy!
—Adamdarğa şabuyl jasapty!
—Bizdiñ qalanyñ sanitarlyq jağdaiy osy iendi...
Qala äkimi iegeuqūiryqty bir tepti. Sol ieken, mäjiliske qatysyp
otyrğandar «böten qonaqty» qualai jöneldi. Äielder şyñğyryp,
stoldyñ üstine şyğyp ketti. Mädeniet böliminiñ bastyğy Qatipaş
hanymnyñ qoryqqany sonşalyq, äkimdi qūşaqtap alypty.
—Siz neğyp tūrsyz?—dep sūrady äkim.
—İegeuqūiryqtan qaşyp...
—İegeuqūiryqty ulap öltiretin däri dep tūrsyz ba meni?
—Oi, keşiriñiz...
—Kömekşi!—dep dauystady äkim. Apyr-topyrdyñ üstine kömekşi
jigit kirdi.
—Şaqyrğan iekensiz...
—Nege rūhsatsyz jiberesiz?
—Kimdi?
—İegeuqūiryqty!
—Keşiriñiz, olar sondai
zaiyptylary jür...

«naglyi»,

meniñ

kabinetimde

ierli-

—Qyzmetten bosatamyn!
Aşulanğan äkimniñ özi iegeuqūiryqtyñ soñynan jügirdi. «Aryzşağymdar» papkisimen ūryp öltirgisi keledi, iegeuqūiryq zymyrap
otyryp, dälizge şyqty. Qūrylys böliminde qyzmet isteitin äiel
ketip bara jatqan, sonyñ būtynyñ arasynan zu iete qaldy. Äkim äieldi
qağyp kete jazdap, alğa ūmtyldy. Orynbasary quyp jetip, qūlağyna
sybyrlady:
—Myjban Mändirbaeviç, sizge iegeuqūiryq qualauğa bolmaidy... Uiat
bolady...
—Aiağyñdy qyrşyp tistep alsa, körer iedim! Tiridei ūstau kerek!
—Sizdi tanymai qalğan ğoi... Jañadan keldiñiz...
—Byltyr qala iegeuqūiryqtaryn ulap öltiruge qanşa qarjy bölindi?
—İegeuqūiryqtarğa jinalys ötkizip, qaladan ketulerin ötingen
bolğanbyz...
—Sender iegeuqūiryqtan da jamansyñdar! Sender atjalmansyñdar!
Işip-jegenderiñe mäz bolasyñdar! Men senderdi qūrtamyn! –degen
äkimdi «jedel järdem» därigerleri arqalap äketti. Kömekşisi de,
orynbasary da iegeuqūiryqty qualap barady. Olar iegeuqūiryqty
iemes, qyzmettiñ qūiryğyn qualap bara jatqan qular ğoi...
QAZIR «DVİJENİE» JASAİDY...
Bylaişa äjepteuir qyz siqtymyn, mūrnymnyñ «kärtöşkeligi»
bolmasa... Şaşym da ūzyn, moinyma tüsedi. Belime beldik, qūlağyma
syrğa jarasady... Bilmeimin, jigit atauly mağan qaramaidy... Älde,
özimizdiñ jigitter qyryndai bilmeidi me?
Orys jigitteri qandai inabatty... «Devuşka, mojno poznokomitsia?»
dep syzyla qalady. Bizdiñ jigitter «Ä, atyñ kim ä? Ä, tanysaiyq ta?»
dep «quyp» tūrady. Oilary jama-an aram. «Qaitsem syndyramyn,
qaitsem tyndyramyn?» dep
yrbañdap tūrady. Orys jigitteri
«Poidem, poguliäem...» dep qolyn ūsynady. Qazaqtyñ keibir jigiti: «
Tūrsai ornyñnan! Ne, oryndyqqa jabysyp qaldyñ ba? Tälpiştene
bermeşi... Jür, kafege baramyz!» deidi alğaş tanysyp alğannan
keiingi kezdesulerde. Özbek jigitteri de syp-sypaiy...
Qoi, özimizdiñ jigitterdi jamandai bermeiik... Öitsek, baisyz, baisyz
bolğan soñ, nanğa jağatyn maisyz qalarmyz... Qūrbym iekeumiz
saiabaqtağy şetki oryndyqta sağyz şainap otyrğanbyz.
—Sonia, ana bir «jyndy» kiıngen jigitterdi kördiñ be?—dep sūradym
men qūrbymnan. Onyñ şyn aty Säule, Sonia dep ketkenbiz.
—Bas barmağymen yşqyryn qasyp tūrğan ba?—dep sūrady qūrbym.
—İiä.
—Bizge «dvijenie» jasaiyn dep tūrğan siiäqty...
—Tamsanyp qarap tūr...
—Bizge de sūranys bar ieken-au...
—Ölä-ä, mūrnyn şūqylai bergeni nesi?
—Biz siiäqty auyldan kelgender şyğar?
—Tükirise beredi ieken.
—Sary tüstisi bylaişa jaman jigit iemes siiäqty. Taltaiyp tūrğany
bolmasa...
—Qasyndağysy qoñyz siiäqty ma? Boiy kişkentai...
—Boiyn qaitesiñ? Oiyn aitsañşy!
—Bizge qarap qoiysty...
—Külimsireiikşi...
—Jok, syqylyqtap küliseiik te?
—Jyndysyñ ba, «ne donoşnaialar» dep oilap qalady ğoi...
—Sen ne istep otyrsyñ?
—Köilegimniñ ietegin türip... Sanymdy jarqyratyp... Sen aiağyñdy
aiqastyryp otyrsai...
—Ne degen ädemi jigitter!
—Tälpiştenbei, birden tanysa keteiik, sen auyl äkiminiñ, men mektep
direktorynyñ qyzy bola salaiyq...
—Qoişy, auyl äkiminiñ qyzy men bolaiyn...
—Nege, ötkende ğana jigittermen tanysqanda, auyl äkiminiñ qyzy
boldyñ iemes pe?
—Jaraidy, tynyş, jigitter bizge qarai kele jatyr!
—O, qūdaiym, öziñ jar bola gör, mamam aitqandai!
Osylai salğylasyp otyrğanymyzda ädemi-i-i jigitter bizge jaqyn
keldi de... jaqyn keldi de... Arğy jağyn aita salaiyn ba, qyzdar?
İekeumizdiñ de sömkemizdi ala qaşty! Bizdi alyp qaşudyñ ornyna,
sömkemizdi alyp qaşty! Sömkem meniñ! Sömketaiym...
QARASAM, QATYNYM JOQ...
Sizderdi qaidam, öz basym qatynymdy «qatyn» dep ataimyn.
İerkeletkende: «Qatynuşka», «Qatynjan...», «Süiikti qatynym meniñ!»
dep kete beremin. Meili, siz meni döreki, anaiy, jabaiy degendei,
jerden alyp jerge salyp, üstimnen büldizermen tegistep ötseñiz de,
jalpiğan küii ornymnan tūryp aitatynym:» Qa-a-ty-y-yn...»
Bir küni ierte tūrsam, köşede ketip bara jatqan bir keñkeles orys
közin qysyp: «Kak dela?» dep qūiady. Közimdi jūmyp, qaita qaradym.
Qūdaiym-au, bizdiñ üidiñ terezesi ülkeiip, holğa ainalyp ketken be
özi? Jan-jağyma qaradym, jeti balam pyryldap ūiyqtap jatyr.
Qarasam, qara qatynym joq! Qūiryğyma qara qazyq qağylğandai,
ornymnan atyp tūryp, apyl-ğūpyl kiınip jatsam, köşede ötip bara
jatqan bir top qyz syqylyqtap külgeni... Söitse-iem, üiimizdiñ köşe
jaq qabyrğasy qūlap qalypty! Ädemi qūlağan! Bireu ieki metr
pyşaqpen tört būryşty ietip kesip ala qoiğandai... Sasyp qalğan
baiğūs basym iesikten de iemes, tesikten de iemes, qūlağan qabyrğa tūstan
köşege atyp şyqtym... Bäse, jäpireigen üiimniñ qabyrğalary
yrsiyp, fundament degen «gälöşi» qisaiyp ketken iedi...
Qūlağan qam kirpişterdiñ arasynan bir aiaqty kördim! Äielimniñ
aiağy! Aspanğa qarap qalypty! Jüregimdi jyn-şaitan jūlyp alyp,
şaşlyq pisirip jatqandai, jama-an äserde boldym. Jügirip baryp,
aiaqty qūşaqtai jyladym... Söitsem, ol aiaq iemes, aiaqqa ūqsaityn taiaq
bolyp şyqty. Qoryqqanğa qatyny da qos körinedi degen osy da. İeski
üi iesimizdi şyğardy, üi alamyz ba dep jürgenimizde, üiindiniñ astynda
qala jazdappyz-au! Uaiym saunasyna şomylyp otyr iedim, körşim
körindi.
—Bizdiñ qatyndy kördiñ be?—dep sūradym salğan jerden.
—Astananyñ tuğan künin toilauğa ketti...
—Toiğa? Üidiñi qūlağanyn kördi me?
—Joq, avtobusqa otyra bergende, qabyrğa gürs ietip qūlap tüsti...
—Būrylyp ta qaramady ma?
—Qarady. Qarady da iernin jalady.
—Sosyn?
—«İesikti aiqara aşyq qaldyryppyn-au»...—dep iernin tistedi de
qoidy...
Äne, jūrttyñ bäri Astana toiyn toilağaly bara jatyr. Keşe
qatynym: «biz de baraiyqşy!» dep qyñqyldağan. «Toiğa aş qūrsaq
barğannan ne paida? Bärimizdiñ atymyzdan öziñ bara sal!» degen iedim.
Dereu uialy telefonymmen habarlastym. Jany jai tappai, jetip
keldi. Keldi de, keñirdegin qasyp:
—Ölä, avto moika siiäqty bolyp qalypty ğoi...—dedi.
—Maşina juatynnyñ aiqara aşylatyn iesigi bar, bizdikiniñ iesigi de
joq!—dedim men.
—Üiimizdiñ bir bölme bolğany qandai jaqsy bolğan!
—Nege?
—Kelesi bölmege ketip qalsaq, myna bölmedegi zattardy ūrlap
ketpeidi me?
—Bas qalada basyñ, Şymkentte şaşyñ, Qarağandyda qasyñ qalsyn!—
dep qarğadym özimşe,—Astana küni sensiz toilanbai qalar dep pe
iediñ?
Aşuym –aiğyr... Aqylym albasty bolyp tūr. «Qaz aşuyn tyrnadan
alady» degendei, şeneunikterdi, özimizdiñ ükimetti ütiktep tastadym.
«Jyl saiyn Astana toiy! Ne degen tausylmaityn toi! Jer betinde
qala künin toilaityn tentek bastar biz ğana şyğarmyz? Mäskeudiñ
tuğan küni ötkenin iestidiñiz be? Parijdiñ tuğan küni? Niu-İorktiñ
tarihi küni? Berlin? Tokio? Al, qazekeñder toiğa jerik... Toiğa
ketken milliardtar men siiäqty baspanasyzdarğa būiyrsa ğoi
şirkin! Jyl saiynğy toidan jalyğyp kettim!»
Amal «kotoryi» dep, köşe jaq betke mata tūtyp qoidyq. Bir küni
keşke bir «Djippen» moinyn mai basqan, jüreginen iman qaşqan bir
milliarder keldi.
«Maşinamdy bölmeleriñizge kirgizip qūia tūraiynşy. Myna jerge
kiremin de şyğamyn...» deidi. Aqysyna myñ teñge berip ketti. Sol
ketkennen mol ketip, tañerteñ keldi. Maşinasynyñ astynda jatyp,
öleiin dep qaldym. Balalarym kapotynyñ üstine, biri töbesine
jaiğasqany qūrysyn, bir qarasam, qara siraq qatynym joq! Söitsem,
maşinanyñ astynda menimen birge jatqan iedi, gluşitiline jabysyp
qalypty... Moinyn mai basqan milliarder dereu toqtap, qoryqqan
qatynymdy qoryqpastan tüsirip ketti... Bir küni tünde şoşyp
ūiandym. Qarasam, qara siraq qatynym joq! İesesine ainalamda jetisegiz äiel jatyr... Bireui böksesimen iterip: «Agai, ari jatinizşi...»
dep qūiady. Qaptağan qatyndar! Meniki bireu-aq iedi... Kim köbeitip
jibergen? Janym mūrnymnyñ ūşyna kelip, sekrip tüskeli tūr.
Söitsem, myna jatqandar Auğanstannan, Siriiädan, İraktan kelgen
bosqyn äielder ieken! Politsiiä maşinasyna artyp äketti. Bir kezde
qağynyp, qatynym keldi. Qalalyq äkimşilikke jağdaiymyzdy aityp
barğan ieken. Üi beretin bolypty! Netken quanyş! Biraq jüz jyldan
keiin... Jüz jyldan keiin qonys toiyna keliñizder, ağaiyn!
SİYR TOİ...
Men qyzğanşaq iemespin… Qūdai aqy, sizdiñ äieliñizdi, onyñ äielin
mülde qyzğanbaimyn… Al, öz äielimdi… Qazir ne köp, adamnan toi köp
qoi… Bir dosymnyñ siyry iegiz tuyp, soğan «Mö-mö-ö-ö» atty
toihanada toi ötkizip jatqan. Dosy bolğan soñ, äielim körşi qyzdyñ
köilegin kiıp, körşi kelinşektiñ altyn «tsepoçkasyn» uaqytşa
tağynyp, körşiniñ duhiın seuip, körşiniñ tufliın kiıp, körşiniñ
üiinen köñildi şyqqanbyz. Amerika zeinetkerleri bir pensiiäsyna
kurorttarğa baryp jürse, biz siiäqty jastardyñ ailyğy
şailyğymyzğa jetpeidi…
Qoişy, ne kerek, toiğa sütke toimağan qozydai, tompimai bardyq…
Işip otyrmyz, jep otyrmyz. Dosymnyñ «krutoi» käsipker
bolğanymen, mağan paidasy joq… Synyptas bolyp jürgennen
bilemin, şandyrdai qatty…
–Syiyrlaryñyzğa baqyt tileimiz! Būzaularynyñ, ögizderiniñ
qyzyğyn körsin! –degen tilek aityp jatqandarda iesep joq…
Baiqaimyn, meniñ qarsymda otyrğan bir mūrtty jigit äielime tesilip
qarai beredi… Mağan qaramaidy, äielime qaraidy. Közi tiıp, auyryp
qalmasa iedi… Ornymnan tūryp, janyna keldim.
–Keşiriñiz, äielime qarai beresiz, tükirip qoiyñyz…—dedim. Ol
ornynan tūryp, äielimniñ iemes, meniñ betime tükirip jiberdi…
Söitsem, oñbağan qyzyp qalğan ieken, töbelese jazdadyq… Osy bireudiñ
baqşasyna tüsetin ierkekterdi tüsinbeimin? Nesi bar deseñşi, meniñ
äielimde? Bir kezde älgi ierkek ornynan qisalañdap keldi de, äielimniñ
bileginen iıskei bastady… Jynym keldi…
–Äi!—dedim men.
–Ne?
–Nege iıskeisiñ?
–İıskegende tūrğan ne bar?
–Ne, äielimniñ üsti sasyp tūr ma?
–Joğa… Siz baqytty adamsyz!
–İiä, baqyttan basym ainalady! Biz bai, qaiyry joq mūnaily ieldiñ
ūrpağymyz!—dep saldym men.
–Ne?—dedi ol.
–Je…
–Neni?
–Aldyñdağy qazy-qartany!
–Seniñ türiñ tura Muammar Kaddafi siiäqty ieken!—dedi ol.
–Ol kim iedi?
–Liviiänyñ ölip ketken prezidentin aitamyn da! Qazir bir «udar»
bersem, sen de qatynyñdy tastap, qaşa jönelesiñ…
Myna söz öñmenimnen ötip ketti… Jynym kelip, qalşyldap,
jūdyryğymdy tüidim de, därethanağa baryp keldim. Qaityp kelsem,
jañağy oñbağan äielimniñ iyğynan iıskelep tūr! Qyzğanyştan
jarylyp kete jazdadym… Öziñiz oilañyzşy, böten ierkek köşede
äieliñizdi toqtatyp alyp, iıskei bastasa, qol soğasyz ba? Jetip keldim.
Äielime:
–Nemenege mäz bolyp otyrsyñ?—dedim.
–Özi ğoi…
–Nemene, özi ğoi?
–İıskeuge rūhsat pa degen…
–Ne, ol ögiz be iedi?
–Onda tūrğan ne bar Myjban, qoişy, jūrttan uiat bolady…
Bir kezde qarasam, jañağy iıskegiş jigit ağasyna söz berilipti.
–Siyr toiyñ qūtty bolsyn, dosym!—dedi ol,–siyryñ sütti bolsyn!
Siyr soisa—iet, pisirse– şaşlyq, pispese– kotlet, sausañ– süt, airan,
aşyğan airan, irigen süt, qaimaq…
Sözi de, özi de birtürli jigit dosymyzğa «mersedestiñ» kiltin syiğa
tartty… Äne, bailar söitedi… Siyry tusa da toi, siyry ölip qalsa
da toi… Men beişara balama sündet toiyn da jasai almai jürmin…
Negizi būl toiğa kelmei –aq qoiğanymyz dūrys bolar iedi…
Qaryzdanyp bes myñ teñge toiana äkelip tūrmyn… Uiat… Jūrt myñ
dollardan berip jatyr… Qoi, qaşaiyq… Äielimdi jetelep, syrtqa
şyqqanmyn. Taksi kütip tūrmyz… Birdeñe pyş-pyş ietedi… Qarasam,
jañağy käsipker jigit! Äielimdi iıskep tūr!
QUANĞANYMYZDAN QŪLAP QALDYQ...
«Jer berip jatyr ieken!» degen söz Astana qalasynda jeldei iesip
ötkeli bügin iekinşi kün! Äkimşilikke barsañ boldy, jer ülestirip bere
salady ieken! Qūjatyñ joq bolsa da! Fämiläñdi aitasyñ , boldy! Rahat
qoi! Jerge jeti ret jyğylyp, nöpir halyqtyñ arasynda syğylyp,
meniñ kezegim äkimşilik ğimaratyndağy komissiiä aldyna ierteñine
keşke jetti!
–Aty-jöniñiz?—dep sūrady jer bölu komissiiäsynyñ törağasy.
–Sorlybai Qazaqov…
–Jynysyñyz?
–İerkek.
–Qaşannan beri?
–Tuğaly…
–Bala-şağañyzdyñ sany?
–Sanamappyn…
–Kak sanamappyn?
–Keşiriñiz, qazir… Ainūr, Balnūr, Äsiiä, Ätiiä, Hadişa, Ūlbala,
Ūlbolar, Ūl bolady, Ūlmeken, Ūlşyğar, Ūltuady, Ūlkerek, Ūlūl,
Qaşanūl… On tört qyzym bar ieken…
–Sizge on tört sotyq jer beriledi…
Osy sözdi iestigende quanyştan közim qarauytyp, qūlap qaldym…
Qūlap bara jatyp, tüs kördim. Tüsimde, sol on tört sotyq jerge üi
salyp jatyr iekenmin. «Alty sotyq, oibai-au, üş sotyq berse de
yrzamyn, yrzamyn!» dep sandyraqtap jatyp, iesimdi jidym.
–On tört sotyq jeriñiz qūtty bolsyn!—dedi äkim qolymdy qysyp.
–Qūdai qalasa, 2098 jyly Astana qalasy mañaiynan oiyp tūryp jer
alasyz!—dep komissiiä törağasy qolymdy qysqanda, yrjañ iete qalyp,
tağy da qūlap tüsippin. İesimdi jiyp:
–Biyl qai jyl özi? –deppin.
–2011 jyl,–dedi äkim.
–Oibai-au, qazir jasym ielude… 2098 jyly 137 –ge kelgende alamyn
ba, ne? Osynşa jyl jasaimyn ba sonda?
–Jasañyz, sizge rūhsat…
–Tūñğyş qyzymnyñ özi qaitys bolyp ketedi ieken…
–Jer alyp jatqanyñyzğa quanbaisyz ba? Bara beriñiz…
Şynynda nege quanbaimyn? Jer aldym ğoi, jer! Öz jerimde ögei
bolyp jür iedim, jer aldym! Qanşa jyl boldy, päter jaldap kele
jatqanyma… Bir özbektiñ, bir orystyñ päter jaldap tūryp jatqanyn
körsem, közim şyqsyn, jerge, päterge qol jetkize almai jylap jürgen
özimiz… «Päter de beredi iekendi» iestip, iesikke qaita ūmtyldym. Bir
äielge päter berip jatyr ieken…
–Aty jöniñiz?
–Beişaragül Kedeibaeva..
–Bala-şağañyz?
–Köp balaly anamyn. Alty balam bar.
–Küieuiñiz qaida?
–Jer astyna ketken.
–Şahter ma?
–Joq, päter kezegine jete almai, jer jastandy…
–Marqūm küieuiñizge de, öziñizge de ieki päter beremiz.
–Rahmet sizderge! Oi, netken quanyş! Bügin keşke üige keliñizder,
tumai jürgen tauyğym bar iedi, sony soiyp, mänti istep bereiin!
Bäriñizdi qonaqqa şaqyramyn! Qūdaiym-au! Jeñ ūşynan jalğasyp,
zañdy belden basyp, şeneunikter qos päterden alyp jatyr iedi, iendi
men de… Ö-ö… A-a-a…—degen ana quanyştan añyrap jylai berdi.
–Jylamañyz,–dedi äkim,–sizge Astananyñ ieki jerinen üş bölmeli päter
beriledi… 3011 jyly…
–3011?
–Siz ölseñiz balalaryñyzdyñ balalary, onyñ balalarynyñ
balalarynyñ balalarynyñ balalarynyñ… Ne dep kettim özi? Sau
bolyñyz!—dedi komissiiä törağasy. Kezek mağan keldi.
–Aty jöniñiz?
–Qazaqov Sorlybai…
–Bağana Sorlybai Qazaqov degen bireu kelip ketken. Sonyñ tuysy
iemessiz be?
–Joq… Ol Sorlybai Qazaqov. Men Qazaqov Sorlybaimyn…
–Sizge villa beremiz…
–Quanyştymyn…
–3012 jyly alasyz.
Quanğanymnan äkimniñ betin jalap, törağanyñ şaşyn tarap,
kabinetten bilei şyqtym. Nöpir halyqtyñ arasynda villağa qolym
jettti! Milliarderler şetelden halyqtyñ arqasynda villalar
satyp alyp jatsa, men 3012 jyly ükimetten alamyn! Äielim
«villanyñ keregi joq, özderine ötkiz» dep qoimaidy. Köz tiıp ketedi
ieken… Bügin meniñ jer alğan künim! Adam iedim, iendi ūzaq jasaityn
şaitan bolğym keledi! Şaitan!!!
QAZIR «SYNDYRAMYN!»
Meniñ tilim tört metr beldik siiäqty... Sala qūlaş.... Kez-kelgen
qyzdy, meili ol millionerdiñ şirengen bikeşi bolsyn, meili, ol
banannyñ qabyğyn jalap, şaşyn şanyşqymen tarap jürgen
kedeidiñ qyzy bolsyn, «şest seköndtte» syndyramyn! «Syndyru»
degen, bizdiñşe, jastar tilimen aitqanda köndiru, öziñe qaratu, öziñniñ
artyñnan sümeñdetip qoiu degen söz.
Dosym iekeumiz aialdamada aiğa qarap tūrğanbyz. Auzyña sala qoiyp,
şainamai jūta salatyndai sūlu-u-u qyzdar keldi. Bir şelek su işseñ,
asqazanyñda şomylyp jüretin aqqulardai ieken...
—Men qazir qyzdardy «syndyramyn...» —dedim men.
—Aspanğa qarap qalypty, «synbaidy»,—dedi dosym.
—Syndyrsam şe?
Bir kempir bizge būryldy.
—Äi, neni syndyrasyñdar? –dep sūrady.
—Apa, ieşteñeni...
Ol qaltasynan qatyp qalğan qara qūrtty şyğardy.
—Myna qūrtty soryp jürgenime jeti jyl boldy, jabylyp
syndyryp beriñderşi...
Keñkildep külip tūrğan kempirden äri kettik.
—Ädemi qyzdar ieken,—dedi dosym iet jeitindei tamsanyp.
—Tufliıniñ özi otyz myñ teñge tūrady!
—Alpys myñ teñgelik altyn syrğasyn aitsañşy!
—Kindikterine de altyn syrğa tağyp qoiypty...
—Myna qyzdarmen qatar otyryp, alty kün aş qalğannyñ özi netken
baqyt!
—Közderi « merstiñ» farlaryndai...
—Qūlaqtary «Djip» iesikterindegi aina siiäqty...
Men jalmauyz siiäqty jūtynyp qoiyp, qyzdarğa qarai
jaqyndadym. Qazir «syndyramyn...» Qolymdağy uialy telefonymdy
jerge tüsirip alğan bolyp, ony alyp jatyp ieñkeiip, būtymnyñ
arasynan qaradym. Qyzdar töñkerilip qalypty. Qözimdi qystym. Olar
«mynau noqalai ma?» degendei, bir- birine qarady. Sol arada dosym
qolymnan ūstai aldy.
—Olar synbaidy,—dedi ol.
—Nege?— deppin.
—Synyp-synyp, maida, maidö-ö şişa bolyp ketken qyzdar siiäqty...
—Qazir syndyramyn...
Dosymnan sytylyp, qyzdarğa jaqyndadym.
—Qyzdar, men 89-byn, sender şe?
Qyzdar tūra qaşty... Soñynan süt izdegen būzaudai bolyp, quyp
kelemin. Bar oiym, «syndyrmai» qoimaimyn. Uialy telefon
nömirlerine deiin jazyp alamyn! Attaryn da sūrap, qai univerde
oqityndaryn da bilip alamyn! Osylardy tyndyrmasam, kuäligimde
jazylğan atym öşsin! Jürgen jerime şöp öspesin, banan össin...
Jynym jyrtylyp jerde qalğandai, dalaqtap kelemin. Men tiısken
qyzdar bir ieki «dvijenieden» keiin oq tigen qūiandardai qūlai
ketetin... Uialy telefonymda toqsan toğyz qyzdyñ aty-jönderi
jazylğan! Onyñ toqsan segizi şekildeuik şağyp jürip, şet ieldikterge
tūrmysqa şyğyp ketti... Toqsan iekisi küieulerinen ajyrasyp keldi...
Jeteui küieuleriniñ qolynan qaza tauyp, törteui tirilip ketti...
İeki keştiñ arasynda jügirip kele jatyp, artyma añyraiyp qarasam,
dosym «Qara jorğağa» bilegendei jügirip keledi ieken. Tobyq
jūtqandai, toqtai qaldym. Ol meni basyp ozyp ketti... Qaitadan keri
jügirip, qasyma toqtai qaldy da:
—Oibai, būlar hrustaldar ieken! Synbaidy!—dedi közderi jerge
tüsip kete jazdap.
—Qymbat «liustralar» bolsa da syndyryp bereiin be?—deimin
namysqa tyrysyp.
— Şirenbai Qaqiğanov degen mäjilis deputatynyñ toqaldary ieken!
Qūrimyz!
—Ony kim aitty?
—Äne, oq qağarlary keledi...
Şynynda şyñğyryp, tört jigit jügirip keledi ieken. İekeumizde ün
joq. Qyzdardy körsem, qūtyryp şyğa keletin köñil-küiim näskiıme
tüsip ketti. Bir qarasam, ieki qolym salbyrap, terisine ilinip qalypty...
Mūrynymnyñ süiegi synsa kerek, dem alğan saiyn joğary tömen
jelbireidi... Synğan tisterim jerde şaşylyp jatyr... Dosymnyñ
aiağy synsa kerek, aqsañdai kelip:
—Qūtty bolsyn...—dedi. Ötirik qaşqan bolyp, qulyq jasağan qyzdar
da bizge tilderin şyğara mazaqtap, aq şağaladai «Djipke» otyryp
jatty. Özimdi jek körip kettim. Sūlu-u-u qyz bolyp tuylğanymda ğoi...
Resei prezidenti Putindi «syndyrar» iedim! Obamany «syndyrar»
iedim! İslam Karimovty «tyndyrar» iedim... Oie-bai, osy jerden
toqtaiyn, jūrt ne dep oilaidy...
PREZİDENT KELE JATYR!
Äkimder - typyrlady da qaldy...
Tap bir soiylatyn ieşkiler siiäqty. İeşki soiylarda baqyra beredi iemes pe?
Äkimder de aiqaiğa basty. Oblys äkimi Şalatil Mölebaev orynbasarlaryn
jinap alyp:
- Prezident köşelerdi, qūrylystardy aralaidy ieken, halyqtyñ älauqatymen tanysady ieken. Qarapaiym halyq äkimniñ üiinde qonaqta
bolady ieken, - dedi de qos qolymen basyn ūstağan küii: - Öñkei baquatty,
deneli, semiz äielder men balalardy, jasy ieluge kelgen ierkekterdi
jinañdar! Ol köşe boiynda iet, kolbasa, nanğa jağylğan sary mai,
uyldyryq, tauyq ietin, banan, jemis-jidek jep tūrsyn! Közderinen: “Biz
bai ielmiz, biz baqyttymyz!” degen sözder ūğatyndai bolsyn prezident!
Qūrylysy aiaqtalyp qalğan obektilerdi ğana körseteiik! Şūrq tesik
köşelerge jolamauymyz kerek! - dedi.
- Aitqanyñyz oryndalady! Qala äkiminiñ orynbasarlary şetinen iri!
Şūrq tesik şliapa kigizip, qarapaiym qala tūrğyndaryndai kiindiremiz, dedi orynbasary. Äkimder äbigerge tüsti. Departamenttegi, äkimşiliktegi,
oqu oryndaryndağy semizder seksenge jetti. Būl az. Äkimniñ orynbasary
qiqymdy qulyqqa basty. Köşe aralap, deneli, iri adamdarmen kelisimge
kelip, şartqa tūrdy. Bir üidiñ äieli köner iemes.
- Keşiriñiz, - dedi Äpi Jäpiev, - ierteñ prezident keledi. Ortalyq köşede
bir top adamdarmen birge jilik müjip tūrasyz.
- Mağan iet jeuge bolmaidy.
- Nege?
- Asqazanymda jara bar.
- Osyndai mol deneñizben qalai auyryp jürsiz?
- Men qai bir jetiskenimnen semirip jür deisiz? Mūnyñ bäri isik qoi, isik.
Qūdai qalasa, ierteñ öletin künim.
- Qoi, olai demeñiz, sizdi meditsina qūtqarady!
- Oblystyq auruhana därigerleri para sūraidy. Özim aurumyn. Küieuim
qaitys bolyp ketken. Şiettei bala-şağam bar. Sol ierteñ men müjitin
jilikti üige äkele salyñyzdarşy. Balalarymnyñ jüregi mailanyp
qalsyn, - degen äiel közine jas aldy. Qala äkimi Tympi Äpige būrylyp:
- Osy äielden basqasy qūryp qalyp pa? Kelesi üige baraiyq! - dedi. Olar
kelesi üidiñ iesigin qaqty. Ölmeli şal iesik aşty.
- Aqsaqal, biz äkimşilikten iedik. Üiiñizde semiz adamdar bar ma? - dedi Äpi.
Şal şatynap şyğa keldi.
- Qaidağy semiz? Şetimizden köterembiz! Nemene, semizder konkursyn
ötkizeiin dep jatyrmysyñdar?- - dep iesikti tars jauyp aldy. Masqara
bolğanda, halyqtyñ deni tyriğan aryqtar ieken!
“Kezekten tys üi beremiz, jer beremiz!” - dep onşaqty äiel-ierkegi aralas
denelilermen uaqytşa kelisim-şartqa tūrğan Äpidiñ köñili könşiin dedi.
İerteñine şyraily Şymkentke Prezident Aisūltan Añqyldaqov
nökerlerimen sau iete tüsti. Aeroporttan ony oblys äkimi , oblystyñ şöpke
tyşarlary qarsy aldy. Tañerteñ oblys äkimşiliginde mäjilis bastaldy.
- Prezident myrza! Şyraily Şymkentke hoş keldiñiz!! Men osy oblysqa
äkim bolyp kelgeli halyq ierte ūianatyn boldy. Mūnda kempirlerge deiin
būianatyn boldy. Şetterinen şekildeuik şağyp, ändetip jüretin boldy.
Halyq toidy. Därethanalarğa jii baratyn bolyp jür. İesesine,
şeneunikter, aş-jalañaş! Men olarğa sybailas jemqorlyqty bir jylğa
deiin toqtata tūruğa şeşim qabyldadym. Qala äkimi qaiyrşy boluğa
jaqyn. Üiinde uyldyryqtan basqa bir tüiin nan joq. Bärin päterindegi iti
jep qoiğan.
Prezident myrza! jarlyqtaryñyz ben şeşimderiñizdi oryndap jürmiz.
Toiğa barmaimyz. Äkelerimiz ölse, kabinette jylap alamyz. Biz halyq
üşin bärine daiarmyz. Jylap-ieñirep jüruge uaqyt joq!
Tūrğyn üi qūrylysy Baiqoñyrdan ūşyrylatyn zymyrandardai öte
jyldam qarqynmen jürgizilip keledi. Bügin joq iesik-terezeler ierteñine
daiyn bolyp jatyr. Bazardarda bağa birqalypty. Semeşke - 10 tiyn,
bäteñkeniñ bauy - 2, şainalğan sağyz - 8 tiyn, kostiumniñ tüimeleri - 4
tiyn, sarymaidyñ bir jalağany - 1 tiyn, kärtöşkeniñ qabyğy tegin,
şoşqanyñ ietin tegin berseñ de qazaqtar almaidy. Demek toq jür degen söz,
- dep töpep baryp toqtady oblys äkimi. Jymidy. Biraq jymiysynyñ säni,
söziniñ dämi joq iedi.
Aisūltan Añqyldaqov ünsiz basyn izep tyñdap otyrğanymen, işinen:
“Mynau mağan ötirik aqparat berip otyrğan siiäqty, - dep tüidi. Mūndai
iekijüzdiler halyqqa meniñ jarlyğymdy jetkizbeitin şyğar?”.
Tüs qaita prezident otyrğan avtokölik bastap, ūzyn sany 7-8 avtokölik
şerui qalanyñ ortalyq köşelerimen kele jatty. Prezident avtokölik
terezesinen qolyn şyğaryp, halyqqa qol būlğap keledi. Būl köşede
şekten tys semirgender jilik müjip tūr iedi. Biriniñ qolynda banan, biriniñ
qolynda tauyq ieti. Şai işip, ändettip tūrğandar da bar. “Biz bai ielmiz, biz
mūnaily ielmiz, biz baqyttymyz!” - dep dauystaidy olar. Şetinen
baqytty, baquatty. “Men halqyma dän rizamyn!” - dep ieljiredi işinen
Aisūltan. Kenet köñiline küdik keldi. “Būl stsenariii äkimderdiñ
pokazuhasy iemes pe ieken?”. Sosyn qala şetine jaqyndap qalğanda, oblys
äkimine būryldy.
- Kelesi köşege būrylyp körsek qaitedi?
- “Joq!” - dep aituğa oblys äkiminiñ auyzy qalai jybyrlasyn.
İeleusizdeu köşeniñ oi- şūñqyry köp ieken. Şalatil Mölebaevtyñ şatyna
deiin terlep barady, jüregi qysyldy. Kimniñ ūiymdastyryp qoiğanyn bir
Alla biledi. Mūnda da halyq nöpir bolyp jinalypty. Biraq şetterinen
aryq-tyryqtar, kiimderi jūpyny, bäri sausaqtaryn soryp tūr. “Halyq
aş-jalañaş! At töbelindei şeneunikter, alpauyttar ğana toiynyp
barady!” - degen lozungiler, plakattar kötergen. Halqyna jany aşyğan
Aisūltan qatty tebirenip ketti. Şyn mäninde ol halqy üşin tuylğan
perzent iedi. Halqy üşin şybyn janyn qiiüğa daiar. Äldebir oppozitsiiä
ökilderiniñ bidai byljyryqtary ötirik! “Ükimet qaida qarap otyr?
Mereşenkonyñ ükimetin otstavkağa jiberuim kerek. İeger halyq bolmasa,
men qaidan prezident bolaiyn? Şağyn jäne orta käsipkerler daiarlauğa
küş saluym kerek! Sonda halyqtyñ jağdaiy jaqsarady” - dep oiğa
şomdy prezident. İä, iä, prezidenttiñ halyq aldynda kinäsi joq iedi. Tek
onyñ töñiregindegi toñ moiyn topastar ğana öz qūlqyndary üşin halyqtyñ
qanyn sonadai soryp, şetterinen baiyp jatty. Halyq küizelisin öz
közimen körgen prezident közine jas aldy. Būl şynaiy jany aşyğandyğy
iedi. Oblys äkimi Mölebaev ta jylap otyrdy. Kerek deseñiz qors iete qaldy.
Mūnysy iendi Aisūltanğa jağympazdyq jylauy bolatyn. Işinen: “Şaruam
bitti, qoş bol Şymkent! Qoş kreslom!” - dep iegildi. Prezident “Qaitpas”
ieldi mekenindegi köşelerdiñ birinde toqtap, özi qalağan jūpyny üidiñ iesik
aldyna keldi. Oqqağarlar jyldam darbazağa jetip, iesik aldynda jürgen
Mändirbai aqsaqalğa ieskertip ülgerdi. Biraq ieşteñeniñ män-jaiyna
tüsinbegen aqsaqal:
- Kempir-äi, quğynşylar keldi, Myjban üilenip qoiğan ba pätşağar? - dep
qaldy.
- Aqsaqal, iel prezidenti Aisūltan üiiñizge kelip tūr! Sizdiñ üiden däm
tatpaqşy! - dedi iendi jetken oblys äkimi.
- Ne deidi? Oibuu üide nan joq iedi, - degen kempiri ketik tisin körsete
yrjidy. Sasyp qalğany körinip tūr.
- Amansyz ba, Aqsaqal, - dedi prezident. Orta boily jüzi şyraily, jazyq
mañdaily, kelbetinen kisiliktiñ keskini köringen, aqqūba jüzinen meiirimşuağy şaşylyp tūrğan Aisūltanğa añyrai qarağan Mändirbai aqsaqal:
- O, täñirim, bizdiñ üige patşa keldi me? Öñim be, älde tüsim be? - dep
qalbalaqtai kelip, prezidenttiñ qolyn qysty, - oibuu neğyp tūrsyzdar,
üige kiriñizder, - dep bäiek boldy.
Prezident bastağan top jūpyny üige kirdi. Oblys äkimi öziniñ
orynbasaryna közin qysyp iedi, ol tüsine qoiyp syrtqa şyğyp ketti. Kemp
ir as üide dastarhan mäzirine ne qūiaryn bilmei, basy qatyp tūrğan. Bir
kezde qymyz-qymyran, qazy-qarta, jal-jaia kötergen jigitter körinip:
- Äje, myna azyq-tülikti özimiz daiyndağanbyz deñiz de, prezidenttiñ
aldyna qoiyñyz, - dedi.
- Köpten beri iet jemegeli qaşan, şyrağym auyz tieiinşi, - dep iedi, äkimniñ
orynbasary äjeidiñ qolyn qağyp jiberdi:
- Nemene, aştan ölip bara jatyrsyz ba, prezident ketken soñ atauyñyzğa
jeisiz ğoi! - dep jekip tastady.
- Jağyñ qaryssyn balam, atau degen adamnyñ öler aldyndağy asy bolar!
- Äje, myna qyz tūñğyşyñyz, stsenariii boiynşa qyzyñyz bolady.
Sizben birge tamaq tasidy. Birdeñeni büldirip jürmeñiz. Prezidenttiñ
sūrağyna oilanyp jauap beriñiz, - dep qosyp qoidy Äpi Jäpiev.
Kempir men qyz qazy-qarta, jal-jaiany köterip, prezident otyrğan
bölmege kirdi. Osy kezde aqsaqal:
- Qazy-qarta bizdiñ üige qaidan kelgen? Äi, kempir sen menen nege tyğyp
jürsiñ? - dedi. Prezident küldi. Sosyn:
- Apa, būl sizdiñ qyzyñyz bolar? - dep sūrady.
- Şyrağym, būiyrtsa qyzym bolady.
- Būiyrtqany qalai?
- Qaidan bileiin, äkimşiliktenmin degen bir balam oilanyp söileñiz dep
iedi, uiat boldy au! Būl qyzdy birinşi köruim, - dedi ömirinde ötirik aityp
körmegen äjemiz. Äkimder ğoi, ötirik aituda aldaryna jan salmaityn.
Prezident oblys äkimine qarady. Äkim: “İzvinite ia ne znal” - dep
miñgirledi. Nan auyz tisek te bolady. Men halyq tūrmysyn öz közimmen
körsem dep iedim, - dedi Prezident.
- Bizdiñ üide nan da joq, - dedi aqsaqal.
- Sonda qalai kün köresizder?
- Tañerteñ iesik aldyna şyğyp kün köremiz, kün dop-domalaq.
Prezident būl üige äkimşilik tarapynan kömek berudi şegelep tapsyryp
jatqanda, Mölebaev şybyndağan at sekildi basyn şūlği berdi, şūlği
berdi. Äjei ketik tisin körsetip yrjiyp tūr iedi, äkim de amal joq yrjidy.
KEŞE KNB, BÜGIN PREMER!
Tanys tapqanyna tañdaiy taq iete qalğan Myjbannyñ işi-bauyry ieljirep,
qoltyğynyñ qyzuy qyryq gradusqa jetkendei boldy. Ol “dökei
tanysynyñ” qyzmettik kuäligine qaita-qaita qarady. “Tyjban Täpekov,
Qazaqstan Respublikasy Ūlttyq Qauipsizdik Komiteti şūğyl qyzmet
bastyğynyñ orynbasary, podpolkovnik.”
- Şynymen KNB-de isteisiz be?- dep sūrady Myjban.
- KNB-da ötirik qyzmet isteuge bolmaidy, - dedi anaudyñ beti bylq,
qūlqyny qylq ietpesten, - aittym ğoi sizge, Almatynyñ liuboi jerinen,
tipti, Alataudyñ ieñ ūşar basynan, Medeudiñ qasynan, köşelerdiñ üstinen,
aspannan da qalağan jeriñdi äpere alamyn. 500 myñ gektar jer jete me?
- 500 myñ? İe, joğa, gektaryñyz ne, 10 sotyq jer äpere alsañyz...
- Jerdiñ astynan jer bolmaidy ä?
- Ondai jer bola ma?
- Bolady! Jaraidy, 25 myñ dollar berseñiz, bärin jaiğastyramyn. Meniñ
qolymnan kelmeitini joq.
- Beremin, öziñizge senemin! Balamdy jūmysqa...

- Qaida?
- Bazarğa...
- Ou, bazaryñ ne? Men balañyzdy Prezidenttiñ keñesşisi ietip jibereiin
be?
- Qoiyñyz, uiat bolady.
- Ne bitirgen?
- Mektepti.
- Sosyn?
- MVD-niñ mektebin.
- Bopty. Qazaqstan Respublikasy Işki ister ministri ietip jibereiin.
- Oibai, keregi joq.
- Nege?
- Bolmaidy, birden ministr bolyp ketse, köz tiip ketedi! Sonda qaşan
ministr bola qoimaq?
- Qūdai qalasa, qazirgi ministr 15 jyldan keiin qyyzmetin auystyrady
degendei... Soğan ielu myñ dollar...
- Köringen taudyñ alystyğy joq. Bersem bereiin, üidi satamyz,
jalğyzymnan aiaityn ieşteñe joq! - degen Myjban 25 myñ dollardy sanap
berdi, - aldap ketpeisiz ğoi? Kredit alğan iedik. Būl sonyñ aqşasy.
- Nemene, mağan senbeisiz be? - dep tūrğanda, Älekei kelip qaldy.
- Sälemetsiz be, Premer myrza, sizdi izdep jür iedim, jaqsy boldy ğoi! dedi ol qos qolyn ūsynyp.
- Qaidağy Premer-iei?
- Keşe Premer ministrmin dep iediñiz...
- İesiñizdi iesek tepken be? Premer osyndai jerde, kafede syra işip otyra
ma? Beri jüriñiz, sizge tüsindireiin, - degen Tyjban Älkeidi oñaşalady.
- Balamdy “Bolaşaq” arqyly şetelge oquğa jiberetin boldy ma? Auyldan
bügin keldim.
- Premer-ministrmin degen joqpyn ğoi sizge. Premer-ministrdiñ
kömekşisiniñ kömekşisimin dedim. Jūrttyñ közinşe imidjimdi tüsirip.
Bolady dedim ğoi, bolady.
- Qyzymdy salyq komitetine jūmysqa ornalastyramyn dep bes myñ
dollar alyp iediñiz.
- Söilesip qoidym. 510-şy kabinetke bardyñyz ba?
- Bardym. Biraq 510 kabinet iemes, tualet ieken.
- İend sol tualetten keiingi 511-şi kabinetke kirmediñiz be? Bastyqtyñ
orynbasaryna aityp qoiğanmyn. Baryñyz, sizdi kütip otyr.
Älekei ketken soñ, Myjbannyñ köñiline küdik keldi.
- Keşiriñiz, siz älgi dollarymdy qaitaryp beriñiz!
- İe?
- Siz KNB iemes, Premer-ministr iekensiz ğoi.
- Aqymaq iekensiz, KNB-den Premer-ministr ülken ğoi! Jağdaiym naşar
bolğan soñ, ieki jūmys isteimin de. Premer-ministrdiñ kömekşisiniñ
kömekşisimin. Mine, kuäligim: Tyjban Täpekov.QR auyl şaruaşylyğy
ministri... Joq, keşiriñiz, būl iemes ieken ğoi, mine, mine, QR qarjy
ministri... Tfu, būl iemes, mine, mine, oblys äkimi... Joq, qaida jiberdim
ieken, a? Qai qaltamda iedi? Ä-ä, mine...
- Aqşamdy beriñiz, siz alaiaqsyz!
- Alaiaq? KNB qyzmetkerin alaiaq degeniñiz üşin türmege tüsetiniñizdi
oilap, janym aşyp tūr! Meniñ aiaqtarymdy ala-qūla dep kim aitty? Mine,
sirağymdy köriñiz! Jün-jün!
- O, kimdi körip tūrmyn! Tamojnia bastyğyn körip tūrmyn! - degen bir kisi
mūnyñ janyna kelip, qūşaqtai aldy.
- Keşiriñiz, siz bireumen şatastyryp tūrsyz? - dedi Tyjban syrany
syzdyqtata işip otyryp.
- Ötkende ğana tanystyq qoi! “Qorğas” beketiniñ bastyğymyn dediñiz.
Qytaidan ötetin tauarymdy salyqsyz ötkizuge uäde berdiñiz. Men sizge on
myñ dollar...
-Ts-s,— degen Tyjban onyñ auyzyn jaba qoidy, - men ol qyzmetten
“tüsip” qalğanmyn..
Men käzir Premer-ministrdiñ kömekşisiniñ kömekşisimin. Keşiriñizder,
meniñ ketuim kerek!
Ol ornynan tūra bergen iedi, Myjban onyñ qolyna jarmasty.
- Aqşamdy qaitaryñyz!
- Men sizden qaşan aqşa aldym?!
- Betsiz!
- Mine betim!
- Qatyn iekensiz!
- İerkekpin!
Osy sätte syrahanağa Ūlttyq qauipsizdik komitetiniñ qyzmetkerleri kirip
keldi de, Tyjbannyñ qolyna kisen saldy. Söitti de, ony jelkelep, äketip
qaldy. Tyjbannyñ qaltasynan bir kuädik susyp tüsip qalğan iedi. Myjekeñ
kuälikti ieñkeiip aldy da, işin aşyp körip, “bismillä, bismillä!” -dei
berdi. Al onda “Qazaqstan Respublikasy QŪDAİY. Tyjban Täpekov” - dep
jazylğan iedi...
JÜREKKE PİSTOLET JÜRMEİDI
- Siz ne degenadamsyz? Menimen kezdesuge ylği keşigip kelesiz? Sağyz
şainap, közderiñiz jainap kelesiz! Ras, men sizge ğaşyqpyn, öziñizben
kezdesuge asyqtym. Al, siz meni kirpigiñizge de ilmeisiz ğoi! Nemene,
aspannan aiğailap tüstiñiz be?
- Keşiriñiz, siz nege mağan aiğailap tūrsyz? Sizdei jüikesi-jün, köñilitün, jüregi-mūz, közderi-qūz, ierniniñ dämi-tūz jigitti birinşi ret köruim.
Sizdiñ bai balasy iekeniñizdi ūmytqan joqpyn. Qūdaiğa şükir, bizdiñ üide
de ūn bar, äzirge toqpyn.
- İekeumiz qyz ben jigit sekildi jüremiz dedik pe? Dedik. Birge oinap-külemiz
dedik pe, dedik! Osy uaqytqa deiin beliñnen bir qūşaqtatpaityn Siz kim
iediñiz sonşa? Nemene,beliñiz maiysyp qalatyn ba iedi?
- Ağai, aşu-Auğanstan, aqyl-Astana. Säl sabyr ietiñizşi. Üilenip jatsaq,
bel sizdiki ğoi.
- Beri tūryñyz. Betimnen süiiñiz!
- İeñkeiseñizşi?
- Men adam balasyna ieñkeiip körgen iemespin! Aiağyñnyñ astyna kirpiş
qoiyp, betimen süiiñiz! Aitpaqşy, sizdiñ boiyñyz qanşa?
- Bir de 55...
- Knopka qyz iekensiz ğoi. Biraq süikimdi iekeniñizdi ieskerip jürmin. Men
sizdi aiap ketemin. Myna köilegiñizdi kiip jürgeniñizge neşe jyl?
- Şeşem on jyl, meniñ kiip jürgenime üş jyl...
- İeger siz mağan tiseñiz, bir künde 500, bir tünde 400 köilek auystyratyn
bolasyz. Nemenege külesiz? Bosqa yrjalaqtamañyz! Tälpiş qyzdardy
jaqtyrmaimyn. Maiyspai, tüzu tūryñyz, tizeñizge qūrt tüsken joq
şyğar? Uiatsyz! Aqymaq bolmasañyz, men siiäqty millionerdiñ balasyna
öziñiz dvijenie jasap, öziñiz jügiruiñiz kerek iedi! Al, siz voobşe tupaia!
Jylamañyz deimin! Men ölgende, qara jerge kömgende ğana rūqsat ietemin!
Meniñ äielim, iä, bolaşaq äielim borkemik bolmau kerek. Mağan küieuge
şyğuyñyz üşin kerekti qūjattaryñyzdy daiyndañyz!
- Birinşi - jeke kuäligiñizdiñ köşirmesi.
- İekinşi RNN, SİK köşirmeleri.
- Üşinşi- diplom köşirmesi,notariuspen kuälanğan bolsyn.
- Törtinşi - kreditiñizdiñ joqtyğy turaly anyqtama.
- Besinşi -SPİD-pen auyrmağanyñyz turaly qorytyndy anyqtama.
Osylardy ötkende de aitym iedim, daiyn ba?
- İesimnen şyğyp ketipti...
- Siz özi bir şarigi kem, noqalai qyz iemessiz be?
- Ağai, siz mynadai mineziñizben ielu ierkektiñ qataryna da qosyla almaisyz
ğoi?! Mineziñizdi maimyl jasap, şaşyñyzdy şaitan tarap ketkendei ğoi!
- Siz... siz meni maimylğa, şaitanğa teñep tūrsyz ba? Osy tūrğan jeriñizde
qazyqtap qağyp jibereiin be? Üstiñizge bir litr benzin qūiyp jağyp
jibereiin be? Şapalaqpen şart ietkizip, salyp jibereiin be? Mynany
kördiñiz be?
- Ol ne?
- Būl tapanşa. Meni jan-täniñizben süimegeniñiz üşin, mahabbat otyna
küimegeniñiz üşin qai jeriñizden ataiyn? Nege ündemeisiz? Nege melşiip
qaldyñyz?
- Ağai... Mahabatqa qarumen qaraqşylyq jasau - ierlik iemes. Jürekke
pistolet jürmeidi. Oi, ağai, şapalaqpen tartyp jibergeniñiz ne? Oi, ağai
qūlağymnan tartpañyz, oi ağai, iyğymnan şymşymañyz! Men sizge tauar
iemespin ğoi!
- Keşiriñiz qymbattym! Sizge jolyqqaly beri synap jatqanym ğoi. Siz
vannağa salsa batpaityn, özenge laqtyrsa aqpaityn, peşke salsa
janbaityn, ūryp qūlatsa, köziñizden jas tambaityn tamaşa qyz iekensiz!
Jüriñiz, men sizdi birinşi äielimmen tanystyraiyn... Sosyn iekinşi, sosyn
üşinşi äielderimmen tanys bolasyz.
Jigit ağasy pañ-pañ, jas qyz añ-tañ...
BIRDEÑE TOİ...
Şynymdy aitsam, şatymdy şañ basyp şapqylap jürgen joqpyn. Közim
alaryp, aş jürmeimin, balalardyñ arqasynda, qūdaiğa şükir, toqpyn.
Tūñğyşym - sybailas jemqorlarmen kürese ketetin, kürese jürip, kürep
aqşa tabatyn departamenttiñ bastyğy. İekinşi ūlym - oblys prokurory,
üşinşim - salyq komitetiniñ törağasy. Byltyr - nemeremizdiñ üilenu
toiyn dürildetip jasadyq. Biyl alpys jasqa tolğan merei toiymdy
balalarym bal jalatyp, ieldi auyzdaryna qaratyp, keremet ötkizdi. Byltyr
üilengen nemerem kelinmen ajyrasyp, ajyrasu toiyn da ötkizip berdik.
Ai saiyn toi jasamasaq “jadnyi” bolyp qalatyndai qağynyp, toi
şirkindi sağynyp jüremiz. Körşimiz jüdä naşar kisi iedi. Jüdä aryzqoi.
Sol kisi köktemde kökjötel bolyp o düniege attandy da, oğan da dürkiretip
toi jasadyq. Äkemniñ äkesiniñ äkesiniñ äkesi HVII ğasyrda toi jasai
almağan ğoi, sol babamnyñ sündetke otyruyn ieske alyp, syrttai toi
jasağanymyz da iesimde.
Būl qazaq toi ötkizbese örtenip ölip kete jazdaidy iemes pe?! İeki ai boldy
toi körmegenimizge. Atai qūiatyn ieşteñe de qalmady. Sosyn kempirime:
— Qatipaş, toi qamyna kiriseiik,-dedim.
— Qandai toi ötkizemiz?-dep sūrady ol.
— Äiteuir, birdeñe toi!-dedim men.
— Ol ne sonda?
— Birdeñe toi dep atalady.
— Birdeñesi nesi? Qaidağyny şyğaryp!
— Balalarğa habarlas! Osy senbide birdeñe toi ötkizemiz!
Aumağy at şaptyrym Saltanat saraiyn jaldap, myñ kisi şaqyryp,
“Birdeñe toiyn” ötkizip jatyrmyz. Törge “Birdeñe toiyna hoş
kelipsizder!” dep jazyp qoidyq. Toiğa kelgender: “Myjeke, birdeñeñiz
qūtty bolsyn!” desip jatyr.
Toi bastaldy. Asaba mikrofondy bir jalap alyp:
Ömirdiñ özi bir demde,
Ötedi de ketedi.
Toidyñ aty - “Birdeñe!”
İelden-ielge jetedi!-dep öleñdetip baryp, änge kezek berdi. Änniñ aty
“Birdeñe” ieken. Qonaqtar äiteuir birdeñeler jep, birdeñeler işip otyr.
Toi söz söileuden bastalatynyn bilesizder. Bizdiñ qazaq tap bir Parlament
mäjilisinde otyrğandai, sözden süiek, tilekten tiek şyğarğandai
ūzağynan, ūiqysy kelgenşe, keñirdegi kepkenşe söileidi iemes pe? Senator
dosymnyñ söilegen syqpyty bylai boldy:
— Myjban bauyrym, birdeñe qūtty bolsyn, birdeñeñ birdeñege ūlassyn!
Birdeñeñ baqytty bolsyn! Birdeñeleriñ übirli-şübirli bolyp, birtürli
toilarda kezdese bereiik! Öz basym üilenu toilaryn da kördim,
mereitoilaryn da, sündet toilaryn da kördim. Al, birtürli birdeñe toiyn
körip otyrğanym osy. Qūdai osyndai, äiteuir birdeñe toilarğa jetkizsin.
Birdeñemiz kem bolmasyn, birdeñeden birdeñege qol jetkize bereiik!
Osylai şalqyp jürgenimiz Prezidenttiñ, Ükimettiñ arqasy. Ötkende
Prezident ieldi jailağan sybailas jemqorlardy auyzdyqtau jöninde
birdeñe dep iedi. Premer-ministr de birdeñe dep jatyr. Senator retinde
meniñ de birdeñe degim kelip tūr, oppozitsiiä birdeñe dei beredi, demokratiiä
joq ielde birdeñeler joq, adam qūqyğy joq, saiasi oppozitsiiä quğyn köredi,
täuelsiz basylymdarğa qysym jasalady, ädiletti sailau ötkizbeidi,
demokratiiälyq instituttar jūmys istemeidi dep birdeñe aitqysy keledi.
Oppoziiätsiiä ieldiñ jağymdy jañalyqtaryn aitqysy kelmeidi...
Asaba Senator myrzağa birdeñe dep iedi:
— Asaba inişek, birdeñe dediñ be?-dep pauza jasady dosym.
— Tyjban ağa, saiasattyñ sorpasyn işip boldyq. İendi toiğa bailanysty
birdeñe deseñizşi.
— Äi, bala, sen öziñ birdeñe iekensiñ! Men ne söileimin, qalai söileimin,
özim bilemin. Vot, şiki bala, öziñniñ basyñda birdeñeñ bar ma özi? Senator
söilep tūr! Senator!
Senator dosym ökpeledi ğoi deimin, mikrofondy jerge tastai saldy da,
şyğar iesikke qarai bettedi. Aldynan jügirip şyqtym.
— Tyjeke aşuyñyzdy basyñyz. Birdeñe toida birdeñe dep bola ma?!
Ol birdeñe dedi. İestimei qalyp:
— Tyjeke, ne dediñiz?-dep sūradym.
— Birdeñe!-dedi ol qara süliktei “Djipine” otyra berip. Men birdeñe dei
almai qaldym. Ne bop ketti özi...
ÄİELDIK QYZMETTEN ALYP TASTAİMYN!
Sauaty - su, bilimi - bu, käsipkerliktiñ arqasynda, tanysymnyñ tamyryn
döp basqan Myjban iekeumiz äskerde birge bolğaly qūdai japalaqty da
jarylqaimyn dese, demde ğoi, künderdiñ küninde kündei kürkirep, minezi
jañbyrdai sirkirep, audan äkimi bolyp şyğa kelgende, şapalaq ūrğandar az
boldy.
İendi jalasa, jalp iete qalatyndai qorjyn tamda qaşanğy otyra bereiin,
“odnopalçanymnan” uçastkelik jer, nesie sūraiyn dep, bir küni audan
äkimine keldim.
Myjban bir qapşyq tsement jūtqandai qaqiyp otyr ieken, iilmeidi, bireu
auzyna şlanga tyğyp, ürip tastağandai, stolyn tirep tūr. Sausaqtary
byrtiğan, mağan “otyra ber” degendei işara ietti de, şyr ietken telefon
tūtqasyn köterip, ä degennen ūrysa jöneldi.
— Ne degen adamsyz! Men sizge üş künde bitiriñiz dep iedim ğoi! Üş kün
bosqa ketti me? Auyryp qaldym? Odan da ölip qalmaisyz ba? Jylap
ieñirep baratyn iedik qoi! Sizde ar-uiat joq ieken. Jylamañyz deimin,
köñilim bosap ketedi! İerteñ oblys äkimine aitamyn! Ainalaiyn-au, audan
şekarasyna “Hoş keliñizder!” dep jazudy tsementpen qūiyp, bir şelek
äkpen äktei saluğa da bir ai kerek pe? Keşe kördim, “Kele beriñizder, kete
beriñizder!” dep jazdyrypsyz! “Nemedlenno” būzdyryp tastañyz! Uiat!
Pozor! Men sizdi qyzmetiñizden alyp tastaimyn.
Myjekeñ telefon tūtqasyn qoiyp, mağan būryla bergen, tağy da bezildei
jöneldi.
— İä, tyñdap tūrmyn? Ne degen adamsyz? Men sizge üş künde bitiriñiz dep
iedim ğoi! Üş kün bosqa ketti me? Äkemniñ törtinşi äieli qaitys bolyp iedi
deisiz be? Nege birinşisi iemes, törtinşisi ölgen? Sizde ar-uiat joq ieken!
Jylamañyz deimin, nemene būl audanğa jylauyqtar jinalğan ba? Qazir
ğana Qiqymbaevpen söilestim, ol da jylaidy. İerteñ oblys äkimine ne
aitamyn? Ainalaiyn-au, Töle bi, Qazybek bi ieskertkişin mekteptiñ
alañyna dūrys ornatypsyzdar, al Äiteke bi qaida? Nemene? Toiğa ketken?
Sluşai, Äiteke bi tūğyrynyñ üsti bos, astyna “Äitekeñ toiğa ketip iedi”
dep altyndata jazyp qoiypsyzdar. Būl ne degen masqara? Ne? Jahandanu
jañalyğy deimisiz? Jañalyğyñyzben jalp ietkizip ūryp jyğu kerek sizdi!
Äi, sluşai, sosyn Töle bi men Qazybek bi ieskertkişterine qara közildirik
tağyp qoiğansyz ba? Babalarymyz jaña zamanğa jaña közqaraspen qarap
tūr degen oiyñyzdy iesekke aityñyz! Közildirikterin alyp tastasyn,
müsinşi Miğūlabaevqa habarlasyñyz! Osy sizder-aq şarşatyp bittiñizder!
Uiat, pozor! men sizdi qyzmetiñizden alyp tastaimyn.
Audan äkimi kelesi telefondy köterdi.
— Ne degen adamsyz? Men sizge üş künde bitiriñiz dep iedim ğoi. Üş kün
bosqa ketti me? Nemene? Işim ötip jür? Işiñiz neğyp irip tüsip qalmaidy?!
(Myjekeñ söilesip jatyp, bir paraq qağazğa birdeñelerdi süikei jazdy da,
mağan ysyrdy. Oqyp qarasam: “Siz äli otyr iekensiz ğoi, keşiriñiz
tanymadym?”-dep
jazypty.
Men
paraqqa:
“Tyjban
degen
“odnopalçanyñyzbyn”. Sälemetsiz be?” dep jazyp, özine qarai ysyrdym).
Äi, sluşai, sizde ar-uiat joq ieken. Jylamañyz deimin. Jylaityn uaqytty
tapqan iekensiz. İerteñ oblys äkimine ne aitamyn? (Myjekeñ älgi paraqqa:
“Odnopalçanymbysyñ?” Tyjbanbysyñ? Jağdai qalai?”-dep jazyp
qoidy. “Oiylğan asfalt jolğa siyrlardyñ tezegin tögip, sylap
tastağandy kimnen kördiñiz? Nemen? Tezekke alebastr aralastyrdyq?
Albasty-au, meniñ aldymdağy äkim joldy jöndeuge berilgen qarjyny jep
ketse, men iendi nesin jeiin? Seniñ alebastryñdy jeimin be? Uiat, pozor!
Men sizdi qyzmetiñizden alyp tastaimyn!
Ol artynşa şyryldağan telefon tūtqasyn kötergende, sağatyna qarasa,
tüski üzilis bolypty.Ünemi özimmen alyp jüretin qorjynymnyñ işinen
termosqa qūiylğan şäidi piiälaiyma qūiyp, stol üstine bir taba nan,
konfet tastap, iendi jürek jalğaiyn dep jatqanymda “isker” äkim söilesip
jatyp, äkimniñ bir paraq qağazğa “Mağan da şäi qūiyp jiberşi”,-dep
jazylğan sälemin oqydym. “Atauyñdy iş!”-dep jaza jazdap, iekinşi
piiälağa şäi qūiyp berdim. Ol şäidi bir ūrttap qoiyp, äli söilesip otyr.
— Äleu, sluşai, ne degen adamsyz?! Men sizge üş künniñ işinde
şaqyryñyz dep iedim ğoi! Üş kün bosqa ketti me? Auyryp qaldym? İerteñ
auyra tūrsañyz bolmas pa iedi? Jylamañyz deimin, jaman yrym bastamai!
İerteñ oblys äkimine ne dep aitamyn iendi? Äkim bolyp kelgenime bir ai
ötti, äli üiiñizge şaqyrğan joqsyz! Sizde ar-uiat joq ieken! Ainalaiyn-au,
bir qoi soiyp, dastarhandy jainatyp, qaltama konvert salu da qiyn
bolyp pa? Men sizdi qyzmetiñizden alyp tastauğa mäjbür bolyp otyrmyn!
Ol telefon tūtqasyn qūia berip, mağan būryldy da: “Siz äli otyrsyz ba?”
dep sūrady. Äskerde birge bolğan dosymnyñ “siz” dep syzyla qalğany
birtürli ieken. Kelgen şaruamdy aitqym kelgen, ūmytyp qaldym. Osy men
äkimge ne üşin keldim ieken? Osy sätte telefon tağy da bezildei tüsti.
— Betsizder!-dedi audan äkimi qalşyldap. — Aramtamaqtar. Sender işipjegennen basqa ne bilesiñder özi?! (İendi ol tūtqany qūia salyp, ornynan
tūryp ketti de, qolyn sermei ūrsa jöneldi). — Ne degen masqara! Men
senderge de üş kün berdim ğoi! Üş kün bosqa ketkeni me? Oblys äkimine ne
aitamyn?!
Pozor! Senderde ar-uiatan käşek te qalmapty! Bäriñdi
qyzmetteriñnen alyp tastaimyn. Söitip öz komandamdy şaqyramyn!
Myjekeñ sol söilegen qalpynda, kabinetinen şyğyp ketti. Şäi işip
oytrmyn. Bir kezde hatşy qyz kirdi de:
— Siz äli otyrsyz ba?-dep sūrady, — Äkim tüski üziliske ketti.
— Bilemin.
— Tañerteñnen tüske deiin ol kisi ieşkimmen söilesken joq.
— Qalai?
— Özi aitqan: “Būryn äkim bolyp körgen joqpyn, senderge qalai ūrsudy
da bilmeimin, täjiribeden öteiin”,-dep. Birinşi orynbasaryna tapsyrma
bergen, ol kisi telefon soğyp otyrady, äkim “ūrysqan” bolady. Tüsingen
şyğarsyz? Ne şaruamen kelgen iediñiz?
— Jai, änşeiin...-dedim men ydystarymdy qorjynyma salyp jatyp. —
Ūrys iestiin dep kelgen iedim. Keşiñiriñz, üiime telefon soğyp alsam?!
— Meiliñiz.
Men äkimniñ kabinetinde äielime ūrysa jöneldim.
— Äi, qatyn! Ne degen adamsyñ?! Men sağan üş künniñ işinde bitir dedim
ğoi! Üş kün bosqa ketti me?! Auyryp qaldym? Jer alğannan keiin auyrsañ
bolmas pa iedi?! Üidiñ bir qabyrğasy qūlap tüskenin bilesiñ. Sony üş
künniñ işinde sylap, kirpişpen qalap şyğuğa bolady ğoi. Pozor! Uiatsyz!
Men seni äieldik qyzmetten alyp tastaimyn!
SENATOR SEKIRIP JÜR
Prezident “sibejii” senatorlardy jinaldy aldy da: “uyl mäselesin
zertteñizder, ierteñnen bastap attaryñdy iertterñder! Qysqasy, auylğa
qarai betteñder!”-dep pärmen bergeni Myjbannyñ közine kölkildep jas
keldi. Tüstikte aldyna buy būrqyrap, bas keldi. Qoidyñ qūiqasyn auzyna
salyp jiberip, “Auyl, auyl, sen qaşan da auylsyñ!”-dep yñyrandy. Qūiqa
jegeni de qyzyq, auyzy bir syzyq, ūrtyndy ūry jybyrlap jatqandai ūzaq
şainap, kofeden bir ūrttady da, balağyn türip, bala kezden balyq aulap,
birge ösken jerlesi, büginde Auyl şaruaşylyğy ministri Tyjbanğa
telefon şaldy.
— İerteñ auylğa baryp, aunap-qunap qaitaiyq! İelbasymyzdyñ özi
“auyldyñdaryña baryp, jalañaiaq jürip qaityñdar, osyny bir-biriñe
aityñdar”,-dedi iemes pe?! Seniñ auylğa barmağanyña qanşa jyl?
— Nebäri 30 jyl. Öziñ qaşan baryp iediñ?
— Otyz bir jyl būryn.
İerteñine senator Myjban Mändirbaev pen Auylşaruaşylyğy ministri
Tyjban Täpekov “Dimkäs” oblysynyñ “Syrqat” audanyndağy tauly “Qaltqūlt” aulyna attanyp ketti.
Būlar mingen “Djip” auylğa jaqyndağanda bir qapşyq bölke nan
arqalağan albastydai bireu jaiau-jalpylap iegistiktiñ şetinde jür ieken.
— Toqta!-dedi senator şopyryna. — işimde itter jügirip bara jatqandai
asqazanym auyryp ketti.
— Meniñ ökpem tüsip qalypty,-dedi Auylşaruaşylyğy ministri. —
Äne, anau jatyr. Auylymyzdyñ joly ne bolyp ketken özi? Oiqy-şoiqy,
myna asfalttyñ är jerin buazy apandai bireu asap jep qoiğandai!
— Äi,-dedi iesekke teris minip ketip bara jatqan bireuge Myjban dauystap.
— Beri kel!
— Assalaumağaleikum!-dedi ol.
— Privet. Atyñ kim?
— Oqalaq.
— Familiiäñ?
— Şoqalaq!
— İesekke nege teris minip kele jatyrsyñ?
— Auyldyñ betin körgim kelmeidi.
— Nege?
— Auylym azyp-tozyp barady. Ükimetten bölingen qarjymūnda jetpeidi.
Bir qap ūn - 6 myñ teñge.
— Mäşineñ joq pa?
— Bar.
— Nege minbeisiñ?
— Benzinniñ litri jüzden asyp ketti. Qūdai iesegime quat, jüregime şuaq
bersin.
— Anau kim?
— İe, anau ma? Ol keşe jyndanyp ketti. İesalañ.
— Nege jyndanyp ketti?
— şarua qojalyğynan jer alğan. Nesieni qymbat aldy. Tehnikasy
synğan - şaruasy tynğan.
Senator men ministr künge jyltyrağan tuflilerin şeşip, qydyryp,
balaqtaryn tezelerine deiin türip alyp, iesalañnyñ qasyna keldi.
— İesalañ ağa, sälemetsiz be?-dedi senator.
— Ä, Jyndybekter, jettiñder me? Sen audan äkimi - Noqalaimysyñ? Älde
- onyñ orynbasary Birşarigi Kemovpisiñ? Jalañaiaq jarbiyp nege
tūrsyñdar?
— Sälem bereiik dedik. Myna qapşyğyñyzdağy ne?
— Bölke nan!
— Ony qaitesiz?
— İegip jatyrmyn.
— Oh, tsivilizatsiiä!-dedi ministr. — Bidai ieguşi iedi, nandy da iege me
ieken?
— Bidaidy - birinşiden satyp alasyñ,-dedi iesalañ iesinep. — İekinşiden ony tazartatyn tehnika kerek, üşinşiden - ony sebu kerek, törtinşiden ony oru kerek, ūrylardan qoru kerek! Al, bölke nandy “priamoi” iekseñ, bir
bölkeden 10-15 bölke nan öndirip aluğa bolady. Keşe ielu bölke nan iegip
iedim, körşi auyldyñ qatyndary qazyp alyp ketipti, tizelerine saqal,
betterine maqal şyqqyrlar.
— Atyñ kim?
— Jünbas.
— Kimniñ balasysyñ?
— Qylşyqbastyñ.
— Qylşyqbastyñ?...
— İä!
— Oi, sen meniñ äkem Mändirbaidyñ inisi Qylşyqbastyñ balasymysyñ?!
Bauyrym iekensiñ ğoi!
— Öziñ kimsiñ?
— Senatormyn.
— Sen ary tūr,-deimisiñ? Öziñ ary tūr.
— Joq. Senator degen - lauazym. Atym - Myjban. Mändirbaidyñ
Astanadağy balasy. Jeñgeñ orys, qyzym ievreige tūrmysqa şyqqan şe?!
— İe, Myjban ağamyz? Sizdi ölip qaldy dep iedi ğoi.
— Qoi, jağyñ qaryssyn. İa - jiv! Kim aitty meni öldi dep?
— Mändirbai atam. Sizdi “tiri ölik” dep, teris bata bergen.
— Neşua, renşigen ğoi. Äkeñ qalai tiri me?
— Tiri.
— Denesi baiağydai iri me?
— Iri.
— Türi qandai iedi özi? Ūmytyp alyppyn. Kostiuminiñ jyrtyğy, şekesiniñ
tyrtyğy bar bolatyn. Şeşem baiğūs ölip qalğan şyğar?
— İä. Sizdi uaiymdap jürip, aiağy aspannan keldi.
— Qalai?
— Qūdyqqa basymen qūlap, ieki aiağy antenna bolyp qalğan jerinen tauyp
alğanbyz.
— Arty qaiyrly bolsyn,-degen ministr Senatorğa, - Körgen jerde köñil
ait degen bar. Ötirik bolsa da jylap alsañşy.
— İerteñ jylaimyn.
— Sen meni tanisyñ ba?-dep sūrady ministr.
— Joq.
— Täpektiñ balasymyn.
— Täpekeñ byltyr qitys bolğan.
— İestimeppin, aulda jañalyq köp ieken-au,-dep kürsindi ministr.
— Arty qaiyrly bolsyn,-dep senator da köñil aitqansydy. —
Jylamaisyñ ba?
— Keşke qarai jylauğa bolmaidy. Jaman yrym... Aitpaqşy, äkeñniñ
inisi Äpek tiri me?
— Ölip qalğan.
— Säpek şe?
— Keşe qaitys boldy.
— Optom qyrylyp qalypty ğoi,-dep qaiğyrdy ministr.
İekeui iesalañmen qoştasyp, jol şetine şyğa bergende, jalañaiaq
senatordyñ tabanyna tiken kirip ketti. Senator sekirip jürip, “Djipke” de
jetti-au.
Auyl ortasyna kelgende, öristen qaitqan siyrlar joldy bögedi.
“Djipten” tüsken iekeui jolda taltaiyp tūr. Būl äkim būlardy körip:
— Komissiiä bolsyzdar ma?-dep sūrady.
— Joq.
— Onda nege taltaiyp tūrsyñdar?
— Auymyzğa aua kirsin dep,-dedi ministr.
— Oblysqa aryz jazğan iedim. Bala tuğandarğa ükimet aqşa beredi degen
soñ, iegiz tuyp iedim. Myna auyldağy poşta bastyğy järdemaqynyñ
jartysyn jep qoidy, auyzyna jara şyqqyr!
— İe, nege bermeidi?-dep sūrady senator.
— “Balany öz baiyñnan tapqan joqsyñ!”-deidi.
— Solai ma iedi...?
— İendi, baiqamai, özinen, sol poştaşynyñ özinen tuyp aldym ğoi.
Auylda jūmys joq bolğan soñ boaiym qalada jūmys isteitin iedi, keşe
qaitys boldy. Qalğyp qarap otyramyn ba, qarañqalğyr! Külge aunap
tusam da, järdemaqyny berui kerek qoi!
— Myna siyrlar, şetinen nege aryq?-dep sūrady
— Qaida jaiylady iendi? Jaiylymnyñ bäri jekeşelenip ketken. Sosyn
biriniñ jünin biri jeidi. Äne, meniñ “Marusia” siyrymnyñ qūiryğy joq.
Körşimizdiñ siyrynyñ jelinin de jep qoiğan. Ne auylda taza su joq. Qūm
aralas su işip jürmiz. Jolymyz äne, byltyr asfalt tösemek bolğan,
audan äkimi qaltasyna basyp alypty. “Auyl joly - topyraq boluy kerek,
auyl - sonysymen auyl”,-deidi kögermegir.
— Öziñ kimniñ qatynysyñ?!-dep sūrady ministr.
— Säpektiñ.
— Siz myna inimniñ äielimisiz?!
— Siz kimsiz?
— Astanadağy ministr Täpekov Tyjbanmyn ğoi.
— Oibui, uiattağy-ai, qainağam iekensiz ğoi! Sälem bereiin,-degen kelinşek
iilip sälem berdi.
— Sluşai, sen meniñ inimdi nege türtip jürsiñ? Mäseleñdi Parlamentte
qaratamyn,-dedi ministr tüsin suytyp.
— Iniñih alqaş qoi,-dedi kelini oramalyn tüzep qoiyp. — Işip alyp, üide
jaryq öşip qalyp iedi, “sçetçikte tok bar ma?” dep tilimen jalap köripti
ğoi. Qabyrğağa qaqiyp jabysty da qaldy, qarañqalğyr! Alğaşqyda oinap
otyr ma degen oimen, qūiryğyna lämpişke tigizip iedim, jaryq ietip jana
ketkende, janym qalmady! İ-i, şiettei balamen jesir qaldym qainağa-aa-a!
Kelini jeksūryn dauyspen añyrai jylağanda, senator selk iete qaldy.
— Jylamañyz!-dedi senator. — Qazaq äielderi jylamau kerek! Minsitr
dosym auylğa köñil bölu jağyn qarastyruymyz kerek! Auyl
qaiyrşylanyp ketken ieken ğoi!
— Kettik,-dedi ministr kürsinip salyp. — Audan äkimin tauyp alaiyq,
jaryq bar. Äne, bir top aqsaqaldar kele jatyr, bizdi quyryp jeidi.
Qaştyq, Myjban!
Senator “Djipke” sekeñdep minip jatyr iedi, älgi äiel jeñinen ūstai aldy.
— Qainağa aiağyñyzğa ne bolğan?
— Tiken kirip ketti.
— Oibui! Iriñdep ketedi ğoi. Üige jürseñizderşi. İnemen şūqyp alyp
bereiin!
— Rahmet, kelin! Men būl tikendi Astanada jürgende de aldyrmaimyn.
Auylymnyñ tikeni, auylymnyñ avtografy! Sağynğanda tabanyma qarap
otyramyn.
— Kötek!-dedi kelinşek.
— Būl qandai fraza?
— “Sviazka slov” qoi,-dep yrjidy kelinşek.
— Sau bolyñyz!
Sekeñdegen senator “Djipke” mindi. Olar audan bağytyna būrylğanda
auyl itteri soñdarynan üre ilesti. Ministr terezeden basyn qyltityp:
— Auyl itterin sağyndym,-dedi. Işinen: “Biz Astananyñ kökjaldarymyz
ğoi”,-dep qoidy.
Beu, dünie-ai!
ÄDEMI ÖLDIM
Siz ädemilikti qalai tüsinesiz? Ädemi äiel, ädemi tabiğat! Solai ma? Al
men keri körinisterden, birtürli oqiğalardyñ özinen ädemilikti izdeimin.
Mäselen, iesektiñ aqyrğany, ieşkiniñ baqyrğany qndai ädemi! Nemese
äielimniñ kögerip, talyp qalğany qandai ädemi! Kögerip, tili salaqtap
talyp qalady ğoi! Qaitalanbaityn körinis.
Bir küni dosymnyñ sandyq fotoapparatyn bir aptağa sūrap aldym. Ömirdiñ
“ädemi” körinisterin tüsirgim keldi.
Qandai ğajap! Netken sūlu körinis! Qala köşeleriniñ säni, bizdiñ
qoğamnyñ mäni - qaptağan qaiyrşylardy körip, köñil süisinedi! Şirkinai, men de osyndai qaiyrşy bolsam dep, ieriksiz armandaisyñ! Adamdarğa
möliip qarağandarynyñ özi nege tūrady! Alaqan jaiğany - tabiğattyñ
ierekşe bir qūbylysyndai äser ietedi. Men qaiyrşylardy şetinen suretke
tüsirip aldym.
Köşede keñkildep külip, kele jatyr iedim, qara süliktei “djip” qiylystan
öte bergen äieldi myjyp ketti. Netken ğajap körinis! Qağyp ketkeni öz
aldyna, miyn şaşyp jiberdi. Qaitalanbas körinisti, “Djipti” sart
ietkizip, suretke tüsirdim. Al, “Djip” äldeqaşan qaşyp ketken. Sol qaşyp
ketkeniniñ özi ädemi! Köñiliñ bosap, jylağyñ keledi.
Būl ömir degeniñiz, tūnyp tūrğan ädemilikterden tūrady ieken. Otstavkağa
ketkisi kelmeitin Premer-ministrdiñ qabağyna qar jausa, mūnyñ özi
ädemilik! Deputattar äldeqaşan qabyldanğan zañğa tolyqtyrular men
tüzetuler iengizuden jalyqpasa, mūnyñ özi ädemilik!
O, ädemilik! Jūmssyzdyqtan işiñiz pysyp ketse, ketik tisiñizben köpten
beri iet jemegendikten, tisiñiz qyşyp ketse, küni keşe üilengen süiiktiñiz
käsipkermen basqa jaqqa ūşyp ketse, bir alqaş alaqanyñyzğa qūsyp ketse,
mūnyñ özi ädemi! Kei-keide köñiliñiz şeneunikterdiñ ädiletsizdigine nala
bolsa, köşede qūlap qalyp mūrnyñyz jara bolsa, jas keziñizde
qydyrystap Semeide, Astanada, Ankarada, Şymkentte öziñizden tuğan
bala bolsa, mūnyñ özi ädemi!
Podezderde qyz ben jigit aimalasyp “ölip” tūrsa, päter sūrap barğanda
äkimder birden könip tūrsa, elektr jaryğy jyrq-jyrq ietip sönip tūrsa,
mūnyñ özi ädemi!
Nesin aitaiyn, ädemilik turaly tolğatyp tūrğanymda, üiimniñ aldyna
süliktei qara “djip” toqtap, işinen ieki oq qağar tüsti de, tapanşalaryn
tañdaiyma tyğyp:
— Keşe biz basyp ketken äiel me, ierkek pe?-dep sūrady.
— Ölikten sūramappyn.
— Sen nege suretke tüsirip aldyñ?
— O, sizder me iediñizder!
— Joq, şef basyp ketken.
— Öte ädemi basyp ketti! Qalai bolsa solai qağyp öte şyqqan joq.
“Gladko” basyp, öte şyqty. Baiğūs ädemi jan tapsyrdy ğoi deimin!
Jatysynyñ özi qandai ädemi! Bük tüsip jatsa qaiter iediñiz?! Ūzynynan
sūlap tüsti. Ädemi! Men özi osyndai ädemi körinisterdi tüsirip alamyn!
Hobbiim iedi!
— Fotoapparatyñdy äkel!
— Keşiriñiz, bere almaimyn!
— Aqymaq!
— Osy söziñizdiñ özi netken ädemi iedi! Ädemi aiqailaisyz!
Olar men sözge kelmesten ädemi atyp ketti! Közim qarauytyp, dünie
döñgelenip qūlap bara jatyrmyn. Sylq ietip, öte ädemi qūlap tüstim!
Öldim... Ädemilik osymen bitti!
KARL MARKS KÖKEM ĞOİ...
— Keşiriñiz, iti semirgen, biznesti kemirgen krutoi kökemizdi izdep kelip
iedim?
— Öleiin dep tūrğan örmekşidei bolğan öziñ kimsiñ?- dep sūrady Myjban.
— Men be?... Men... Bitin syğyp, qanyn jalağan qaiyrşymyn.
— Küte tūryñyz,- degen Myjban iesigin iesinetip japty da, sälden keiin
kisinettip aşty.
— Mä,- dedi ol külip, sosyn:
— Özimniñ kitabym,- dep qosyp qoidy.
— Būl ne?
— “Yqy-yqy“ degen kitabym. Keşeli beri “Yştyr-r“ degen memuar jazyr
jatyrmyn,- dep mastandy Myjban,- marhabat, üige kir.
— Myna men be?
— İä, qaiyrşy da adam ğoi.
— Bäse, men de adam iekenmin-au. Rahmet sizge! Qūdai tileuiñizdi bersin!
Bala-şağañyzdan, şybyn-masa, tarakandaryñyzdyñ qyzyğyn köriñiz,- dep
qaiyrşyny neni aityp, neni qoiğanyn özi de bilmei qaldy. Myjban onyñ
aldynda şūjyq pen qoidyñ pisken basyn qoidy.
— Atauyñyzdy jei beriñiz,- dedi. Söitti de, kelesi bölmege kirip, qolyna
qalyñ kitap alyp şyqty. Barmağn soryp otyrğan qaiyrşyğa tañ qalyp:
—Nemene siz jalmauyz ba iediñiz?- dep sūrady,- Qoidyñ bas süiegi qaida?
— Kemirip, şainap jep qoidym.
— Siz nemene, myna oryndyqty da şainap tastağansyz ba?
— Qarnym aş...
— Men seni nege üige kirgizdim? Bilesiñ be? “Jiyrma birinşi ğasyrdağy
qazaq qaiyrşylary“ degen ğylymi ieñbek jazyp, akademik bolğym keledi.
Seni zertteuim kerek. Atyñ kim?
— Köşebai.
— Familiiäñ?
— Şaramygaev.
— Köşebai, myna men “Qūlqynnyñ qūly“ korporatsiiäsynyñ prezidenti
bolamyn. Meniñ biznesimde milliondar bar. İerigip, işim pysqanda än
şyğaramyn, “Lä,lä, lälälai“ degen änimdi iestidiñ be? Onyñ üstine
aqynmyn! Orys tilinde “Ubliudok!“, “Podonok!“, “Şakal!“ degen jyr
kitaptarym jaryq kördi. İendi qaiyrşylar ömirin zerttep jürmin,- dep
toqtady ol.
— Meniñ qarnym rezina siiäqty sozylyp ketken,- dep miñgirledi qaiyrşy.
— Myna toñazytqyşta bäri bar. Jei ber, beişara,- dep mysqyldady
Myjban. Işinen: “Qaiyrşy degen osyndai bolady ieken ğoi“,- dep oilady.
Qaiyrşy toñazytqyştyñ işin tazalap qoidy da:
— “Dypy“ bar ma?- dep sūrady.
— İendi meni jemeseñ jym otyr,- dedi Myjban,- myna kitapty kördiñ be?
“Qaiyrşylar qaidan keledi?“ dep atalady. Men seni zertteuim kerek. Sen
qaşannan beri qaiyrşysyñ?
— İelimiz iegemendik alğaly beri. Özim invalidpin.
— Qai jeriñ auyrady?
— Basymnyñ jartysy.
— Qalai?
— Basymnyñ jartysy: “Atasyna nälet büitken tirşiliktiñ!“ dep
qaiğyrady da, qalğan böligi: “Şyda, Köşebai, jarqyn bolaşaq
aldymyzda. Sen ölgen soñ bastalady“,-dedi köñildenip.
— MEn būğan deiin kitaptaryma oidan-qyrdan köşirip, säl özgertip
degendei qosa beretin iedim, iendi öz betimmen tiri qaiyrşyny jazamyn,dedi Myjban mamyq kresloğa şalqaia tüsip, qolyna viski ūstady, —Işesiz
be?
— Būl ne?
— Viski.
— Vinodan viskige köşken yñğaisyz ieken,- dedi qaiyrşy simirip salyp,
— kitabyñyzdy köruge bola ma? Mässağan, myna kitabyñyzdyñ işki
betinde “Karl Marks. Tolyq şyğarmalar jinağy. Kapital.“ dep jazyp
qoiypty ğoi?
Myjban miyğynan küldi.
— Nesine tañdanasyñ?- dedi ol, —dorbam dollarğa toly ma? Leninniñ
şyğarmalarynyñ da şyraiyn kirgizip, mūqabasyna öziniñ aty-jöniñdi
jazdyra qūiasyñ.
— Sonda... Myna “Kapitaldyñ“ syrtqy mūqabasy ğana aty-jöniñizge
qyzmet ietedi me?- dep sūrady qaiyrşy toiyp alğan soñ küşeie tüsip,—
oibai-au, Karl Marksten uialmaisyz ba?
— Karl MArks özimizdiñ kökemiz ğoi. Oiyma ne keledi, sony jasaimyn.
— Siz Karl Markske qiiänat jasap otyrsyz!- dep saldy qaiyrşy.
— Meniñ odan qai jerim kem? Mine, saqal deseñ, saqal, qolymda bokal,
üiimde toqal...- dep daulasa ketti Myjban. Qaiyrşy ornynan tūryp,
qolyn beline qoiyp, adymdai jürip:
— Uaqyt bärine nükte qūiady,- dedi. Sonan soñ, mamyq kresloğa būl da
şalqaia otyryp, tizesiniñ üstine aiağyn qoidy. Jyrtyq şalbarynan sirağy
körinip tūrğan iedi, juylmağan şūlyğynan jağymsyz iis müñkidi.
— Büginde jazğyştardyñ ūryğy köbeidi,- dep sözin jalğastyrdy ol,
şetinen aqyn, şetinen syqaqşy, şetinen kompozitor! Al meniñ balam
mektepke barmaidy.
— Öi, nege aiqailaisyñ?- dedi Myjban,— öşir üniñdi.
— Öşir deitin, men svet iemespin!
— Sen sekire bastadyñ ğoi?- dedi Myjban qalşyldap.
— Toiyp sekirgen qandai bolady ieken?- dep jatqanym ğoi.
Myjban äieline aiqailady.
— Oibike!- Meniñ pistoletim qaida?
Kelesi bölmeden Oibikesi şyqty, qabağy isip ketken, ūiqydan qazir tūrsa
kerek, iesinep aldy:
— Nemene?- dep sūrady.
— Pistoletim qaida deimin?
— Piste maidyñ işinde.
— Oğan nege saldyñ?
— Tot basyp ketpesin dep... Alğaly adam atqan joqpyz. Mynau kim?
— Aqyldy aqymaq!- dedi Myjban,— meniñ qolym timeidi, öziñ ata
salşy! —Sosyn, kül-qoqysqa süirep tastai salamyz.
Qaiyrşy qūlap qala jazdady. Myjbannyñ aiağyna jyğyldy:
— Keşiriñiz, men baiğūs qyzyp ketippin! Sizdiñ abyroiyñyzdy syzyp
ketippin... Qalasañyz, aiağyñyzdyñ tyrnağyn alyp bereiin, kir bolmasa
ökşeñizdi jalaiyn.
— Oibike! Bir şelek su äkel!- dep ämir ietti Myjban. Äieli bir şelek su
äkeldi.
— Iş!- dedi Myjban.
— Rahmet, men tüie siiäqtymyn, su işpei jüre beremin.
Myjban qaiyrşyğa bir şelek sudy küştep işkizdi de, işken-jegenin
qūstyryp tastady. Söitti de, iesikti aşyp aş qalpyna kelgen qaiyrşyny
bir tepti. Qaiyrşy qalpağyn alyp, tağzym ietti:
— Keşiriñiz KPSS, qoş keldiñiz, Kapital!
QOLYÑYZDAN SÜİEİINŞI…
Qūdai qos qoldap tūryp, işimnen yñq ietkize ūryp, “Qūdaiyn
ūmytpasyn!”
dedi ğoi deimin, äjepteuir au- dannyñ äjepteuir äkimi iedim,qyzmetim
qūdyqqa qūlağandai, ailyğym jas bala
monopoliiäğa qarsy deidi me, sondai
bastyğy,qysqasy, oblys äkiminiñ

birdeñe sūrağandai,
bir departamenttiñ

“jastyğy” bolyp şyğa keldim. Bir tüni tüsimde aq saqaly būiralanğan,
kir-kir şaşy ūipalanğan, aiağy taltaq, özi qaltaq, boiy talpaq, bir şal
betime siyrdyñ keppegen tezegin jağyp, mūrnymnyñ işine qos
sausağyn tyğyp tūryp bylai dedi: “O, o, jeksūrynym meniñ!
Qyzmetim, kareram össin, dūşpandarym öşsin deseñ, premer
ministrdiñ, sosyn prezidenttiñ qolynan süi! Biraq olar
jağympazdardy jaqtyra qūiar ma ieken, ol jağyn bilmedim!” Oibailap
jatyp, ūianyp kettim. Äielim: “Şetel serialdarynda küieuleri
äielderiniñ qoldarynan süiip jatady, sen de süişi, men oñ aiağymdy
säl-päl köterip tūraiyn!”-deidi. “Aiağyñdy aspanğa asyp qoisañ da
süimeimin!”— dedim jynym kelip. Sodan al kelip oilanaiyn. Bir
jazuşylar jaramsaqtanyp, patşanyñ qolynan süiip, iendi biri ony
paiğambarğa teñep öleñ arnap jatyr. Biraq prezident ieleñ ietpeidi, Ne
istesem ieken? Astanağa tartyp kettim. Premer ministr qūrylys
nysandaryn aralap jür ieken,quanğanymnan iernimdi jalap-jalap
aldym, jaltaqtap, jan-jağyma qarap aldym. Aştan öletin adam
siiäqtymyn. Premer tobyna jaqyndai berip iedim, oqqağarlary
laqtyryp tastady. Ornymnan oñbai tūryp, qūrylystyñ iekinşi jağyn
ainalyp ötip, iekinşi qabattağy bir qūrylysşynyñ basyna taqtaimen
salyp qalyp, taldyryp qūlattym da, keşirim sūrai jürip, kiımderin
kiıp aldym.
Söitip, özge qūrylysşylarmen birge jürgenimde, premer ministr
nökerlerimen jetti.
—Jağdailaryñyz qalai?—dep sūrady ministr.
—Maiğa pisken nandai!-dedim men.
Qala äkimi yrjiyp qaldy.
—İeñbekaqylaryñ östi me?
—Öşti. Qytailyqtardan kem alamyz, Qiyn jūmystardy biz istep, az
ğana demalamyz...—dedim men. Äkimniñ betinde taifun dauyly
tūrğandai.
Meni qūdai tağy da ūrğandai... Sodan jügirip baryp, premer
ministrdiñ qolyn alyp, iendi süie bergenimde, ieki küzetşi jigit köterip
alyp, dyryldata
süirep, politsiiänyñ maşinasyna toğytty. Sodan därigerler kelip,
iernimniñ terisin oibailata sypyryp alyp, “u jağyp alğan joq pa?”
degen küdikpen labarotoriiäda tekserdi. Därigerlerdiñ bir şarikteri
kem-iei, iernime u jağyp alsam, aldymen özim ölip ketpeimin be? Sodan
tergeuşi:” Nege qolynan süigiñiz keldi? Kim jūmsady? Oppozitsionersiz be?” dep miymdy jalapjūqtap qoidy. Tergeuşiniñ de
qolynan süigim kelip, ūmtyldym. “İerkek ierkektiñ qolynan süiüşi me
iedi?” dep jolatpady. “Jazuşylar süie beredi...” dep men de
qalyspaimyn.
Äreñ qūtyldym. “İeki jyl ierkektiñ qolynan süiü qūqynan aiyryldy”
degen sot şeşimi de şyqty. Demokratiiä qaida? Kimniñ qolynan, tipti
aiağynan süiemin, öz ierkim iemes pe? Jür ğoi bir aqyn jer basyp,
patşany “Jer betinde jaralğan tūñğyş qazaq” dep madaqtap. Tipti biri
Mūhammed paiğambarymyzğa
teñep... Joq, men olardan kem iemespin! Qalaida, prezidenttiñ qolynan
süiüim kerek! Tüsime qaiyrşy şal beker kirgen joq! Meni közine beker
ilgen joq...
Äueli jattyğudan bastadym. Köşede kele jatyp, bir ierkek körsem:
—Sälemetsiz be? Rūhsat pa?—deimin.
—Nemene, rūhsat pa?
—Qolyñyzdy juyp pa iediñiz?
—Al, juğanmyn.
—Sabyndap?
—Sizge ne kerek özi?
—Qolyñyzdan süieiin dep iedim...—dep tūra ūmtylyp iedim, ol tūra
qaşty.
Qualap jürip, qolynan süigenim bar bolsyn, “Maniak!” dep tūmsyğyma
perip kep jibergeni... İendi özim tūra qaştym.
Sodan, şeneunikterdiñ qoldarynan süisem, olardyñ jany kirip
barady. “Iltipatyñyzğa rahmet! Täubeñizge iendi tüsipsiz... Tağy
süiiñizşi...” dep qiylyp
tūryp alatyndary, “būrynğy äkim jyndanyp ketipti , köringen
ierkektiñ qolynan süie beredi!” dep syrtymnan ūryp alatyndary da
boldy. Patşanyñ
mañyna jolai almaityn şyğarmyn? Bir ret Almaty oblysyn
aralauğa
kelgende, men de tūra jügirgenmin, biraq politseiler meni
körgennen:”Qol süigiş kökemiz kele jatyr!” dep mazaqtap külip, bäri
qoldaryn ūsyndy. “Meniñ qolymdy süiiñizşi, meniñ qolymdy!” dep
talasa ketti. “Halyqtan qyrnap jegen, kerek bolsa, tyrnap jegen
qoldaryñnan süimeimin!” dedim de, tabanymdy jaltyrattym. Mazaq
ietedi adamdy. Būl qazaq bir-birin mazaqtaudyñ has şeberi ğoi!
Patşanyñ qolyna qolym jete qoimasyn sezdim de, köşede qolyn
sozyp tūrğan ülke-ien plakat surettiñ qasyna keldim. Patşanyñ sureti.
Balalardyñ ortasynda tūr. Suretke qarap tūryp, iernimdi qalai jalap
alğanymdy sezbei de qaldym. Miyma bir oi keldi. Oñ iyğymdağy
periştem:”Qyzmetbai Quğanbaev! Būl tirligiñdi qoi!” dedi. Sol
iyğymdağy periştem:”Ömirde iş, je,tyş,sosyn ölgenşe toi!” dedi. Ne
kerek, patşanyñ biıkte tūrğan suretine örmeledim, örmelep kelemin,
iendi jetip, qolynan iendi süie bergenimde, bireu balağymnan tartyp
qaldy. Äkimdikten bosağaly, qarnym da bosap qalyp iedi, şalbarym
şeşile ketti, masqara,tömende ūlttyq qauipsizdik qyzmetkerleri tūr.
Trusiımdi bir tartyp qoiyp, tömen tüstim. Biriniñ qolynan iendi süigim
kelgen, qolyma kisen saldy. İe, myrzalar, söitip, “patşanyñ qolynan
süisem!” degen armanym adyra qaldy...
KÖRŞILERDEN ŪİaT BOLDY...
Özimdi -özim qytyqtaiyn dep iemes, qūttyqtaiyn degen oimen oiym
on saqqa jügirip, qiiälym qiiärdai turalyp, jüregim qarbyzdai jaryla
jazdap, kompiuter ortalyğyna bardym da, özime arnap qūttyqtau
sözder jazğyzyp aldym. Ortalyq poşta arqyly öz meken-jaiyma
salyp jiberip, al küteiin. Qazirgi jastarğa rahat, uialy telefonymen
SMS degendei, bir-birine boratyp jazyp jatady.
Baiağyda qyzdarğa hat jazyp, jarty ai kütip üirengen baiğūs basym,
üş künnen keiin darbazamnyñ syrtyndağy poşta jäşigimdi qarasam,
hat kelip tūr! Oipyrmai, mağan da hat keledi ieken-au! Quanğanymnan
qoltyğymdy qasi berdim, quanğanda söitetin ädetim bar. Äielim men
bala-şağamnyñ közinşe oqi bastadym:
« Bitin syqqan, siñiri şyqqan, asa kedei tūratyn qadirli qazaq
Jartybai Jarymağanūly! Sizdi, jäne sizdiñ jan-uiañyzdy Jaña jyl
merekesimen qūttyqtamaimyn! Öitkeni, sizderdiñ Jaña jyldaryñyz
äli alda, 22 Nauryz!
Sony ūmyttyñyz ba, qauaqbas!
Sälemmen, Amerika prezidenti Barak OBAMA.»
Äielim mağan, men äielime qaradym. Amerika prezidentiniñ atynan
özime-özim hat joldasam da, şynymen quanyp, bir jağynan oilanyp
qaldym! Jaraisyñ, Obama! Biraq, Qauaqbas dep keketkeniñ ūnamaidy
iendi... Äielim hatqa senbeiin dese, konvertpen kelip tūr, syrtyna
markalar jabystyrylğan... Meni Obama qaidan tanidy? Özim de añtañmyn. Äielim körşilerimniñ közinşe oqyp bergende, töbem kökke ieki
santimetr, jo-joq, bir milimetr jetpei qaldy... Sodan dänigip alğan
men paqyryñ, özime boratyp hat jaza bastadym. Poşta jaqtan keşigip
kele bergen soñ, jūrtqa bildirmei, tündeletip degendei, poşta
jäşigimniñ tesigine lyp ietkize sala qūiamyn! Jaña jylğa bir apta
qalğanda, Qūdaiym-au, kimnen deisiz be, premer ministrden!
Körşilerdiñ közinşe oqi bastadym:
« Asa qadirli Jartybai Jarymağanūly! Sizdi, jäne sizdiñ äieliñizdi,
körşileriñizdi kele jatqan Jaña jyldaryñyzben şyn jürekten
qūttyqtaimyn!
Sizdi jeltoqsan aiynda ötip ketken sammitke
qatysuğa şaqyraiyn dep iedik, ädiresiñizdi bilmedik. Keşiriñiz... S
privetom, Kolia.»
Quanğanym-ai! Ükimet halyqpen qaşanda birge degen osy!
Körşilerim de qūttyqtap jatyr! Premer- ministrdiñ nietinen
ainalaiyn, şaqyrğan künde bara almaimyn ğoi, däl sammit ötken
küni qūdamyzdyñ alpys jyldyq merei toiyna bardyq iemespiz be?
İerteñine de ieñirep tağy bir hat keldi! Körşilerim künde üiimizde. Hat
kelmegen künderi: «Jarteke, qaşan hat keledi?» dep sūraityn boldy,
tap bir pensiiä alatyndai...
«Sälemetsiz be, Jartybai ağa! Sizdi Jaña jyl merekesimen
qūttyqtaimyn! Siz ielimizde örşip tūrğan tuberkulezben, gaimoritpen,
gastritpen, qan qysymymen, qant diabetimen, tağysyn tağylarmen ieş
uaqytta auyrmañyz!
Keler jyly kene şaqpasyn! Ärdaiym,
köñiliñizdi än kötersin! Sälemmen, Roza RYMBAEVA.» Quanğanymnan
qoltyğymdy qasi bastadym. Mūndai ädet körşilerime de jūqqan ba,
olar da qoltyqtaryn qasyp jatyr. Quanyşyma ortaqtasqandary ğoi.
Sodan ne kerek, tağy bir küni hat aldym: «Barlyq ielderdiñ qaiyrşykedeileri, birigiñder!» Sälemmen, Qytai kommunistik partiiäsy
atynan Vladimir İliç Lenin.» Äldeqaşan süiegi qurap ketken
Lenin meni qaidan tanidy? Osy joly jastar tilimen aitsam, «quyp»
ketippin, degenmen, Leninnen hat alğanyma quanyp, tört kün boiy
«juyp» ketippin... Negizi qate özimnen, V.İ. Lenin atynan Qytai
kommunistik partiiäsy dep jazğym kelgen.Sodan körşilerim kelmei
qoidy... Senbei qaldy ma, äielim de mağan küdikpen, betime tesile
qaraityndy şyğardy. Özim de, özime küdikpen, ainadağy betime tesile
qaraimyn... Özbekstan prezidenti İslam Karimov hatyn bylai
jazypty: «Jartybai bratişka! Jaña jylyñmen tabriklaimyn!
Qazaqstanda ötken sammitke qatysa almadym, keşir. Qoidyñ kezegi
şyğyp qaldy...»
Däl jaña jyl küni tağy kezekti hatymdy aldym. «Äi, Jartybai! İt,
şoşqa, noqaty kem dese!Adam özine-özi hat jaza ma ieken? Odan da
posylka salmaisyñ ba? Sälemmen, Amantai qajy...»
Körşilerim «Jartybai jaña jyl qarsañynda jyndanyp ketti!» dep
sybyrlasty... Äielim meni qūiarda qoimai täuipke aparyp «oqytty».
Ne istesem ieken? Özime- özim hat jazuymdy toqtata alar iemespin... İendi
oblys äkiminen hat kütip jürmin... Bir küni poşta jäşiginen äielim
jazğan hat aldym. «Oñbağan Jartybai! Qanşama konvert, marka
qūrttyñ! Oğan ketken aqşağa tūz, vermişel alatyn iedik qoi! Balaşağañdy hatpen asyraiyn dep pe iediñ? Sümelek dese! İel-jūrtqa
masqara boldyq! Men törkinime kettim! Jaña jyldy sol jaqta
ötkizemin! Qarnyñ aşsa, öziñdi asyraityn ba-ai qatyn al! Sälemmen,
eks-qatynyñ Qatipaş.»
Aptyğym basylyp, auzym aşylyp, keşeden qalğan köjeni ūrttap
otyrmyn, miym aşyp, şynymdy aitsam, «qūrttap» otyrmyn...
JYLAĞYM KELEDI…
İeski jyldyñ iesigi jabylaiyn dep, Jaña jyldyñ iesigi "toq-toq!" ietip
qağylaiyn dep tūrğanda, Astanada QAZAQ qūianyn jyl tağyna
otyrğyzu räsimi ötti. Būl jybyr-jybyr jiynğa dünie jüziniñ añdary
qatysyp, Qūiandy qūian jylymen qūttyqtady. Är ieldiñ öz qūiandary
taqqa otyrsa, sol ieldiñ barystary taqtan tüsip, Qūian myrzalarğa
tağzym ietip jatty... Al bizdiñ qazaqtyñ barysy kreslodan ketkisi
kelmei, "sau bolyñyzdy" aityp, jeter jerine jetkisi kelmei,
qinalyp, qipaqtap tūryp qaldy, BAŪ-nyñ hatşysy (Birikken añdar
ūiymy) UAQYT myrza jūdyryğymen stol üstin ūryp qaldy...
—2010-şy Barys myrza! Jūrttyñ bäri sizge yrza. Jūtqynşağyñyz
jybyrlap,
mağan birdeñe aitaiyn dep tūrsyz ba,sybyrlap?
—Uaqyt myrza,—dedi qazaqy Barys jötkirinip,—tağy bir jyl "Barys
jyly" bolyp degendei...
—Myna söziñ tañerteñ tūra salyp, topyraq jegendei! Quasyñ ba ne?
İeki jar-jar bolmaidy degen siiäqty ieki Barys jyly bolmaidy!
—Nege, auqatty qazaqtar tört-bes jasyryn jar-jarğa qol jetkizip
otyr. Meniñ jylym jaman ötken joq. Juyrda ğana jer-jahannyñ
nazarynda bolyp, sammit ötkizdik... Adamdar balalarynyñ attaryn
Sammithan, Sammita qoidy...
Qūiannyñ qūlaqtary qalqaiyp,auyzy añqaiyp otyrğan, ainalasyna
jyly közqarasymen jymiyp, jünin jyltyrata tūrdy.
—Barys bauyrym, seniñ jylyñ jaman bolğan joq, azuyñ alty qarys
boldy,
ministrlerdi qamaudan "Aziiälyq jarys" boldy... Bailar memleket
"mämesin" soryp jatty, kedeiler mūny "keleşekte biz bai bolsaq,
olar qūrmetti Qūdai boladyğa" joryp jatty...
—Qūianjan... Ainalaiyn, "bratişka"... Qatty kettiñ-au deimin?
—Memlekettik tilimizge tesireiip qaraityn şala qazaqtardan da sizge
birdeñe jūqqan-au deimin?
Qytai qūiany ortağa şyqty da:
—Ça çi çu, maçi çu... Nemenege söz talastyryp tūrsyñdar, ça-ça? Odan
da
bir-biriñdi qūşaqtañdar! İeñseleriñdi iesik myjyp ketkendei ğoi?! Jaña
jyldaryñyzben, hanymdar men myrzalar! Qūian jyly qūtty bolsyn!
—dedi.
—Qūiandar jasasyn!-dep qaldy amerikadan kelgen qap-qara negr qūian
qol şapalaqtap,—Main neims Kūianaka. Bäriñizdi "Qara jorğa" biıne
şaqyramyn!
—Nege "Qara jorğa?" —dedi Ündistannan kelgen qūian syzylyp,—
"Qūianni, Djimmi, aço-aço" änine bileiik!
—Meniñ tüsim qara, sondyqtan "Qara jorğağa bileiik!—dep qoimady
negr Qūian. Qanşa degenmen, tau basynda jüretin arly Barys iemes pe, Barekeñ
aqyryn jyljyp kelip, Qūian myrzanyñ betinen jalady da:
—Jaman üirenip qalyppyn... Bir türli qimaimyn...Meniñ jylym ketip
barady... Jylağym keledi... —dedi.
—Qoi, jylama Barysjan,—degen Qūian onyñ şūbatylğan qūiryğyn
köterip qoiyp,—Qūian qyzdar, qaidasyñdar? Aştan öldiñder me, säbiz
jei bergenşe, Barys myrzany bige şaqyryñdar!
"Säbiz"äni oryndalyp, Qūian qyzdar Barysty birinen soñ biri bige
şaqyrdy... Bir qūian şetelden kelgen barysbikeni bige şaqyryp iedi,
anau" nou, nou!" dep jolatpady. Sol ieken älgi qūian: "o, şeşeñ..." -dep
qaldy. BAŪ ūiymynyñ hatşysy Uaqyt:
—Kim-äi būl balağat söz aitqan?—dep sūrady. Qūian jigitter älgi
qūiandy jelkelep äkeldi.
—Sen kimsiñ?—dep sūrady Uaqyt.
—Qūianmyn...
—Qaidan keldiñ?
—Şymkentten...
—Şymkentşelep boqtağandaryñdy qaşan qūiasyñdar osy!
—Keşiriñiz, Jaña jyldan bastap qazaqşalap boqtamaimyz, Jaña
jylda bi bilep, Nauryzğa deiin toqtamaimyz!
—Jaraisyñ!—dedi
qūiandardyñ

Uaqyt.

Sosyn

kübirlep:"Osy

Şymkenttik
jürmeitin jeri joq..." dep qoidy.
—Qūian qorqaq keledi deuşi iedi...—dep qaldy Auğanstannan kelgen
puştun
qūian.
—Keşirersiz,—dep ün qatty qazaq qūiany,—Qazaqtyñ qūiany da qasqyr!
"Qūiandy qua berseñ batyr bolady, ierkekti qua berseñ, qatyn
bolady..."- degen maqalym bar! Jaña jyldaryñmen, adamdar!Jyldan
jylğa adam bolyp qalyñdar!!!
KÖRESINI ÄİELDERDEN KÖRDIM…
Sizge aitaiyn degenim, Qūdai basyñyzğa salmasyn, men köresini
äielderden kördim… Jo-joq olar meniñ ieki aiağymdy bir ietikke tyğyp, bir
ietigimdi dalağa laqtyryp jibergen joq. Bylai ğoi, qaryzdanypqauğalanyp, men baiğūs üilenemin de, bölek jatamyn… Qaşanğy bölek
jataiyn, sosyn ajyrasuğa tura keledi…
Alğaşqyda, ystyq-suyğymyz basylmai tūrğanda, kesken terektei bolyp,
birge jatamyz-aq… Tünniñ bir uağynda süiip qosylğan alğaşqy äielim
sandyraqtai bastaidy.
—Ükimet!-dep şyñğyrğanda, şaitan şaşymdy tarap, aqşamdy sanap
jatqandai äserde bolamyn..
—Ükimet!-deidi ol ary qarai,—Dağdarystan qalai şyğamyz?
“Dağdarystyñ därisin işpei-aq, ötip ketemiz!”-dep halyqty nege
aldaisyñdar?
Men äielimdi türtemin. Ol bolsa:
—Ükime-iet!-dep şyñğyrady,—jūmyssyzdyq qaşan joiylady? Mūnaily
iel bolsaq ta, janar mai qaşan arzandaidy? Ükime-iet, qarnym aşty…
—Tyrnabike,tūr deimin, tañ atty!
—A? Oi, keşir, Añğalbai…
İerteñine körpe-jastyğymdy alyp, bölek jattym… Äielime: “İemin ierkin
sandyraqtai ber, şyñğyra ber!”-dep tilek aittym. Tünniñ bir uağynda
şoşyp ūiandym. Qarasam, äielim qasymda şoqiyp, mülgip otyr, keudemdi
şapalaqtap qūiady da:
—Mittal! Mittal!—deidi.
—Mittalyñ kim, Tyrnabike? Alğaşqy mahabbatyñ ba?-dep sūraimyn ol
ūianğan soñ.
—Oi, keşir, Añğalbai… Tüsimde Ündistannyñ milliarderi Mittalmen
aiqailasyp jatyrmyn… Abai şahtasynyñ qojaiyny… Şahterler
sonyñ kinäsinen qaza tapty iemes pe? Tüsime kiripti. Şahtadağy apat…
—Tyrnabike, sen äkim iemessiñ, ministr iemessiñ, ieldegi oqiğalarda
şaruamyz qanşa?
—Şaruam joq! Qyzyq iemes mağan da! Tek tüsime kire beredi…
Aiap kettim…Tura iel ierteñin oilap jürgen şeneunik siiäqty…Betinen
süiip, ūiyqtap kettim. Bir uaqytta jastyqtan basymdy jūlyp aldym.
-Qazaqstandy stalindik ruh şarlap jür!—dep aiqailağan äielim ūiyqtap
jatyp ieñkildep jylaidy kelip. Kemseñdep men de jyladym. Aqyrynda
baqyra jyladym.
—Sen nege jylaisyñ?-dep sūrady äielim ūianyp ketip.
—Ajyrasamyz-au deimin, soğan jylap jatyrmyn…
—Nege, janym?
—Ūiyqtap jatqanda söilemeitin äielge üilenemin…
Äielimmen qimai qoştastym…Özin süietindigimdi, alaida, qaşanğy
bölek jatatynymdy tüsindirdim. Tüsindi de, tistenip ketip qaldy. Söitip,
iekinşi märte üilenuime tura keldi. Jabysqaq degen qyzben tanysyp, bir
aidyñ işinde üilenim tyndym.Tynyş ūiyqtaityn şyğarmyn dep
oilağanmyn, qaidağy, mağan tigen qyzdardyñ bäri sandyraqtağyştar
äuletinen be, būnym būrynğymnan ötip ketti. Tünniñ bir uağynda ūianym
ketsem, äielimbir qolyn sozyp jiberip, kindigimdi tyrnağymen şūqylap
jatyr! Qazba bailyğyn tauyp alğandai…
—Qazaq birin-biri şūqidy, iel bolaiyq, ağaiyn…-dep sandy-raqtağanyn
aitsañşy! “Qazaq basqa jerdi şūqidy!”-dep aiqailap aitqym keldi de,
uialyp qaldym. Kelesi bölmege baryp jattym. Mässağan, mynau şynynda
jabysqaq ieken, ūiqysūrap, artymnan kele jatyr. Sol, közin aşpağan küii,
qasyma jata ketti… Ūiyqtap jatqanmyn. Bir kezde, bireu betimdi tistelep
jatyr. Közimdi aşsam, äielim Jabysqaq! Özin jūlqyp ūiattym:
—Ne boldy sağan, janym?
—Keşir, Añğalbai, tüsimde iet jep jatyr iekenmin…
—Süiek kemirmegeniñe şükir…
Onymen de ajyrasyp tyndym… Tynyştyq izdep jürmin. Keñirdek degen
qyzğa üilendim. Otyryp qalğan käri qyz ieken. Janym kirip qaldy. İeki kün
tynyş ūiyqtadym. Üşinşi küni janym qalmady. Äielim qyzyl keñirdek
bolyp:
—Baiqoñy-yr! Baiqoñyr!—dep şyñğyrğanda,töbe şaşym tik tūryp,
sosyn “talyp” qalğandai boldy… Şapalaqtap, ūiatyp aldym. Söitsem,
tüsinde Baiqoñyrda jür ieken…
-Keşir, Añğalbai, tüsimde “qazaq ğaryşkeri de ūşu kerek!” dep Resei
prezidentimen aiqailasyp ūrysyp tūr iekenmin…
Ündegen joqpyn. Men alğan äielderdiñ bäri ieldiñ qamyn oilağyş bolyp
ketti… Jarytyp jar süie almaityn boldym-au!
—Ajyrasaiyq…-dedim men.
—Ölä…—dedi äielim.
—Nemene, ölä?
—Uiat qoi…
—Kimnen?
—Men qyz küiimde… jar qyzyğyn körmei kete beremin be?
—Üş kün tūrdyq. Synaq merzimi bitti. Ükili ümitimdi aqtamadyñ…
—Sonda men üş-aq kün tūrmysqa şyqtym ba?
—Az ba ne?
—Sen meni mazaq ietip tūrsyñ ba? Äke-şeşeme, tanystaryma ne deimin?
Joq ajyraspaimyn, janym…
Jabysqaq jabysyp qaldy… Biraq, meniñ körgen qorlyğymdy sizge
bermesin… Büginde bölek jatyrmyn… Jyndyhanada…
DYM JOQ…
Oblysqa “sveji” äkim kelip, Işki ister departamentiniñ bastyğy,
general-maior Degenbai Jegenbaev iesep berip jatyr. Qağazdan bas
almaidy, qağazdyñ özin jep qūiatyndai…
—Qylmysty qanşa ğasyr ötse de, izin suytpai aşyp jatyrmyz. Aibarly
aqyn Mahambettiñ basyn şauyp alğan jeksūryn, oqymağan, tupoi,
retsidivist Yqylastyñ nemeresinen tuğan şöberesin şöp oryp jürgen
jerinde tūtqyndap, isti sotqa ötkizdik… Tiridei ūstadyq!
Äkim köz äineginiñ üstimen qarap, jötkirinip saldy. Sosyn:
—Jegenbaev myrza, mağan bügingi qylmys äleminiñ jai-japsary turaly
mälimet berseñiz…—dedi.
—Soğan kele jatyrmyn, säl sabyr ietiñiz… 1960 jyly iesik aldynda
iesinep otyrğan Qatipaş Käribaeva degen kempirdi zorlağan mälimetti
arhivten tauyp alyp, 1940 jyly tuylğan , büginde alpys toğyzğa kelgen
qaqpasty nasybai atyp otyrğan jerinde tūtqyndadyq… Qysqasy, tiridei
ūstap aldyq! Al, biyl köktemde Älekeev degen käsipkerdi äielimen qosa
bauyzdap, üiin tonap ketken qanişerdi qūdai būiyrtsa, 2015 jylğa
jetkizbei qolğa tüsiretinimizge senimdimiz. 1998 jyly restoranda işip
alyp, dosyn 25 jerinen pyşaqtap qaşyp ketken Qaşqynbaevtyñ Reseide
“Kamazğa” myjylyp ölgenin iestip, isti qysqarttyq… Qan jibermeidi,
osyğan köz jetkizdik… 2005 jyly işip alyp, rulge otyrğan Masbaev
jolda piste şağyp tūrğan kelinşekti qağyp ketken. Kelinşek auruhanada p
iste şağyp jatyp qaitys bolğan. Mine, sol Masbaevtyñ biyl izine
tüstik…
Äkim mazasyzdana bastady.Terşigen mañdaiyn sürtip jatyp:
—Naşaqorlarmen küres qalai bolyp jatyr?—dep sūrady.
—Naşaqorlyqtyñ beti aulaq, oğan jolamauyñyzdy sūranamyn…
Oblystağy naşoqorlardy jinap alyp, sizdiñ jieniñizdiñ atyndağy “tüngi
klubtyñ” qabyrğalaryn sylattyq, könbegenderin ūryp-soğyp, äbden
jylattyq… Söitip, ieñbekke baulyp jatyrmyz. Biyl oblys boiynşa bir
tonna geroin tärkilenip, onyñ jartysyn Auğanstanğa satyp jiberdik…
Oblys biudjeti üşin… Qalğanyn izdestirip jatyrmyz. Öziñiz bilesiz,
büginde alaiaqtyq jolmen päter satuşylar qatary ösip, onyñ teñ
jartysy şetelge qaşyp ketti. Qaşa bersin, ol jaqta jetiser deimisiz?
Sauap bolypty deimiz de… Oblysymyzda mal ūrlyğy da “örkendep”
keledi. 1993 jyly Malbaevtyñ qorasynan üş siyr iemşekterimen qosa, bir
jylqy jügenimen, ieki iesek ier toqymymen ūrlanğan. Ataqty baukespe men
osy qyzmetke kelgenge deiin ūstalmai jüripti. Auylda tūratyn
nağaşymnyñ otyz qoiyn, jiyrma ieşkisin ūrlap, äldekimge “optom” ötkizip
tūrgan jerinen tiridei ūstap aldyq. İeger sol ūry sizdiñ nağaşyñyzdyñ
qorasyna tüsse qaiter iedik? Qūdai onyñ betin aulaq ietsin. Oblysymyzda
byltyr 119 jylqy, 119 siyr, 119 tüie, 119 qūian ūrlansa, biyl būl
körsetkiş 120-ğa jetti. Baukespeler şetten kelgen joq, özimizdiñ
jerlesterimiz, sondyqtan “qaida qaşar?”- dep otyrmyz. Äiteuir bir
jyldary ūstalatynyna sizdi sendirgim keledi. Öitkeni, “ūstalmaityn” ūry
joq…”
Oblysymyzda biyl 1999 qalta telefon qoldy boldy. Būl bizdi quantyp
otyr. Öitkeni, qalta telefony adam densaulyğyna ziiän degendi iestip
jatyrmyz… “İnomarkalardy “tonauşylardy da ierkindikke jiberdik,
biyl 200 avtomobil ūrlandy. Sonyñ nätijesinde qala auasy ieki jüz
iesege tazardy. Äri tehnikalyq baiqaudan ötpei, salyq tölemei jürgender
Mai inspektorlarynan qūtylyp, quanyştan araq işip ketti dep iestimiz.
İendigi jyly 320 inomarka ugon bolady dep kütilude… Qasaqana kisi
öltiruşilerdiñ 115-ine ieskertu jasap ülgerdik. Būlardy tağy da 115 adam
öltiru kezinde tiridei ūstalynyp, naqty däleldermen sotqa ötkiziledi dep
josparlap otyrmyz. Bes qylmysker taza jyndy bolyp şyqty. Aldağy
kezde mūndai jyndylar köbeimes üşin, jyndylardyñ bärin jinap alyp,
jinalys ötkizdik.
Ol betin sipady. Oblys äkimi de betin sipap bolyp:
—Boldyñyz ba?—dep sūrady.
—Boldym…
—Sizdiñ däiektemeleriñizden qaltyrap toñdym…
—Aspirin işiñiz…Terleisiz…-dep miñgirledi general-maior. Äkimde ün
joq, general-maiorda da ün joq. Öitkeni… dym joq.
“BIZ” BEN “MEN”
Täuelsiz “Biz” gazeti men memlekettik “Men!” gazetiniñ bas redaktorlary
şağyn kafede otyr. İekeui kurstas bolatyn.
—Jağdaiyñ
Astanabai.

qalai?—dep

sūrady

“Men!”gazetiniñ

bas

redaktory

—Jağdaiym naşar… -dedi “Biz”gazetiniñ bas redaktory Halyqbai.
—Qaidan kelesiñ?
—Sottan kelemin…
—İiä?
—Qyp-qyzyl ottan kelemin…
—Neñ qalady?
—Demokratiiä, söz qalady…
—Aittym ğoi sağan, artyñnan qadalğan köz qalady… Ne üşin sottasyp
jatyrsyñ?
—Prokuror kelip, tilşilerdiñ auyzdaryn “skoçpen” jabysytyryp ketken
bolatyn. Auyzdaryn aşqanym üşin…
Astanabai oilanyp qaldy… Tañ qalyp, tañdaiyn taqyldatyp otyr.
—Qyzyq ieken…
—Bizde söz bostandyğy joq… Üş ärip aitady: “ Sausaqtary kesilgen,
jazuğa ikemi kelmeitin, nemese ieki qoldary kesilgen mügedek tilşilerdi
jūmysqa qabyldasañ, jağdaiyñ jaqsy bolady”- deidi…
— Sen de qyzyqsyñ… Tynyş jürmeisiñ… Bizdiñ gazette soqyrlar jūmys
isteidi.
—Olar qoğamda bolyp jatqan jailardy qalai köredi?
—Körmei-aq qoisyn. Körip ne keregi bar? Bilikti maqtai beru üşin közdiñ
keregi joq. Söz bolsa boldy iemes pe?
“Keleşek” gazeti de sottasyp
jatyr, iestidiñ be?
—İestidim. Tilşisi äielder bosanatyn üige baryp, bosanyp jatqan bir
äieldiñ joğary köterilgen ieki aiağyn ğana suretke tüsirip, gazetke jariiälap
jiberipti…
—Onda tūrğan ne bar ieken?
—Mäjilis deputaty gazetti oqyp otyryp, äieline:” Mynau seniñ aiağyñ
iemes pe?”-dep sūraidy. Äieli aitady:”Joğa, meniñ aiağym baquatty, juan
iekenin bilesiñ…”-deidi. Sonda da anau äieliniñ miyn jeidi. Sosyn sotqa
jügiredi. “Äielimniñ aiaqtaryn suretke tüsirip, bükil ielge masqaralady!” –
dep aryz tüsiredi.
Astanabaidyñ işek-silesi qatty… Aldyndağy syradan bir ūrttap qoidy.
—Sender byltyr da sottasyp iediñder…
—İe-ie, bizdi sot şaqyrmasa, “nege şaqyrmai qaldy ieken?”-dep kädimgidei
ieleñdep otyramyz.
Astanabai daiaşy qyzdy ymdap şaqyrdy.
—Qaryndas, syradan tağy qaitalap jiberşi,—dep kurstasyna būryldy,
—Halyqbai,bizdiñ jağdai keremet. Jyl saiyn tender alamyz. Ükimettiñ
maqtau-marapattary qanşama! Prezident stipendianttary da bar. Sottasu
degendi bilmeimiz, sen de qyzyqsyñ, tynyş jür. Äitpese, gazetiñ
jabylyp qalady…
Halyqbai temekisin būrqyrata otyryp:
—Jabylamyz, aşylamyz, jabylamyz, aşylamyz… Üirenip qaldyq,
Astanabai dosym. Sender memlekettik gazetsiñder, biz toqaldan tuğandai
täuelsiz gazetpiz. Biraq, halyqtyñ ünin iestimesek, jemqor şeneunikterdi
jazyp, jağasyn jyrtpasaq, nesine jer basyp jürmiz?
—Mäz bolasyñ ba? “Airan” gazetiniñ bas redaktoryn sottap jiberdi.
“Qaimaq” gazetiniñ bas redaktoryna orden berdi. Mäsele jer men köktei!
“Vremia” gazetine qarsy 1,5 milliard teñgege aryz-şağymdar tüsti,
“Premiiä” gazetine 1,5 milliard teñge tender bölindi. Sen odan da, gazetiñdi
tasta, mağan kel, orynbasarym ietip qyzmetke alaiyn, qanşa degenmen,
kurstas dosymsyñ…
—İe-ie, Astanabai, aqyldyñ airan, qiiälyñ qatyq ieken…Halyqtyñ qotyryn
qasymasaq, nesine Qazaqstan azamaty bolyp jürmiz?
—Sonda men Qazaqstan azamaty iemespin be?
—Bauyrym, sen, sendeiler Mazaqstan azamattary…
Astanabai syryny syzdyqtata işip jatyp, bir türli bolyp ketti. İeki beti
qyzaryp, qūlağy ūzaryp, mūrnyn ūstai berdi… Bir kezde, mūntazdai
kiingen ieki jigit būlardyñ janyna keldi.
—“Biz” gazetiniñ bas redaktory siz be?-dep sūrady Halyqbaidan.
—İiä.
—Betiñe siiä. Siz tūtqyndaldyñyz.
—Sizder kimsizder?
—Biz be? Ūlttyq qauipsizdik komitetinenbiz,—degen biri kuäligin şyğaryp
körsetti.
—Ne istep qoiyppyn?
—Qazaqstandy Mazaqstan dem mazaqtağanyñyzdy iestip qaldyq. Jüriñiz.
—Äne, kurstasyñmen köñil köterip, syra işuge de bolmaidy. Bauyrym,
ieldiñ ierteñi turaly iertegi aityp otyruymyz kerek iedi… Hoş bol,—degen
Halyqbai ornynan tūra berdi.
—Türmede köriskenşe bauyrym, “Öletin bala türmege qarai jügiredi”
degen osy. “Däş, däş…”
Astanabai miyğynan külip, syrany basyna kötere berdi…
QALAİ QORQYTSAM İeKEN?
Äielime basymdy iemin, bizdiñ on ieki balamyz bar. Biraq on ieki siyr
tügili, on ieki tyşqaq lağymyz da, on ieki tumaityn tauyğymyz da joq… On
ieki balamen auyldağy quyqtai üiimizde tūryp jatyrmyz…
Bir küni auyl äkimi Jeldibai jeldei iesip, jetip keldi. “ Qūttyqtaimyn,
äieliñiz altyn alqa alatyndardyñ tiziminde jür. Prezidenttiñ özi
Almatydağy rezidentsiiäsynda qabyldaidy!” –dep özi on ieki bala
tapqandai, qolymdy qysyp jiberetin iemes.
—Meni de qabyldaidy ma?-dep sūradym men.
—Balalardy tapqan sen iemes şyğarsyñ, Siñirbai ağa. Jeñeşem qaida?
—Saida…
—Tuu, Siñireke, äziliñiz qalmaidy ieken, ierteñ tañğy segizde audan äkimi
qabyldaidy... Bizdiñ audannan segiz ana altyn alqa tağatyn bolyp otyr,degen äkim jan-jağyna qarap qoidy,—jeñeşem qaida? Audan äkimi
äieliñizdi tappasam, özime äiel köilegin kidirip jiberuden taiynbaidy…
—Keşir, inişek,—dedim men temekimdi tūtatyp jatyp,—jeñeşeñ joq…
Äkimniñ közderi oinaqşyp ketti. Şynynda, audan äkimi oğan äiel köilegin
kiindirip jatqandai…
—Joğy nesi?
—Ketip qaldy.
—Qaida?
—Törkinine.
—Oibai, Siñireke, meni audan äkimi öltiredi. Jeñeşemiz qydyryp ketti
me?
—Joq. Biz ajyrasyp kettik…
Auyl äkimi jūtynyp aldy.
—Ke-keşe ğana jeñeşemdi köşede körgen iedim… Siñireke, meniñ būl
auylğa äkim bolyp kelgenime bir apta ğana, abyroiymdy töge körmeñiz,
jeñeşemmen qaita jarasyñyz.
—Meniñ tapqanym balalaryma jūğyn da bolmaidy. Sony bilgen äielim:
“Birge oqyğan klastasyma tigenimde ğoi, qazir ministr orynbasarynyñ
äieli bolyp otyrar iedim!”-dedi de ketip qaldy. Al, sol birge oqyğan
klastasynyñ paraqorlyqpen ūstalyp, qamaqta otyrğanyn qaidan bilsin?
Gazet oqymaidy ğoi…
—Törkini qaida iedi?—dep sūrady ol.
—Saida…—dedim men.
—Tüsinbedim?
—Saidağy köşede äke-şeşesi tūrady. Ä, mine özi de kele jatyr.
Mūñaima,”Qaityp kelgen qatyn jaqsy” degen maqal şyğardym.
Äielimniñ aty Mūñaima bolatyn. “Mūñaima, meniñ türim ūnai ma?”dep
ändetip jürip alğan qatynym ündemeidi.
—Nege ündemeisiñ?—dedim men äielimdi qūşaqtap,—“Anau jetpeidi,
mynau jetpeidi!”-deuşi iediñ ğoi, äkim kelip otyr, altyn alqa alatyn
bolypsyñ!
Äielimniñ “ölip qalğan” betine jan bitkendei, qan jügirdi.
—Ükimet bizdi ielep jatyr ma? Aqşa da beretin şyğar?
—Ärine, -dedi äkim,—Prezidenttiñ özi qabyldaidy. Jeñeşe jüriñiz.
—Oibai-au, nan auyz tiseñizşi…—degen äielimniñ quanyşynda şek joq,
—Qaida baramyz?
—Monşağa,—dedi äkim. Meniñ ünim şyqpai qaldy…
—Monşağa?
—Monşağa tüsip, tazalanyñyz. Qanşa degenmen Prezidentke barasyz..
—Siz nege barasyz?
—Audan äkimi “syrttai qadağalap tūrasyñ” dep tapsyrma bergen.
Qanşa paiyz ierkek iekenimdi äielim biledi, qyzğandym ba, quandym ba,
bilmeimin, men de ilesip, monşağa bardym, äkim iekeumiz syrtta sarğaiyp,
kütip tūrdyq. Bärinen de audan äkiminiñ qabyldauynda qyzyq boldy.
“Sizdiñ qatysyñyz joq, şyğyp tūrsañyz jaqsy bolar iedi “deidi.”Nege
qatysym joq? Qatysym joq bolsa, Mūñaima altyn alqany qalai alaiyn
dep jatyr?”—dep men de qoimaimyn. Sodan äkim äielimniñ üsti-basyn
şolyp ötip:
—Bar kiimiñiz osy ma?—dep sūrady.
—İiä,—dedi äielim,—būl kiimderimdi tek toilarğa kiip baryp jürgenime
22 jyl boldy…
Audan äkimi mağan qarady.
—Jaişa qaradyñyz ba?—dep sūradym men. Audan äkimi ündegen joq.
Sodan ne kerek, audan äkimi bizdi üiine iertip baryp, äieliniñ nebir qymbat
bağaly köilek, töplileriniñ işinen keremetin tañdap kigizdi. Äieli sondai
inabatty kisi ieken, “Oi, būl köilekter modadan qalyp ketken, būdan basqa
180 köilegim, 550 tufliim 22 dublenkam, 88 sömkem, 78 duhiim bar, sonyñ
işinen tañdaisyz ba?”-dep tūr.
Almatyğa keter aldynda audan äkimi äielderdiñ miyn jedi. Mi jegiş
äkim be deimin…Ol äielderge qarap tūryp:
—Sizder toiğa bara jatqan joqsyzdar. Qanşa degenmen Prezi-denttiñ aty
Prezident. Prezidenttiñ aldynda:”İesiktiñ aldy iebelek, su sebemin,
sebelep” degen siiäqty än şyrqap, masqara bolmañyzdar. Özderiñizdi
täuelsiz ielimizdiñ täubä dep otyrğan saliqaly äiel-analaryndai
ūstañyzdar,—dedi.
—Ündemeimiz be?—dep sūrady meniñ äielim. Bir būryşty quanyp men
otyrmyn. Äiel degen osyndai bolu kerek, jaraisyñ , Mūñaimam!
—Jaq aşpañyzdar dep aita almaimyn,—dedi audan äkimi,—biraq anau
jetpeidi, mynau jetpeidi dep ne bolsa sony aityp jürmeñizder. Jalpy ,
söilemeseñizder qatyp keter iedi. Prezident qabyldauynan kelgennen keiin
sizderge arnap şäi beremin…
Äielder söilemeitin boldy. Mylqau äielder jinalğandai. Tipti, äielim
Almatyğa jetkenşe mağan da söilemei küidirdi. “Audan äkimi söileme
degen” dep qūiady. Prezident rezidentsiiäsyna jetkende äielimdi oñaşalap:
”Qatynuşka, audan äkimi jer beremiz dep bir alaiaq arqyly köp balaly
analardan aqşa jinatqanymen, ieki jyl boldy jer sipap otyrmyz”degen
jağdaiymyzdy Prezidentke jetkiz. Mūndai şans iendi bola bermeidi,”dedim.
—Bolmaidy, audan äkimi söileme degen..-deidi äielim. Jüz vattyq
lämpeçkedei küiip kettim.
—Balalarymyzdy nege oilamaisyñ! Audan äkimi öziniñ “şkurasynan”
qorqyp otyr. Prezident mūndai jemqor äkimderdi qaidan bilsin. Söileme
dese, qimylmen bildir!—dep äielimdi köndirgen boldym-au!
Rezidentsiiäğa meni küzetşiler kirgizbedi. On ieki balamdy tumağanym
üşin… Sodan, syrahanağa baryp, äielimdi küteiin…Bir jağynan, audan
äkiminiñ aqyl-keñesin tyñdağanymyz dūrys pa iedi,” –dep oilap ta
qūiamyn… Bir kezde äielderdiñ arasynan äielimdi körip, tūra jügirdim…
—Söilediñ be?—deimin üzilip kete jazdap. Äielim mäz, biraq söilemeidi.
Qūdai ūryp, şynymen mylqau bolyp qalğan ba dep zärem qalmady.
Äielimmen iere şyqqan körşi auyldyñ äieli:
—Qyzyq boldy, —dedi,—Prezident öte qarapaiym, ğajaiyp kisi ieken.
Bärimizge altyn alqa tağyp,suretke tüstik. Sosyn:
— Jağdailaryñyz qalai, auyl işi tynyştyq pa?—dep sūrady.
atylyp ketetindei ünsiz tūrmyz. Söitsem, basqa audandardan
äielderge de “tegin aqyl” oqylğan ieken.Bir kezde äieliñ ortağa
da,”Qūrmetti Prezident myrza, mağan audan äkimi söileme
Sondyqtan ymmen tüsindireiin…”dedi.

Bärimiz
kelgen
şyqty
degen.

—İiä, sosyn?—dedim men äielime riza keiippen qarap qoiyp. Keudesine
tağylğan altyn alqany süiip aldym.
—Sodan,—dedi tanys äiel,—Mūñaima jerge otyra ketip, sausağymen
ainalasyn syzğan boldy. J-j-j…dedi. Basyn şaiqap:” Bermei otyr” dep
saldy.
Prezident jymiyp:
—Sizge neni bermei otyr? Kim bermei otyr?-dep sūrady.
—Qūdai özi keşirsin, aitaiyn, —degen äieliñ audan äkiminiñ jer bermei
otyrğanyn, aqşa jinap alğanyn, bir bölmeli üide on ieki balamen qinalyp
kün keşip jatqanyn jetkizgen iedi, Prezident oblys äkimine qarap:
—Almatydan üş bölmeli, öziniñ auylynan bes bölmeli üi alyp beriñder.
Al, audan äkimi jazalansyn!-degeni. Osyny iestigende Mūñaimanyñ közinen
jas şyğyp ketti. Ne aitaryn bilmei qaldy. Qūttyqtap jatyrmyz, biraq
söilemeidi…
Şynynda, äielim söilemeidi… Almatydan da, auyldan da üi aldyq,
söilemeidi… Söitsek, därigerler aitady:”Qatty quanğannan mylqau
bolyp qalğan”— deidi… “İendi qaittim? Bir mezgil küiki tirlikpen ūrysyp
tūruşy iedik, Qūdai ony da köp kördi me?”-deimin. “Qatty qorqu kerek,
sonda ğana söileidi “-deidi därigerler. Qūdai qorqytqannan saqtasyn
desek te, qorqyp tūrudyñ da densaulyqqa paidasy bar ieken. İe-ie, Qūdaidan
qoryqpaityndar sosyn sairap jür ieken de… Äielimdi qalai qorqytsam
ieken?
“PREZİDENT” OİYNY…
“Şağyn jäne orta käsipkerlikti qoldau kerek” dep Prezidenttiñ özi
aitqan soñ, audan äkimi Dymqylbas Şikibaeav jieni Jetesiz Jylposovty
kabinetine şaqyryp alyp, “büginnen bastap, käsipkersiñ!”— dedi.
—Būrynnan käsipkermin,—dedi ol.
—Käsibiñ ne?—dep sūrady audan äkimi.
—Bala –şağamdy köbeitu…
—Aqymaq, audanda “Är källäda bir qiiäl” atty saiabaq aşamyz. Tenderdiñ
jeñimpazy öziñ bolasyñ.
—Källä degen söz özbektiki,
özgerteiik?

odan da” är keuek basta bir qiiäl” dep

—Joq, “Är källäda bir qiiäl!” Bitti. Būl respublikada joq joba. Oblys
äkimi bir quanyp qalatyn boldy. Oğan köp qarjy da ketpeidi. Bylai iste,
—dedi äkim ornynan tūryp ketip,—
Jantaq basyp ketken, jan-jağy sasyp ketken, keñes zamanynan qalğan
stadion bar iemes pe? Sol jerdi paidalanu kerek. Halyq igiligi üşin.
Saiabaq bolady. Bos jatqan jerge şatyrlar ornatyp qoi. Söitesiñ de,
mañdaişalarğa:” Prezident rezidentsiiäsy”, “Deputattar restorany”,”Bas
prokuratura” dep jazyp qūiasyñ. İestip tūrsyñ ba, mūnyñ bäri balalar
üşin. Şatyrlardyñ işinde jūmsaq kreslo, jūmys üsteli, telefon tağy
basqa oiynşyq jabdyqtar bolsyn. 130 tüp qurap qalğan tal –terek
otyrğyzyñdar. Söitiñder de, būtaqtaryna jasandy jasyl japyraqtar
ilip qoiyñdar. Qaladan satyp alamyz. Ūqtyñ ba? Bolaşaq Prezidentter,
bolaşaq ministrler, prokurorlar –balalar oinaidy. Är on minutqa 200
teñgeden.
Jetesizdiñ jany kirip qaldy. Nağaşysyn qūşaqtai alyp, ieginiñ
astynan şöpildetip süigisi kelip tūrdy da, öz oiynan yñğaisyzdanyp
qaldy. Közderi ūşqyn atyp, kabinette bilep kete jazdap tūrdy da, sabyr
saqtap, “bäri oryndalady!”-dedi.
Arada apta ötkende, tenderdi Jetesiz jeñip aldy… Şatyrlar men
jasandy japyraqtar üşin 5 million teñge jūmsaldy… Qalai
jūmsalğany Jetesiz ben Dymqylbasqa mälim, ieski stadion işi “jainap”
ketti, halyqtyñ köp jinalğany sonşalyq, qara qazandai qainap ketti…
Balalaryn, nemerelerin jetektegen äjeler, qariiälar, tipti “ierteñ öledi”
degen seksen segizdegi Soltybai aqsaqal da “şöberemniñ prezident
bolğanyn köreiinşi “ dep kelipti… Oblys äkimi nökerlerimen balalar
saiabağyn aralap jür. Qurağan terekter jasandy japyraqtarmen
bezendirilipti. Biraq, jasandy alma, tipti jasandy jüzimderdiñ ilingenin
tüsinbei tūr… Terekten alma, jüzim jep körmepti.
—Terekte alma jüzim ösip tūr…—dedi oblys äkimi. Dymqylbastyñ
Jetesizge jyny kelip tūrsa da, syr bildirmedi:
—Aqyrzamannyñ terekteri ğoi…—dei saldy. Balalar üşin rahat boldy.
Biri ministr, biri prokuror… Mäselen, sottyñ şatyryna nemereñizdi
jetektep barasyz. 200 teñge tölegen soñ, nemereñiz Joğary sottyñ
törağasy bolyp şyğa keledi. Jarty sağatqa… Jūmsaq kresloda otyrady.
Oiynşyq telefondar… Qūrdai jorğalağan qyzmetşiler. Aitpaqşy,
qyzmetşilerdiñ, şeneunikterdiñ rolin mektep oquşylary oryndap jür.
Joğary sot törağasy “Balmūzdaq jegim keledi!” dep būiyrsa, arzan bağaly
balmūzdaq äkep beredi. Al, ministr şatyryna kirgen balalardy neşe
türli oiynşyqtar kütip tūr. Dalağa şyqqysy kelse, qūiryğynda
“Limuzin “dep jazylğan iertteuli iesekke otyrğyzady, ony şopyr bala
jetekteidi… Soñynda oqqağarlar… Bir qyzyğy, “Prezident”, “Premer
ministr” şatyrlary aldynda kezek köp te, “Mektep direktory”,”
Şeberhana meñgeruşisi”, Kompiuter ortalyğynyñ bastyğy” “iet
kombinatynyñ direktory” şatyrlar-yna nemerelerin, balalar-yn
jetektep baryp jatqan tiri pende joq! Bäriniñ balalary 2030 jyldyñ
Prezidenti, premer ministri bolğysy keledi…
—Meniñ balam prezident bolsyn!—dedi mektep qarauyly Qarğabai.
—Qyzyq iekensiñ, qarauyldyñ balasy
Kirgizbeimin!-deidi Jetesiz jelpinip.

qalai

prezident

bolady?

—Nemene, tek bastyqtardyñ balalaryna prezident boludy jazyp qoiyp
pa?
—Bolmaidy dedim ğoi. Audan äkiminiñ būiryğy solai. Prezident
rezidentsiiäsyna kim köringenniñ balasy kirmesin degen.
—Meniñ nemerem prezident bolsyn!—dedi būhgalter Bağila apai.
—Apai, siz jäi ğana būhgaltersiz, bolmaidy.
—Qarañ qalğyr, jiber meniñ nemeremdi! Äitpese, myna halyqty
narazylyq şeruine bastaimyn!
—Oibai, qorqa qaldym… Qarapaiym mamandyq ieleri kezekke tūryp äure
bolmañdar!
Bağila apaidyñ nemeresi “Prezident bolmaimyn! Men halyq bolamy-yyn!”-dep jylap ketip qaldy. Nemeresiniñ soñynan ūmtyla tüsken Bağila
apai bögelip qaldy:
—Olai bolsa, özim prezident bolamyn! Köp balaly anamyn! Köp balaly
analarğa azyq-tülik qymbattağan saiyn, järdem aqşany köbeite beremin,
köbeite beremin!—degen Bağila apai Jetesizdi iterip jiberip, şatyr
işine jūlqyna kirdi. Kirdi de, jūmsaq kresloğa şalqaia otyrdy. Jetesiz de
işke qarai ūmtyla tüsken, Dymqylbastyñ:” Jetesiz, toqta!”-degen
dausyna jalt qarasa, oblys äkimi nökerlerimen jaqyndap qalypty. Būl
qipaqtap, işke bir, Dymqylbasqa bir qarady.
—Işte kimniñ balasy otyr?-dep sūrady Dymqylbas.
—Apai otyr…
—Apaiy nesi?
—Ba-Bağila apai—2030-dyñ prezidenti.
—İesiñ dūrys pa? Bağila apaiyñ qazir ielude, oğan deiin ölip qalady ğoi…
Astmasy bar… Bir közi soqyr… Soqyr prezident halyqty qarañğylyqta
ūstaidy, Jetesiz!
Oblys äkimi jymidy. Işten Bağila apaidyñ:
—Kim ol –iei, meni öltirip jatqan?—degen tarğyl dausy şyqty.
Oblys äkimi işke kirdi. Jyly jymiyp, Bağila apaidyñ qolyn aldy da:
—Prezident myrza, sizdiñ aldyñyzğa iesep beruge keldim. Halyqqa
şekesinen qaraityn osy audannyñ äkimi Dymqylbas Şikibaevtyñ
mäselesin qaraimyz…—dedi.
Dymqylbastyñ
Yrjalaqtap:

dymqyl basy mülde keuip qalğandai boldy…

—Prezident apai, meni keşiriñiz, keşiriñiz, apai…-dei berdi.
—Mässağan, men prezidentpin!—dedi Bağila apai tyrqyldai külip,—äi,
Dymqylbas! İerteñ nemerem “Premer ministr” bolsyn! 200 teñgeni
pensiiäm kelgen soñ beremin!
—Tegin bolsyn! Aitqanyñyz bolsyn!—degen Dymqylbas “Prezidenttiñ”
aldynda qūrdai jorğalady…
QAZAQ BAİYSA…
ŪZYNBAİ:—Bilesiñ be, qazaq baiysa… Qazaq baiysa qaitedi?
QYSQABAİ:—Qatyn alady!
ŪZYNBAİ:—Odan beter baiyp ketse şe?
QYSQABAİ:—Odan beter qatyn alady…
ŪZYNBAİ:(añtarylyp)—Tüsinbedim?
QYSQABAİ:—Tağy qatyn alady…
ŪZYNBAİ:-Şirige-ie-ien bai bolsa…
QYSQABAİ:—Şiri-ge-ie-ieen qatyn alady…
ŪZYNBAİ:—Tüsinbedim.
QYSQABAİ:—Osy sen –aq tüsinbei qalady iekensiñ. Tağy da qatyn alady.
ŪZYNBAİ:—Nemene päle, qatynğa toimaityn, toqal aluyn qoimaityn
kim özi?
QYSQABAİ:—Men qaidan bileiin… Öziñ ğoi, qazaq baiysa, qazaq baiysa
dep…miymdy jep…
ŪZYNBAİ:—(dausyn sozyp) Qazaq baiy-y-y-y-y-y-yp ketse şe?
QYSQABAİ:—Tağy da qatyn alady…
ŪZYNBAİ:(renjip)—Qoişy iendi. Baiğūs qazaqqa qatyn äpere bermeşi…
Basqa birdeñe aitşy. Qazaq baiysa…
QYSQABAİ:—Qazaq qatyn almaidy.
ŪZYNBAİ:—Odan beter baiyp ketse…
QYSQABAİ:(beti bülk ietpesten) Odan beter qatyn almaidy…
ŪZYNBAİ: —“Mandraj” bolyp tūrğanym?
QYSQABAİ:-Qazaq baiysa… qaqiyp qalady…
ŪZYNBAİ:—Qalai?
QYSQABAİ:—Solai.
“Kapşenyi”
balyq
siiäqty…
būrylmaidy, iyğy qozğalmaidy, qaqiiädy da qalady…

Moiyny
ŪZYNBAİ:—Beişara-ai, auru boldy ğoi…
QYSQABAİ:—Kisilik auruyna ūşyraidy. Sälemdese qalsañ, qolynyñ
ūşyn ğana beredi.
ŪZYNBAİ:—Nemene, tyrnaqtary ösip, kökpeñbek bolyp ketken be?
QYSQABAİ:—Ol seni mensinbegeniniñ belgisi. Äne,”şirip ketken jaña
qazaq” kele jatyr. Klastasymyz Tabaqbet Qaqiğanov… “Djipinen” tüsken
beti. İeki äieliniñ ortasynda, qoltyqtap alypty…
Tabaqbet Qaqiğanovtyñ ieki közi aspanda, şirenip kele jatyr.
Klastastaryn körip, toqtai qalyp:
TABAQBET:—Osy men senderdi bir jerden körgen siiäqtymyn…
ŪZYNBAİ:—(qūşağyn jaiyp) O-o, Tabaqbet, klastasym meniñ! Qanşa
zima, qanşa leto, qanşa osen, qanşa vesna körmedik! Tanymadyñ ba ne,
biz klastastaryñ Ūzynbai men Qysqabailarmyz ğoi…(qūşaqtağysy keldi)
TABAQBET:(onyñ qolyn qağyp jiberip) Qūşaqtaspai-aq qūialyq. Ziiäly
adamdardai … mine bylai…(mañğazdana basyn izeidi) bas izesip qūiamyz…
QYSQABAİ:—Jylqylar siiäqty ma…
ŪZYNBAİ:—Oi, qoişy, Tabaqbet, tym bolmasa, qol alysaiyq! (qolyn
ūsynğanda, anau bügilgen sausaqtarynyñ işinen sūq sausağymen ğana türtip
qūiady)
TABAQBET:—(äielderine kezek-kezek qarap) Jabaiylar ğoi… Türlerinen
qorqyp tūrsyñdar ma? Mektepte birge oqyğanbyz…
BÄİBIŞESI:(kerbezdenip)—Tamaq işpegenderi körinip tūr…Betteri
solyp qalğan…Kiimderi jūpyny… Osyndai kiimmen teatrğa kele me
ieken…
TOQALY:—(közderin töñkere qarap) Sony aitsañşy… Äielderi netken
baqytsyz jandar iedi…
TABAQBET:—(qymbat bağaly temekisin alyp, tūtata bastaidy)—
Äielderim ğoi. Bäibişe toqal degendei… Almatyğa kelgen soñ, teatrğa
kireiik dep qoimady… Ärtister qalai kiinedi ieken, sony baiqaiyq dep
keldik. Sosyn ziiäly adamdarmyz ğoi, teatr foiesinde ary-beri jürgendi
ūnatamyz… Spektakldi körmesek te bolady… Işinde ary-beri jürip
şyğamyz…
ŪZYNBAİ:—(tañdanyp) Sen şynymen Tabaqbetsiñ be? Cen ne,
(jağasynan ala tüsedi) bizdi mensiebei tūrsyñ ba? Şymkentşelep
boqtaiyn ba öziñdi? Oiyp alaiyn ba, myna köziñdi? Biz de teatrğa kirgeli
tūrmyz, biz de adambyz! Kim jabaiy a?
QYSQABAİ:(ajyratyp) Ūzynbai, būl jer bizdiñ auyl iemes, Almatyda
tūrmyz! Almatyda!
ŪZYNBAİ: (ony şyntağymen iterip) Astanada tūrsaq ta, qolynda
ölemin! Qara, mūny…
BÄİBIŞESI:(onyñ şaşyna jarmasyp)—Jiber deimin, jabaiy!
Küieuimniñ jağasynan sadağa ket! Qolyñ synyp, salbyrap qalğyr! Jiber
deimin!
TOQALY:(sömkesimen
onyñ
arqasyna
menşigimizden tart qolyñdy, oñbağan!

ūrğylap)—Bizdiñ

ortaq

Osy kezde Tabaqbettiñ oqqağarlary jetip kelip, Ūzynbaidyñ işine ūryp,
biri onyñ basyn ieki būtynyñ arasyna qysyp tūra qalady. İekinşisi
basynan “toq ieter” alyp, Tabaqbetke qaraidy:
TABAQBET: —Jaraidy, qanşa degenmen klastastar ğoi, bir jolğa
keşireiin…
Tabaqbet äielderimen teatrğa qarai betteidi… Ūzynbai üsti-basyn
qaqqyştap, terisine syimai äreñ tūr…
QYSQABAİ: —Qazaq baiysa, qazaq baiysa dep qoimap iediñ… Qazaq
baiysa sabap ketedi, sabağany nesi, tabaldyryğyñnyñ aldynda atyp
ketedi…
ŪZYNBAİ:—(kijinip) İttiñ balasy! Moinynan qylğyndyraiyn desem,
moiyny jua-an, börenedei…
QYSQABAİ:—Al, dosym, qazaq baiysa qaitedi ieken?
ŪZYNBAİ:—Spektakl bastalğanşa äñgime bolsyn dep iedim, özimşe…
Öi, qūrysynşy! Qysqabai, osy özbek baiysa qaitedi?
QYSQABAİ:—Tam salady.
ŪZYNBAİ:—Odan beter baiyp ketse şe?
QYSQABAİ:—Odan beter tam salady.
ŪZYNBAİ:—Baiy-y-y-y-y-yp ketse şe?
QYSQABAİ:—Üilerin ūzy-y-y-y-yn ğyp qorşap alady.
ŪZYNBAİ:—Şirigen bai bolsa…
QYSQABAİ:—Tağy da tam salady…
ŪZYNBAİ:—Nemene, olar köp qatyn almaidy ma?
QYSQABAİ:—Olar köp qatyn alsa, şatasyp qalady… Özbek baiysa…
Özbek baiysa, iegin salady. Balalar baqşasyn tegin salady… Avtomobil
zauytyn salady… Äne, Said pen Tahir kele jatyr.Taşkenttegi
dostarymyz şe?
Ala şapan kigen Said pen Tahir qazaq dostaryn qapsyra qūşaqtap,
mauyqtaryn basqanşa jibermeidi… Said qaltasynan alma, Tahir
portfelinen jüzim şyğaryp, dostaryna ūsynady.
SAİD:—Taşkenniñ almasynan auyz tiiñder. Almatynyñ almasy qūrttap
ketken, jeseñ jağyñda jeteui jybyrlap jüredi…
TAHİR:—(külimdep) Mūny bizde iuzim deidi, bas salmai, birtindep üzip
jeidi…
ŪZYNBAİ:—Qalaisyñdar- ie, senderdi sūmdyq baiyp ketti deidi…
SAİD:—Işkenimiz şai, nanğa jağyp jeitinimiz—mai… Tek köñilimiz
bai…
QYSQABAİ:—Millioner bolsañdar da, qalai jer basyp jürsiñder?
SAİD:—Sonda qalai?
QYSQABAİ:—Bizdiñ qazaq baiysa aspanda ūşyp jüredi, odan qalsa,
tenderden jep, aqyrynda qūsyp jüredi…
TAHİR:—(Qysqabaidyñ arqasynan qağyp) Jo-joq, adal beinet, tübi
zeinet… Biz Almatydan jer alğanbyz. Zauyt salamyz.
ŪZYNBAİ: (külip)— Osy sender jerge “jerik” iekensiñder.
toimaisyñdar…

İeş

SAİD:—Jer iemşekti iemseñ, ieñseñ köteriledi… Aitpaqşy, osy senderde
tikūşaqtar nege qūlai beredi?
QYSQABAİ:— Ūşqyştarymyz tünimen tüngi klubtarda bolady da,
kündiz ūşyp bara jatyp, ūiyqtap qala beredi…
TAHİR:—Tañ qalamyn… Özderiñde mūnai, söite tūryp, benzinderiñ
qymbat…
ŪZYNBAİ:—Tañdanyp jüre ber. Biz tañ qaldyruğa sūmdyq şebermiz.
Qymbat maşinemizge Arzan benzin qūisaq “o, beişara, aqşasyn da
qimaidy”dep küledi… Sosyn amal joq parlamentte benzindi qymbattatu
jöninde qauly qabyldady…
SAİD:—Osy
qalamyn da…

qazaq qyzdary nege kindikterin körsetip jüredi? Tañ

ŪZYNBAİ:—Sen de tañdanyp jüre ber. Kim biledi, būzaqylar auzymūrnyn basyp, tūnşyqtyra bastasa, kindik arqyly demalady…
SAİD:—(tañdanyp) Oiebai, kindik arqyly da aua jūtuğa bola ma ieken?
QYSQABAİ:—Qalauyn tapsa, qūlaq arqyly da aua jūtuğa bolady.
TAHİR: —Sender teatr aldynda neğyp tūrsyñdar?
QYSQABAİ:—Jäi, ierigip tūrmyz…
TAHİR:(qūşaqtap)—Hoş, bauyrlar, biz ierigip tūra almaimyz. Sekund—
aqşa ,minut—dollar!
İekeui özbek biine bilep kete barady. Dostar syrtynan tamsanyp tūr.
ŪZYNBAİ:—Şirkin, men de şirigen bai bolsam…
QYSQABAİ:—Ne ister iediñ?
ŪZYNBAİ:—Qatyn alar iedim…
QYSQABAİ:—Odan beter şirip ketseñ şe?
ŪZYNBAİ: —Bir jerden arzandau, optom qatyn alar iedim…
QYSQABAİ:—Bankrot bolyp qalsañ şe?
ŪZYNBAİ:—Jağyña jetpis jylan jūmyrtqalasyn! Bankrot bolsam,
qatyndarymdy qūşaqtap, jylar iedim…
QYSQABAİ:—Spektaklden keşiktik… Äne, Tabaqbet şyğyp keledi,
keteiik būl jerden…
ŪZYNBAİ:—Qazaq baiysa, şetelge qaşady, biz üiimizge qaşaiyq! Kettik!
İekeui ieki jaqqa qaşa jöneledi.
OİLAUĞA LİTsENZİİaÑ BAR MA?
İeşteñe oilamañyz, Qūdaiym-au, saiasatta neñiz bar, otpen oinamañyz…
Aiağyñyz aspanğa, mūrnyñyz jerge qarap qalady! Auzyñyz qūlyptauly
iesik bolady, jüregiñiz şūrq tesik bolady.
Bir küni “Jūmys, jūmys istegim keledi, jūrt qatarly jal-jaia tistegim
keledi!”-dep ūnjyrğam tüsip, köşede köleñkemdi tegin süiretip kele
jatqanmyn. Bir kezde ieki politsiiä inspektory ieki jağymnan keldi de,
aiağymdy jerge tigizbesten köterip ala jönelip, maşinalaryna yñq ietkize
saldy.
—Kötergenderiñe rahmet, jötelgenderiñe jol bolsyn?—dep sūradym men.
Mäşineniñ aldynda maiy ierip otyrğan maily jigit mağan būrylyp:
—Ne oilap kele jatyrsyñ?—dep sūrady.
—Qalai jer basyp kele jatqanymdy oiladym.
—İe, ne bop qaldy?
—Bala-şağamdy asyrai almağanyma qapamyn…
—Tağy ne oiladyñ?
—İeşteñe.
—Nege oilamaisyñ?
—Neni?
—Bäse, neni? Oilap kele jatyrsyñ ğoi ä?
—Oilauğa bolmaidy ma?
—Oilauğa litsenziiäñ bar ma?
—Meniñ ne oilaitynymda qandai şarualaryñ bar? Jiberiñder meni!
Olar meni mañdaişasynda: “Bögde oilylar-2030 jyl”- dep jazylğan
ğimarattyñ aldyna tüsirip, dedektetip jetelep, bir zalğa kirgizip jiberdi.
Qūdaiym-au, mūnda kimder joq deisizder, professorlar, da, oppozitsiiä
serkeleri de, tipti, qabağy qatyp qalğan, bir būryşta jatyp qalğan
qaiyrşylar da osynda ieken. Aq halat kigen professor biz körmegen
apparatty sipap qoiyp, söz bastady.
—Qūrmetti bögde oilylar! Bilikke qarsy böten oilylar! Japoniiäda
jasalğan, Qytaida qūrastyrylğan “MT”, iağni mi tekseru apparatyn
synaqtan ötkizgeli otyrmyz. Būl apparat sizderdiñ ne oilap
jürgenderiñizdi, tipti osydan otyz jyl būryn ne oilağanyñyzdy, aldağy
uaqytta ne oilaitynyñyzğa däl diagnoz qoiyp, mi qatparlarynda
jasyrynyp qalğan oilaryñyzdy qağazğa tüsiredi…
Sonşama jūrttyñ işinen bir ğana adam ūzaq qol şapalaqtady. Bäri oğan
japyryla qarağanda, ol baiğūs yrjalaqtap küle berdi.
—Siz nege quanyp tūrsyz?—dep sūrady professor.
—Bilmeimin.
—Onda nege qol şapalaqtadyñyz?
—Keşiriñiz… Äielimniñ ne oilap jürgenin, kimmen oinap-külgenin bilgim
kelip iedi…
—Bizge tūrmystyq mäseleler qyzyq iemes,—dedi professor adymdai
jürip, kenet toqtai qalyp, sosyn basyn äntek būryp,—kezekke tūryp,
apparatqa jaqyndañyzdar…
Birinşi bolyp, oppozitsiiä serkesi Bir Atarovtyñ miy tekserildi. Mi
teksergende, miyñyzdy tabaqqa salyp äkelmeisiz, ieñkeiip, keudeñizden
keletin apparattyñ qobdişasyna basyñyzdy tyğasyz. Professor
jelkeñizge piste mai jağyp, qūiryğyñyzdy sipa-laidy. Qūiryqtyñ miğa
qandai qatysy baryn qaidam, sol kezde, apparattyñ qyzyldy-jasyldy
lampalary jarq-jūrq ietedi de, bir jerinen aq paraq şyğa keledi. Sol aq
paraqtağy jazular tübiñizge jetedi, ne qūtqarady… Bir Atarovtyñ
anyqtamasyn oqyğannan keiin, qaruly jigitter onyñ qolyna kisen salyp,
äldeqaida alyp ketti…
Bir qaiyrşynyñ basyn apparatqa tyğyp iedi, professor oqydy da,
jymidy. Onda: “Toiyp alyp, rahattana ömir sürgim keledi!”-dep oilağany
jazylypty. Diplomdy qaiyrşy kün saiyn osyny oilaidy ieken… Basqa
ieşteñe oilamaidy. Saiasatta jūmysy joq. Saiasatty oilaiyn dese, qarny
aş… Tağy bir kisiniñ oilağany: “ Qazaqstan köterem qoi siiäqty bolyp
qalmasa ieken…” İendi ol ieş jerge jūmysqa alynbaityn boldy. Otyrsa—
opaq, jatsa— jalpaq, tūrsa— taltaq, jürse—qaltaq bolatyny ieskertildi.
Bir äiel basyn apparatqa tyqqysy kelmedi. “Jambasymdy sipalatpaimyn,
uiat bolady! “-deidi. Professor aqyry köndirdi. Qūdaiym-au, älgi äiel neni
oilamağan deseñizşi! Bir päşki aq paraq jetpei qaldy. Äli şyğyp jatyr,
äli şyğyp jatyr… “İelimizde jaiqalğan iegin bolsa, nanymyz qymbat iemes,
tegin bolsa… Suymyz tap-taza bop ağyp tūrsa, küieuim betime krem jağyp
tūrsa… Jenskii kalgotkiler jyrtyla bermeitin bolsa, ielime ärtürli
dini sektalar kelmeitin bolsa! Mūğalimder aqşa sūramaityn bolsa,
küieuim işip kelip, iesik aldyna qūlamaityn bolsa… Äielder ösek aitatyn
ūiym bolsa, üiimde köz tartatyn būiym bolsa, qabağy ükimettiñ aşyq
bolsa, “jağdaiymyz jaqsy”-dep, halqy onyñ ğaşyq bolsa… “
Mine osyndai oilarynyñ şegine jete almağan professor jyndanyp
kete jazdady. Bir kezde äieldiñ basynan su, apparattan bu şyqty.
Artynşa, apparat būzylyp qaldy. Quanyp ketkenim!
“Bögde
oilylar-2030” ğimaratynan şyğa salysymen üige zyttym. Öitkeni,
osydan on jyl būryn birdeñe oilağanmyn. Sony bilip qoimağany qandai
jaqsy boldy. Ne oiladym deisiz be? Aitpaimyn…
DOSTOEVSKİİDIÑ İDİOTTARY!
Aşpyz desek, senbeisiz, üiimizge kelip, qara su işip ketiñiz desek,
kelmeisiz. Ärine, janyñyz aşyp, bes-on teñge bermeisiz.
Meniñ asqazanymda jara bar, bir aiağymdy o bastan syltyp basam,
köñilimde nala bar. Äielimniñ mūrny pūşyq, jürgeni sol, jüregi ainyp,
qūsyp, bazardan birdeñe alyp, keşke deiin sonda qalyp, satyp jüredi.
Bizdiñ iel bai, mūnaiymyz bar. Biraq, «ükimet» degen qūdaiymyz bar.
Auyldağy bizder aş-jalañaşpyz, ükimet ükildeidi me, ütikteidi me, ol
jağy belgisiz.
Aştan qatyp qalmas üşin, bala-şağamyzben şūbyryp qalağa keldik.
Nağaşymnyñ ieski üiinde uaqytşa tūryp, moiynymdy oñğa, solğa būryp,
«aştan ölmeudiñ josparyn» jasadym.
Sosyn bir dökei, iağni oblys äkimi orynbasarynyñ qyz ūzatu toiyna
şaqyrylmasaq ta, şatymyzdy şapalaqtap, bir kierimizdi üstimizge ilip,
qazir būl jerden toiyp şyğatynymyzdy bilip, toihanağa tapyraqtap
jetip keldik.
- Bizdi quyp şyğady! - deidi äielim.
- Äke, banan jegim keldi, - deidi alty jasar ūlym.
- İet jegim keledi, - deidi segiz jasar qyzym.
Äielime qūryq bailamaityn qulyğymdy küni būryn tüsindirip qoiğan
bolatynmyn. Toihana iesiginde tūrğan üş-tört kisiniñ biri:
- Kiriñizder, - dedi.
- Sizder kimsizder? - dedi iekinşisi iesinep.
- Qūdalar jaqtanbyz, - dei saldym men.
Ne kerek, bizdi jetelep, törge otyrğyzdy. Toi bastalyp ketken ieken,
aldymyzdağyny japyryp,
jaipap baramyz. Äielim Qatipaştyñ
büiregine türtip qaldym:
- Jyndysyñ ba, syiyr siiäqty küisei bermeseñşi!
- Öziñ şe? Aldyñda albasty da joq.
Bir qarasam, qyzym men balam, kelesi stoldağy qazy-qartany sypyryp
barady ieken. Äreñ toqtattym. Küni būryn daiyndap kelgen qaltaqapşyqqa uyldyryq, nan, iet, kotlet, salat-malat bärin salyp qoidyq.
Özimiz de, öi bir, rahattanyp toidyq! Tisimdi şūqyp, betimdi qazynyñ
maiymen mailap otyrğan balamnyñ basynan nūqyp, jüzdetip otyrmyn.
- Myjban, birinşi sen şyğyp ket, - dedi äielim, örik-meiizdi omyrauyna
tyqqyştap jatyp. Paketti qolyma ūstap, şylym şekken bolyp, tysqa
şyqtym. Üige kelgen soñ, öi bir rahattanyp qaldyq. Bizdiñ Şymkentte
apta boiy toi ötedi. Biz iendi toi jasaityndardyñ tizimin ala bastadyq.
Söitip, bir ai boiy, toidan toiğa baryp jürdik, näpaqamyzdy sol küni
alyp jürdik. Keibir toiğa jūpyny kiinip baruğa bolmaidy ieken.
Körşilerimizdiñ qymbat bağaly kiimderin prokatqa alyp, onyñ da iesebin
taptyq. Rahat! Bir küni ainağa qarasam, äjepteuir semirip qalyppyn!
Äielim Qatipaştyñ da baltyry bötelkedei iedi, börenedei bolyp barady.
Şirkin-ai, premer- ministrdiñ, ministrlerdiñ toilaryna kirip şyqsaq
qoi dep armandaimyn. Qūdai-au, semizdikti qoi ğana köteredi ğoi deimin,
toidan qalğan ietterdi iesik aldyndağy küşikke bere salatyn küige tüstik.
Bar ğoi iendi, bar, qūdaiğa şükir, işim-jem jetedi! Özimdi Işki ister
ministri siiäqty sezinemin, älde keden bastyğymyn ba? Älde, halyqtyñ
mañdai terin qūlqynyna jūmsap jürgen köp şeneuniktiñ birimin be? Özim
de tüsinbei qaldym.
Tağy birde bas politseidiñ ūlynyñ sündet toiyna bardyq. Tap - bir sonyñ
qūda- jekjaty siiäqtymyz. Būl joly şabadan, riukzak alyp bardyq. Toi
bastalyp ketken ieken.
- Sizder kimsizder? - dedi iesik aldynda tūrğan bireu.
- Qūdalarmyz.
Törde otyrmyz. Qatipaş qūdaği siiäqty syzylyp qalypty. Işip-jep
otyrmyz. Janymdağy semiz äiel:
- Siz qai jaqtansyz? - dep sūrady.
- Üiden, - dedim men.
- Joq, “Mändirbai jaqtan ba?” degenim ğoi.
- Ony qaitesiz?
- Türmeden kelgen siiäqty jaipap barasyz.
- Toida işip-jeu kerek şyğar! - dep, koniakty auyzğa töñkerdim.
Bir kezde asaba qūdalardy ortağa şaqyrdy. Bir qarasam, men de solardyñ
işinde jürmin. Mikrofon qolyma tiisimen:
- Mändirbai qūda, toiyñyz qūtty bolsyn! Toiğa sot, prokuror, äkim, KNB
bäri kelipti.
Öñkei şirengender. Halyqtyñ arqasynda şalqaiğandar. Bizdiñ aldymyzğa
nege bas qoimaidy? Keşir, qūdeke, MAİ bastyğy - korruptsiiä... Him,
ūstalyp, qamalyp iedi, ol da şyğyp ketipti deidi. Politseileriñ şetinen
paraqor. Kim aqşa berse, sol aqtalyp şyğady. Biz sonda, biz sonda qaşan
qūqyqty memleket bolamyz? Anau sot otyr, jilik müjip. Atauyñdy jegir.
Sudialar aqty - qara deidi, biteudi - jara deidi. Biz ielu ieldiñ qataryna būl
türimizben qaşan qosylamyz? MAİ bastyğy avtomobilderge beriletin
«krutoi» nömirlerdi «auktsionğa» şyğarğanymen, mäselen, 777 nömirin üş
myñ dollarğa satady ieken! Korruptsiiä! Sender İelbasyny aldap jürsiñder!
Sender Dostoevskiidiñ idiottarysyñdar!» dep söilep jatyr iedim, mağan
qarai ieki küzetşi jügirip keledi.
Jalmauyzğa da jan kerek, mikrofondy bir qūdanyñ auzyna tyğa salyp:
- Qatipaş, qaştyq! - dedim de, adamdardyñ arasymen zytyp berdim.
Artymyzdan üş-tört oqqağarlar quyp kep berdi. Toihana artyndağy jer
üilerdiñ biriniñ aulasyna kirip kettik. Bir qarasam, bärimiz alma ağaşynyñ
būtaqtaryna örmelep ketippiz. İeñ ūşar basyna qyzym, bir almany üzip,
qyrş ietkizdi. Äielim, toida auzyna salğan birdemeni äli şainap tūr. Bir
kezde alma ağaşynyñ tūsyna bir äiel men ierkek keldi.
- Mağripaş, almany ierteñ silkip alaiyq, - deidi ierkek.
- Silkip berşi. İerteñ ierte ketemin. Kompot jabuym kerek. Äpkem rūqsat
berdi ğoi, - deidi äiel.
İerkegi säl joğaryğa şyğyp, silkilei bastady. Qatipaşym ūşyp ketip,
kelesi būtaqqa ilinip qaldy. «Üniñdi şyğarma» dep sybyrladym.
Qoryqqannan ūlym būtyna jiberip qoidy.
- Jañbyr tamşylap tūr ma? - dep sūrady tömendegi äiel.
- Qazir, qazir, - degen ierkek tağy silkidi. Almalar patyr-pūtyr tüsip jatyr.
Sol almalarmen birge qyzym da jerge top ietip tüsip, şaitanşa şyñğyryp
jiberdi. Anau iekeui aldy-artyna qaramastan zytyp berdi. Biz de tüse
qalysyp, şarbaqtan asyp, köşege şyqtyq. Toihana küzetşileri baiqap
qalyp, soñymyzğa tüssin! Qaşyp kelemiz. Işken-jegenimiz jelkemizden
şyqty. İeñ aldymyzda äielim. Bir qarasam, äielim joq bolyp ketti. Menen
ozyp bara jatqan balalarymdy da birdeñe jūtyp qoidy. Özim de joq
bolyp, jylu qūbyry jüretin şūñqyrğa tüsip kettim. Törteumiz ientigip,
iesimizdi jiyp ülgermesten bireu iyğymnan türtedi. Artyma qarasam, bireu
otyr.
- İe, sen kimsiñ? - dedim men.
- Qaiyrşymyn.
- Mūnda nege otyrsyñ?
- Būl meniñ «päterim» - dedi ol, - kvartplat tölemeseñder, quyp şyğamyn!
- Aiqailama!
- Men Qazaqstannyñ qūrmetti qaiyrşysymyn! Til tigizbeñiz!
- Myna quys qaida barady?
- Köşeniñ arğy betinen şyğasyñdar.
Rahmetimizdi aityp, qūbyr işimen ieñbektep kelemiz.
- Büitip toiğa barğany qūrysyn! Neñ bar-iei, söilep! - deidi Qatipaşym.
- Söz berdi ğoi, - deimin men miñgirlep. Söitip köşeniñ arğy betinen bir-aq
şyqtyq. Politseiler baiqap qalyp, tūra qaştyq. Üilerdiñ arasymen
zuyldap, bir kempir piste şağyp tūr ieken, qağyp ketip, şalqasynan tüsirip,
ūlym ony attap ötip, ary qarai zuyldadyq. Köp qabatty üidiñ aulasynda
kişigirim toi ötip jatyr-au deimin, ientigip kelip, bilep jatqandardyñ
arasyna qoiyp kettik.
Bilep jürmiz. Äielim bilep qūiady ieken. Ökinişke orai, politseiler bi
üstinde qolymyzdy qaiyryp äketti. Sodan QR Qylmystyq Kodeksiniñ
«alaiaqtar» babymen äielimiz iekeumiz sottalyp, bir jyl degende türmeden
äreñ şyqtyq. Türmeden şyğa salysymen balalarymyzdy izdedik, söitsek,
olar baiağy ädetterimen, toidan-toiğa baryp jür ieken. Quana köristik.
İerteñ salyq komiteti bastyğynyñ mereitoiy. Barsaq pa, barmasaq pa?
Basym qatyp tūr...
MENI ŪRLAP KETTI...
Mağan bir «udar» berip, ūryp öltiretin adam bar ma? Myna basym bas
iemes, tas, şaşym şaş iemes, äşeiin jün, köñilim qūrğyr qap-qara tün...
Nem bar iedi, kelisim berip, iendi mine jüre almaimyn, syqylyqtap küle
almaimyn. Toiğa da, oiğa da bara almaimyn, meniñ basyma bir berip,
qaşyp ketseñiz, izdep, taba almaimyn. Bir ai boldy, ieki qabatty kafeniñ
aldynda tūrğanyma! Ne qaşyp kete almaimyn, ieki qolymdy töbeme qoiyp,
Qytai asyp kete almaimyn.
Tüsinbei otyrsyz ba? Meniñ Tyjban degen klastasym, Qūdai berem dese
bere salady ğoi, bir jyl işinde millioner bolyp şyğa kelgeni! Tsement
zauytynda «zam» bolyp isteitin. Tsement zauyty degeniñiz mafiiä ieken ğoi,
qoldan defitsit jasap, tsementtiñ tonnasyn üş iese bağasyna satyp,
aqşany kürep deisiz-au, kamaz-dap tabady ieken.
Sol Tyjban «Keliñizder, kete beriñizder!» atty ieki qabatty kafesine
şaqyryp alyp, iel de, iesek te, ieşki de iestimegen iesalañ oiyn jetkizdi.
Kafeniñ kire berisiniñ oñ jağynda juan bolttarmen qatyrylğan tūğyr tūr.
Sonyñ üstinde bir qolymdy iegime qoiyp, oilanğan qalpymda ieki ai
otyrsam, su jaña «Djipin» beretin bolyp kelisti. Klient şaqyru üşin
söitti.
Tūğyr üstine şyğyp otyra beredi ieken dep oilap tūrsyz ba? Dizainer,
tas qalauşy şeberin şaqyryp, iegime deiin tsementtep tastady.
İegime deiin tselofanmen orap, bir qolym iegime tirelip, qoldaryma deiin
äspetteldi. Tek oñ qolymnyñ sağat tağar jerine deiin ğana qaldyryp,
moiynymdy tsement qajap ketpes üşin döñgelek rezina qoiğyzdy.
Söitip, meni tiridei, tsementpen qatyrdy. İeki ai işinde aştan qatyp
qalmauym üşin, üş mezgil daiaşy tamaqtandyrady. Al, iendi, keşiriñizder,
asqazandağy «othotty» şyğaryp tastau üşin, asytyma «tsentralnaia
kanalizatsiiä» jalğap qoidy. Jambas tūstağy tüimeni bassa, su syryldap,
şaiyp ketedi. Tyjbannyñ istemeitin pälesi joq qoi, auyr tsement qatqan
soñ qimyldaudan qaldym. Aitpaqşy, ielde joq tiri ieskertkişti jasar
aldynda mağan «öz ierkimmen» degen tilhat jazdyryp aldy. Mağan beretin
«Djipin» notarius arqyly meniñ atyma audaryp ta qoidy.
Mine, közim bozaryp, tilim salaqtap, közderim alaqtap, kafe aldynda
tūrğanyma bir ai ötti. Stsenarii boiynşa: «Keliñizder, işip-jep
bolğannan soñ kete beriñizder!» dep aiqailaimyn. Kim-kimdi bolsa da,
balağattauğa, küluge, üruge, möñireuge tyiym salğan.
Kafege kelgen qyz jigitter basymnan sipap, betimnen şymşidy.
Şydaimyn. Sailau jaqyndağanda qyzyq boldy. Tyjban oblystyq
mäslihattyñ deputattyğyna kandidat bolğaly, auzyma tynyştyq joq,
onyñ bağdarlamasyn jatqa qaitalap, auzym köpirip ketti. İt adam bolsa
da, ony maqtaimyn. Kezinde adam öltirgen qanişer ğoi, «adamgerşiligi mol
parasat iesi» dep soqtym. «Tyjban Mändirbaevqa dauys beriñizder!» - dep
qaqsap tūr iedim, bir kisi keldi de, asyqpai tufliin şeşip, basyma perip
qaldy. Tilimdi tistep aldym.
- Jyndysyñ ba? - dedim men.
- Öziñ jyndysyñ ba? Sailau äldeqaşan ötip ketti ğoi! Bügin 25 tamyz ğoi!
Öi, naqūrys! - dedi ol.
- Keşiriñiz...
Sol küni tüngi üşte, bir qyz meniñ janymda temeki şegip tūrdy. Meni
kädimgi ieskertkiş dep oilasa kerek, jaibaraqat tūr. Ädemi qyz ieken, aiağy
oqtai, közderi şoqtai. Şaşy būryşta üiüli jatqan ieşkiniñ bir şökim
jüni siiäqty. Böksesine közim tüsti. Tym jaqyn tūr, oñ qolymmen jäilap
sipaladym.
- Ujas! - degen ol yrşyp tüsti.
- Qaryndas, atyñyz kim? - dep sūradym men.
- Oi, mama, söileitin ieskertkiş! - dedi ol tañdanyp.
- İä, söileimin. Meniñ atym Myjban.
- Olia, - dedi ol kerbezdenip, - qazaqşa Orynşa. Sizdi tsementtep qoiğan ba?
Kafel synyqtaryn jabystyryp tastapty. Qyzyq ieken!
- Orynşa, äñgime aityñyzşy, işip pysty.
- Siz şynymen adamsyz ba?
- Albasty iemes şyğarmyn.
- Kim sizdi tsementtep tastağan?
- Qojaiyn.
- Postūianno çto li?
- Joq, ieki aiğa. Klientter şaqyru üşin.
- Temeki şegesiz be?
- Tūtatyp, auzyma salyñyz.
Ol sigarettiñ bir talyn tūtatyp, auzyma qystyrdy. Rahattana sordym.
- Üilengensiz be?
- İä, bir ekzempliar äielim, bir qyzym bar. Künde tüste kelip, jağdaiymdy
bilip ketedi.
- Aqysyna ne beredi qojaiyn?
- “Djip”.
- Bäribir būl adam qūqyğyn qorlau! Ujas!
- Bizdiñ ielde adam qūqyğy bar ma iedi?- dedim men, - bäri qağaz jüzinde.
- Da da, pravda.
- Olia.
- Äu?
- Süiiseiikşi...
- Da, nu...
- Oliajan bir ret...
- Lando, tek ne udobno ieken...
Ol “ieskertkiş” meni aimalap, qūşaqtap, iernimnen süie bastady. Işip alğan
ieken, koniaktiñ iisi müñkip tūr. Kädimgidei käiip bolyp, közimdi jūma
bergenim sol, bireu basyma qoiyp qaldy. Qarasam, äielim Qatipaş.
- Öi, tüngi üşte neğyp jürsiñ?
- Oñbağan! Uiatsyz! Meniñ közime şöp saldyñ!
- Qatipaş, özi ğoi bassalğan. Qalai qarsylyq körsetemin, ieskertkişpin
ğoi.
- Öi, keşiriñiz, būl sizdiñ küieuiñiz be iedi? - degen Olia kafege kirip ketti.
- Äi! - dedim men dauystap ierkek iemespin be?
- Ne?
- Tündeletip nege jürsiñ?
- Ūiyqtap jatyp, jaman tüs kördim. Seni ūrlap ketipti, sen ornyñda
joqsyñ. Qoryqqanymnan taksiletip keldim. «Djipi» qūrysyn, ierteñ seni
qojaiynyña aityp, seni būzdyryp, üige iertip ketemin.
- Säl şyda. Jiyrma segiz kün qaldy!
Äielim ketken soñ, ūiqym kelsinşi. Äpitetim de joq. Daiaşy äkelgen keşki
tamaqty işpedim. Meni daiaşynyñ özi tamaqtandyratyn. Ysqyryp öleñ
aittym. Sosyn «Meniñ Qazaqstanym» gimni iesime tüsip, ony da ändetip
şyqtym. Bir kezde köñilim bosap, jyladym.
- Nege jylaisyñ? - degen dauys şyqty.
Ohrannik ieken.
- Jäi, ömirge öte rizamyn!
- Işiñiz auyryp tūr ma?
- Joğa.
- Onda nege jylaisyz?
- Işim qyşyp ketti. Qasiyn desem, mümkindik joq.
- Şydañyz. Seksen myñ dollar tūratyn «Djipke» jaqyn qaldyñyz.
- Men ölip ketsem, osy qalpymda jerleñder.
Küzetşi ketken soñ, ūiyqtauğa kiristim. Bir kezde şoşyp ūiansam, üş-tört
jigit töbelesip jatyr!
- Äi, äi, töbelespeñder! - dep iedim, işip alğan bireui kelip, mūrnymnyñ
tesigine temekisiniñ soratyn jağyn tyğa saldy.
- Öi, äkeñniñ! - dedim men.
- Ne? Jekpe-jekke şyğasyñ ba?- dedi anau.
- İttiñ balasy!
Ol mağan süienip tūrğan. Loqsyp qūsyp jiberdi.
- Betimdi sürt oñbağan!
- Ke-keşir bratan.
Küzetşi kelmegende, jiirkenip öletin iedim. Kafeniñ sol jağy sauna
bolatyn. Şirengen audan äkimderi şyqty da, janymda äñgimelesip tūrdy.
—Audan joldaryn asfalttauğa 200 million teñge bölindi. Jūqalap
tösedik, qarjyny qymqyrdyq,— dedi biri.
- Men de qarap jürgen joqpyn, halyqty taza sumen qamtamasyz ietuge
bölingen qarjydan qarpydym. Halyq laiqa su işse de ölmeidi, - dedi
iekinşisi. Söitti de, temekiniñ külin töbeme şertip tüsire bastady.
- Sender qylmyskersiñder! - dedim men şañq ietip. Olar qūlap qala
jazdady. Sosyn, saunalaryna qarai zytty. Kirpik iler iemespin.
Äkimderdiñ äñgimelerine yzam keldi. Tañğa juyq belgisiz tört jigit keldi
de, basyma bötelkemen bir ūryp, taldyryp, köterip äketti. “Djipke” artty
da, jürip ketti. İesimdi jisam, qala şetindegi kül-qoqysta jatyrmyn.
Şamasy, Tyjbannyñ sailaudan öte almai qalğan baqtalastary jiberse
kerek. Men turaly bükil aqparat jazdy. Jatqan jerime kelip interviu de
aldy. Politsiiä kelip tergedi.
Biraq äketken joq. Tergeu amaldary aiaqtalğanşa kül-qoqysta jatady
iekenmin. Äielim kelip tamaqtandyryp ketedi bir täuiri. Keşe jañbyr
jaudy. Basym auyryp tūr... Ainala kül-qoqys. Qala äkimi tym-tyrys.
Ömir-ai deseñizşi, adamdardyñ da ainalasy däl osyndai kül-qoqys iekenau!
JER BASYP JÜRUGE BOLMAİDY!
Adam bolğan soñ, jer basyp, asyp-tasyp, jan-jağyña meirim şuağyn
şaşyp, şatyñdy şatynatpai, köñiliñdi köleñke baspai, köñildi jürgenge
ne jetsin!
Trotuardy tyrp-tyrp basyp kele jatyr iedim, ortasynan tilip jiberse, ieki
adam bolyp şyğa keletin ieñgezerdei ierkek aldymnan şyğa keldi.
- Būl jermen jürmeñiz! - dedi ol salğan jerden.
- İe, jer astynda alty jüz albasty jatyr ma?
- Joq, trotuar meniñ jeke menşigim. Anau jerge deiin gos aktim bar.
Pojalysta, är qadamyñyzğa qyryq teñge tölep jüre beriñiz.
- Öi, sen kimsiñ?
- «Jol jiegi» JŞS-niñ qyzmetkerimin.
- Atyñ kim?
- Joldybai.
- Joldybai bolmaq tügili, Asfaltbai bolsañ da, ary tūr!
- Är qadamyñyzğa qyryq teñge!
- Öi, qūryp ketşi, äri! - dedim de, aialdamağa keldim. Söitsem, mūnda
avtobus kütip tūrğandar qoraz siiäqtanyp, bir aiaqpen tūr, bäri. «Būlarğa ne
bolğan?» - dep oilanyp ülgergenimşe, bir äiel jetip keldi.
- Mūnda tūryñyz, būl jer meniki! Gos aktim bar! Myna jerler platnyi!
Bir aiaqtap tūrsañyz otyz teñge, ieki aiaqpen tūrsañyz alpys teñge!
- Sūmdyq qoi būl! Qala äkimi, jerkom osyndai sūmdyqqa barğan ba? Aqşa
bitse, jekeşelendirip, jer bitkendi sata beru kerek pe?
- Aiqailamañyz, - dedi älgi äiel, - äne, bir aiağy joq aqsaqal da tūr ğoi!
Olarğa “lgot” bar jiyrma toğyz teñge töledi!
Qairan, alpauyttar-ai, qairan şeneunikter-ai, aman bolyñdar, äiteuir!
Halyqtyñ qamyn qaşan oilaidy iekensiñder, osy! Köşeniñ arğy betine
ötip, kelesi jol jiegimen jyn qaqqandai, ieki közimnen qan aqqandai
alasūryp kele jatyr iedim, bir kisi jetip kelip:
- Är qadamyñyz qyryq bir teñge!-dedi.
- Sizde uiat bar ma?
- Bar. İeñbektep jürsem şe? - dep, jata qalyp, ieñbektei berip iedim,
jelkemnen bürip ūstap alğan anau:
- İeñbektegeniñe ieki jüz teñge! - dedi.
- Solai ma? Mağan jer basyp jüruge bolmaidy ieken ğoi! Alla tağala
mağan jer basyp jürudi syilağan. Ony da köp kördiñder me? Osy qalada
satylmağan jer qaldy ma özi? Bylai, inişek, meniñ qadamym ülken.
Sekirip-sekirip qadamdar sanyn azaitsam, az töleimin ğoi?
- Öziñiz bilesiz.
Men keri şegindim de, sekirip-sekirip, jäi jüris qadamynyñ jartysyna
ğana tölep qūtyldym. Myna jalğan dünieden bezip, bilikte bilep,
halyqty ilep jürgen keibirin tabanymmen iezip ketkim keledi.
Sodan, iemin-ierkin demalaiynşy dep oilap, saiabaqqa keleiin. Mūnda nebir
kafe, qūmar oiynhanalar salynyp tastalğan ieken! Adamdar demalatyn
jerdi de bizneske ainaldyrypty!
Bir kezde bireu keldi.
- Siz neğyp tūrsyz?
- Demalyp.
- Demaluğa bolmaidy.
- Nege?
- Būl jerdiñ auasy jekeşelengen. Mine, memlekettik aktisi de bar.
- Sonda nemene, aua jūtpai, tūnşyğyp öluim kerek pe?
- Onda şaruam joq.
- Aua jūtqanyñyzğa jetpis teñge.
- Men aua jūtyp tūrğanym joq.
- Qalai?
- Solai. Men mülde aua jūtpaimyn. Qalanyñ sasyq auasy däri me mağan?
- Qalai tiri jürsiz, ieger aua jūtpasañyz?
- Keşe tauğa baryp, taza aua köp jūtyp, ökpemdi toltyryp, «zapravka»
jasap alğanmyn.
- Ondai äziliñiz öziñizge! Ketiñiz būl jerden!
Salym suğa ketip, saiabaqtan şyğyp, köşe jiegindegi ağaşqa süienip tūr
iedim, bir şal şalqasynan tüserdei, baj iete qaldy.
- İe, ne bop qaldy? - dep sūradym men.
- Ol ağaşqa süikenuge bolmaidy! Ağaş meniki! Jekeşelengen.!
Qūdaiym-au, mynau zaman ne bolyp ketti özi? Jer basyp jüruge bolmaidy,
oinap-küluge bolmaidy, qalai ömir süremiz? İendi biz qūs iemespiz ğoi,
ūşyp jüretin?
Üi jaqqa kelsem, körşilerim köp qabatty üilerine, terezeleri arqyly
arqan tartysyp, amaldap kirip jatyr ieken! Bir oñbağan podezge kire beris
jerge memlekettik akt alyp ülgeripti. İendi qaittik? Men segizinşi qabatta
tūratyn iedim. Balkonda tūrğan äielime aiqailadym:
- İendigi jylğa deiin köşege şyqpañdar! Men saty izdeuge kettim! - dedim.
Basqa ne deiin. Adam bolğan soñ, öz Otanynda jer basyp jürgenge ne
jetsin!
KELINŞEKTERGE KEÑES
Kelin bolyp tüsken soñ, keñkelester siiäqty keñkildep küle beruge de,
kün ötkizu üşin «äşeiin» ömir süre beruge de bolmaidy. Qyz küniñdegi
ierkelikteriñdi iesekke artyp, auylyña jiber de, myna meniñ, segiz jyl
«stajirovkasy» bar jeñeşeleriñniñ jeti keñesin jata qalyp, jattap
alyñdar!
BIRINŞI KEÑES: Kelin bolyp tüsken küni «komandir» kelin atanyp, atañ
men ieneñdi sapqa tūrğyzyp qoi, «napravo, nalevo!» dep moiyndaryn oñğa,
solğa būrğyzyp qoi. Aiağyñmen qara mysyqtyñ qūiryğyn basyp tūr, qara
şlangimen iesik aldyna sudy olai da, bylai da şaşyp tūr. İeneñ ietpetinen
tüse jazdap, iesik aldyn sypyryp tastasyn, ataña ait, keşe müjigen
süiegin bailauly it aldyna tastasyn! Aitpaqşy, kapşenyi balyqtai
qaqiyp qal, qaqiğan küii temeki tartyp, söitip, «rahatqa batyp», qaqiğan
küii jata qal.
İeKINŞI KEÑES: İeneñ söz aitsa, qauyp al, internetten «moi-mirdi»
tauyp al. Sosyn ūiqy şirkinmen qoştasyp, küieuiñ joqta «moi agentpen»
dostasyp, būrynğy jigitteriñe SMS hat joldaisyñ, «neizvestnoimen»
jiber, a to, küieuiñ bilip qoisa, oñbaisyñ! Tañerteñ ieneñ öziñe iılip sälem
beretin bolsyn, «seniñ anañ altyn», üiiñe apta saiyn keletin bolsyn.
Quys üiden qūr qol şyqpasyn, sömkesine sür ietten sala sal, jigitter közin
qyssa, köñilin qaldyrmai, bara sal... «Balany jastan, ierkekti bastan»
degen maqal bar, atañda appaq saqal bar, küieuiñdi kütirletip jemeseñ de,
jylandai ysyldap, şağyp al, «altyn äpermeseñ, asylyp ölem!» dep,
moinyña gamajyñdy tağyp al!
ÜŞINŞI KEÑES: Türiñ tüieden, sözderiñ samoletten tüskendei bolsyn!
Küieuiñe arnalğan sözder: O, banan bas, şirik, irik, batereikasy ölgen
sotka bet! Pispegen balyq, şi būt, aryq! Men «aktiv» sen «iedinitsasy»
tausylğan «bilain» dese! Nege keşigip keldiñ keşe? Aram dese! İeneñe
arnalğan sözder: Mystan kempirdiñ «podrugasy», maimaq, jeitiniñ ylği
qaimaq! «Qartaiğan» tauyq, ütiktelmegen bet, būl üiden ketseñ ket! Ataña
arnalğan sözder: Tirlikteri olaq, bir qoly joq şolaq, özi aqbas, qysqasy
qaqpas... «kelin şäi qoişy...» dep sūrai beretin «tema», bir özi problema!
TÖRTINŞI KEÑES: Qaiynağalaryñdy bylai ataisyñ: semiz bolsa,
«mesqaryn» qainağa, aryq bolsa, «skelet» qainağa, mūrny pūşyq bolsa,
«Korotkii zamykanie» qainağa... közi kök bolsa , «svetofor» qainağa.
Qaiyn siñlileriñdi: Tort qyz, sorylğan kämpit qyz, marmalad bikeş,
vapli, peräşki...
BESINŞI KEÑES: Osy keñesterimdi miyña köşire ber,
iiä, iiä,
tyrnağyñdy ösire ber, keiin küieuiñniñ közin şūqyp alasyñ. Bilik öziñde,
bäri sağan qarap tūrsyn, oh, ūmytyp barady iekenmin, küieuiñ kün saiyn
magnit jalap tūrsyn! Sonda ol sağan magnittei jabysyp qalady...
Aitpaqşy, keide ala köziñmen atyp qal, küni būryn teris qarap, tösegiñde
jatyp qal! Tamaq daiyndağanda, sorpa bolsa, gül salatyn vazağa quia sal,
palau bolsa, dastarhan şetine töge sal... Yzasyn keltirip...
ALTYNŞY KEÑES: Türik serialdaryn tün jarymyna deiin körip, köziñ
aşyp ketsin, «qūdaia, mūndai qatyny qūrysyn!» dep küieuiñ törkinine
qaşyp ketsin!
JETINŞI KEÑES: Sampyldai söilep, öziñşe «quma», müsiniñ būzylady,
ieki baladan keiin tuma...
KEREÑDER
İeki tanys kempir aialdamada jolyğysyp qaldy.
—Avtobus kütip otyrsyñ ba?
—Joq. Avtobus kütip otyrmyn.
—İe, men seni avtobus kütip otyr ieken desem...
Aiağyn aqsañdai basqan kempir onyñ qasyna otyrdy.
—Aiağyña ne bolğan?
—Şalym ba? Byltyr nasybai atyp jatyp qaitys bolyp ketken.
—İe-ie. Byltyrdan beri aiağym «qaitys» bolyp ketken deimisiñ? Aiaq ta öz
aldyna qaitys bolady ieken-au...
—Qaida bara jatyrsyñ?
—Joq, avtobus kütip otyrmyn deimin. Men siiäqty sen de qūlaqtan
aiyrylğan iekensiñ-au!
—Qattyraq söile. A?
—Qūlaqtan aiyrylypsyñ ğoi deimin...
—İiä. Qūraq körpe tigip jürmin.
—Pensiiäñ qanşa?
—Perizat degen nemerem ğoi...—degen ol janynda sağyz şainap tūrğan
nemeresine qarap qoidy.
—Keliniñ be?
—Keñkeles iemes. Keñkeles degeni nesi? Toba.
Äñgimege nemeresi aralasty.
—Apa, men apamnyñ qyzynyñ qyzymyn.
—Arpanyñ qyzylynyñ qyzylymyny nesi? Biyl bidai bitken qurap ketti
ğoi.
—Qyzynyñ qyzymyn deimin.
—Qyrğyzdarda da bidai joi deimisiñ? Biyl nan qymbattaidy deidi...
—Tuuu, meniñ apam siiäqty kereñ iekensiz...
—İiä, şyrağym, köşe bitkendi tereñ ietip qazyp tastaidy. Ne bitpeidi, ne
jöndemeidi...
Nemeresi ökpelep, teris qarap tūr. Äñgimege äjesi aralasty.
—Mektep oquşylary qağyndy ğoi. Keşe körşimizdiñ balasyn synyptasy
pyşaqtap ketipti.
—Kim kimdi qūşaqtamai jatyr deisiñ? Qūdamyz kelse, qūşaqtaimyz,
deputat kelse, qūşaqtaimyz, Halyqqa paidasy timeitinderdi de halyq
bolyp, qūşaqtap jürmiz ğoi...
—Aitpaqşy, gaz qymbattady deidi, iesittiñ be?
—İesittim, küzden keiin qys keledi deidi.
—Nemene deidi?
—Küzden keiin qys , qystan jauramai şyqsaq, köktem keledi ieken...
—Kökem keledi deimisiñ? Kökeñ seniñ äli tiri me?
—İiä, qūdalarym aman-iesen. Şetinen iri.
—Qūrbaqalarym deimisiñ?
Äñgimege nemeresi aralasty.
—Äje, işim pysyp ketti...
—Tisim qyşyp ketti deimisiñ? İet jemegeli qaşan... Qymbattap ketti ğoi.
—Äje, qumañyzşy. Tūryñyz, avtobus kele jatyr!
Tanys kempir de ornynan tūrdy.
—Qolyñ tigende myna keliniñdi iertip, üige kel, şäi işemiz.
—Şäii köilek kigizemin deisiñ be, rahmet, Qatipaş, rahmet!
—Ä-ä, şalyñ Ahmet äli tiri me iedi?
—Rahmet deimin, jür, avtobus kelip qaldy...
—Ahmet qaitys bolyp, Şaiahmetke tigenmin jas kezimde. Oibui, avtobus
kelip qalğan ieken ğoi.—degen ol tanysynyñ qoltyğynan aldy. Üşeui de
avtobusqa jügirdi. Keşikpei, äjei qaita tüsti aqsañdap... Aialdamağa keldi
de, ūmytyp ketken tüiinşegin bas saldy.
—Qaraşy, ūmytyp ketkenimdi... Äi, şopyr bala, toqta oibai, toqta!
QAİTA-QAİTA QŪLAİ BERGENI NESI?
(İntermediiä)
Jastar saiabağy. Ary-beri ötken jürginşiler. Köñildi muzyka
iestiledi. Jigit äldekimdi tağatsyzdana kütip tūr.
JIGIT (jymiyp): - Men bügin öte qaiyrymdy, öte keñpeiildi boluym
kerek. Jolym bolsyn desem, kisi balasyna jaqsylyq jasap ülgereiin.
(Ary-beri jüredi). İe, qūdai, jolym bolsyn! İeger mahabbatta jolym
bolsyn desem, jaqsylyq jasap bağaiyn. (Jan-jağyna qaraidy). Ne
istesem ieken? O, kempir kele jatyr! Şirkin-ai, aiağy taiyp, qūlap qalsa
ieken. Nege qūlamaidy? (Jügirip janyna keledi). Sälemetsiz be, äje?!
Äjei (tañyrqap): - Tanymadym, şyrağym...
JIGIT (qoltyqtap): - Äje, küşik jetektep keledi iekensiz. Siz qazir sürinip
qūlañyzşy, jaqsylyq jasap, ornyñyzdan tūrğyzaiyn.
Äjei (renjip): - Kärige külip tūrsyñ ba? Auzynda tisi joq, tompiğan işi
joq, qarny aş, jelkesi tas keiuanağa külip tūrğanyñ ne?
JIGIT (külip): - Äje, jasyñyz qanşada?
Äjei (közildirigin sürtip): - Qyzdyñ jasyn sūramaidy, şyrağym.
JIGIT: - Äjei, mağan kömektesiñizşi... Meniñ sizge jaqsylyq jasağym
keledi. Sol jaqsylyqty men süigen qyz körse ieken, “netken meiirimdi
jigit iedi!“ dep işinen tüise ieken. Qazir birer minötten keiin sol qyzben
söilesip tūrğanymda myna tūstan öte berip, (jügire tüsip, sol tūsty
körsetedi) sürinip qūlañyzşy. Men sizdi qoltyğyñyzdan demep jibereiin.
Siz bolsañyz köteriñki dauyspen “Rahmet, şyrağym, süigeniñe qosyl!»
deñizşi. (Jylamsyraidy).
ÄJEİ:—qoi, jylama, balam...
JIGIT: —Ötinemin, täñir jarylqasyn sizdi, aqysyn aldyn-ala töleimin.
Mine, myñ teñge. (Qolyna ūstatady). Sosyn bizge bal aşyp beriñiz. Sol
kezde tağy myñ teñge beremin. Qūdaiğa şükir, aqşam jetedi. Jekemenşik
firmam dürildep, astymda inomarkam gürildep tūr.
Äjei (teñgeni joğary köterip): - Şyrağym, mynauyñ jalğan teñge iemes
pe? Qazir jalğan teñgeler köbeiip ketti ğoi.
JIGIT: - Myñ teñge! Äje, myñ teñge!
Äjei (teñgeni şüberekke tüiip, qaltasyna salady): - Rahmet balam, kök
jötel bolsañ jazylyp ket, tuberkülez bolsañ sauyğyp ket, şiqan şyqsa
qūtyl, kartojnik bolsañ ūtyl, jaman ädetten aulaq bol degenim ğoi.
Şyrağym, alaqanyñdy jaisañşy, men bata berip tūrmyn ğoi.
JIGIT: - Äje, batañyzdy qūia tūryñyz, kelistik qoi?
Äjei: - Kelistik şyrağym...
JIGIT (quanyp): - Äje, būl jerden körinbei tūryñyzşy, men süiiktimmen
habarlasaiyn. (Uialy telefonyn alady). Äleu, Oibike, janym! Qūdai
üşin kelşi! Saiabaqtyñ aldyna, äñgime bar. A, kele jatyrsyñ ba? (uialy
telefonyn öşirip jatyp) Äje, siz anau tūstan köriniñiz! Neğyp tūrsyz
qaqiyp? Baryñyz!
(Kempir ketken soñ jigit äri-beri jüre bastaidy. Şydamsyz.
Sağatyna qaraidy. Bir kezde ädemi qyz qol şatyr köterip kele
jatty).
Jigit (aldynan jügire şyğyp): - Sälem, Canduğaş!
Qyz (kerbezdenip): Nege şaqyrdyñ?
Jigit (qolynan süiip): Seni körgim keldi. İeger kelmeseñ “mersedeske“
qağylyp, ölgim keldi.
Qyz (säkige otyrdy): - Aittym ğoi, men seni jaqsy körmeimin.
Jigit: - Nemene, sonşama «urodpyn» ba?
Qyz (salqyn ğana): Jigitim bar.
Jigit: - Nemene, ol menen artyq pa iedi? (Qolynan ūstady). Janym meniñ!
Qyz (qolyn tartyp alyp): Qoişy...
Jigit: - Mende aqşa köp. Millionermin!
Qyz: - Milliarder bolsañ da jüregimdi jaulai almaisyñ..
(Osy kezde kempir kele jatady. Myjban oğan köz qiyğymen qarap,
“süriniñiz“ degen belgimen qolyn silteidi. Kempir sürine almai ötip
ketedi).
Jigit: - Sağan üilenbei qoimaimyn. Ant ietemin. Äli öziñ-aq jalynasyñ.
Qyz köp, biraq “na zlo“ sağan üilenemin. Üilenemin de ajyrasyp ketemin.
Qyz: - Nemene?!
Jigit (sözinen ainyp): - Deitinderdiñ sortynan iemespin.
(Kempir iekinşi qaitara kele jatady. Bir kezde süringen bolyp qūlai
ketedi).
Jigit (jügirip janyna kelip, qoltyqtai tūrğyzady): - Apa, qai jeriñiz
auyrady? Qūlap qaldyñyz-au, qatty qoryqtyñyz ğoi? A-a-a deñizşi! Mine,
mine! (Tañdaiyn köteredi). İeşteñe ietpeidi.
Qyz (äjeidiñ iekinşi qoltyğynan ūstap): - Äje, mūnda otyryñyz.
Demalyñyz.
Äjei (alqynyp): - Aqşa berse qaita-qaita qūlai bergim keledi, şyrağym!
Jigit: - Äje, jasyñyz qanşada?
Äjei (añqaulanyp): - “Qyzdyñ jasyn sūramaidy“ dedim ğoi. Meni
alatyndai qaita-qaita sūrai beredi iekensiñ.
Jigit: - Äñgimege tartyp jatqanym ğoi, äje...
Äjei (köileginiñ ietegimen közildirigin sürtip): - Şyraqtarym, meniñ
köripkeldigim bar. Qyzym, alaqanyñdy jaişy! (Bileginen ūstaidy). Keiin
söz joq kempir bolady iekensiñ, şyrağym.
Qyz (külip): - Qartaiğanda şalğa ainalyp ketpeitin şyğarmyn, apa!
Äjei: - Myna jigitti köñiliñ qalamaidy ieken. Biraq, būl jigit jaqsy adam,
şyrağym. Bolaşaqta ministr bolatyn türi bar. İeger būğan timeseñ, bağyñ
aşylmaidy, şyrağym.
Qyz (qolyn tartyp alyp): - Apa, jaman söziñiz ötip ketti. Meniñ öz
süigenim bar.
Jigit: - Äjei dūrys aityp otyr. Mağan bäribir. Bağyñ aşylmai qalady ma
dep janym aşidy da.
Äjei (ornynan tūrady): - Qoi, men keiin keleiin. (Jüre berip). Şyrağym,
beretiniñdi...
Jigit (qoltyqtap): Aqyryn söileñiz, äje! (Qolyna bildirmei 500 teñge
ūstatady).
Äjei: - Tağy qossañşy, şyrağym...
Jigit (dauysyn kötere): - Al jaqsy, äje, iendi qūlamañyz. (Dauysyn
bäseñdetip). Būdan bylai ieşteñe sūramañyz.
(Kempir ketedi de, qaita kele jatyp, sürinip ketedi.)
Jigit (ūşyp tūryp): - Ne boldy, äje, tağy qūladyñyz-au?..
Äjei (onyñ qūlağyna sybyrlap): - Jañağy bergen aqşañdy qai qaltama
saldyñ? Taba almai tūrmyn.
Jigit: - Äje, tabanyñyzdy jaltyratyñyz!
Äjei: - Şyrağym, tağy qūladym ğoi. Birdeñe beresiñ be?
Jigit (500 teñge ūsynyp): - Mynany alyñyz da qūryñyz!
Äjei (ketip bara jatyp): - Rahmet, balam! Kösegeñ kökpeñbek bolsyn!
Qyz (külip): - Qyzyq kempir ieken.
Jigit: - Būzyq kempir.
Qyz: - Jaqsy, men kettim.
Jigit: - Biz äli kezdesemiz.
Qyz: - Qūdai töbeñdi körsetpesin.
Jigit: - Habarlasamyn, janym!
Qyz: - Men seni süimeimin!.
(Boijetken ketedi. Jigit kürsinip, küñirenip tūrğanda älgi kempir tağy kele
jatty).
Jigit (qatty aiqailap): - Tağy qūlaisyz ba, qūlañyz! Tyraiyp, tūrmai
qalyñyz. Qaita-qaita qūlai bergeni nesi?! Baryñyz, ie!..
Äjei (kürsinip): - Qaidan bileiin, şyrağym? Tölemediñ dep gazdy, svetti
qyrqyp ketip iedi, soğan jetkenşe jyğyla bereiinşi degen jazyğym ba?
Üibai, belim... Sonşa aiqailağany nesi? Osy jasymda qaita-qaita qūlai
bergen mağan rahat deimisiñ? Üibai, belim...
(Bükşeñdep kete barady).
TYRAİYP QALDY...
(Sahnalyq nūsqa)
Maşinanyñ şiqyldağan dausy iestiledi de, sahnağa bir kisi domalai
tüsip, şalqasynan jatty... Syqiiä kiıngen şeneunik qasynan ötip
bara jatyp, toqtai qaldy.
Şeneunik:—Qaiyrly tañ!
Jaraly:—Im... mäşine qağyp ketken adamğa «qaiyrly tañ!» degeni nesi...
Şeneunik:—Adamdardyñ ajaly joldan bolyp jatyr...
Jaraly:—(qolyn sozyp) Myrza... Ömir sürgim keledi...
Şeneunik:—(ary-beri jürip) Üstiñizdegi kiımiñiz de jūpyny ieken. Myna
plaşty jiyrma jyl kigen bolarsyz... şalbarynyñ tizesin jamap
qoiypty...
Jaraly:— Su...
Şenunik:—Köşede şalqasynan jatyp, su işuge uiat bolady. Tūra alasyz
ba?
Jaraly:—Qinalyp baramyn, myrza...
Şeneunik:—Aiağyñyz ainalyp ketipti ğoi... Qağyp ketkennen keiin toqtap,
«kak dela?» dese bolady ğoi...
Jaraly:—Siz... siz qaida isteisiz?
Şeneunik:—Osy mañdağy jer komiteti bastyğynyñ orynbasarymyn...
Jaraly:—Täñir jarylqasyn, men ölip baramyn, qala şetindegi qorymnan
jer böliñizşi mağan... Jer ala almai jürgenime jiyrma jyl...
Şeneunik:—(tize bügip) Aryzyñyzdy jazyp kelseñiz...
Jaraly:—Ölip baramyn...
Şeneunik:—(ornynan tūryp) Beişara bala-şağañyzdy asyraimyn dep
basyñyzdy tauğa da tasqa da ūrdyñyz. İendi mine, jan tapsyrğaly
jatyrsyz...
Jaraly:—O, jaryq dünie...
Şeneunik:— Jağdaiyñyz qalai?
Jaraly:—(qinalyp jatyp) Şükir, mäşinege myjylyp qaldyq...
Şeneunik:— İeşteñe ietpeidi, adam degen üş künnen keiin molağa da
üirenedi....
Jaraly:— Mässağan!
Şeneunik:— Ne boldy?
Jaraly:—Meniñ jüregim toqtap qaldy!
Şeneunik:—Qoiyñyz, öleiin dep jatyp, ötirik aitpañyz, uiat bolady!
Jaraly:—Meni qağyp ketken “Mersedes” qaida?
Şeneunik:— Qaşyp ketti.
Jaraly:— Benzini tausylyp qalsyn!.
Şenunik:— Qoiyñyz, uiat bolady. Ol da adamnyñ balasy. Kisini sonşa
balağattauğa bola ma? Bügin özi aua-raiy tamaşa ieken...
Jaraly:—Ne dediñiz?
Şeneunik:—Jäi, köñiliñizdi kötereiin degenim ğoi...
Jaraly:—(sandyraqtap) Ömir... O, jaryq dünie... Terezeni aşyp
qoiyñyzşy, älemdi körgim keledi!
Şeneunik:— O, beişara, sandyraqtap jatyr! Keşiriñiz, siz dalada jan
tapsyrğaly jatyrsyz...
Jaraly:—«Bir türli» bankten nesie alğan iedim... Uiat boldy-au...
Şeneunik:— Atyñyz kim?
Jaraly:— Nemene, iezip işeiin dep pe iediñiz?
Şeneunik:— Joğa, tanysyp qūialyq degenim ğoi.
Jaraly:— Tanysqanda, taiqar mineiin dep pe iediñiz?
Şeneunik:— Sizge köp söileuge bolmaidy. Siz ajal aldynda jatyrsyz.
Qinalyp qalasyz ğoi...
Jaraly:— Oipyrmai,ä, siz siiäqty şeneunikter qaşan qarapaiym adamğa
janaşyr bola qalyp iedi?
Kenet altyn syrğaly kelinşek jügirip keldi.
Kelinşek:—(qūşaqtai alyp, jaralynyñ basyn köterip) Äke! Äketaiym!
Jaraly:— Oibai şyrağym, duhiiñnen tūnşyğyp baramyn!
Şeneunik:—Äkeñizdi maşina qağyp ketti...
Kelinşek:—Siz neğyp tūrsyz? «Jedel järdem» şaqyrmaisyz ba? Sizde az
da bolsa adamgerşilik bar ma? Uiatsyz!
Şenunik:—Taqyldamañyz! Qinalyp jatqan äkeñizdiñ
anekdot aitqaly jatqanymda jetip kelipti ğoi!

köñilin köterip,

Kelinşek:— (sömkesinen foto suret şyğaryp): Oi... Keşiriñiz, meniñ
äkeme ūqsaidy iekensiz. Meni bir jasymda, şeşemdi on jeti jasynda tastap
ketken äkemdi izdep jür iedim... Qatelesippin, keşiriñizder... (Söitti de,
onsyz da qinalyp jatqan beişaranyñ basyn sylq ietkizip jerge tastai
salyp, jönine ketti.)
Şeneunik:—Tanysyp qūialyq, meniñ atym Jerbai.
Jaraly:— Kofe... Bir jūtym kofe...
Şeneunik:—Kofede basyñyz qalsyn, bir jūtym su deseñşi! Sizge janym
aşyp tūr.
Qarañyz, janarym jasqa şylandy. Nege ündemeisiz?
Keudeñizde jan bar ma? Aitpaqşy, qaida tūrasyz?
Jaraly:—Üide.
Şeneunik:— Üñgirde tūrmaitynyñyz mağan mälim, aitqan jerden aulaq,
olai-būlai bolyp ketseñiz, habarlauym kerek.
Jaraly:—Nemene, süiinşi sūrap barasyz ba?
Şeneunik:— Joğa, men ziiäly qauymnan bolamyn. Qalanyñ qai şetinde
tūrasyz?
Jaraly:— Ädiresimdi bilip alyp, tonap ketetin qaraqşy şyğarsyz?
Şeneunik:— Qoiyñyz, meni renjitip qoidyñyz ğoi. Keşirim sūrauyñyzdy
ötinemin.
Jaraly:— Nemene, äieliñizdiñ betinen süiip alyp pa iedim? Oibai...
Şeneunik:— Tym döreki iekensiz, qymbattym. Ädilin aitqanda, jarqynymau, meniñ äielimniñ betinde sizdiñ qandai aqyñyz bar? Uialmaisyz ba?
Jaraly:—(aiaq-qolyn sozyp) Ömir qymbat, myrzalar...
Şeneunik:—(jüregin tyñdap) Baiğūs... Soñğy sözin aitty da, tyraiyp
qaldy. (sağatyna qarap) Jūmystan keşigermin... Topyrağyñ torqa bolsyn,
beitanys paqyr! Kettim!
Jaraly:—(ornynan atyp tūryp) Men de kettim! Öluge uaqyt joq, qol
timeidi!
ARY TARTYP, BERI TARTYP...
Bizdiñ ielden bäri qaşyp jatyr. “Men de qaşyp köreiinşi...» degen
oimen, işki ister ministrine keldim.
—İelden qaşuym kerek...—dedim miñgirlep.
—Astyñyzdan su şyqty ma?—dep astyma qarady ministr.
—Joq...
—İendi ne şyqty?
—Şöp şyqty...
—Astynan şöp şyqqandar ielden qaşpau kerek!
— Almaty qalasynyñ būrynğy äkimi Mrapunov pen äieli Mrapunova da
jer bitkendi satyp, tu talapaiyn şyğaryp jedi de, qaşty. Bankir
Mäbliazov aqşany airanğa turap işti de, qaşty, eks-äkim Mysqaliev
qaşaiyn dep jür... Eks- memlekettik hatşy Usin de... İendi men de
qaşamyn...
—Keşiriñiz, siz kim bolyp qyzmet isteisiz?
— Memlekettik «Qylğyta beremin!» mekemesiniñ prezidentimin...
—Aldymen qylğytyñyz, sosyn şetelge qaşu üşin viza aşyp beremiz...
—Sosyn?
—Sosyn qūrmettei otyryp, qylmystyq is qozğaimyz da, halyqaralyq
izdeu jariiälaimyz.
—Sosyn?
—Sosyn syrttai sottai salamyz...
Quanğanymnan 2030 jyly tağaiyndalğan ministrdiñ mañdaiynan
şöpildete süiip, sol künnen bastap, qazynanyñ aqşasyn olai da, bylai da
şaştym. Şveitsariiä bankteriniñ birinen iesep aşyp, oğan milliardtağan
dollardy audaryp tastadym. Oi, aqşa audaru degen— jer audarudan da
oñai ieken...
Bir küni astyma qarasam, suyñ ne, fontan atqylap tūr! Tūra qaştym! Işki,
syrtqy ister ministrleri men qarjy politsiiäsynyñ betke ūstarlary
jylap-ieñirep şyğaryp saldy. Qūşaqtasyp, qimai qoştastyq.
—Biz seni sağynatyn bolamyz... –dedi ministrler köz jastaryn syğyp....
—Meni interpolmen izdeñder, syrttai sottai salyñdarşy...—dedim
kemseñdep...
Ne kerek, Ūlybritaniiäğa ūşaqpen ūşyp bara jatqanymda, qyrsyq
şalyp... Ūşaqta kele jatqanym iesimnen tars şyğyp ketipti, «şylym
şegip keleiinşi» degen oimen ūşaqtyñ iesigin aşyppyn da, tömenge qūlai
ketippin... «Öldi» degen osy şyğar? Tömen qūldilap kele jatyp,
Otanymdy oiladym. «Meniñ ielim, meniñ ielim, tuğan jerim meniñ,
Qazaqstanym!» dep ändettim. Otanymnan qaşyp bara jatyp, Otanymdy
oiladym ğoi! Nağyz «patriot» mendei-aq bolar! Sodan jerge bylq iete
qaldym. Söitsem, Afrikanyñ belgisiz bir taipalary «Kökten qūdaiymyz
kele jatyr!» dep oilap, meni aiudyñ terisimen qağyp alypty...
Qūdailaryndai körip, sol küii taqqa otyrğyzdy. Mūnda sailau degen
atymen joq ieken. Nağyz demokratiiä! Taqtalas, baqtalas, aqşa talas, jer
talas, degendi bilmeidi. Rahat! Bizdiñ ieldegidei syrttai sottamaidy da...
Taipa kösemi bolsa kerek, qasyma kelip, mūrnymdy şūqylady da,
qasyndağylarğa qarap: «Mijä-pijä...» dedi. Sol ieken, ieki jalañaş ierkek
jetip kelip, kiimderimdi şeşip alyp, abyroidan jūrdai, qysqasy saunada
jürgendei tyrdai ietti de, jan-jağy altynmen äşekeilengen japyraq
berdi. Ne isterimdi bilmei tūrğanymda, biri qolymnan jūlyp alyp,
abyroiyma jaba saldy. Söitip, meni taqqa köterip otyrğyzdy. Bäri
qūldyq ūryp, tabanymdy iıskep jatqandaryna qarağanda, men osy
taipanyñ kösemi bolyp sailanğan siiäqtymyn... Bizdiñ ieldegi şeneuniktiñ
balapan balalary siiäqty birden oryn taqqa... Ne kerek, belgisiz taipanyñ
tört jyl kösemi boldym. Taipanyñ ieñ sūmyrai qyzyna üilendim. Mūnda
ieñ sūlu degen qyzarynyñ özi sūmyraidai ieken. Jeitinim—jylan ietinen
qaqtalğan käuap, qoltyrauyn jūmyrtqasynan pisirilgen bifşteks, jiraf
qūlağynan jasalğan sorpa... «Qūdaiym-ai, qaida tap boldym?» dep
jürgenimde, qairan Qazaqstanymnan bir top delegatsiiä keldi.
Meniñ osy taipada jürgenimdi kelesi bir taipada jürgen qaşqyn aityp
qoiypty. Äne, qazaq osylai birin biri satyp ketedi... Qyzyq boldy,
taipanyñ būrynğy kösemi meni bermeitinin aityp, jerge jata qalyp
jylady. «Būl bizdiñ ieldiñ azamaty. Syrttai sottağanbyz. Alyp ketemiz!»
dep syrtqy ister ministrliginen kelgen ökil de ökire jylady. Bir kezde
qarasam, äielim jügirip kelip, meni qūşaqtai aldy.
—Qaida barasyñ?—dep sūrady qazaq tilinde. Men oğan tört jyldyñ
işinde qazaq tilin üiretip qoiğan bolatynmyn.
—Türmege...—dedim men.
—Nege?
—Bylyğym basymnan asady...
—Sen mūnda «taza jürdim» dep oilaisyñ ba?
—Oibai, ne istep qoiyppyn?
—Sen ne istemediñ, tört jylda? Bir kamaz aiu terisin körşi taipanyñ
kösemine sattyñ. Söitip, onyñ qyzymen köñildes bolyp, bir üñgirde üş ai
jattyñ!
Altyn japyraqtardyñ altyndaryn sypyryp, öz aldyña
jinadyñ... Birimizdi birimizge jamandap, alauyzdyq tuğyzdyñ... Biz
jamandau degendi bilmeitinbiz...
—Äi qatyn...
—Qatyn deme! «Qap— qaraçkam» deseñ bolmaidy ma?
—Qap-qaraçka, sağan ne boldy? Jerlesterimniñ aldynda uialtpasañşy...
—Būryn ru, jüzge bölinudi bilmeitin iedik. Bir tobymyzdy dulat, bir
tobymyzdy qoñyrat, iendi bir tobymyzdy adaisyñdar dep atadyñ,
qyrylyp qala jazdadyq qoi, iendi tük bolmağandai ketip bara jatyrsyñ.
—Hoş bol, halyqaralyq nekedegi äielim meniñ!
Meni otandasym süirei bastap iedi, būrynğy kösem de keri süiredi. Sosyn
otandastarym jabyla qolymnan tartty. Taipa jalañaştary da qarap
tūrmady. Mässağan, bir qarasam, belimnen bölinip ketippin. Sodan meniñ
kindigimnen tömen ornalasqan aiaqtarymdy syrttai sottalğandyqtan,
türmege qamady. «Qaşyp ketken, bylyq bitkendi basyp ketken aiaqtar...»
degen bappen...
QYZDAR «KÖTERILISI»
Mahabbattyñ da oppozitsiiäsy bolady ieken, mahabbat ta gül siiäqty, su
bermeseñ, kädimgidei solady ieken... İelimizdiñ käri qyzdary
qoldaryna: «Käri qyzdarğa ükimet tarapynan qamqorlyq bolsyn!»,
«Mahabbat järdemaqysy köterilsin!», «Şetel mahabbatyna jol joq!»,
«Valentina küni joiylsyn!»
siiäqty plakattar men ūrandar köterip, suyq päterde küibeñ kün keşip
jatqandary kürk-kürk jötelip, Astanadağy keñ köşelerde şeru
ötkizip, ükimet üiiniñ aldyna jinaldy. Premer- ministr būrynsoñdy körmegen mahabbat «köterilisin» körip, (özi iştei osylai
bağalady) mūrty jybyrlap, bir türli qinaldy...
—Mahabbat jasasyn!
—Astanada super markette şeşinip,
köpşilik aldynda
jalañaştanğan qyzdarğa qyryq düre, jigitterge jüz düre salynsyn!
—Valentina küni mektepterde atap ötilmesin!
Osyndai aiqai –şudan keiin, politseiler qaptap keldi de, käri
qyzdardyñ qoldaryn qaiyryp, maşinalarğa toğyta bastady. Bizdiñ
ieldiñ qūqyq qorğauşylary osyndai, qol qaiyrady, aiqailasañ,
auzyñdy aiyrady... Bir kezde şeruge şyqqan käri qyzdar
politseilerge ierinderin dürdite ūmtylyp, bir-birden ūstap aldy da,
süiise ketisti... Politseilerge qarsylyğy iedi būl... Politsei jigitter
bastaryn ala qaşqanymen, käri qyzdar qoisyn ba, aş keneşe jabysa
ketti...
Bir politsei basyn alyp qaşyp:
—Äpşe, meniñ äielim qyzğanşaq! İerteñ «Jas Alaştan» sizben süiisip
tūrğan suretimdi körse, myna iernimdi kesip alyp, mysyqqa tastai
salady...—dep iedi, anau iet jeñdi qyz ieken, ieñserip äketip barady. Bizde
beibitşilik sipattağy narazylyq şerui degende, «Kenbeşnikter»
kökten tüse qalady iemes pe? Sonyñ biri şetteu jerde qara plaşynyñ
jağasyn köterip, qara közildirik kiıp tūrğan, käri qyzdyñ biri tūra
ūmtylğanda, ol qaşa jöneldi. Biraq quyp jetken qyz qoisyn ba, iernine
süliktei jabysty...
Bir kezde mahabbat şeruiniñ lideri bolsa kerek, özin Siñirgül
Baialmağanova der tanystyrğan qyz avtobus üstine şyğyp alyp,
dauys küşeitkişpen aiqai saldy.
—Qazaqstan qyzdary! Ūjymdyq süiisti toqtatyñyzdar! Qazaq
qyzdary! Senderge ne bolğan? Ädep, ar, iman qaida? Biz būlai kelisken
joq iedik qoi? Biz ükimetten küieu sūrap keldik iemespiz be? Joğary oqu
oryndaryn bitirgen qazaq jigitteri qaida? Nege auyldarğa kelmeidi?
Nege bizderge kelmeidi? Ne, biz adam iemespiz be? Deputattardyñ
bärinde bolmasa da,birazynda toqaldary, toqaldary qolynda şarap
toly bokaldary bar! Qazaq mahabbatynyñ qadiri qaşyp barady, jas
qyzdar şeteldikterge tiıp alyp, ata-anasynyñ milary aşyp
barady! Qazaq qyzdarynyñ mahabbaty «Kelin» degen keñkeles
filmdegi soraqy körinister me? Qazaq mahabbaty— pornoğa tüsken
almatylyq qyzdardyñ haiuandyq äreketteri me? Ükimet osylarğa
nege tiym salmaidy?
—Dūrys aitady!—dep qaldy qalyñ qyzdardyñ arasynan syrğa
taqqan bir jigit.
—Qazaqstanda kögildirlerge jol joq! Sen jaiyña tūr!—dedi älgi qyz
sūstanyp. Men de qyzdardyñ arasynda auzym aşylyp tūrğan iedim,
qalai baiqamağanmyn, bir qyz belimnen qūşaqtap alypty. İekinşi bir
qyz moinymnan iıskep tūr ieken. Moinymdy jumağaly qaşan?
Monşağa baratyn aqşam da joq...
—Men Karimovke ğaşyqpyn... –degen dauysqa jalt qarasam, özbektiñ
bir käri qyzy maiysyp tūr ieken. Jynym keldi... « Ony nesine jaqsy
köresiñ? Mūsylman bola tūra, qazaqqa qityğyp jürgeni... Qazaqtan
şyqqan tūñğyş genaral Sabyr Rahimovtyñ Taşkenttegi alyp
ieskertkişin alyp tastady. Osy ma, mūsylmandyğy? Metrodağy Sabyr
atyn öşirdi, osy ma, Qazaqstandy qūrmetteitini?!» -dedim. Işimnen.
Aiqailap aituğa bolmaidy, halyqtar dostyğy jüregine «qūrt»
tüsedi...
Politseiler käri qyzdardy küştep taratyp jatty. İelu şaqtysyn
qamaqqa aldy. Solardyñ işinde men de jürmin. Tergeuşi közderin
iejireitip:
—Sen kimsiñ?—dep sūrady.
—Aşbek Jalañaşūlymyn.
—Qyzdardyñ arasynda nege jürsiñ deimin?
—Türiñ kempirge ūqsaidy ieken...dep bir politsei qolymdy qaiyryp...
Men baiğūs bala –şağamdy asyrai almai, kempirge ūqsap ketken
iekenmin de...Tym bolmasa atama ūqsamai...
—Qyzdar şeruine ierkek basyñmen qatysqanyñ üşin bes ailyq ieñbek
künimen aiyp pūl salynady!
-Mende jūmys joq, diplom bar...
—Joğal!
Osy sözdi iesti salysymen, «joğalyp» kettim. Jügirip kele jatsam,
prezident Karimovke ğaşyq özbek qyzy piste şağyp tūr ieken.
Qolymnan ūstai alyp:
—Boidaqsyz ba?—dep sūrady.
—İ-iiä...—dedim men miñgirlep.
—Meni alsañyz, tandyr nan jauyp, birge satamyz. Söitip, bailyqqa
belşemizden batamyz!—dedi ol. Tūra qaştym. Bir jağy ierkek bolyp
tuylğanyma quanyp kelemin...
MENIÑ MAHABBATYM
Terlep-tepşip, Mūhtar Äuezovtiñ «Abai jolymen» jaiaulatyp kele
jatqanmyn... Aldymnan Säbit Mūhanovtyñ «Botagözi» kezdesip qaldy.
Būtynda djinsi, auzynda temeki... Kindigi körinip tūr... Birtürli
jaqtyrmadym,
janynan jym-jyrt öte berdim de , Äzilhan
Nūrşaiyqovtyñ «Mahabbat qyzyq mol jyldaryn» bastağym kelip
ketti... Älde, Säken Jünisovtiñ «Aqan serisi» bolaiyn ba? Temekisin
tastasa, jaqsy qyz bolar degen oimen:
—Saiyn Mūratbekovtiñ «Meniñ qaryndasymy», qaidan kelesiz?—dep
sūradym.
—Şyñğys Aitmatovtyñ «Borandy beketinen»,—dedi qyz temekisin
laqtyryp jiberip.
—Qazaqtyñ qaraközi temeki şekse, qazaqqa Tahaui Ahtanovtyñ
«QaHarly künderi» kelgen ieken de...
—Jaqtyrmasañyz, Ädijämil Nūrpeiisovtiñ «Qan men terindei» bolyp
neğyp tūrsyz, kete beriñiz.
Qyz būrylyp kete berip iedi, Mūqağali Maqataevşa: «Otyzdan asyp
baramyn...»—dedim. Ol mağan Beiimbet Mailinniñ «Seksen somyn»
beretindei jymyñ ietip, Çehovtyñ «Şie bağynda» jürgendei, jairañ
qaqty...
Mağan da Zeinolla Qabdolovtyñ «Ūşqyny» tiıp, ol
«Jalynğa» ainalyp, jüregim alyp –ūşyp, Tūtqabai İmanbekovtiñ
«Tūt ağaşynyñ köleñkesinde» qalğandai küi keştim... Özi Jaiau
Mūsanyñ «Sūrşa qyzyndai» sūlu ieken... İliiäs Jansügirovtiñ
«Qūlagerindei» osqyrynyp alyp, qyzdyñ qolynan ūstadym. Ol ket
äri iemes. Sosyn Marhabat Baiğūttyñ « Maşattağy mahabbatyn» bastap
kettik...
İeRTEGILER İeLI JASASYN!
Qiiälğa qūryğy nesi, «Mersedesiñ» de jete almaidy... Aştan
būratylyp kele jatyp, jerde jatqan jarty nandy aluğa bettei
bergenmin, atauyñdy jegir şynaşaqtai şymşyqtar ilip äketti de,
qolymdy sozğan küide tūryp qaldym.
Bir semiz kisi «Djipinen» tüsti de, meniñ sereigen qolymdy būtaqtai
kördi me, qara sömkesin ile salyp, yşqyryn köterip, beldigin tarta
qoiyp, sosyn qaitadan sömkesin alyp, rahmet aitpastan kete bardy.
Jyrtyq şalbaryma jyrtiiä qarap aldym da, saiabaq şetindegi
oryndyqtardyñ birine otyra kettim. Qarap otyrğanşa dep, qiiälyma
qiqym qosyp, iertegiler ieline ienip kettim...
Baiağy ötken zamanda, din mūsylman amanda dep bastalatyn iertegini
büginde: «bügingi myna zamanda, jemqorlar din amanda» dep
bastağanym jön siiäqty. Jaz aiy bolsa kerek, Qazaqstannyñ janğa
jaily bir jağajaiynda ietpetimnen künge qyzdyrynyp jaqanmyn,
bireu maisyz qūiryğyma bir tepti de:
—Tö-öu, qūiryğyñ qatyp qalğan tsementtei ieken, aiağym auyryp
qaldy! Tūr bylai, ket būl jerden! Qazir Költauysar myrza keledi!—
dedi. Sümetile tūryp, kölge bir süñgip alğym keldi de, jügire jöneldim.
Biıkteu jerden suğa qoiyp ketkenmin, közimdi aşsam, qūm üstinde
jatyrmyn. Köl joq. Sasyp qaldym. Ornymnan tūrğanda baiqadym,
Költauysar alyp adam ieken, köldi ūrtyna toltyryp alypty.
—Sizdiñ Qazaqstan kölderin bolmaşy tiynğa jekeşelendirip alyp,
paidağa batyp jürgeniñizdi bilemin, biraq, balyq-palyğymen, qaiyqmaiyğymen jūta saluyñyz, ötken jyly ğana sammit ötkizgen bizdiñ
ielge ülken syn! Öziñiz parlament deputaty bola tūryp, mūnyñyz
qalai?—dep iedim, «oi äkeñniñ!» degisi kelgende auzyndağy köl suy
tögile ketip, jaqyn mañdağy auyldy şaiyp kete bardy...
Sol
auyldyñ äkimi bolsa kerek, motorly qaiyq daiyndap qoiğan ieken,
bala-şağasyn soğan otyrğyzyp alyp, yzğytyp barady... «Köldi
qaitara jūtyñyz!»— dep Költauysarğa aiqailadym. «Kto ty takoi,
iei nişşi!» degen ol meni de jūta salğysy kelgen. Diiü dosy soñyma
tüsti. Tūra qaştym. İendi bolmağanda, o düniede jürer me iedim, jolai
Jelaiaq kezdese ketti de, meni arqalap aldy. «Qaida?» dep sūrady ol
zuyldap kele jatyp. «Ükimet üiine, Mäsimovke. Bolmasa İelbasyğa
tart!» «Aqşasyn töleseñ boldy, men qala aralyq taksist— Jelaiaq
bolamyn!»—dedi ol. Sodan ne kerek, jelmen jarysa, zymyrap
kelemiz. Bir jerge kelgenimizde, bireu Almatynyñ Alatauyn köterip
kele jatyr!
—Mynau kim?—dep sūradym men.
—Tolik,—dedi Jelaiaq.
—Toligiñ kim iedi?
—Baiağy zaman iertegisindegi tau köteretin Tolağai bar iemes pe? Ol bir
jaqsy kisi iedi ğoi, myna Tolik sonyñ şöberesi. Tausoğar Tolağaeviç.
Alataudy satyp alğan dep iestigenmin.
—Qazaq jerinde
aparmaqşy?

satylmağan

ne

qaldy

özi?

Alataudy

qaida

—Özi Qyzylorda jaqtan. Sol jaqqa aparyp qūiatyn körinedi...Ol jaqta
tau joq qoi...
—Taşkenge aparyp qoimasa boldy...—dedim küiinip. Bir qarasaq, diiü
artymyzdan ūşaqpen quyp keledi ieken. Tūra qaştyq. Şymkentke
jetkende Jelaiaq «zäpiräpkeniñ» janyna kelip toqtady.
—Ne boldy?—dep sūradym men.
—Benzin işip alaiyn da...
—Oibai, sen jelaiaq iemessiñ be?
—«Sovremennyi» jelaiaqpyn,—degen ol kolonkanyñ pistoletin
auzyna tyğyp jatyp: «Aİ-96»—dedi. «Zäpirapşik» jigit Jelaiaqqa
jaqyndap: «Ağa, biz benzin satpaimyz,»—dedi. «Onda nege
tūrsyñdar?» «Biz pokazuhamyz. Zäpiräpkemiz mūnai qūbyrynyñ
üstinde, trubany tesip, mūnai ūrlap satamyz... Oibuu, bastyğym
ieşkimge aitpa dep iedi, jüdä aq köñilmin ğoi! Ağatai, ieşkimge
aitpaisyz ğoi?»—degen jigittiñ şyr-pyry şyqty. Basqa jerden
benzin jūtqan Jelaqtyñ üstinde qanym qainap keledi. Qazağymdy
jemqorlyq jailap alğan ieken... «İertegiler ielinde ömir sürip kelemiz!
—dedi
Jelaiaq,—özimizdiñ
Tolağai-Tolikter,
költauysar,
jeztyrnaqtar, toğyz toñqyldaq, bir şiñkildekterge meili, orystyñ
«Bessmertnyi Kaşeileri» de qazaq jerin soryp...»
Bir kezde aldymyzdan bir top qazirgi zamannyñ Aldarköseleri
şyqty. Ministr Aldarköse, äkim Aldarköse, politsei Aldarköse...
«Patşağa bizdi jamandauğa bara jatyrmysyz? Odan da biz sizge än
şyrqap bereiik!»—deidi.
«Biz Aldarmyz, Aldarmyz,
Şaitandy da aldarmyz,
Saitandy da aldarmyz!
Saqaldy «optom» taldarmyz...
Biz kösemiz, kösemiz,
Ministr bop ösemiz... a-iei, o-oei, aa-a-ai...
Astanağa jeteiin dep qaldyq. Jelaiaqtyñ jelke tūsynda ğalamtor bar
ieken, sony qarap otyrsam, bizdiñ patşağa bara jatqanymyzdy
Avstriiädağy saqqūlaq qaşqynymyz bilip qoiyp, «Qazaqqa sausaq ne
üşin berilgen? Bir-biriniñ qūiryqtarynan şūqu üşin!» degen
taqyrypta maqala jazyp ülgeripti. Jat jūrtta jürip, özimizdi özimiz
özekke tebemiz iendi... Astanağa jete bergenimizde...
İiä, jete bergenimizde, Jelaiaq iekeumiz toñqalañ asa qūlap tüstik.
Anadai jerde Mystan kempir tūr ieken, iekinşi tisin jūlaiyn dep. Sol
äjemiz bizge qarai tisin laqtyrğan... Ar jağynda Jeztyrnaq äpşemiz
tūr, mini iubka kiıp alyp... Qoi, osy jerden iertegimdi aiaqtaiyn,
mynalar patşağa meniñ zarymdy jetkize qoimas! Qarnym aşyp, älim
qūryp, közim qarauytyp bara jatsa da: «İertegiler ieli jasasyn! Ura-aa!—dedim ölimşi dauyspen,—myrzalar, qūdai üşin meni bir toiğyzyp
jiberiñizderşi, därethanada rahattanyp bir küşeneiin dep iedim....»
LÖLA-LAİ...
Ömirde jūmsa-aq jaqsy ğoi, ne närse bolsa da... Qaqiyp qalğan köñil,
«qaqiyp» qalğan ömir... Qūrysynşy. Ol myqty şeneunik. Jürgende
bar ğoi, közderi aqiyp, özi qaqiyp jüredi... Aiyna bir-aq ret küledi.
Onda da, saunağa barğanda, tolyp ketken denesin ainadan körgende...
Ol basqaratyn komitette ülken is-şara ötip, jiyn bastalmas
būryn änūran
oryndalyp jatty. Jūrt japa-tarmağai oryndarynan tūryp, oñ
qoldaryn jürek tūsyna qoiyp jatty. Qūdai qos qoldap ūrdy ma, jojoq, ol Qūdaidy ūratyn adam, ornynan tūrğanymen, qaqiyp qaldy...
Onyñ būl tūrysyn «bir şpion» ministrge jetkizip qoiypty. Kelesi
küni közin uqalap otyrğanda, ministr şaqyrdy. Ol jaqqa qaqiyp iemes,
tal şybyqtai iilip bardy.
—Siz än ūran bastalğanda, qolyñyzdy nege jürek tūsyñyzğa
qoimaisyz?—dep sūrady ministr.
—Keşiriñiz, mende jürek joq...
—Jürek joğy qalai?
—Bilmeimin…
—Jüregiñiz ūşyp kete salatyndai, şymşyq pa ne?
-Ala qarğa…
—Jarqanat bolmağanyna şükir…İiä, jüregiñiz nege «ūşyp" ketip jür?
—Siz qaşan qyzmetimnen qysqartyp tastaidy ieken dep, qorqa-qorqa
jüregim ūşyp ketken...
—Sizdi jūrt «Jarty qūdai» dep jür. Ras pa?
—Ras…
Nege?
—«Polnyi» qūdai öziñiz tūrğanda, mağan «polovina» qūdai da jetedi…
—Doğaryñyz! Jūrt sizdi «bütin qūdai» bolady dep jür!
—Ötirik, olar ösektiñ «salatyn» jep jür...
—Qalai bolğanda da, än ūranymyzdy, rämizderimizdi qasterleuimiz
kerek. Siz özi än ūrannyñ mätinin bilesiz be?
—Bilemin.
—Aityñyzşy.
—Yñğaisyz iemes pe?
Ministr onyñ janyna kelip, synai qarady.
—Qūdai biledi, fonogrammağa ietiñiz üirenip, änūrannyñ mätinin de
bilmeitin şyğarsyz?
Ol ministrge iılip, bel omyrtqasy üzilip kete jazdady. Işinen:
«Öziñiz de qatyryp biletin şyğarsyz!» —dep qoidy.
—O ne degeniñiz, qalasañyz aitaiyn... Biraq…
—Nemene biraq?
—Men… Men muzykasynsyz aita almauşy iedim…
—Sizge nemene, duhovyi orkestr şaqyruym kerek pe iedi?
—Joğa… Sonda da…
Ministr stolynyñ astyndağy tüimeni basyp qalyp iedi, işke
hatşy qyz kirdi.
—Şaqyrdyñyz ba?—dep sūrady hatşy qyz.
—Şaqyrmasa, kelmeitin be iediñiz?Kömekşimdi şaqyryñyz?
Keşikpei, jap-jas kömekşi jigit kirdi kabinetke. Ministr salğan
jerden:
—Siz ne tartasyz?—dep sūrady.
—Temeki…—dep qaldy ol.
—Joq, ne tartasyz deimin?
—Tağy da temeki…
—Temekide basyñyz qalsyn! Muzykalyq aspaptarda oinaisyz ba?
—Gitaranyñ syrtynan sipalap, oinaimyn…
—Ministrlikte dombyra bar ma?
—Joq.
—Gitara şe?
—Tabamyz…
—Keşiriñiz,—dedi «jarty qūdai»,—būl jigit gitarağa äure bolmaiaq, auyzben yñyldap mözika şyğarsa, ilese beremin…
—Jaraidy, söitiñiz,—dedi ministr.
«Jarty qūdai» tamağyn qolymen uqalap tūryp aldy. Kerilip
sozyldy. İeki qolyn alğa sozyp, tizesin bügip, otyryp, tūrdy.
Ministrdiñ közderi alaqandai, komitet törağasy balaqandai körinip
ketti.
—Siz ne istep jatyrsyz?
—Än aituğa jattyğyp...
—Siz meniñ kabinetimde sportpen ainalysyp jatyrsyz ğoi?!
—Bastaiyn ba?
—Bastañyz!
Ol tamağyn kenep alyp, közderin tars jūmdy...
—Nege közderiñizdi jūmyp aldyñyz?—dep sūrady auzy aşylyp
ketken ministr.
—Men ömirge köz jūma qaraityn adammyn... Al bastaiyn... Him...
Ol ieki qolyn jürek tūsyna qoiyp, jatqanda, ministrdiñ kömekşisi
auzyn auağa toltyryp alypm «yñğors-qors, yñğors-qors…»dep jatty.
Ministr jalt qarap:
—Būl nemene päle?—dep sūrady.
—Akkord qoi.
—Bireu yñqyldap jatqandai iestiledi ieken.. Bastai beriñiz!
«Jarty qūdai» tamağyn kenep alyp, ändete ketti:
Altyn kün aspany,
Altyn dän dalasy...
Löla-löla-lai,
Lölalai, lölasy!
Lölalai. Lölalai,
Lölalai, löla-lai,
Löla-lai, lö-lölai,
Lölalai, lölasy!
Ministrdiñ közderi jypylyqtap ketti... Ne degen masqara! Şeteldik
şpiondar bilip qoimasyn deñiz! Osyny oilağan ministr
«Lölalaidyñ» janyna jetip kelip, onyñ betine betin taqap:
—Toqtatyñyz!—dedi. Anau juyq arada toqtai qūiar ma, şabyty kelip,
közderin tars jūmyp alğan:
Meniñ ielim, meniñ ielim,
Seniñ ieliñ, onyñ ieli...
Olardyñ ieli, bäriniñ de ieli,
Qytaidyñ da ieli,
Qazaqstanym!

Löla-lai, lölalai,
Löla-lai, lölalai...
Lö-lö-lö... lö...
—Sizge ne boldy? Auyryp tūrsyz ba? Şizofreniiä iemessiz be?—dep
qaldy ministr. Sosyn kömekşisine qarap:
—Sizdiñ «yñğorsqorsyñyz» qaşan bitedi? Boldy, jeter, jeter iendi…dedi.
Kömekşiniñ közderi jypylyqtap:
—Keşiriñiz, auzym qyzyp ketipti…—dep tömen qarady. «Jarty
qūdai» da jūmsa-aq dauyspen:
—Änūran oryndalğanda oñ qolyñyzdy jüregiñizge qoimaisyz ba?—
dep til qatty da, ary qarai şyñğyra jöneldi:
Löla-lai, löla lai.
Jerge dän şyqty ğoi,
Qonaevty ūmytqan,
Qazağym myqty ğoi!
Löla-lai, lö-lö...
Ol «än şyrqap» tūryp, bir közin syğyraityp qarasa, ministr de ieki
qolyn jürek tūsyna qoiyp, ol da «lölalailap» tūr ieken. «İe—ie,
şamañyz belgili boldy, şpiondar bilip qoimasyn...» —dep oilady ol
işinen. Sosyn änniñ qaiyrmasyn barynşa köteriñki dauyspen:
Meniñ ielim, meniñ ielim,
Sektalar ieli, iegova ieli,
Kazaktar ieli, İvandardyñ ieli,
Alqaştardyñ ieli,
Qazaqstanym!—dep baryp toqtady.
Bir közin syğyraityp qarasa, ministrdiñ orynbasarlary da, tipti,
qazaqşa şüldirlep jürgen hatşy qyzdar da «lö-la-laiğa» qosylyp
ketipti. Qairan, «lölalailar»...
İeVROKRESLO
Oibo-oi... İesime tüsse, iet jegendei iemes, iesek minip kele jatyp,
toñqalañ asa qūlağandai bolamyn... Bir küni keşke mäşinemdi garajğa
kirgizip jatqanymda, tört jigit mūrnyma birdeñeni iısketti de,
ireleñdegen meni «Djipterine» artyp jatqany irtik-irtik iesimde,
arğy jağy jym-jyrt...
Közimdi qisaityp aşsam, aidalada, qalyñ qar üstinde jatyrmyn.
Tört jigit töbemnen töñkerile tönip tūr ieken. Qoldarynda bir-birden
tapanşa... «İe-ie, būlar bandylar boldy ğoi! Qalalyq salyq komiteti
bastyğynyñ orynbasary būlarğa nege kerek boldy ieken?
Bandylardan salyq almauşy iedik...» dep oilap ülgerdim.
—Ornyñyzdan tūryñyz, mansapqūmar, kresloqūmar myrza...—dep
ötindi qara közildirikti jigit ağasy tym sypaiy söilep.
—Sender kimsiñder? Qai jerdemin?—dedim men motory mai jeitin
maşinadai dirildep.
—Betpaqdaladasyz.
—Ne kerek senderge?
—İevrokreslony synaqtan ötkizeiik dep iedik,—dedi ieñgezerdei biri
sağyz şainap.
—Politsiiä! Omo-on!—dep aiqailadym.
—Betpaqdalada qañğyp jürgen qandai politsiiä? Odan da, kresloğa
otyryñyzşy,—dep öte sypaiy, syzyla söiledi tağy biri. Jan –
jağyma jalaqtap, ieki közim alaqtap, ainalany közimmen şolyp öttim
de, tūra qaştym. Köz aldyma kabinetim, jūmsa-aq, «kojannyi»
kreslom, «Kofe işesiz be?» dep syzylyp tūrğan hatşy qyz ielestep,
ieñirep jyladym. Botadai bozdap, jo-joq, aiqailap jylap kelemin!
Qyzmetimniñ rahatyn körmesten, qaidağy bir banditterdiñ qolynan
ölip ketetin boldym-au! «Byrq» ietkize siñbirip qoiyp, sūñqyldai
jylaimyn... Art jağyma qarauğa qorqamyn... Atyp tastaityn şyğar?
Äne, qazir atady... Mine, qazir atady... Hoş bol, meniñ maimyl
bastyğym! Seniñ ornyña qonjiiätyn künim qarañ qaldy! Seni öltiruge
tapsyrys berip iedim, iendi özim öleiin dep jatyrmyn! Men bilsem,
osynyñ bäri seniñ äreketiñ!
Olar meni tiridei ūstap aldy. Ūrğan joq. Keşirim sūrap, biri
moinymdağy galstugymmen mūrnymdy sürtip, biri üstimdi qaqqyştap,
aidalada tūrğan kresloğa otyrğyzdy.
—Būl ne?—dep sūradym şirene tüsip. Qanşa degenmen kreslonyñ aty
kreslo, kädimgidei ruh beredi ieken.
—İevrokreslo,—dedi qara közildirikti jigit.
—Bolsa qaiteiin?
—Aidalada kreslo üstinde otyrğan qandai ieken?
—Jyndy adam siiäqty ...
Ol qolyndağy distantsiiälyq basqaru pultindegi bir tüimeni basyp
qalyp iedi, ievrokreslosy qūrğyr dirildei jöneldi! Tisterim saqyldap,
auzym aşylyp jabylyp, işim solq-solq ietip, ietpetimnen qūladym.
Sol qūlağan küii ieñbektei qaşyp bara jatyr iedim, aldyma bireui
taltaiyp tūra qaldy.
—Qaida?—dep sūrady sosyn.
—Bastyq şaqyryp jatyr...
—Ony tapsyryspen öltirmek bolyp iediñiz ğoi?
—Kim aitty? Mansap üşin kisi öltiruden taiynbaityn adam dep
oilauğa uialmaisyñ ba?
—Otyryñyz...
—Qaida?
—İevrokresloğa.
İevrokresloğa otyrğanym sol, ornymnan atyp tūrdym!
—Oibai!
—Nemene oibai?
—Qūiryğyma birdeñe kirip ketti!
Oryndyqqa qarasam, üşkir- üşkir jiñişke temirler şyğyp tūr ieken.
—Otyryñyz,—dep būiyrdy anau.
—Rahmet, osylai tūrğan jaqsy...
Olar meni küştep otyrğyzdy. Bir kezde ievrokreslosy qūrğyrdyñ
asty qyzyp kep bersin! Qūiryğym qainap ketkendei boldy. Äreñ
şydap otyrmyn.
—Qalai?—dep sūrady betinde tyrtyğy bar biri.
—J-jaqsy, janym kirip otyrmyn...
—Tūryñyz...
Tūra bergenim sol, kreslonyñ arqa süiener tūsynan birdeñe
soraiyp şyqty da, artymnan bir tepti. İesim auyp, qūlap qaldym.
Analar tyrqyldap külip jatyr.
—Jigitter, meni jiberiñder... İerteñ jinalys... Käsipker tuystaryñ,
dostaryñnyñ zañsyz äreketteri bolsa da, teksertkizbeimin, qanşa
aqşa berse de, almaimyn...
—İevrokreslo made in şina!—dep küldi biri,—biraq Japoniiäda
jasalğan, Qytaida qūrastyrylğan. Qalai, ūnady ma?
—Keremet ieken!
Sol ieken, olar meni tağy da ievrokresloğa otyrğyzdy. Bir kezde ieki
jağynan prujina qoldar şyğa keldi de, biri şapalaqpen salyp qaldy.
—Nege ūrasyz?—dep qaldym baiqamai. Radio dauys şyqty:
—Sende patriottyq sezimniñ joqtyğy üşin!
—Men patriotpyn! İelimniñ prezidenti Nazarbaevty jaqsy köremin!
Tağy da şapalaq sart iete qaldy...
—Prezidentti jaqsy körseñ, käsipkerlerdi aptasyna alty ret nege
teksere beresiñ?
Tağy da şapalaq sart iete qaldy...
—Sen paraqorsyñ! Aqşanyñ, kreslonyñ qūlysyñ!
—Qalai, ūnady ma?—dep sūrady sağyz şainap tūrğany.
—Ūnamasa da ūnady...
—Onda sizge satamyz.
—A-almaimyn...
—Onda syrazym atamyz...
—Keşiriñizder, satyp alamyn! Qanşa?
—Nemene qanşa?
—Bağasy...
—Bir million dollar!
İeseñgirep ietpetimnen tüstim. İesimdi jisam, garajymnyñ işinde
iekenmin. İevrokreslonyñ üstinde otyrmyn... Syrğyp tüstim de,
aiağymdy ieppen basyp, tūra qaştym! Kreslo körsem, allergiiäm
ūstaidy...
KÖJE IŞIP KETIÑIZ...
İtim yryldap, özim pyryldap ūiyqtap jatqanymda, äielim Äigerim
tabanymnan qytyqtap ūiatty... «Jaña jylyñmen, Siñirbai! Nauryz
merekemiz qūtty bolsyn! Auyl, audan äkimderi üilerdi aralap, nauryz
köje işedi ieken, tūrsañşy!»
Ornymnan ireleñdep tūryp, iır-iır büiirimdi tyr-tyr qasyp
qoidym. Terezeden dalağa közimdi «laqtyryp» jibersem, äielim üş
aiaqty temir oşaqqa qazan qoiyp, nauryz köje pisirip jatyr ieken...
Silekeiim qydyryp kelse de, jūtynğan joqpyn, auyldyñ jağdaiyn
bilesiz be, bilmeisiz be, syldyr su işip, şandyr şainap jürgen
jaiymyz bar, japyraqtan qainatqan şaiymyz bar, tabağymyzdyñ
tübinde jyltyrap jatqan maiymyz bar, ükimet auylğa qarjy bölse,
toltyryp alatyn ūrtymyz bar, jürek talyp bara jatsa, sora qūiatyn
qūrtymyz bar...
—Nauryz köjede jeti türli närse boluy kerek,—dep mūñaidy äielim.
Sosyn kürsindi. Kürsinip iedi, itim de basyn salbyratyp, kürsingendei,
«sender beretin tamaq ta joq», —dep, jağdaiymyzdy tüsingendei
dybys şyğardy.
—Qazanda ne bar?—dep sūradym men.
—Su.
—Su sanalmaidy ä?
—Sanalmaidy...
—Suğa su qossañ... Bir...
—Jeti ret su qosyp qoiğanmyn...
—İekeumizdiñ pensiiämyz qaida ketti özi?
—Ükimet bes teñge qosqan pensiiäñ qalada oqyp jatqan balañnyñ
oquyna da jetpedi...
—Osy Amerikadağy zeinetkerler alatyn pensiiäsyn qaltağa basyp,
kurorttarğa ketedi ieken... Qandai köp deseñşi! Bizdiki jalauğa
jetpeidi...
—Nauryz köje pisirip jatyrmyn. Ne qosaiyn?—dep qiyldy äielim.
—-Bir tamşy köz jasyñdy qos.
—Qazanğa su qūiyp jatqanymda, köñilim bosap, bir tamşy jasymdy
qosyp qoiğanmyn...
—Bärimiz jer basyp jürmiz. Şirengen bailar da, şeneunikter de. Jer
—qasietti ūğym, iendeşe, bir uys topyraq sal.
Äielim qainap jatqan suğa bir uys topyraq saldy...
—Tağy ne qosaiyn?
—Japyraq qos, isi jaqsy bolady.
—Al, qostym. İekeu boldy.
—Myna bilezigiñdi qos. Nauryz köjemiz qazaqylanyp, äşekeilene
tüsedi...
—Seniñ kebisiñdi turap jibereiin de?
—Joq. Rezeñkeniñ isi jaman bolady. Dämi joq...
Bir kezde aldynda auyl äkimi, soñynda özge nökerleri bar audan äkimi
Qarjybai Jepqoiğanov kirip kele jatyr aulamyzğa! Qūraq ūşyp
qarsy aldym.
—Merekeleriñizben! Nauryz qūtty bolsyn!—dedi audan äkimi.
—Aq mol bolsyn!—dedi auyl äkimi.
—Siyrymyz qysta şöp bolmai, auyr nauqastan qaitys bolyp
ketken... aq mol bolmai tūr,—dep miñgirledim men...
—Aqsaqalğa jaiylym
Jepqoiğanov.

jer

berip

pe

iediñder?—dep

sūrady

—Bergenbiz...
—İiä, bergen. Özenniñ astyndağy jerdi paidalana almai jatyrmyn...
—Şal, nauryz köjege ne qosaiyn?—dep kemseñdedi kempirim.
—Auyl äkiminiñ mailanyp ketken bir jambasyn kesip qos, audan
äkiminiñ auyl tūrmysyn köre almaityn közderin oiyp, maidalap
tura... Orynbasarynyñ ieseppen iestitin qūlaqtaryn qos. Audandyq
mäslihat hatşysynyñ qalyñ betinen kişkentai kesip ala ğoi...
—İendi bireu ğana qaldy... Jeti närse bolu kerek qoi,—degen kempirim
pyşağyn qairai jöneldi.
—Käsipkerlikten kelgen, beretin jerine beretinin bergen, iendi sol
bergenin jinap jürgen, halyqty sülikşe soryp, qinap jürgen
keuekbas audan äkiminiñ basyn as! İertegi keiipkerlerindei iesemizdi
jibermeiik! –dedim men.
Bir qarasam, audan äkimi de, auyl äkimi de bezip qaşyp barady ieken.
—Äi, äi, oinap aitamyn, köktemniñ köterem köjesinen işip ketiñizder!
—dep aiqailasam da, arttaryna qarar iemes... «Bar, şaqyryp kel, nan
auyz tisin!» desem de, kempirim qityğyp, barar iemes... Aitpaqşy,
Nauryz merekeleriñizben, jamağat! Bizdiñ üiden köje işip ketiñizder!
TÜRMEDEGI TOİĞA ŞAQYRAMYN!
Köşede yşqyrymdy köterip qoiyp, ysqyryp kele jatyr iedim,
synyptasym Dalabai kezdesip qalyp, tañdaiy taqyldap, ieki közi
jerge tüsip kete jazdady.
—Sujūqpas, neğyp jürsiñ?—dep sūrady ol.
—Neğyby nesi? Qydyryp jürmin...
—Öi, sen türmede iemes pe iediñ?
—İiä.
—İiä bolsa, myna jürisiñ ne?
—Taza aua jūtyp...
—Sen adam öltirgen qauipti qylmysker iediñ ğoi...
—Qazir qauipsiz qylmyskermin...
—Aitpaqşy, seni «baran» boldy dep iestidim?
—Baran iemes, baron boldym, baron! İesirtki biznesiniñ qojaiynymyz!
—Sen özi türmeden baiqamai qaşyp ketken joqsyñ ba?
—Qaşqany nesi?
mañğazdanyp.

Türme—öz

üiim,

öleñ

tösegim...—dedim

men

—Betiñdegi tyrtyqtaryñ qūtty bolsyn!
—Bette beseu, arqamda altau, jelkemde jeteu, tizemde törteu.
—Oibai!
—Nemene oibai?
—İendi baiqappyn, myna arqaña qadalğan pyşaqty...
—Biznes äleminde qylmys qatar jüredi, bauyrym. Lauazymdy
qyzmette otyrğan naşaqor men narkobaronnyñ kislorodyn jauyp
tastap iedim, adam jūmsap, arqama pyşaq saldyrdy.
—Baiqausyzda ğoi?
—İiä. «Na pamiat» dep därigerlerge aldyrğan joqpyn.
—Sūqqannnan keiin suyryp almaidy ma? Äp-ädemi pyşağyn ūmytyp...
—Suyrsa, aua ketip, ölemin.
—Oibai suyrma, kiımiñdi ilip qūiarsyñ jüdä bolmağanda...
—Aqylyña rahmet.
—Qartaiğan äke-şeşeñe kömektesip tūratyn şyğarsyñ?—dep sūrady
ol.
—Ärine. Ötkende ğana bes kilo geroin jibergenmin. Stantsağa aparyp,
tiısti adamdarğa satady...
—Adam bolmaisyñ ba? Uiat qoi iendi myna tirligiñ...—dep kümiljidi ol.
—Men iemes, myna sen adam iemessiñ! Türiñe qaraşy? İerteñ öletin
siiäqtysyñ. Şalbaryñdy balaqtarynan kesip, şortik ietip kiıp
alypsyñ. Astyñda maşinañ da joq. Al, iesirtki biznesiniñ arqasynda
talai şeneunikterdiñ balalary bir million dollar tūratyn «İaguar»
maşinasyn minip jür... Al sen türmege tüskenime qūtty bolsyn aityp
ta kelmeisiñ. Synyptas deidi— au seni de...
—Öi, mañdaiyña kök siiämen ne dep jazyp tastağansyñ?...
—Tatuirovka ğoi. «Täuelsizdik» dep jazylğan.
—Saiasi tūtqynsyñ ba ne?
—Joğa, bir kezde osylai jazyp jağympazdansam, keşirimge şyğamyn
ba dep dalbasalağanmyn. İendi keregi joq...
—Qalai?
—Türme bastyğymen kelisip, türmeniñ ortasyna jekemenşik kazino
saldyryp jatyrmyn.
—Jağdaiyñ jaqsy ieken. Üilendiñ be?
—Prokurordyñ qyzyna üileneiin dep jatyrmyn. Qūdai qalasa, küzde
toiymyz ötedi. Kelseñşi, zek qyzdarmen tanysasyñ.
—Sujūqpas, mağan qaryz aqşa bere tūrşy...—dep qiyldy Dalabai.
—Bazar joq. Mä.
—Būl ne?
—Geroin ūntağy.
Ol jan-jağyna qarap alyp:
—Mūny qaitemin?—dep sūrady.
—Mentterge satasyñ...
Quanyp ketken ol betimnen süiip, köşede ketip bara jatqan bir
mentti toqtatty. İekeui kübir-kübir, jybyr-jybyr söilesip jatqan.
Bir kezde ment onyñ qolyn qaiyra bastady. Odan sytylyp şyqqan
synyptasym meniñ arqama kelip tyğyldy.
—Qane, satyp alady degeniñ? Adam iemes iekensiñ ğoi! «Aqşa ber desem,
statia beremin» dep tūr mynauyñ!—deidi qalşyldap.
—İeşteñe ietpeidi,—dedim men onyñ arqasynan qağyp,— türmedegi
toiymda asaba bolasyñ!
Synyptasymnyñ qolyna kisen salyndy. Baiğūs jylamsyrap, ratsiiä
arqyly şaqyrylğan mentterdiñ arasynda müsäpir bolyp barady...
Küşik dese... Aitpaqşy, bäriñizdi türmede ötetin toiyma şaqyramyn!
JİRİNOVSKİDIÑ JYNY KELDI!
Qūdai-au, küni keşe ğana küşene-küşene keñirdegi tesile jazdağan
«jyndy» Jirinovskii, iiä, iiä Resei dumasy törağasynyñ
orynbasary Vladimir Jyndovskii topan sudyñ üstinde ağyp
barady!
Mäskeude jerdiñ «qytyğy» kelip, qatty tüşkirip saluynyñ äserinen
Resei özenderi kemerinen asyp, jer betine jaiyla bastağan iedi...
Jirinovskii baiğūs böreneniñ üstinde şoqiyp otyr. Sonadaidan
ağyp kele jatqan birdeñeni közi şaldy. Jaqyndağanda baiqady,
kreslosymen ağyp kele jatqan Resei prezidenti Medvedov ieken.
—Dmi-Dmi... Dmitrii! Qūtqara gör meni!—dep aiqailady būl.
—Ataña nälet dese!—dep tistendi prezident.
—Öi, prezident degen balağattamaidy...
—İttiñ balasy dese! Neñ bar iedi, külip?
—Külemiz ğoi, iendi ürmeitin şyğarmyz?
—Sen külip te, ürip te jürsiñ!
—Ne istep qoidym sonşama?
—Japoniiä ieli jer silkinisinen, tsunamiden on myñdağan adamynan
aiyrylyp, qaiğy jūtyp otyrğanda, «oibai, sol kerek özderine!
Kuril araldaryn tüsteriñde köresiñder iendi! Öliñder, qyrylyñdar!»
dep teledidardan söilegeniñ ne?
—Söilese şe? Batys Qazaqstan Reseidiki dep te jürmin, onda tūrğan
ne bar?
—İestip qoidy...
—Kim?
—Qūdai. Söitip bizdiñ ielge topan su jiberip otyr, iesalañ!
Töbeden tikūşaq körinip, prezidentti arqanmen tartyp alyp ketti.
Jyndovskii ūmtylyp iedi, Medvedov tilin şyğaryp, mazaqtağan
boldy... İendi qaitti? Qarny da aşyp barady... Qairan Qazaqstanymai... Sonda tuyldym, sonda östim, bir üzim nan bere gör... Sonadaidan
stol ağyp keledi. Üstinde bireu otyr. Jäi otyrğan joq, buterbord jep
otyr. Jaqyndağanda baryp tanydy, Resei premer-ministri Putin
ieken...
—Dai hleb, kusok...—dep tamsandy būl. Börene tolqynmen ağyp, oğan
jaqyndady.
—Atauyñdy je...—dedi anau.
—Öi, senderge ne bolğan? Men ūly Resei müddesi üşin...
—Qūdai qylyğyñdy keşirmedi... Seniñ kesiriñnen kabinetimde
otyrğan küii ağyp kelemin!
—Keşiriñiz...
—Ne jyndy iemessiñ, ne sau iemessiñ!
—Biz qaida ağyp baramyz özi?
—Japoniiäğa!
—Ölä-ä...
—Bälä-ä...
Tik ūşaq körinip, Putindi de alyp ketti. Jyndovskidiñ jyny keldi.
Ağysy qatty tolqyn mūny tūnşyqtyra jazdady. Sol aqqan küii
Japoniiä jaqqa baryp toqtady. Aş. Äli joq. Äşeiinde äielinen basqa
ieşkimdi qūşaqtamaityn ol börenege jatqan boiy qūşaqtap alypty...
Jağağa kelip tirelipti börenesi. Jyrtityp, közin aşsa, Japoniiä
premer-ministri Naoto Kan qolyn sozyp tūr ieken... Mūnyñ bar
aitqany: «Bratan, dai sto gramm...»
OBAMA, O, OBAMA!
(Saiasi satira)
Şäi, şäi işseñ, köñiliñ jai... Sailauda jeñiske jetken İelbasymyz
Amerika prezidenti Barak Obama men Resei prezidenti Dmitrii
Anatoleviç Medvedovti kök şäi işip ketuge şaqyrdy.
Şynymdy aitsam, Nazarbaevtyñ küzetşisi bolyp jürip, Obamany tiridei
birinşi ret köruim. O, Obama, Obama! Qazaqtyñ qara tory jigitine ūqsaidy
ieken. Jüdä jaidary. Bireu tabanynan qytyqtap jatqandai, yrjalaqtap
küle beredi. Onyñ qasynda Medvedov būğynyñ sirağyn jūtyp qoiğandai,
būiyğy otyr.
—Yrjalaqtai bermei, tynyş otyryñyzşy!—dep qaldy Dmitrii
Anatoleviç Obamağa jaqtyrmai qarap.
—Pardon, ne bolyp qaldy?
—Nūrekeñdi qūttyqtamaimyz ba?
—A, iiä, Qazaqstan prezidenti Nūrsūltan Nazarbaev myrza, qūttyqtaimyn!
Keremet! Okei!—dep bas barmağyn şoşaitty Obama. «Obamany bir
köreiinşi, Obamany bir köreiinşi!» dep qoimağan soñ, «Attan» qoğamdyq
qozğalysynyñ lideri Amantai qajy osy dastarhanğa qatysyp otyrğan.
Şäiden bir ūrttai berip, Obamağa ala közimen bir atty da:
—Oñbağan bala iekensiñ!—dep qaldy. Nazarbaev yñğaisyzdanyp:
—Keşiriñiz, sizge tegin bata berip jatyr,—dep juyp-şaidy. Qazaqşany
şala-şarpy biletin Obama jymiyp, qymyzdan simirip saldy.
—Äi, Obama!—dep dauystady Amantai qajy tağy da,—sen
prezidenttikke sailanarda men qalai tilektes boldym deseñşi! Tünimen
ūiyqtai almai şyqtym ğoi! Bile bilseñ, sen meniñ arqamda prezident
bolyp otyrsyñ! Qūdai tilegimdi qabyl ietpegende, amerikañda arqañdy
tyr-tyr qasyp, nasybai atyp otyrar ma iediñ? Bir şäiğa şaqyrmadyñ ğoi!
Kofe, kokakola bermediñ ğoi! Adam iemes iekensiñ! Senderde sūrqiiä saiasat!
Nazarbaev ym qağyp iedi, men nökerlerime közimdi qystym. Küzetşiler
Amantai qajyny ornynan köterip bara jatty. Sonda da söilep bolar
iemes:
—Obama! Aq Üidiñ aralaspaityn jeri joq ieken! «Atom bombasyn
izdeimiz» dep İrakty «qūşaqtadyñdar». Auğanstandy pyşaqtadyñdar!
Ataña nälet Kaddafi öz halqyna özi oq atty. Osyny jeleuletip, Liviiäny
tūmsyqtan ūryp jatyrsyñdar! «Qoi» degenge qoimağan, «qoi» degenge zar
bolady...
—Ne dep jatyr? Birin tüsinsem, birin tüsinbedim?—dep sūrady Obama.
—Sizdi osynda keluiñizben qūttyqtap jatyr,—dedi Medvedov.
—Aşuly ğoi?
—Ol aşulanyp qūttyqtaidy. Stili sondai,—dedi Nazarbaev. İet jelinip,
qymyz işilip bolğan soñ, Obama balyq aulağysy keldi. Üşeui qarmaq
salyp, Kaspii teñizi jağalauynda otyr. Deputat jağympazdar su astynda
jüzuge arnalğan kiımderin kiıp, teñizge qūlady da, prezidentterdiñ
qarmaqtaryna balyqtardy ilip otyrdy.
—O-o, būl ne? dep tañyrqady,—Obama. Onyñ qarmağyna «balyq ilikken»,
biraq, balyqtyñ basyna kişigirim taqiiä kigizip, ony şandyp bailap
tastapty.
—Qazaqy taqiiä,—dedi ielbasymyz.
—Mafiiä çto li?—dep qaldy añ-tañ bolğan Medvedov te.
—Taqiiä. Tiubiteika...
—Qazaq qonağyna öte keñ peiildi. Balyqtarymyzğa deiin ūlttyq-dästürdi
saqtaidy...—dedim men. Küzetşi mūndai jerde tym-tyrys tūru kerek iedi,
şydamadym. Jağympazdar tym qyzyp ketse kerek, Medvedov qarmağyn
tartyp qalğanda, oğan qaqtalğan balyq ilikti. Medvedovtiñ közderi jerge
tüsip kete jazdady. İelbasyğa qarady. Qaşanda, jaidary jüzdi İelbasymyz
masattanyp:
—Dmitrii Anatoleviç, bizdiñ qazaqy balyqtar bir mezgil jağağa şyğyp,
künge qyzdyrynyp jatady. Mynau qatty qyzdyrynsa kerek, syra işkende
jaqsy,—dedi. Medvedov basyn şaiqap, balyqtan bir tistep, syrany
basyna töñkerdi. Şymkent syrasyn. Bizdiñ prezident te qarmağyn tartyp
qalğan. Balyq ornyna ielimizdiñ kök bairağy ilinip şyğa keldi...
—Qazaqstan Afrikada da Qazaqstan!—dep köteriñki dauystady prezident.
Jasa, Qazaqstan!
ŞÄİ IŞIP OTYR İeDIM…
Tün. Negr tün. Ainala qap-qarañğy. Biık ağaşqa örmelei şyqtym da,
qytai qorğanyndai biık dualğa sekirip tüstim, iesekke otyrğandai
jaiğasyp, jan-jağyma közderimdi qualap jiberdim.Sosyn, işke qarai
özimdi laqtyryp jiberip, doptai domalap, jerge top iete qalyp iedim,
arsalañdap, iesektei iti kesektei tilin şyğaryp, iiä, iti qūrğyr jügirip
keledi ieken. Aulada jaryq samaladai, tūra qaştym. Özi birtürli, jüz
jasağan şaldyñ äjim-äjim betindei berekeli poşymy bar it meni
basyp ozdy da, däl aldyma şoqiyp otyra ketti. Ürmeidi. Soğan
qarağanda, menen üreii ūşyp, tili bailanyp qaldy-au deimin… Keri
būrylyp, at şaptyrym aulasy bar üidi ainala qaştym. İt tağy da
meni basyp ozyp, aldyma şoqiyp otyra qaldy… Ne ürmeidi, ne
külmeidi… Qazir bas salsa, işek qarynymdy sylp-sylp jūtyp
jatatyny köz aldyma ielestep, «Qūdai-ai, baidyñ üiin tonauğa nege
keldim ieken?!» dep keri būryla qaştym. Sarai tūr, sonyñ iesigin
tartyp iedim, aşylmady, iesiktiñ astynda kişkentai tesik bar ieken,
sodan ötpek bolyp, basymdy sūğa qoidym. Sūqqanymdy qaiteiin,
basym keptelip, ne ary, ne beri öte almaitynymdy ūğa qoidym… İendi
jetip te qalğan şyğar? Qazir qūiryğymnyñ jartysyn jeidi…
Jüregim toqtap qala jazdady… Aldyma qarasam, iti qūrğyr şoqiyp
otyr… Tilin taza auağa şyğaryp! Söitsem, saraidyñ bergi beti
soğylypty da, arğy beti äli aşyq dala ieken!
–Keşiriñiz, bir
jylamsyrap.

toiyp

alaiyn

dep

kelip

iedim…—dedim

men

–Oqasy joq,–degendei boldy it. Dedi me, solai ielestep ketti me,
oibailai basymdy suyryp aldym da, tūra qaştym. Jügirgen boiy
iesigi aşyq tūrğan kottedjdiñ işine qoiyp ketip, iesigin jauyp aldym.
İesikti tūtqasynan tartyp tūryp, artyma qarasam, tura sondai iesektei
it şoqiyp otyr! Beti birtürli… Adam qorqady… Qai jaqtan kirip
ketti ieken? İesikti aşyp qalsam, alğaşqy körgen itim basyn şūlğydy.
Būtyn köterip, zär syndyrdy… İesikti tars jaba qoidym. Töbe şaşym
tikireiip ketti. Şortik kiıp şyqqan bolatynmyn, bir kezde,
baltyrym jyly-y-yp sala berdi. Köz qiyğymdy salsam, älgi it
baltyrymdy jalap jatyr! Tūra qaşyp, iekinşi qabatqa şyqtym. İt
artymnan qumady. Tentek itter me deimin. İekinşi qabattağy holy
keremet ieken. Jaryqty söndirmepti. Ortada su būrqaq, arqardyñ
müsini… Keremet iendi… Qoryqqanym basylaiyn dedi. Jūp-jūpsaq
qoñyr teriden jasalğan divanğa otyra bergenmin, divan degenim
qozğalyp ketti de, men ūşyp tūrdym. Söitsem, dä-äu ittiñ üstine otyra
ketippin! Terisi qoñyr, auzyn kere iesinegende, altyn tisteri jarq-jūrq
iete qaldy. Ürgen joq… Özimdi qairap, betimdi şapalaqtap jiberdim de,
tez iesimdi jidym. «Aşbek Jalañaşūly! İesiñdi ji! Sen ömiriñde
tūñğyş ret millionerdiñ üiine ūrlyqqa tüstiñ! Altyndaryn al da,
taiyp tūr!» Aiağymdy ieppen basyp, bir bölmege kirdim. Jaryqty
jağyp qalyp iedim, oibai! Bir it şoqiyp otyr! Jüregim zu iete qaldy!
Osymen, törtinşi it! Parodasy bölek itter äiteuir! Ūrğaşy bolsa
kerek, qūlaqtaryna altyn syrğa tağyp qoiypty! Keudesinde
brilliant monşaq… Müläiimsip kelip, aiağyma arqasyn üikeledi.
Tapjylmai tūrmyn. Közimdi tars jūmyp aldym. «Qūdai-ai, qaida tap
boldym özim?» Tūra qaştym. Qaşyp bara jatyp, ashanasyna kirip
ketippin… Toñazytqyşyn aşyp qalsam, oibo-oi, mūnda ne joq
deseñşi! Bäri bar ğoi, bäri bar! Dereu dastarhan jaiyp jiberip, terleptepşip, şäi işip otyrğanmyn. Birinşi qabattan äldekimderdiñ dausyn
iestigendei boldym. Ashanadan şyğyp, kelesi bir bölmege kirdim de,
olardyñ jatyn bölmesi bolsa kerek, jalpaq divannyñ astyna jata
kettim. Bir kezde ierli –zaiyptylar işke kirip, divan üstine qūlai
ketisti.
–Küzetşini quu kerek, qydyryp ketipti,–dedi äieli.
–Tört it tūrğanda, qandai ūry kelsin? Ūry kelse quanar iedim!—dedi
küieui.
–Nege?
–Abyroi ğoi!
–Şved iti on myñ dollar, ağylşyn parodasy segiz myñ dollar, öñşeñ
qymbat itterdi satyp alğanymyzdy tuystarymyz köre almaidy!
–Ündistannan satyp alğan itimizge qūda tüsken käsipker Yrylbaidy
bilesiñ ğoi. Bir kafede qūdaiy bergen bolamyz da, ol işip otyrğan
qymyzğa u qosyp berudi josparlau kerek.
–İiä, u berip öltireiik. Sol kisi mağan jaqpaidy.
–Mūnaidy jasyryn jalap, baiyp otyrğanymyzdy bilesiñ. Onyñ da
mūnai jalağysy keledi ieken! Şetelge jasyryn uran satqany azdai…
Myna sözdi iestigende, ieñirep jyladym. Tanymasam da, Yrylbaiğa
janym aşyp ketti.
–Syñsylap jylağan sen be?—der sūrady küieui.
–İiä. Şeşem marqūm iesime tüsip ketti…—dedi äieli. Menimen
qabattasyp jylağany qandai jaqsy boldy! Bir kezde küieui jatyp
alyp, temeki tarta bastady. Temekini sordy da, sausağyna qystyrğan
küii qolyn tömen salbyratty. Mūrnymdy qūrt jep bara jatqandai,
meniñ de temeki şekkim kelim ketti. Sausaqtar arasyndağy temekige
auzymdy tosyp, bir-ieki soryp ülgerdim. Bir kezde qymbat temekige
qatty qyzyğyp ketsem kerek, qojaiynnyñ qolyndağy temekisin iemes,
sausağyn soryp alyppyn. Bäse, tütin şyqpaidy… Qojaiyn atyp
tūrdy. Äieli şyñğyra qaşty.
–Äi, sen kimsiñ?–dep sūrady ol ieñkeiip.
–Keşiriñiz, praktikant ūry iedim…–dep aqtaldym men.
–Tanysqanyma quanyştymyn!—degen ol meni tösek astynan suyryp
alyp, betimnen süidi. Ūra jöneletin şyğar, nemese atyp tastaityn
boldy –au dep işimnen oilap tūrğanymda, qaşyp ketken äieline iertip
aparyp, meni tanystyrdy.
–Qatipaş, būl bizdiñ üige alğaş tüsken qūrmetti ūrymyz ieken. Basyna
aq qūiyp şyğaryp saluymyz kerek…
Meni üiine kirip ketken jylan dep oilady ma, äieli basyma bir kese
kefir quia saldy…
–Oi, dura, şutit ietkendi de priamoi tüsinesiñ. Qonaqqa tamaq äkel…
Ne kerek, mağan dastarhan jaiyp, qūrmet körsetti. Añ-tañ bolsam da,
tamaqqa tyñqiyp toiyp aldym. «Boldy, rahmet…» desem de, üş
qaitara tamaq jegizdi… Qarnyma ineniñ ūşyn säl tigizse, tyrs ietip
jarylardai toidym! Ömirimde birinşi ret… Qolyma on myñ dollar
ūstatyp, qojaiyn iesik aldyna deiin şyğaryp saldy.
–Bizdiñ üi osy, biz joqta ūrlyqqa kelip tūryñyz,–dep äieli de
jymidy. Jylağym kelip ketti. Ne degen meiirimdi jandar iedi! Qimai
qoştastym… Qimai ketip baramyn… Ne olar noqalai, ne men
noqalaimyn…
BETINE RŪHSATSYZ TÜKIRGENIÑIZ QALAİ?
(Saiasi satira)
Tütip jegisi, jūtyp, jalağysy keldi. Biraq jeuge de, jalauğa da
bolmaidy. Adamjegiş iemes. Ol Qazaqstannyñ Germaniiädağy ielşisi...
Aldynda aibaq-saibaq bolyp tūrğan attaşe Airanbai Köjebaevqa
aşqaraqtana qarady.
—Airanbai Köjebaeviç, abyroiymyzdy, Qazaqstannyñ abyroiyn
airandai töktiñiz!
—Keşiriñiz...
—Keşire almaimyn!—dep aşu degen aiğyrdy ierttep minip alğan ielşi
aiqailap berdi,—Ne degen taiaz adam iediñiz! Siz jūmys istegen bir jyl
işinde ne istemediñiz? Bir qarasam, nemis qyzdarymen birge sağyz
şainap tūrsyz! Saiasat sanañyzğa kirmeidi! İendi bir qarasam, köşede
taltañdap barasyz! Aiaqty jiyñqyrap jüruge bolady ğoi, jarqynym!
Qatty taltañdauğa bola ma? Şalqaiğan Kökirekoviçtiñ balasy
iekeniñizdi myna Germaniiä halqy bile me? Äkeñizdi qūrmetteimin, biraq
siz bir jyl işinde meni jyndyhanağa jatqyzudyñ säl aldynda
tūrsyz! Maşinany qūiyndatyp aidaidy iekensiz! Köşede buterbord
jep tūrğan semiz äieldi qağyp kete jazdağanyñyzda, ol baiğūs asyğys
jeimin dep sausaqtaryn da şainap tastapty! Sosyn bir nemis
azamatyn toqtatyp alyp: «ain, svain, drain, ieneñdi seniñ ūraiyn!»
dep mūryn astyndağy mūrtyn jūlypsyz... Ol qaşyp bara jatsa da,
artynan quyp jetip, «Siz Gitlerden aumaidy iekensiz!» dep
mazaqtağanyñyzdy qalai tüsinuge bolady?
—Şynynda ol Gitler kökemizden aumaidy ieken,—dep miñgirledi
attaşe.
—Gitlerge ūqsaidy ma, Şillerge, joq älde, Ezopqa ūqsaidy ma, onda
qandai şaruañyz bar? Memlekettik qyzmet etikasy degen bolady,
jarqynym,—degen ielşi İelşibek İelibaev tereze tūsyna keldi de, kenet
kilt būrylyp:
—Siz işimdik işip alyp, bir lauazymdy qyzmetkerdiñ betine rūqsatsyz
tükirgeniñiz qalai?—dep sūrady, biraq jauap kütpesten, bokaldağy
apelsin şyrynynan ūrttai salyp:—keşirim sūraudyñ ornyna
«jalğyzdyq Qūdaiğa ğana jarasqan!» dep iekinşi märte tükirgeniñizdi
qalai tüsinemiz?—degen degbirsiz oiyn qosyp qoidy.
—Men oñtüstik jaqqa tükirgenmin, soltüstik jaqtan jel tūrdy da,
tükirigimdi būryp äketip, sol kisiniñ betine jabystyra saldy...
—İeregiskendei, iekinşi märte tükirgeniñiz qalai?
—Sosyn soltüstik jaqqa qarai povtorno tükirgenmin, ol kisi oñtüstik
jaqqa şyğyp ketken ieken, batystan «taifun» tūryp... sosyn qūdai
ūryp...
—Saiasatta tükiruge bolmaitynyn iesiñizde ūstamağan iekensiz! Saiasatta
sabyrly bolyp, kelip qalğan tükirikti işiñizge qarai «tükire»
saluyñyz kerek iedi...
—Temeki şegip tūrsam, tükire beremin... Keşiriñiz...
İelşiniñ iesi şyğyp kete jazdady. İel ne deidi? İelbasy ne deidi?
Qazirdiñ özinde batys basylymdary jarysa jazyp jatyr...
—Mäsele tükirude iemes, mäsele qalai tükirude! Saiasatpen tükiru kerek
iedi! Rūhsat sūrap baryp tükiru kerek iedi! Nemis halqy kez-kelgen
närsege aldymen rūhsat sūrap alady. Bizdiñ qazekeñder siiäqty
kabinetke kirip alyp: «Kiruge rūhsat pa ieken?» dep tūrmaidy! Ğafu
ötinemin, siz osy qyzmetke kelerde memlekettik qyzmet etikasy
turaly test tapsyrdyñyz ğoi?
—İiä.
—On sūraqtyñ qūryğanda segizine jauap bergen bolarsyz? Qandai
sūraqtar kelip iedi?
—Aita bereiin be?
—Aityñyz...
—«Bülingennen büldirgi alma» degendi qalai tüsinuge bolady?
Qalauyn tapsa, qar jana ma, öşip qala ma? Tünde suğa tükirme degendi
qalai tüsinemiz? Äiel ieki qabat kezinde qandai tüster köredi? Bit pen
sirkeniñ aiyrmaşylyğy... Tauyq nege qyt-qyttaidy?
—Jaraidy, doğaryñyz! Sizge osyndai sūraqtar qoiyldy ma?
—İiä. «Sūraqtar jeñil bolsyn» dep pahan zvondağan soñ...
—Sizdi äldeqaşan qyzmetten quyp jiberuime bolar iedi. Jas qoi,
tüsiner, oilanar dedim. Äkeñizdi syiladym. Biraq siz küni keşe ğana
ielşiliktiñ balkonynda tūryp alyp, bar dausyñyzben: «Sağyndym,
äke, isiñdi!» dep aiqailağanyñyz qalai? Qūrmettim, öziñiz oilañyz,
äkeñiz iısin qalai jiberedi? Siz, Airanbai Köjebaeviç, jūrtpen
mädenietti amandasudyñ ornyna, «Guten tahty» ädeii būrmalap:
«Kökem tah, apam tah!» deitiniñiz qalai?
Siz şetelde jürsiz,
qymbattym, sizge qarap, qazaq ielin bağalaidy...
Ol sözin aiaqtap ülgergen joq, uialy telefony şyryldap qūia berdi.
Attaşeniñ äkesi, öziniñ dosymen söilesip jatty. Söilesip boldy da,
şarşağan keiipte bylğary kresloğa otyra ketti.
—Pahan ne deidi?—dep sūrady attaşe.
—Ne deuşi iedi? Asa qūrmetpen «svoloçym meniñ!» dep iemirenip otyr!
İelge qaitsyn, «svoloçymdy sağyndym» dep otyr, —degen ielşi
attaşeniñ betine bir tükirdi.
—Mū-mūnyñyz qalai?—dep sūrady anau.
—Äkeñizdiñ atynan tükiruge resmi rūhsat aldym... qaitalaiyn ba?—
degende, Airanbai Köjebaeviç ielşilikten qaşa jöneldi...
Qaşqanynyñ özi qyzyq, taltañdai bezip barady...
KEŞIRIÑIZ, TANYMAİ QALDYM...
Özimmen-özim, közimmen-közim, sözimmen-sözim bolyp, köşede kürsinip
kele jatqanmyn. Bireu jyn quğandai, tap bir äieli tört balany
“optom” tuğandai, jügirip keldi de, arqama jūdyryğymen qoiyp
qaldy. Janaryma jas kelip, jylai salatyndai jas bala iemespin.
İeñserile būrylyp, ierkek minez tanyta jalt qaradym.
– Oi... — dedi anau.
– Nemene, “oi?”
– Keşiriñiz, tanymai qaldym... Men sizdi oblys äkimi ieken dep qaldym...
– İei, iesektiñ qodyğy, oblys äkimi osylai köşede, jalğyz özi
jyndanyp kele jata ma, ne?
– Oblys äkiminen aumaidy iekensiz...
– Oblys äkiminiñ arqasynan ūratyn siz kimsiz özi?
– Jynym kelip... Keşiriñizşi... “Oblysta sybailas jemqorlyq joq”
dep iesep beripti, bäri ötirik! Soğan jynym kelip...
– Jynyñyz taksimen kelse, ūşaqpen qaityp ketsin, men oblys äkimi
iemespin!— dep aşulandym da, qaltamdy qaradym. Qūdaiym-au,
qaltamda ne bäri jiyrma tiyn ğana qalypty! Soğan piste satyp alyp,
bir-birlep şağyp kele jatqanmyn. Bireu artymnan qalmai söilep
keledi..
– Asa qūrmetti premer-ministr myrza, toqtañyzşy... Tyñdañyzşy
meni... Bizdiñ deputattar nege töbelespeidi? Mäselen, Ukraina
deputattary töbelesedi. Resei dumasynyñ deputattary töbelesedi.
Küni keşe Qyrğyz deputaty Qamşybek Täşiev deputat Baqadür
Süleimanovty qualap jürip... Toqtañyzşy, bir qarañyzşy mağan...
Premer-ministr myrza... Bizdiñ deputattar İelbasyğa, Sizge bas şūlği
beredi... Ainalañyzda jağympazdar... Bir-birimen töbelesse, şirai ma
degenim ğoi...
– Bäle degenim ğoi! — dep jalt qaradym.
– Oi...
– Nemene, oi?
– Keşiriñiz, premer-ministrden aumaidy iekensiz... Bir qyryñyzdan
tūrğanda...
– Äi, iesektiñ taiqary! Nemene, premer-ministr ierigip jür me?
Premer-ministr piste şaqpaidy ğoi...
– Keşiriñiz...
Myna jūrtqa ne bolğan özi? Qymbatşylyqtan bastary ainalyp,
közderiniñ aldy tūmandanyp ketken be? Jylarman bolyp
tūrğanymda, bir äiel keldi de, artymnan bir tepti. İetpetimnen qūlap
tüstim. Äielde uiat joq ieken. Jūrttyñ közinşe üstime atqa mingendei,
otyryp aldy.
– Sizge ne kerek özi? — dep miñgirledim ieñbektei jyljyp.
– Oñbağan! Qyzyñdai jas qyzdarmen saunada bolğanyñşa, ölip
ketpeisiñ be? Ajyrasamyn! Sendei käsipkerden, köşedegi qaiyrşy
artyq!
– Aiqailamañyzşy, ötinemin...Siz... mağan bir qarañyzşy...
– ölä... — dedi ol meniñ betime üñilip.
– Nemene, “ölä?”
– Artyñyzdan qarağanda, meniñ küieuimnen aumaidy iekensiz...
Üsti-basymdy qaqqyştap, jūrt şataspas üşin, teatrdağy dosym
bergen saqaldy jabystyryp aldym. Bir kezde sonadaidan ieki politsiiä
inspektory tūra jügirdi. “Äne, Ben Laden! Ben Laden tūr! Terrorşy
Ben Laden!”
Tūra qaştym. Olar artymnan quyp kep berdi. Jeksūrynğa da,
jeksūryn iemeske de jan kerek, sän ortalyğyna qoiyp kettim. Qyzkelinşekter būianyp jatyr ieken. Bir bölmege kirdim de, şeşinip
jatqan qyzdy taldyryp qūlatyp, kiimin kiip, äzer qūtyldym.
İerteñine... İendi men jyndana bastadym. Köşede ketip bara jatqan bir
jigit ağasynyñ qūlağyna şertip jiberdim. Ol mağan būryldy.
– Oi... — dedim ötirik.
– Nemene, “oi?”
– Satqyn Rahat Älievten aumaidy iekensiz! Keşiriñiz...
Bir sap-sary, kök köz kisiniñ betine şapalaqpen salyp jiberip:
– Qaşqyn dese! Almaty qalasynyñ jerin satyp-satyp baiyp aldyñ
da, qaşyp kettiñ ä?—dedim.
– Siz ne dep tūrsyz özi? —dedi anau mäñgirip.
– Oi, keşiriñiz... Siz Almaty qalasynyñ qaşqyn äkimi Viktor
Hrapunovtan aumaidy iekensiz...
– Nemene, Hrapunov osylai peräşki jeuşi me iedi?
– Keşiriñiz...
Ol meniñ tūmsyğyma qoiyp qaldy. Şalqamnan tüstim. Qūdai-ai, ieşkim
kömektespedi. Ary-beri ağylğan adamdar. Tūrğyzbaidy biri... Şamasy,
meni qaiyrşyğa ūqsatyp jatyr. İeregisip men jatyrmyn. İeregiskende
bir jyl tūrmai qūiaiyn ba, osy-a?..
QABIRSTAN RESPUBLİKASYNANBYZ!
Qalğyp otyrğan hatşy qyz kenet iesikten ientelei kirgen skeletti
körgende, şaşynyñ arasynda şaitan jürgendei şyñğyryp saldy
da, basy sylq ietip talyp qaldy. Qarsy bölmeden äkimniñ kömekşisi
atyp şyğyp:
—Siz... siz kimsiz?—dep sūrady. Jüregi jyrtyla jazdady...
—Qabirstan Respublikasynanbyz!—degen skelet basymen onyñ
basyn soğyp qalğanda, anau
iesinen tanyp, şalqasynan tüsti.
Kabinetke syqyrlai kirip kelgende, äkimniñ de zäresi boztorğaidai
ūşty... Sasqanynan:
—Siz... siz qatty azyp ketipsiz... Syqyrlap, qu süiegiñiz qalypty...—
dedi jany aşyğan syñai tanytyp. Skelet oryndyqqa kelip otyrdy.
Qabyrğalarynyñ arasyna qystyra salğan sigaretin alyp, asyqpai
tūtatty. Tütini qabyrğalarynyñ, jaq süiekteriniñ arasynan şyğyp
jatty...
—Apai...
—Qandai apai?
—Keşiriñiz ajyrata almai tūrğanym...
—Sender neni ajyrata alasyñdar özi? İerkek skeletpin...
Kenet aq jaima jamylğan äiel kirip keldi.
—Biz Qabirstan respublikasynanbyz!—dedi äiel
būryn kirgen
skelettiñ qasyna otyryp jatyp,—keşiriñiz, men keşe ölgen äielmin.
Qazaqstanda aqşasy joq syrqattar «optom» ölip jatyr... qala
auruhanalarynda ajal kezeginde tūrğandar köp.
—Hoş ke-keldiñizder... Ş-şarualaryñyzdy aityñyzdar,—dedi äkim
aldyndağy grafinnen su işip jatyp. Közderi şyğyp barady.
—Men myna skelettiñ äielimin. Atym— Qatipaş. Sveji ölikpin.
Küieuimniñ ölgenine on jyl. Sizder, ölgenderge maza beresizder me
osy?
—Ne bolyp qaldy, äruaq apai?
—Jer betinen iestip jatyrmyz, osydan bir ai būryn qaitys bolğan
ataqty änşiniñ qabirin bir tiriler daulap jür deidi me? Ol jer
keleside öletin tuysyma tiesili deidi me...
—A... iiä. Sondai bir aryz tüsken...
—Tirilerge keñsaidan jer uçaskesi aldyn-ala berile me ne?—dep
qaldy skelet. Sosyn syqyrlai ornynan tūryp, äkimniñ iyğyna
süiekti qolyn saldy. Äkimniñ üstinen ter sel bolyp aqty.
—J-joq. Orynbasarym oñdyrmai jür...
—Ne, problema kerek pe senderge? Biz jaqqa ierterek köşip kelgileriñ
kele me?
—O, ne degeniñiz, —degen äkim iesin jiyp aldy,— skelet köke, koniak
işesiz be? Älde kofe?
—Nemene, meni alqaş ölik dep oilaisyz ba? Kofeñdi köziñniñ işine
qūi! Bizge şäi bolsa da jetedi...
Äkim stolynyñ büiirindegi tüimeni basty. Işke töbe şaştary
qaqiyp qalğan kömekşisi kirdi.
—Şaşyñyzğa ne bolğan?
—«Priçeskam» ğoi,—dei saldy kömekşisi qaltyrap.
—Men hatşy qyzdy şaqyrdym...
—Ol basyna şelek töñkerip alyp otyr.
—Kirsin...
Kömekşi jigit hatşy qyzdyñ qolynan süirep, äreñ kirgizdi. Sonda da,
basyndağy plastmassa şelekti alar iemes.
—Basyñyzdağy şelekti alyñyz,—dedi äkim.
—Qoiyñyzşy, qorqam...
—Qonaqtarğa şäi äkeliñiz...
Hatşy qyz ketisimen « sveji» ölik:
—Ökpemiz qysylyp, Keñsai ziraty künnen künge tarylyp barady.
Demek, halyq arasynda ölim-jitim köp.
Şeneunikter az öledi.
Jağdailary jaqsy,—dedi.
—O ne degeniñiz, qūdai qalasa ölemiz... Qaitys bolamyz...
—Sonda siz jerlengen qabirdi ierteñine bireu «meniñ jerim» dep daulap
jatsa şe? Ol ol ma, Keñsaidan qabir satyp, aqşa tabatyn sūmyrailar
da bar deidi,—dedi skelet aşulanyp. Tipti, ornynan tūryp ketti.
Aşulanğany sonşalyq, süiek basy jerge domalap tüsti. Işke
qaltyrai şäi äkele jatqan hatşy qyzdyñ aldyna qu bas domalai
barğanda, ana qyzdyñ tili bailanyp qaldy. Sosyn kabinetten tūra
qaşty.
—Qaida barasyz? Qonaqtardan uiat boldy-au!—degen äkim de
kabinetten qaşa jönelgen, qarsy kele jatqan tağy bir skeletke
soqtyğysyp qaldy.
—Keşiriñiz...
—Oqasy joq, äkim myrza. Men— Menmin ğoi. Bes jyl būryn meni
tapsyryspen atyp ketken. Ozyq oilarymdy aşyq aitqanym üşin...
—Kabinetke kire beriñiz, men qazir...—degen äkim zuyldai qaşyp,
ğimarattan şyğa bergen... İesik aldynda bir qora skeletter tūr ieken.
Şeruge şyqqan syñaily... Qoldarynda plakattar, ūrandar. «Jasasyn,
jaryq dünie!» «Biz de sizderdei bolğanbyz, sizder de bizdei
bolasyzdar!», «Mūnaily iel, mūñaimañdar!» «Qabirimizdiñ basyndağy
kök tastardy qiratpañdar!» degen jazulardy iştei oqyğan äkimniñ
közderi qarauytyp, qūlap bara jatty... Bir kezde bir közin syğyraita
aşyp: «Ölgim kelmeidi..» dedi. Qūdai saqtasyn, ölmei-aq qoisynşy...
İNTERNETTEGI "İTTER!"
Aqyn bolğym keledi. Biraq aqyn iemes, qatyn boldym...Säl dörekileu
kettim ğoi deimin... Özbekter "qatyn" dei beredi äielderin. Meniñ
atym— Pistegül, familiiäm— Staqanova. Sonda bir staqan piste
bolady da...
Aqyn bolğym keledi. Biraq jaza almaimyn. Sosyn Mūqağali
aqynnyñ bir öleñin köşirdim de, "Būl biz ğoi" atty ädebi saitqa salyp
jiberdim. Quanğanym-ai! "Öleñim" jariiälanypty! Mūqağali tiri
bolğanda, iekeumiz birge quanar iedik! Ol kezde internet bolğan joq
iemes pe? "Öleñimniñ" soñyndağy pikirlerdi oqyp, örip qoiğan şaşym
tarqatylyp ketti. Şetinen danyşpan! Şetinen aqyl aitqyş! Ärine,
tasada tūryp alyp, şetinen batyr! Şetinen bädik! Qatyn menen
jaman! Sol pätuäsiz pikirlerdi nazarlaryñyzğa ūsynaiyn:
Birinşi pikir: Pistegül! Öleñiñ öleñ iemes! Sen odan da bazarğa baryp,
piste sat! Poeziiälyq lep joq!
Sälemmen, Auf-auf.
İekinşi pikir: Ataña nälet-au, basyñdy asfaltqa myjyp tastau kerek
seniñ! Öleñ jazğanşa, küieuiñniñ qasynda tyr-tyr qasynyp
jatpaisyñ ba? Mynau ne? Öleñ be? Taqpaq pa? Besinşi synyptyñ
oquşysy jazğan şimai-şatpaq!
Köktöbet.
Üşinşi pikir: Köktöbet, men sağan qosylamyn. būl qatyndy atyp
tastau kerek. O, şeşeñ...
Alypsoq.
Törtinşi pikir: Ne bolyp ketti
syilamaisyñdar ma? Osylai döreki
baldary-au, şoşqa iekensiñder ğoi!

senderge? Äiel aqyndy
pikir jaza ma ieken? İttiñ
Auf-auf.

Besinşi pikir: Auf-auf, sen poeziiäny naşar biledi iekensiñ ğoi! Būl
öleñ keremet jazylypty! Ūiqastary ūiyp tūr!
Yr-r-r...
Altynşy pikir: Qai jeri keremet! Jazğan soñ, Maqataev siiäqty jazu
kerek qoi!...Onyñ är öleñi klassaika!
Küşkä-küşkä.
Jetinşi pikir: Sen naşar öleñ jazyp qartaiatyn boldyñ, Pistegül!
Ūiqastary qatty ūiqasyp ketken ieken.
İtbas.
Segizinşi pikir: Jigitter, temekileriñ bar ma?
Şylymbek.
Toğyzynşy pikir: Qandai adamsyñ? İnternet arqyly temeki
sūrağany nesi?
Nasybaiūly.
Mine, "danyşpandardyñ "pikirin" oqydyñyzdar, aityñyzdarşy,
köñilderiñizge neni alyp, neni toqydyñyzdar? Bireui Mūqağali öleñin
tanymady. Klassikti moiyndamai jatqandar, meni qalai
moiyndasyn!
Qūrmetpen: Pistegül
STAQANOVA.
SIZ ÄLI OTYRSYZ BA?
Sauaty - su, bilimi - bu, käsipkerliktiñ arqasynda, tanysymnyñ tamyryn
döp basqan Myjban iekeumiz äskerde birge bolğaly qūdai japalaqty da
jarylqaimyn dese, demde ğoi, künderdiñ küninde kündei kürkirep, minezi
jañbyrdai sirkirep, audan äkimi bolyp şyğa kelgende, şapalaq ūrğandar az
boldy.
İendi jalasa, jalp iete qalatyndai qorjyn tamda qaşanğy otyra bereiin,
“odnopalçanymnan” uçastkelik jer, nesie sūraiyn dep, bir küni audan
äkimine keldim.
Myjban bir qapşyq tsement jūtqandai qaqiyp otyr ieken, iilmeidi, bireu
auzyna şlanga tyğyp, ürip tastağandai, stolyn tirep tūr. Sausaqtary
byrtiğan, mağan “otyra ber” degendei işara ietti de, şyr ietken telefon
tūtqasyn köterip, ä degennen ūrysa jöneldi.
— Ne degen adamsyz! Men sizge üş künde bitiriñiz dep iedim ğoi! Üş kün
bosqa ketti me? Auyryp qaldym? Odan da ölip qalmaisyz ba? Jylap
ieñirep baratyn iedik qoi! Sizde ar-uiat joq ieken. Jylamañyz deimin,
köñilim bosap ketedi! İerteñ oblys äkimine aitamyn! Ainalaiyn-au, audan
şekarasyna “Hoş keliñizder!” dep jazudy tsementpen qūiyp, bir şelek
äkpen äktei saluğa da bir ai kerek pe? Keşe kördim, “Kele beriñizder, kete
beriñizder!” dep jazdyrypsyz! “Nemedlenno” būzdyryp tastañyz! Uiat!
Pozor! Men sizdi qyzmetiñizden alyp tastaimyn.
Myjekeñ telefon tūtqasyn qoiyp, mağan būryla bergen, tağy da bezildei
jöneldi.
— İä, tyñdap tūrmyn? Ne degen adamsyz? Men sizge üş künde bitiriñiz dep
iedim ğoi! Üş kün bosqa ketti me? Äkemniñ törtinşi äieli qaitys bolyp iedi
deisiz be? Nege birinşisi iemes, törtinşisi ölgen? Sizde ar-uiat joq ieken!
Jylamañyz deimin, nemene būl audanğa jylauyqtar jinalğan ba? Qazir
ğana Qiqymbaevpen söilestim, ol da jylaidy. İerteñ oblys äkimine ne
aitamyn? Ainalaiyn-au, Töle bi, Qazybek bi ieskertkişin mekteptiñ
alañyna dūrys ornatypsyzdar, al Äiteke bi qaida? Nemene? Toiğa ketken?
Sluşai, Äiteke bi tūğyrynyñ üsti bos, astyna “Äitekeñ toiğa ketip iedi”
dep altyndata jazyp qoiypsyzdar. Būl ne degen masqara? Ne? Jahandanu
jañalyğy deimisiz? Jañalyğyñyzben jalp ietkizip ūryp jyğu kerek sizdi!
Äi, sluşai, sosyn Töle bi men Qazybek bi ieskertkişterine qara közildirik
tağyp qoiğansyz ba? Babalarymyz jaña zamanğa jaña közqaraspen qarap
tūr degen oiyñyzdy iesekke aityñyz! Közildirikterin alyp tastasyn,
müsinşi Miğūlabaevqa habarlasyñyz! Osy sizder-aq şarşatyp bittiñizder!
Uiat, pozor! men sizdi qyzmetiñizden alyp tastaimyn.
Audan äkimi kelesi telefondy köterdi.
— Ne degen adamsyz? Men sizge üş künde bitiriñiz dep iedim ğoi. Üş kün
bosqa ketti me? Nemene? Işim ötip jür? Işiñiz neğyp irip tüsip qalmaidy?!
(Myjekeñ söilesip jatyp, bir paraq qağazğa birdeñelerdi süikei jazdy da,
mağan ysyrdy. Oqyp qarasam: “Siz äli otyr iekensiz ğoi, keşiriñiz
tanymadym?”-dep jazypty. Men paraqqa: “Tyjban degen
“odnopalçanyñyzbyn”. Sälemetsiz be?” dep jazyp, özine qarai ysyrdym).
Äi, sluşai, sizde ar-uiat joq ieken. Jylamañyz deimin. Jylaityn uaqytty
tapqan iekensiz. İerteñ oblys äkimine ne aitamyn? (Myjekeñ älgi paraqqa:
“Odnopalçanymbysyñ?” Tyjbanbysyñ? Jağdai qalai?”-dep jazyp
qoidy. “Oiylğan asfalt jolğa siyrlardyñ tezegin tögip, sylap
tastağandy kimnen kördiñiz? Nemen? Tezekke alebastr aralastyrdyq?
Albasty-au, meniñ aldymdağy äkim joldy jöndeuge berilgen qarjyny jep
ketse, men iendi nesin jeiin? Seniñ alebastryñdy jeimin be? Uiat, pozor!
Men sizdi qyzmetiñizden alyp tastaimyn!
Ol artynşa şyryldağan telefon tūtqasyn kötergende, sağatyna qarasa,
tüski üzilis bolypty.Ünemi özimmen alyp jüretin qorjynymnyñ işinen
termosqa qūiylğan şäidi piiälaiyma qūiyp, stol üstine bir taba nan,
konfet tastap, iendi jürek jalğaiyn dep jatqanymda “isker” äkim söilesip
jatyp, äkimniñ bir paraq qağazğa “Mağan da şäi qūiyp jiberşi”,-dep
jazylğan sälemin oqydym. “Atauyñdy iş!”-dep jaza jazdap, iekinşi
piiälağa şäi qūiyp berdim. Ol şäidi bir ūrttap qoiyp, äli söilesip otyr.
— Äleu, sluşai, ne degen adamsyz?! Men sizge üş künniñ işinde
şaqyryñyz dep iedim ğoi! Üş kün bosqa ketti me? Auyryp qaldym? İerteñ
auyra tūrsañyz bolmas pa iedi? Jylamañyz deimin, jaman yrym bastamai!
İerteñ oblys äkimine ne dep aitamyn iendi? Äkim bolyp kelgenime bir ai
ötti, äli üiiñizge şaqyrğan joqsyz! Sizde ar-uiat joq ieken! Ainalaiyn-au,
bir qoi soiyp, dastarhandy jainatyp, qaltama konvert salu da qiyn
bolyp pa? Men sizdi qyzmetiñizden alyp tastauğa mäjbür bolyp otyrmyn!
Ol telefon tūtqasyn qūia berip, mağan būryldy da: “Siz äli otyrsyz ba?”
dep sūrady. Äskerde birge bolğan dosymnyñ “siz” dep syzyla qalğany
birtürli ieken. Kelgen şaruamdy aitqym kelgen, ūmytyp qaldym. Osy men
äkimge ne üşin keldim ieken? Osy sätte telefon tağy da bezildei tüsti.
— Betsizder!-dedi audan äkimi qalşyldap. — Aramtamaqtar. Sender işipjegennen basqa ne bilesiñder özi?! (İendi ol tūtqany qūia salyp, ornynan
tūryp ketti de, qolyn sermei ūrsa jöneldi). — Ne degen masqara! Men
senderge de üş kün berdim ğoi! Üş kün bosqa ketkeni me? Oblys äkimine ne
aitamyn?! Pozor! Senderde ar-uiatan käşek te qalmapty! Bäriñdi
qyzmetteriñnen alyp tastaimyn. Söitip öz komandamdy şaqyramyn!
Myjekeñ sol söilegen qalpynda, kabinetinen şyğyp ketti. Şäi işip
oytrmyn. Bir kezde hatşy qyz kirdi de:
— Siz äli otyrsyz ba?-dep sūrady, — Äkim tüski üziliske ketti.
— Bilemin.
— Tañerteñnen tüske deiin ol kisi ieşkimmen söilesken joq.
— Qalai?
— Özi aitqan: “Būryn äkim bolyp körgen joqpyn, senderge qalai ūrsudy
da bilmeimin, täjiribeden öteiin”,-dep. Birinşi orynbasaryna tapsyrma
bergen, ol kisi telefon soğyp otyrady, äkim “ūrysqan” bolady. Tüsingen
şyğarsyz? Ne şaruamen kelgen iediñiz?
— Jai, änşeiin...-dedim men ydystarymdy qorjynyma salyp jatyp. —
Ūrys iestiin dep kelgen iedim. Keşiñiriñz, üiime telefon soğyp alsam?!
— Meiliñiz.
Men äkimniñ kabinetinde äielime ūrysa jöneldim.
— Äi, qatyn! Ne degen adamsyñ?! Men sağan üş künniñ işinde bitir dedim
ğoi! Üş kün bosqa ketti me?! Auyryp qaldym? Jer alğannan keiin auyrsañ
bolmas pa iedi?! Üidiñ bir qabyrğasy qūlap tüskenin bilesiñ. Sony üş
künniñ işinde sylap, kirpişpen qalap şyğuğa bolady ğoi. Pozor! Uiatsyz!
Men seni äieldik qyzmetten alyp tastaimyn!
ÄİELIMNIÑ ATY KIM?

Biz keide qazaq ieli iemes, özge ielderge mazaq iel siiäqtanyp
tūratyndaimyz. Öte, ūmytşaq ielmiz. «Bar jaqsylyq balalarğa!ñ deimiz
sosyn ūmytyp ketemiz. «Bar jaqsylyq analarğañ deimiz, söitip, qaulydan
quardaq jeimiz, artynan ūmytyp ketemiz. Ūmytşaqtar memleketinen
siiäqtymyz. Ükimet ütir, nüktege uäde beredi, soñynan sūrau belgisi qalyp,
ūmytyp ketedi. Anau da mynau da ūmytşaq. Qūdaiyn ūmytqandar
ūryqtanyp köbeiip keledi. Balalarymyz ana tilin tilgilep, ağylşynğa
auysty, keiin ağylşyn tilinde namaz oqityn şyğar! kazit-jurnal degendi
körmegeli qai zaman! Bizdiñ şalğaidağy auyldy aitamyn. Äielimniñ
kündiz-tüni köretin öz teledidary bar. Ol – sūryq qara siyrymyzdy ieni
būty. Tört kanaly da süt körsetedi. Soğan da şükir! Kitaphana joq kitap
ornyna nemerelerimizge «moralñ oqimyz. Biz üşin bäri bir. Bizge
qūdaidyñ da üni jetpeitindei. Prezident kim? Onyñ jarlyqtary qandai?
Bilmeimiz.
Bir küni «siñiri şyqqan kedeilerdiñ tizimin alamyz, kedeiliktiñ tamyry
qaida, sony izdep tabamyz!ñ degen ūranmen audan äkimi keldi. Janynda
auyl äkimi, Ūmytşaq Ūmytqanūly bar, «kedeisiñ beñ? – dep sūrady audan
äkimi.
–

İä.

–

Siñiri şyqqan kedeisiñ be?

–

İä, siñirim şodyraiyp ketken.

–

Üiiñde ne bar?

–

Tört qabyrğa.

–

Qorañda?

–

Siyr bolğan.

–

Qazir qaida?

–

Qasqyrlarğa soiyp berdik. Jep ketti.

–

Qasqyrlar qaida?

–

Biz jep qoidyq. Aştan öletin bolğan soñ.

–

Qasqyr ietinen mänti jasapty, – dedi auyl äkimi keñkildei külip.
–
Apau, Abaidan ieskertkişin qaidan äkeldiñder? – dep audan äkimi
yñyranyp.
–

Qaisy? Ol meniñ äkem ğoi jasy jüz iekige keldi.

–

Äkem, deidi? Assalaumağaleikum, aqsaqal!

–
Älikim assalam, qai balasyñ? – dep sūrady äkem. Qūlağy jaqsy
iestidi.
–

Audan äkimi Betijoq Biznesmenūlymyn ata.

–
İe-ie, men seni ögiz ieken dep qalsam. Közim naşar köredi. Qolyñdağy
kim? Tana ma? Būzau ma?
–

Ata, auyl äkimi ūmytşaq kökem ğoi – dedim men.

–
Jasyñyz qanşağa keldi? dep sūrady audan äkimi. Temekisin tūtata
bastady.
–

Köp köktem kördim, şyrağym,

–

Soğysqa qatysqan bolarsyz?

–

Qandai soğys?

–

Ūly Otan soğysyn, aitamyn.

–
Ol qaşan bolyp iedi? İestigen, joqpyn, şyrağym. Nege aitpady bizge?
Älde meni Otanyn qorğai almaidy dedi me ieken?
Äkim bolyp qala jazdady.
–
Ata, sizdi sol kezde auyryp, besjyl qatarynan ūiyqtap, 1945 jyly 9
mamyrda ūianğan deidi ğoi, – dedim men.
–
Nemene deidi? Sonda Stalin ölip qalğan ba? Alda beişara-ai, –
degen atam ieñkildep jylady.
Audan äkimi mağan būryldy.
–
Siz HHI ğasyr adamysyz. Al, atañyz aljyp qalğan. Auyl jylyn da
bilmeitin şyğarsyñdar?
–

Auyldyñ da jyly bola ma? İestimedik – dedim men kümiljip.

–

İpotekany bilesiñ be? – dep sūrady Ūmytşaq kökem.

–

Ol kim? Täuip pe?
–
Sen özi ipotekany bilmeitin qandai qazaqsyñ! – dep dürs qūia berdi
audan äkimi, – ipoteka degenimiz, ipote-ka-a! Audan bankisinen ipotekalyq
nesie beremiz, atañyzğa üi satyp äperemiz.
–

Üi bar ğoi. Osy üi şe?

–
Būl seniñ üiiñ. Seniñ üiiñdi atañ satyp alady. İpotekamen! Biz auyl
jylyna köñil bölip jürmiz, sender adam bolsynşy de, ölip jürmiz!
Öziñniñ atyñ kim?
–

Meniñ be?

–

İä, sizdiñ!

–

Meniñ atym kim iedi? Ūmytyp qalyppyn.

–

Nemene, öz atyñyzdy bilmeisiz be? – dep tañdandy – auyl äkimi.

–
Qūdaiym-au, men kerek deseñiz, prezidenttiñ de aty-jönin ūmytyp
qaldym. Äieliniñ aty Raisa ma iedi?
–
Keşiriñiz, – dedi auyl äkimi sözge aralasyp, – Myjeke, ol Keñes
Ükimetiniñ prezidenti Gorbaçev qoi! Keñes Ükimetiniñ qūlağany qaşan!
İegemendi iel bolğanymyzğa qanşa jyl ötti!
–
Qaşan qūlady? – dep sūradym men şynymdy aitaiyn, biz
jañalyqtan maqūrymbyz. Bäse, bizdiñ auyl nege jabaiylanyp barady dep
oilasam…
–

Äieliñizdiñ aty kim? – dep sūrady audan äkimi.

–

Äielimniñ aty kim ied? – dep miñgirledim men.

–
İe, men qaidan bileiin? – dedi Ūmytşaq kökesiniñ közderi aiqyşūiqyştanyp, – būl auylğa jaqynda köşip keldim ğoi!
–
Jyndysyz ba? Tuğan äieliniñ atyn ūmytyp qalğan degen ne sūmdyq!
– dedi Betijoq, – sonda äieliñizdi qalai şaqyrasyz?
–

«Äi, qatyn!ñ nemese «Qateke!ñ deimin.

–

Sosyn?

–

Qit-qit-qit! – deimin.

–

Sizdiñ iesiñiz dūrys pa?

–
Dūrys äielimniñ atyn tügili, atamnyñ zeinetaqy alatynyn da
ūmytyp qaldy. Bizdiñ auyl Afrikada siiäqty.
–
İerteñ kelemiz. Şeñeşem qydyryp ketken ieken. Aty-jönin bilip
qoiyñyz. Bizge dannyilary kerek! – dedi Ūmytşaq kökemiz.
–

Ne beresizder? – dep sūradym men.

–

İpoteka beremiz.

–

Sosyn?

–

Kömek körsetemiz!

–

Jaqsy boldy ğoi. Kömir kerek, ūnymyzda tausylyp…

–
Beremiz! – dedi audan äkimi, – bir qapşyq kebek beremiz. Bir tabaq
kömir alasyz.
–
İe – b-äse, jer-jerge kedei-kepşikterge kömek berip jatyr dep iedi,
kebekteriñe köp rahmet! – dedim! men.
Olar ketisimen kempirim keldi.
–
Qaida jürsiñ? – dep dürse qūia berdim men, – osy seniñ atyñ kim?
Atyñdy terezeniñ jaqtauyna oiyp jazyp qoisañ qaitedi?
–

Ölä, atymdy ūmytyp qalyppyn, – dep betin şymşydy ol.

–

Bälä, şeşeñ kim dep şaqyruşy iedi!

–

«Äi, Qara qyz!ñ deitin.

–

Sonan soñ?

–

«Qara pūşyq!ñ

–

Mektepte şe?

–

Şaqyrmaityn.

–

Nemene, on jyl boiy taqtağa bir de bir ret şyqpadyñ ba?

–

Joq. İendi şyğa bergenimde, qoñyrau şyldyrlap qūia beredi.

–
Biz özi qalai tanysyp jürmiz? – dep sūradym men. Äielimniñ aty
tilimniñ ūşynda tūr.
–

Toğaida kezdestik qoi, – dedi ol.

–

Bir-birimizdi qalai şaqyratyn iedik?

–

Ymdap.
–

Söilesetin be iedik?

–
Joğa kezdesken sätte qūşaqtap, qatyp qalatynsyñ. Bir joly soqyr
işegim jarylyp ketken.
–
O, toba! Osy uaqytqa deiin atyñdy aitpağansyñ ä? Uiat qaida?
Törkiniñe zyt, ienemnen atyñdy sūrap kel!
Äielim jügire jöneldi. Öitkeni, törkini tört üiden keiin bolatyn.
–
Äi, – dedim men, – aitpaqşy küieu balasynyñ aty kim ieken, sūrai
salşy!
Äne, biz bärin ūmyttyq! Ökimet auyldy biz ökimetti ūmyttyq «Auyl
jylyñ dep jariiälapty ğoi, ony da ūmytady äli!
Äielimniñ aty kim iedi..? Tuu, tilimniñ ūşynda tūrğany…
NÜKTE
Baiağyda-a, «Qazaq alfaviti» degen alyp memlekettiñ tynys belgileri
jinalyp «nükteni qūrtu kerek, Nükteniñ bizge keregi joq! Onsyz da ömir
süre alamyz, onsyz da oinap-küle alamyz!»depti. Söitip, otyryp alyp,
bäri dä-äu tort jepti.
- Men Sūrau belgisimin! Men qadirli, qūrmettimin. Men memleketten
balalarğa qamqorlyq sūraimyn! Men balalarğa käpmit sūraimyn! Balalar
auyryp qalsa, däri-därmek te sūraimyn! Jazuşylar, aqyndar mensiz
ieşteñe jaza almaidy! Adamdar mensiz bir-birinen ieşteñe sūrai almaidy!deidi Sūrau belgisi.
Lep belgisi ornynan tūrady:
- İmigen türiñnen bolaiyn! Sūranşaq dese! Ne bolsa sony sūrai
beresiñ! Bir bala dop oinap jürse, «dobyñdy berşi!»-dep sūraisyñ.
Anañnan airan sūraisyñ! Äkeñnen «at bolşy, üstiñe otyrğyzşy!» dep
sūrai beresiñ! Osy seniñ sūramaityn küniñ bolady ma? Al, men Lep
belgisim! Men aittym, bitti! Būiyryp söileimin! Köteriñki köñilmen
söileimin!»
Ütir ornynan tūrady.
- Nege şulaisyñdar? Ütirsiz, mensiz, şarşap qalasyñdar ğoi! Men
bolmasam, sudyrap söilep, iezuleriñ köbiktenip ketedi iemes pe? Sūrau, Lep
belgilerinsiz de qazaq alfaviti qūlap qalmas!
Sūrau belgisi küledi:
- Äne, söziñniñ özin «Nege şulaisyñdar?»-dep sūrau belgisimen bastadyñ!
Tere myrs ietti.
- Teresiz körgen künderiñ qūrysyn! Men söz-söilemderdiñ köpirimin.
- Oibai «köpir» üniñdi öşir!-dedi Tyrnaqşa aiqailap, - Nemene, meni,
Tyrnaqşany közderiñe ilmeisiñder me? Ömirdiñ özi Tyrnaqşa! Meni
ielemeseñder, betteriñdi tyrnap alamyn!
Nükte söz alady:
- Men domalaqpyn!-dedi ol, - jer betindegi beibitşiliktiñ jarşysymyn.
Zūlymdyqqa, qatygezdikke, soğysqa nükte qūiamyn! Jer domalaq, mağan
ūqsas! Adamdardyñ basy domalaq, kün alma, piiäz domalaq! Nükteler
jasasyn!
Söitti de, Nükte osy ierteginiñ soñyna... köp nükte qoiyp, ketip qaldy!
BIZDE BÄRI TEGIN...

Bir qazaq amerikadan tapqan dosy Djekpen syra işip otyr deidi.
—Sizdiñ ielde halyqqa tegin qyzmetter körsetile me?—dep sūrady
Djek.
—Ärine, bizde bäri tegin!
—Qalai?
—Avtobus, poiyz, ūşaqtardan tüsken soñ, jaiau tegin jüresiñ.
—Qyzyq ieken.
—Öz üiiñde tegin ūiyqtaisyñ. Öz üiiñdegi monşağa tegin tüsesiñ.
—Joq, dostym, bylai, tegin närse ne bar? Qoğamdyq degenim ğoi?
—Bizde halyqqa barlyq jağdai jasalğan. Ūrlyq ta, qaraqşylyq ta,
paraqorlyq ta tegin.
—Mäselen?
—Mäselen, bai bolsañyz, üiiñizdi tegin ūrlata alasyz. Aqşa berip
ūrlata almai jürgen kedeiler de bar.
—Joq, qazaq bauyrym, tüsinbediñ. Sizdiñ ielde ne tegin beriledi?
—Qaiyrşylarğa tegin tiyn-teben tastap ketemiz.
—Sosyn?
—On qabatty üilerden tegin qūlap, tegin ölip jatamyz.
—Sosyn?
—Tegin jūmys isteimiz...
—Qalai tegin?
—Qūrylysşylar ailar boiy tegin jūmys istep, kompaniiä
basşylary teris qarap, tegin toñqaiady.
—Sizderde mūnai köp...
—İiä, iiä, avto kölikterimizge benzin qūiğan soñ, baktyñ qaqpağyn tegin
jauyp beredi.
—Keremet ieken ğoi!
—Bizde är azamattyñ on sotyq tegin jer aluğa qūqy bar. Tek
Betpaqdaladan, teñizdiñ astynan, Ai üstinen...
—Netken ğajap jağdai! Adamdarğa būdan artyq ne kerek?
—Bizde jastar köşede ketip bara jatyp, tegin süiise beredi. Bir –
birinen tiyn sūramaidy.
—Netken baqyt!
—Tegin jala jauyp, tegin sottatyp jatamyz.
—Tamaşa! Tamaşa qūrmet!
—Tegin sasyq aua jūtamyz... Tegin iesineimiz, tegin yrjiiämyz, tegin
külemiz, tegin jylaimyz tegin os... Bizde qysqasy bäri tegin! Ükimet
halyqtyñ jağdaiyn jasap qoiğan. Soğan biz mastanyp ketkenbiz! Tegin
oqyğymyz kelmei, aqşağa oqyp jürmiz, tegin su, tegin gaz, tegin jaryq
degenge namystanyp, qymbattatyp jatyrmyz! «Qymbattatyñdar!»
dep köşege, şeruge şyğamyz.
—Ne degen jūmaq iedi, Qazaqstan!
—Biz jan- jağymyzdağy ielderge jerimizdi tegin bere salamyz! Bizde
ne köp, jer köp. Qūdaiğa şükir, jetedi!
—Mine azamattyq demokratiiä!
—Bizdiñ itterimiz de tegin üredi...
—Tamsanyp tūrmyn. Bizde bir ret üru— bes dollar...
—Bizde iuvelir dükenderi tegin qyzmet ietedi.
—O, qalai?
—Işine kirip, tegin tamsanyp, süzile qara-ap şyğasyñ. Tegin köresiñ.
—Mine bailyq! Qazaqstan halqy bai-baquatty tūrady ieken ğoi!
—Araq işude aldymyzğa jan salmai, tegin işemiz.
—Tüsinbedim?
—Araqty satyp alğan soñ, üide tegin işip jatamyz... Keşir dostym,
«tegin, tegin» degen sözge üirenip qalyppyn... İeñ bastysy,
senderdegidei «tegin terrordan» saqtasyn!
—İiä, qazaq bauyrym, Qūdaiym adamdardy tegin ajaldan saqtasyn!
İekeui tegin qūşaqtasyp, syrahanadan köñildi qaitty. Jolai bir
politsai toqtatyp, qazaq bauyrymyzdy «sen osy bolaşaq şpion
iemessiñ be?» dep tegin qamauğa aldy. «O, tegin demokratiiä!»
MENIÑ QANYM QYŞQYL...
—Myrzalar! Qūrmetti senatorlar, deputattar!—dedi parlament
senatynyñ törağasy Maqūlbek Maqūlbaev köz jasymen közildirigin
surtip jatyp,—İiä, iiä, senator Sülikbaev otyrğan ūşaq Siriiänyñ
üstinen ūşyp bara jatqanda, oppozitsiiänyñ qarulanğan toby atqylap,
ūşaq iekige bölinipti de... Senator aspannan jerge tüspei qalypty...
Türkiiäda demalyp, Astanağa ūşyp kele jatqan beti ieken.
—Sülikbaev äli aspanda ūşyp jür me? Aspandap, tanauyn aspanğa
qaratyp jüruşi iedi...—dep sūrady deputattardyñ biri iesinep.
—Joğa. Bir şymşyq arqasyna qonğan ieken, sodan qūldilap, abyroi
bolğanda şömeleniñ üstine tüsipti!
—Qūdai qağypty!
—Kreslosynyñ kiesi qaqqan!
—Biraq Sülikbaev auyr jaraqattanyp, köp qan ketken. Soğan
deputattar bolyp, senatorlar bolyp, qan bereiik. Donor bolaiyq.
Qane, dauys bereiik, qarsy qalys bar ma?—dep sūrady senat törağasy
qabyrğasyn qasyp, būnysy: «qabyrğamyz qaiysyp otyr» degen belgisi
iedi.
—Özi tiri me?—dep qaldy Memlekettik hatşy qasyn kerip.
—Keşe skaip arqyly söileskenimde, qoltyğyn qasyp jatqan...
—Baiğūs-ai, bilimi taiaz, oiy aiaz bolsa da, senatorlyqqa sekirip kelip
iedi...—dep aianyş bildirdi senator Ūiqybasov.
—Bilik ne aitsa, «maqūl, maqūl!» dep basyn izei beruşi iedi...
—Keremet ğalym bolatyn... Senatorlyqqa beker keldi...
—İendi onyñ ornyna kim keler ieken?
—Şulamañyzdar!—dedi senator törağasy kürsinip,—ol äli tiri ğoi.
Qinalyp jatyr. Qan bereiik, qan! Senator Rubek Jerşilbaev, siz qan
beresiz be?
—Keşiriñiz... beruin beremin-au, biraq...
—Nemene biraq?
—Meniñ qanym qyşqyl...
—Ol sausağyn batyryp, dämin körmeitin şyğar?
—Onyñ üstine qanym aram...
—Qalai aram?
—Öziñiz birde: «Aram senatorsyz! Käsipker iniñizdi trospen süirep
kelesiz!» degensiz... Aram qannyñ qajeti bolmas...
Senat törağasy jyndanyp kete jazdady. Oğan jyndanuğa bolmaidy,
ierteñ «Klandar men jylandar» zañy qabyldanbaq... Ol Aştyq pen
toqtyq ministri Äşeiingül Kelgenovağa būryldy:
—Siz şe, ministr hanym?
—Keşiriñiz...
—İiä?
—Meniñ qanym jenskii ğoi...
—Onda tūrğan ne bar?
—Keiin äieli qyzğanyp jürmeidi me?
—Beresiz be, bermeisiz be?
—Üide uyldyryq bar iedi... sony bereiin...
—Qan kerek, qan! Tüsinesiz be, qan!
Senatrorlar men deputattar, birdi-iekili ministrler de, memlekettik
hatşy da jym-jyrt.
—Menen qan şyqpaidy-au...—dep qaldy osymen törtinşi ret
sailanğan deputat Tairañbaev.
—Nege olai deisiz?
—Baiağyda mektepte oqyp jürgenimde mektep direktory:
«Tairañbaevtyñ betinen bes kilo iet şyğar, biraq qan şyqpaidy...»
deuşi iedi...
—Deputattar! Qūrmetti senator myrzalar! Özimiz siiäqty qoldan
jasalğan qoğam qairatkeri, Solğanbai Sülikbaev auyr halde jatqanda,
adamgerşilik tanytpağanymyz ieldigimizge syn. Qarapaiym halyq ne
oilaidy? Qan beruge sarañ bolsañdar, biudjetten qarjy böleiik! –
dedi prezident keñesşisi küñkildep.
—Dūrys aitasyz! Bizde artyq qan joq!
—Kerek deseñiz, bizde jan joq!
—Qoi-iei, köpke topyraq şaşpa!
—Senator Sülikbaevqa qan beru üşin memleketten jüz million teñge
bölinsin!
Deputattar qoldap, senatorlar maqūldap, Sülikbaevqa qan tapsyru
üşin qarapaiym halyq qan beretin boldy. «Bilikti donormen qamtu
mäseleleri» zañy qabyldandy... Ony ūiymdastyru, jarnamalau üşin
büiiri şūrq tesik biudjetten jüz million teñge bölinetin boldy...
Kenet senat törağasy uialy telefonyn köterip:
—Nemene? Kak qaitys boldy? «Hoş bol, qairan kreslo!»dep qolyn
būlğady deimisiz? Obal bolğan ieken..—dep bir közin uqalady. Onyñ bir
közinen ğana jas şyğatyn...Senatorlar men deputattar bir minöt ünsiz
tūryp, ieki minöt kürsingen bolyp, artynşa aşyq-jarqyn
arqalarynnan qağysyp, «jaily ömir» jaily äñgimelesip bara jatty...
BALAM OTYZYNŞY SYNYPTA OQİDY!
Uaqytty qualap jürip ūstap alyp, bieñizben birge arqandap qūia
almaisyz... Nemese, ūstap alyp, «sūia» alamaisyz. Uaqyt uysta
tūrmaidy... Qoişy, sonymen, 2030 jyl. Baiağyda-a-a, 2013 jyly, bilim
ministri 12 jyldyq bilim berudiñ jalpyğa mindetti memlekettik
standarttaryn iengizip iedi ğoi? On jyl bazalyq bilim alyp, ieki jyl
boiy mamandyq tañdaityn şe? 2015 jyly tağy bir bilim ministri
keldi de, balalarymyz 15 jyl oqityn boldy. 2020 jyly tağy bir
bilimsiz bilim ministri keldi de, otyzynda «orda būza almağandar»
üşin otyz jyl, qyrqynda «qamal ala almağandar» üşin qyryq jyl
oqu turaly bastama köterip, qarsy kelgender köksau bolyp jötelip,
«oqu— ekskovatormen qūdyq qazğandai...» degen maqal şyqty.
Otyzynşy, qyrqynşy synypta oqityn balalarymyzdyñ iegine qapqara saqal şyqty...
Qūdaiğa şükir, meniñ balam biyl otyzynşy «a» synybynda oqidy.
Öitkeni, otyzğa jetip, jelkesin mai bassa da, «orda» būza almai jür.
Bireudiñ tūmsyğyn būzyp, ne bireudiñ balasyn atyp ketken iemes.
Ynjyq. Bir küni balam sömkesin arqalap keldi de, laqtyryp tastady.
—Äke, iendi oqymaimyn!—dedi ol.
—Nege balam?—dep sūradym men.
—Miym qūrttap ketti. Mañdaiymnan aq qūrttar şyğyp jatyr...
—Köziñe solai ielestegen ğoi balam. Otyzyñda orda būzbai jürsiñ, oqi
ber.
—Būzyp keldim...
—Qalai?
—Synyp jetekşisi Tünjaryq apaidy...
—Nemene apaidy? Zorlap kettiñ be ne?
—Tünjaryq apaidyñ
bildirdim.

mahabbat ordasyn būzyp kirip, köñilimdi

—İiä?
—«Apai, sizge üilenemin! Men sizge on segizinşi synyptan beri
ğaşyqpyn!» dep «Feisbuk» arqyly hat jiberdim.
—Apaiyñ ne dedi?
—«Qyrqynda qamal ala almai jürgen qyrqynşy synyptağy
jigitimdi byltyr tastap ketkenmin. Ağai, aiyp bolmasa, äke-şeşeme
baryp, qūda tüsip, mağan altyn syrğa tağyp ketiñizderşi. Temir syrğa
tağyp jürgenime uialamyn...» dep jauap jazyp jiberdi...
—Jügermek-au, odan da ierkekke basyn imegen, äli baiğa timegen
mektep direktoryna üilenseñşi! Mektep direktory degen aty bar
ğoi! Oquşylardan aqşa jinap jüresiñder...
—Oi, äke, qazir bizde mektep direktory joq.
—Nege?
—Keşe keşke qyrqynşy «g» synybyndağy Köktemes kökem alyp
qaşyp ketipti!
—Nemene, Köktemesiñ äli üilenbegen be?
—Jūrt mamandyq tañdap, sol mamandyq boiynşa tereñdetilip oqyp
jürse, ol mahabbat mamandyğyn tereñdep tañdapty...
—Köilegiñniñ jağasyn kim jyrtqan?
—Synyptastarymmen birge syra işip otyrğanbyz. Daiaşymen
ieregisip...
—Otyzğa keldiñ ğoi otyzğa! Men seniñ jasyñda iesik aldyndağy
saraidy būzyp tastağanmyn! Seniñ jasyñda sottalyp kelgenmin! Al,
sen töbelesudi de bilmeisiñ!
—Özi ğoi...
—Nemene özi?
—Daiaşy qyzdy aitamyn da... «Mektep oquşylaryna syra işuge
bolmaidy! Şyğyñdar!» dep...
—Sosyn?
—«Mektep oquşylary süiise de biledi»» dep bas salyp ierninen süiip
aldym!
Aitpaqşy, ierteñ ata-analar jinalysyna şaqyryp jatyr.
—Şeşeñ barady.
—«Äkeñ kelsin» dedi.
—Nege men?
—Apai aitady: «Bolaşaq qaiyn atamdy körgim keledi, iılip sälem
berudi üirene bereiin» dep qūiady.
—Jaraidy, birinşi toqsan bitken soñ, apaiyña üilendiremin. Tek
sabaqty jaqsy oqy! Köşege şyğyp, oinap ketpe!
—Örä—ä-ää! Otyzymda orda būzatyn boldym!—degen balam meni
qūşaqtai aldy. Qūşaqtap tūryp, qaltamnan qyryq myñ teñgemdi
jymqyryp ketipti. «Synyptastaryna «jumaqşy» ğoi... Oi, jügermek!
Öi, äkesiniñ altyn balasy! I-i-i-i... keşke kelsinşi, byttiğan betinen
bir süieiinşi!»
ÄİELIMNIÑ TÜSINIKTEMESI

Mahabbat respublikasy,
Qos jürek oblysy,
İerli-zaiyptylar audanynyñ
tūrğyny, otağasynyñ klastasy, äri tösektesi
Sezimgül Quğanbaevadan.
Meken-jaiy: Jatyn bölmesi— möltek audany, soltüstik divan,
atlas körpe köşesi.
Meniñ tüsinik beru sebebim, sol tüni klastasym äri jūbailyq ömirde
tösektes, körpelesim, küieuim Kütirlek Syqyrlaqūlyny ūzaq küttim.
Päterimde otyra-otyra işim pysty. Sosyn syrtqa şyğyp, podezd
aldyndağy säkide otyryp keleiin dep oilap, iesikti aşyp qalyp iedim,
birdeñe işke qarai gürs ietip qūlady. Qarasam, iesikke arqasyn berip,
süienip otyrğan ierkek ieken. Qorqyp kettim de, oqtaimen basyna bir
ūrdym! İesikti jauyp alyp, moinynan iıskep kördim. Tiri siiäqty. Tek
udai mas. Būryn körgen ierkekterime ūqsamaidy. Tanymaimyn. Sen
kele qoimadyñ, sosyn politsiiäğa habarlaiyn dep iedim, «köñildesin
kirgizip alypty» dep aiyptaidy ma dep oiladym. Degenmen, saqtyq
kerek qoi, aqşalarymyzdy qaita-qaita sanap, salafanğa salyp, su
ötpeitindei ietip buyp, oğan ine-jip baladym da, därethanadağy
unitazğa salyp jiberdim, jiptiñ bir ūşyn su kranyna bailai saldym.
Sodan qolyma pyşaq ūstap, tösegime jata kettim. Bir kezde ūiyqtap
ketsem kerek, közimdi syğyraityp aşsam, qoinymda sen jatyr
iekensiñ. Börenedei aiağyñdy meniñ belime laqtyra salypsyñ.
Qūşaqtadym. Tañ qalğanym, üilengeli beri meni aimalamaitynsyñ.
İernimdi jūlyp alyp, şainap-şainap jūtyp qūiardai süidiñ kelip... Bir
kezde «O, şeşeñ...» degen dauys şyqty. Atyp tūrsaq, sen iekensiñ, tañğa
juyq öz kiltiñmen iesikti aşyp kirgen... Qasymda jatqan ierkekti sen
ieken dep qalyppyn... Atauyñdy işkir alqaşpen būryn saiasi, körpesi,
seksi qatynasymyz bolğan iemes! Men mahabbat memleketiniñ ata
zañyn qūrmetteimin, janym!
Tüsinikteme öz synğan qolymmen äreñ jazyldy.
Tüsinik iesi: Közi kögergen, mūrny synğan, iegi qisaiğan, şaşy
jūlynğan jan-jaryñ:
Sezimgül QUĞANBAEVA.
TÖPLİIM QAŞYP KETTI...
(İeresekterge arnalğan saiasi multfilm)
Syrtqy ister ministiri iekenmin deimin... Tüsim ieken deimin... İa Alla,
tüsim bola gör! Şyrt ūiqyda jatyrmyn. Bir kezde iesik syqyrlap
aşylğandai boldy. Men de közderimdi «syqyrlatpai» aşyp,
jastyğymnyñ astynda jatqan pistoletimdi suyryp aldym.
Balalarym oinap jürgen oiynşyq pistoletti... Bir kezde qarasam...
Qap-qara, maiy jyltyrağan, ökşesi äli jeline qoimağan otany
germaniiälyq tufliım kädimgidei jürip kele jatyr! O parlament!O,
Aqorda! (O, jaratqan iem! degen siiäqty ğoi...)
Sizder balalar körmese, közderinen jas şelektep sorğalaityn
«Täşkeler» degen multfilmdi körgen şyğarsyzdar? Köşelerde tiri
jan joq, biraq, auyz-bastaryn qisañdatyp, yzğyp jürgen san türli
mäşineler şe? Meniñ töpliım de däl sondai, qasy-közi qiylyp,
qasyma keldi de:
—Ministr myrzam! Mūsylman ielderine Amerika büiidei tiıp jatyr!
Köşege şyğyñyz, bizdiñ ielde halyqaralyq tufliler sammiti ötip
jatyr! Biraq iesiñizde bolsyn, Qazaqstannyñ būl mäselede beitarap
bolğany jön!. Tūryñyzşy!—dep söilep bergeni... Ūstap alyp, aiağyma
kie qūiaiyn dep iedim, tilin şyğaryp, mazaqtap, qaşyp ketti! Kiınip
alyp, quyp kep bereiin.
Köşege şyqsam, Qūdai-au, keşiriñiz, o, parlament, o, konstitutsiiä... tiri
pende joq! Jügirip bara jatqan, jügirip kele jatqan, yzğyp jürgen
myñdağan töpliler! Meniñ töpliım qaida? Ministrmin ğoi, osylai
jalañ aiaq tūra bermekpin be? Bir kezde qarasam, ieki töpliım—
tūmsyğynda güli bar, bizdei biık ökşeli ieki tuflidi qūşaqtap,
äñgimelesip tūr! Masqara! Aqyryn qūlaq türdim.
—Janym, jaryq tuplişkam!—deidi sol aiaqqa kietin töpliım.
—Myna qasyñdağy kim?—dep sūrady «jenskii töplidiñ» biri.
—Oñ aiaqqa kiıletin dosym ğoi. Meniñ atym Sol aiaq... Aitpaqşy,
Otanyñ qaidan iedi özi?
— Ötkende aityp iedim...
—Ä-ä, Siriiädan iekensiñ ğoi...
—İiä, Siriiälyq mūsylman tuflimin...
— Tufli qaryndas... Tūrmysqa şyqqansyz ba?
—Joğa... Bizdiñ ielde töpliler men kebister, är türli dindegi ağymdar
köterilisi bolyp jatyr... Mūndai kezde baiğa tiiü degen qaida-a-a...
—Qarapaiym
bäteñkeler men, rezina ietikterge, sandaldarğa,
täpişkelerge prezident Başar Asadtyñ töpliı himiiälyq qaru
qoldanyp, qyryp salğan deidi me...
—Kim bilgen? Oppozitsiiäğa Amerika bergen himiiälyq zattar ma, kim
bilsin...Älde, Resei qaru jaraqtary...
—Amerika prezidenti Obamany aitamyn da! Nobel syilyğyn oğan
nege bergen? Senderge, Siriiäğa soğys aşu üşin be? İrakty tütip jedi.
Liviiäny tistedi, Auğanstandy auzyna saldy. İendigisi Siriiä ma?
—Anañ qara! Obama tufliı kele jatyr!—dep qaldy boijetken töpli.
İendi ūmtylyp, töpliımdi ūstai bergenimde, iekeui de qaşyp ketti! Bir
qarasam, Obama tupliın Qytai basşysy Si Tszinpin tufliı men
Resei prezidenti Putinniñ tufliı tepkilep jatyr! Qyp-qyzyl
halyqaralyq töbeles! Jügirip baryp, ajyrata berip iedim, Putinniñ
töpliı tūmsyğyma sart iete qalyp, artynşa:
—İzvini, bratan... Baiqamai qaldym...—dedi.
—Neşaua, neşaua...—dep jalpaqtap, iılip jatyrmyn. Bir kezde,
sūmdyq-ai, bir kezde özimizdiñ tübi bir türikterimiz, Türkiiä prezidenti
men Saud Arabiiäsy koroliniñ töplileri Obama töpliın qoltyqtap
äketti... I-mm, olar Siriiäğa qarsy ieken ğoi... Meniñ germandyq töpliım
anadai jerde temeki tartyp tūr! Bäse, keiingi kezde aiağym nege sasyp
jür desem... Äsirese, Putin töpliı... Işip alğan ba, aiqailap bolar iemes:
—Men senderge körsetemin! Tart qolyñdy Siriiädan! Ol ielde bizdiñ de
ülesimiz bar!—deidi. Bir qarasam, İelbasymyzdyñ tufliı kelip, Putin
töpliın sabyrğa şaqyryp, arqadan qağyp, alysqa alyp ketti...
Jalañ aiaq jügirip otyryp, halyqaralyq töpliler sammiti ötip
jatqan Kongress—Holğa kirdim. Işi tolğan töpliler. Är ielden kelgen.
Bizdiñ qazaqy kebister men bäteñkeler de kelipti. Qoldarynda
plakattar.
—Älemge tynyştyq kerek!
—Mūsylmandar, birigiñder!
—İegipet, iesiñdi ji...
—Başar, halqyña oq atpa!—dep jazylğan. Bedeldi Töpliler jarysa
söilep jatty. «Bizdi auyzbirşilikke şaqyrğan Qazaq ieli jasasyn!»
dep dauystağan negr, arab, ündistan, päkistan, german, amerika
töplilerin körgende, quanyştan şyñğyryp jiberippin...
Şyñğyryp jatyp, ūianyp ketippin... Ministr de iemes iekenmin, iesik
aldyna jügirip şyqsam, ökşesi qisaiğan, tūmsyğy aq jem, äbden
tozyp, «qartaiğan» qara töpliım būryşta jatyr! Jasasyn, halyq
töplileri!
MENIÑ TILIMDI KIM JEP QOİĞAN?
(İeresekterge arnalğan iertegi)
Ūşaqta ūn satyp otyrmaisyñ ğoi, ūiyqtağanğa ne jetsin! Tüs
körippin! Tüsimde tülkini iemes, tilimdi bireuler qualap sabap jür
ieken! Tilimdi tikenderdiñ arasynan tauyp alyp, qanyn sürtip, aialap
tūrğanymda, orys tildi qaraköz bauyrlarym jetip keldi.
—«Miaso po kazahskii» qaida?—dep sūrady biri ieşkini qualap jürip
iemgendei ientigip.
—Būl meniñ tilim! Meniñ ana tilim! Memlekettik tilim! Olai qorlama!—
dedim men tilimdi qaltama salyp qoiyp.
—Bizge beriniz!—dedi iekinşi şala qazaq şaşala söilep.
—Ony qaitesizder?
—Sotka beremiz!
—Sotka? Rahmet, uialy telefonym bar...
—Sotka beremiz deimin! Magan: «Kazahsyñ ba? Kazah kazahpen kazahşa
söilesin kerek! Prezidentimiz solai degen!» dep akyl uiretedi!
Min kazakşa söilegim kelmeidi! Orys tili—ömirim!
Auzymda aşsam, tilim ornynda ieken... Qairan qazaq tili! Qor boldyñ –
au! Qotyr boldyñ-au... Osyndai tüs körip jatyp, ūianyp kettim. «Tilim
ornynda ma ieken?» degen qorqynyşpen sumañ ietkizip, tilimdi
şyğardym. Mässağan! Ortada jürgen stiuard jigit jetip kelip, jağama
jarmasty:
—Meni nige mazaktaisyz?
—Qūdai üşin, olai oilamañyz.
—Onda tilinizdi nige sveji vozduh şygardynyz?
—Kepsin dep.
—Siz meni tagy mazaktap otyrsyz.
Osy kezde stiuardessa qyz qūstai ūşyp keldi.
—Çto sluçilos?—dep sūrady.
—Qazaqşa söileñiz, qaryndas,—dep ötindim men.
—Ne tvoe delo...
Bir qarasam, qara köz bauyrlaryma ökpelegen tilim auzyma syimai,
ūrtymdy ūrğylady da, tübinen üzilip tüsip, auzymnan qaşyp ketti!
Ömirimde alğaş ret tilim özimnen bölek ketip qaldy! Stiuardessa
qyzdyñ üstine jabysyp, omyrauyna tüsip ketti me... Ol şoşyp,
typyrlady
da
qaldy.
Jolauşylardyñ
bäri
auyzdaryn
alaqandarymen
jauyp älek. Biraq qazaq tilin qorlağandarğa
namystanğan auyz işindegi qyzyl tilder ielerinen rūqsat sūramai-aq,
sausaqtardyñ arasynan qyltiyp şyğyp:
—Jasasyn qazaq tili!
—Ūşaqtarda da qazaq tili—qazaqtyñ tili!
—Ūşaqtarda stiuardessalar üş tilde söilesin: qazaq tili, orys tili,
ağylşyn tili!
—Qaşanğy qazaq tilin tiridei köme beremiz?—dep şulasty. Bir kezde...
Mässağan! Mūsylman jolauşylar tilderi auyzdardan atqyp şyğyp,
stiuardtty sabalai bastady. Bet auzynyñ bäri jybyrlağan qazaq tili!
Bir qarasam, bir şala qazaq bes-alty tildi ūstap alyp, ormalyna tüiip
jatyr.
—Mūny qaitesiz?—dep sūradym men.
—Üige barğan soñ quyryp jeiin dep iedim...
—Äne, bizdiñ qazaq osy. Biriniñ tilin biri quyryp jeidi...
Ne kerek, Almatynyñ äuejaiyna tüsken boida bizdi politseiler
qorşap aldy. Bärimizdiñ auzymyzdy aşyp, fonar jaryğymen qarady.
Tilderimiz auzymyzda bolatyn. «Būzaqylyqty bastağan osy til!» dep
bir satqyn aiqai salyp iedi, politsiiä inspektory auzymnan ana tilimdi
suyryp aldy. Söitip, ne kerek, sot tilimdi tört jylğa sottady. Tört
jyl jym, maqau bolyp jürip, artynan barsam, tilim joq... Keiin
iestidim, ataña nälet türme bastyğy araq işip otyryp, «zäköske» üşin
quyryp jep qoiypty... Atauyñdy jegir... İe, meili, iesesine bir auyz
qazaqşa bilmeitin mäñgürt bastyq qazaqşa sairap jür deidi! Jasai
ber qazaq tili!
BIR SÜMELEKTI ŪSTASAÑŞY!
Anadan japyryp, mynadan sapyryp, oñ jağyma kelgendi üptep, sol
jağyma kelgendi tüptep, aqşanyñ astynda, dollardyñ üstinde
qalğaly, kädimgidei qağynantyn boldym, jap-jas qyzdardyñ «isin»
sağynatyn boldym... Jasym alpysty alqymdasa da, aqylymdy
aibaltamen şauyp tastap, «ömir bir-aq ret keledi ieken, ieki-üş ret
kelmeidi, iendi mağan mūndai qyzyq ömir bermeidi!» degen oi-iesektiñ
üstine yrğyp minip alyp, oi bir dünieni jalpağynan da, köldeneñinen
de, tiginen de bastym.
Söitip jürgenimde bir tanysym tabanymdy qytyqtağandai qyzarabörtip tūryp: «Auyldan kelgen bir jas qyz bar. Äkesin tanuşy iedim.
Jūmysqa ornalastyryp berşi!» dep örttei bolyp ötingen. On ieki de
bir güli aşylmağan, ürlep-ürlep, sora salatyn, jo-joq, jūta
salatyndai ädemi-i qyz ieken... Jel tūrsa, qypşa beli üzilip ketetindei,
al būrymy... būrymy ökşesine jetetindei, qolynan ūstasam,
«radiator» jüregim qyzy-yp ketetindei!
—Qaldyqyz, qandai sūlu iediñ!—deimin tamsanyp.
—Qoiyñyzşy köke...
—Şirkin, men de jas bolsam, öziñdi qūşaqtap, işpei-jemei mas
bolsam...
—Qoiyñyzşy köke...
—Men köke iemes, kofemin, kofe!
—Kofe degen nemene köke?
—Ädeii tüsinbegen bolyp tūrsyñ-au, Qaldaşka! Jür, kafege kirip,
kofe işip alaiyq...
Qyzdy arbap, «kofe işudi üirenbeseñ, bolaşaq bastyqtaryñ
jūmystan şyğaryp jiberedi...» degen «teoriiämdy» taldap, «Tifätifä!» kafesine kirdik. Kofe iştik, kofeden keiin kokteil iştik, odan
keiin koniak işkizdim, iştim... Bir qarasam, uiat-ai, auyldan kelgen
añqau qyzdyñ qūşağynda jatyrmyn!
—Ağai, deiim, ağai...
—Äu janym?
—Men sizdiñ qasyñyzda nege jatyrmyn?
—Betime bir türli qarap, keudemdegi jündi tarap...
—Ağai deiim, ağai...
—Äu, janym?
—Siz meniñ äkemnen de ülkensiz... İendi ne isteimin? İeldiñ betine qalai
qaraimyn?
—Teris qara da, būrylyp ket...
—Ylği osylai kofe işemiz be, köke?
—Joq. İendi basqa qyzdarmen kofe işemin. Mynau bügingi qyzmetiñe!—
dedim de, qolyna ieki jüz dollardy qystyra saldym. Baiqaimyn,
Qaldyqyz jastyqqa betin basyp, jylap jatyr.
—İendi ne isteimin köke-iee?—deidi.
—Ne isteuşi iediñ? Bir sümelektiñ ieteginen ūsta!—dep aşulanyp, jerge
şyrt tükirip, şyğyp kettim. Qaldyqyzğa qaityp jolamadym.
Qyzdarmen qydyryp, kelinşektermen kerilip, aqşany olai da, bylai
da şaşyp jürdim. «Aqşañ bolsa qaltañda, tösegiñde taltañda...» Tura
mağan aitylğan! Äşeiin monşağa bara almadym, saunalardy
jağaladym... Äielime: «Firmanyñ jūmysymen kettim!» dep apta boiy
köñil şirkin şalqyp, tūla boiym qorğasyndai balqyp... Ömir özende
japyraqtai qalqyp... Bir küni äielim uialy telefonyma habarlasyp
tūr:
—Üige kel, üige!
—Ne bop qaldy?
—Kelinimiz qūtty bolsyn! Ūlymyz kelinşek alyp keldi!
Quanğanymnan qūstai ūştym! Toiğa keliñizder, toiğa! Aulağa
kirgenim sol, iesik aldyn sypyryp jürgen kelinge qarap, bireu betimdi
tyrnap alğandai, joq, bireu qylğyndyryp jatqandai.... joq, bireu
tūmsyğyma teuip jibergendei... Mäñgirip, basym ainalyp, qūsqym kelip
ketti... Kelinniñ janynda «sümelegim» keşe soiylğan qūiandai yrjiyp
tūrğan iedi...
ÄŞEİIN JALAĞAN İeDIM...
Kabinetimde kerilip, jūmys isteuge ierinip, iesinei bergenimde, iesigim
de «iesinep» aşylyp, orynbasarym odyrañdai kirip keldi.
—Baseke, bizdiñ mekemege memlekettik biudjetten bir şelek airan
bölindi...
—Airan? Qaidan?
—Ükimetten.
—Demek, Ükimet airany ğoi?
—İiä.
—Jalap kördiñ be?
—Qūdai saqtasyn, jalauğa da, tamsanyp qarauğa da bolmaidy!
—Nege?
—Halyqqa bölingen airan ieken.
—Qūdaiym-au, bir şelek airan kimge jetedi deisiñ?
—Äşeiin, sausaqtaryn bir batyryp alyp, sorady.
—Ne üşin?
—Halyqtyñ işekteri ağaru üşin...
—Mm.. da-a... Äşeiin, aq «kräski» işe bermeidi me, halyq degen...—dep
oilanyp qaldym. Sol ieken, meniñ üstimnen qaraityn, aitqanyn
istemesem, şaşymdy tyrmamen taraityn basqarma bastyğy keldi.
Telefon soğa salsa da bolady ğoi.
—Airan işeiin dep kelip iedim...—dedi ol.
—Bo-bolmaidy...—dedim men.
—Nege bolmaidy?
—Halyqtyñ airany...
—Ne, biz halyq iemes, qasqyrmyz ba sonda? Qazir bedeldi senator
keledi. Ol bir kese işsin. Men işeiin. Sen iş...
—Finpol...
—Qabağyñnyñ «aua raiy» būzylyp ketti ğoi,—dedi basqarma bastyğy
Simirbek Işkenbaiūly bir kese airandy kömekeiine quia salyp,—
qoryqpa, özimiz qūtqaryp alamyz! «Kryşam» aman bolsa, türmeden
suyryp alamyz!
Bir kezde ministrliktegi Jūtqanbai Jaiynauyzov keldi de, şelekti
basyna töñkerdi... Ūstap qalmağanymda, şelekti de qytyrlatyp jep
qūiar iedi... Qarasam, airan ortalau bolyp qalypty...
—Qoryqpa,—dedi ministrlikten kelgen ökil ökinbesten,—özimiz
qūtqaryp alamyz. Äueli şetelge qaşyramyz, mä, Germaniiäğa bilet
alyp qoidym...
Biletti qaltama salyp tūryp, sağym synyp, ūnjyrğam ūn bolyp
ketti... Airan işkişter köbeiip ketti. Bäri airan işuge keledi. Keledi
de simiredi. Auyzdaryna jağylğan airandy ierip kelgen
jandaişaptary jalai salady... Soğan qarağanda, airanğa altyn
ūntağy aralasqan-au deimin... Bir qarasam, atauyñdy işkirler dese, tük
qaldyrmapty! Men de adam balasymyn ğoi, airan işpesem, nesine
bastyq bolyp, baqyraiyp otyrmyn? İe, jaraidy, bizge jalasaq ta
jetip jatyr! Äueli sausağymmen syzğylap jaladym. Sosyn
alaqanymmen jaipap, jaibaraqat jaladym. Sosyn şelektiñ işine
basymdy tyğyp alyp, tilimmen jalap jatyr iedim... Bireu basyma
birdeñesimen taq ietkize ūrğany! Tilimdi tistep aldym. Qanap ta ketti...
Jüregim zyrq, mañdai terim būrq iete qaldy.
—Finpoldanbyz, şelekten şyğyñyz!—degen ämirli dauysty iestidim.
Mässağan, osyndai iri denemmen kişkentai ğana şelekke qalai syiyp,
qalaai kirip ketkenmin? Şelek işinde büktetilip otyrmyn ğoi?
Şelekten äreñ şyqsam, tört jigit qasqaiyp, kuälikterin közderimniñ
işine tyğyp jibere jazdady.
—Ne istep jatyrsyz?—dep sūrady biri.
—Şelek işinde myzğyp alaiyn dep...
—Keşiriñiz, şelek toly airan qaida?
—A-airan o basta j-joq bolatyn.
—Olai bolsa ne jaladyñyz?
—Äşeiin, jalai salaiynşy dep...
Memlekettik menşikti «äşeiin jalauğa» bolmaitynyn oilanyp
tūrğanymda, finpoldyñ biri:
—Neğyp tūrsyz? Qaşpaisyz ba?—dep qaldy.
—Q-qaida?
—Şetelge! Joq bolyp ketpeñiz, tört jyldan keiin ūstalyñyz!
Tūra qaştym. Sol qaşqannan tört jyl qaştym. Besinşi jylğa deiin
qaşa berer me iedim, ökpem öşti, jüregim bir jerge tüsip qalypty,
joğaltyp aldym... Halyqaralyq izdeu jariiälanyp, altynsyz airan
işip otyrğanymda qolğa tüstim... Qūdaiğa şükir, qazir türmedemin...
Tört jyl ötti... Bir maqal bar iedi ğoi, airan işken... Tuu, iesime tüspei
tūrğany, aityp jiberiñizşi, qūdai üşin!
QOİŞY, QORTYQ İeKEN...

Mahabbatyñyz ot alyp ketse, jüregiñiz «düki-düki...» dep, «sol
qyzben qalai kezdessem ieken?» deumen uaiymnyñ «salatyn» jep,
jelkeñizdi qasyp, miyñyz aşyp, tipti, keide köñiliñiz jasyp, sap-sau
jürgen basyñyzğa saqina tilep alasyz, ony qoişy, «nem bar iedi,
mahabbatta?» dep öziñizdi irep alasyz...
Täuelsizdigimizben qūrdas Gaz, Svet, Su degen üş jigittiñ boilary ösip,
syryqtai boldy.
—Meniñ atym Gaz,—dedi jas jigittiñ isi būrqyrap,—Men keşe bir
qyzben tanystym, tanysa salyp, o toba, mahabbatpen alystym!
Feisbuktegi sureti qandai, ieki beti jaña pisken nandai! Közderi
ūşqyndağan tok siiäqty, özi jabyrqauly ma, äiteuir, «şok» siiäqty...
İerni... İerni tek men süiüge jaralğandai, şaşyna bigudi qystyryp,
jaña ğana taralğandai... Moiny... Moinyn sipalap jata beretindei,
söitip, rahatqa bata beretindei, süp-süikimdi qyz ieken...
—Ol qyzben men de feisbuk arqyly dos bolğanmyn!—degen Svet
boidaq dirildep, jarq-jūrq ietti,—Keşiriñder, birinşi bolyp, men
tanysaiyn! Men bolmasam, qap-qara «negr» bolasyñdar, tünde adasyp
ketesiñder. Qaraşy boiym da ūzyn, jyl saiyn ösumen kelemin!
—Men şe? Men de senderden qalyspai, jyldap ösip, halyqtyñ
qaltasyn qağumen, söitip, şeneunikterge jağumen kelemin. Sender
aitqan qyzğa baryp, öleiin dep jatsa, auzyna tamşylap tambaimyn
ba?
—Tūra tūrşy, dymqyl söz aitpai... Men ol qyzğa öleñ şyğardym,—
dedi Gaz tūtyğyp,—oqyp bereiinşi.. Him...
Qaryndas,meniñ atym Gaz bolady,
Meni jağyp, halqym bir mäz bolady,
Al ieger öşip qalsam, abaisyzda...
Şetterinen taqyrbas, taz bolady...
—Nege taz bolady?—dep sūrady Svet boidaq.
—Äşeiin, ūiqasym «ūiyqtap» qalğan soñ aita salğanym ğoi...
—Bylai bolsyn, kimniñ boiy ūzyn, sol ğana qyzğa baryp,
qyryndaidy. Kelistik pe?—dep qaldy Gaz.
Üşeui qatar tūryp, öse bastady... Olar ösken saiyn, halyqtyñ
qaltasy qağylyp, kedeiler qinalyp ketti. Olar ösken saiyn Su, Gaz,
Svet qojaiyndary baiyğan üstine baiyp, neşe türli qitūrqy
«zañdarmen» qarulanyp, sybailasyp, jemqorlasyp, qūlqyndasyp...
Bir küni üş jigit qyzdy köruge, qyz qaisysyn qalasa, qalğandary
soğan könuge uädelesip, jolğa şyqty. Svet özinşe jarqyrap, togyn
küşeitip, symdai tartylyp aldy. Gazyñ da jaman isin jasyryp, sapsary köilek kiıp, kögildir bolyp körinuge tyrysty. Su bolsa,
syñğyrlai külip, tamşylary künge şağylysyp, jaltyrap tūrdy.
Sodan üşeui qyzğa keldi. Kördi de, qaşyp ketkileri keldi. Biraq ädep
saqtap...
—Qaryndas, atyñyz kim?—dep sūrady Svettiñ kilovaty azaiyp, bir
türli köñilsiz ün qatyp.
—Jalaqy...—dedi jas qyz qylymsyp.
—Keşiriñiz, boiyñyz qanşa?—dedi Gazdyñ isi būrqyrap, qyzğa köñili
tolmai qinalyp.
—Jarty santimetr..
—Öspepsiz ğoi...—dedi Su syzyla qarap,—feisbuktegi suretiñizge
qarap, ğaşyq bolyp qalsam...
—Ösirmei jatyr ğo-o-o...—dep būrtidy Jalaqy qyz.
—Qoişy, qortyq qyz ieken,—degen Svet «kärötki zämikänie» bolyp,
ketip qaldy. Gaz būrq ietip, janyp ketti. Su bolsa, kelgen izimen ağyp
ketti...
«AĞAİ, BASYM QYŞYP TŪRĞAN JOQ...»
Isinip-keuip, közimen «suyq su seuip», şytynağanda, şyqşyty
şytyr-sytyr ietkendei, moiyny jaña kesilgen börenedei juan,
mūryny ölip jatqan qūrbaqadai jalpa-aq, aiağy «jūrt körsin»
degendei, ädeii talta-aq, basynda qaiqy qalpaq, keudesi artqa şalqaq,
şala qazaq dosymen «Eir-Astana» äue jaiyna kele jatty. Bir kezde
keudesinen būrqyrap bu şyqty. Qorqyp ketken dosy:
—Keudeñ qainap jatyr!—dedi.
—Bu ğoi... Bailyqtyñ buy...—dedi «Qazhalyqsoru» bankisiniñ müşesi
Şirenbai şirene tüsip. Bir kezde Şirenbaidyñ basy iyğyna qūlap,
keudesi bügile berdi.
—Şireke, jaişylyq pa?—dep sūrady ony süiei bergen dosy.
—Bailyqty kötere almai kele jatyrmyn...
—Auyr ma?
—Zil batpan...
—Jartysyn mağan berseñşi?
—İe?—degen Şirenbai alqyna demin aldy.
—Köterisip jüreiin degenim ğoi... Janym aşyp...
—Oipyrmai, seniñ janyñ aşymai-aq qoisynşy! Jalpaqtap janymda
jürgeniñe mäz bol!
Dosy yrjalaqtap küldi.
—Ne boldy iei?
—Mäz bolyp tūrmyn...
—Al men bailyq pen mansapty kötere almai tūrmyn... Isinip kettim.
Tars ietip, jarylyp ketpeimin be?
—Negizi, semizdikti qoi ğana köteredi ieken. Sondyqtan «mä—äää mä, mä!»
dep mañyrap alaiyq...
«Aqylyna aiyzy qanğan» Şirenbai dosynyñ arqasynan qağyp, janjağyna qarap alyp: «Mä-ä... Mä-mä...» dep qaldy. Dosy da «Mä-mä.. mä—
ääää...» dedi. Sol ieken, Qazaqstan qaiyrşylary qaptap ketti. «Mağan
beriñiz!», «Ne beresiz?», «Mä!» dep tūrsañyz, äkeliñiz!» dep şulasqanda,
qūlaqtary qañyltyr milary mipalau boldy. Politseiler, äskerler
kelmegende, qaiyrşylar astynda taptalyp qalar ma iedi! «Jasasyn,
Qazaqstan qaiyrşylary!»dep qaldy ana tūstan bireu.
Ony
«kenbeşnikter» ūstap äketti. U-şudan äreñ qūtylğan Şirenbek
äuejaidyñ işine kirdi. Säl jeñildenip qalğandai iedi, aqşanyñ buy
keudesinen būrqyrap şyqqany. Kädimgi monşanyñ ystyq «pary!»
Uialyp, keudesin alaqanymen basyp iedi, sausaqtarynyñ arasynan
şyğyp jatty. Äuejai küzetşisi kelip:
—Keşiriñiz, keudeñizden tütin şyğyp jatyr!—dedi.
—Tütin men budy ajyrata almağan sorly, būl bu! Aqşanyñ buy!—dedi
Şirenbaidyñ dosy jağympazdanyp.
—Jüriñiz, tekseremiz. Mümkin, şpion şyğarsyz... Äuejaidy jaryp
jiberetin terrorşy bolsañyz...
Şirenbai şydamady, küzetşini bir ūryp qūlatyp, kassa mañyna keldi.
—Qaryndas, mağan Türkiiäğa bir bilet...
—Keşiriñiz ağai... Keudeñizden tütin...
—Amerikağa bir bilet...
—Ağai deiim, örtenip jatyrsyz...
Şirenbai bilet satuşy qyzdyñ basyna päpkisimen bir ūrdy... Tağy
ūrdy.
—Ağai, basym qyşyp tūrğan joq qoi, nege ūrasyz?
Şirenbai papkismen qyzdyñ basyna aiamai ūrdy. Baiğūs qyz tilin
tistep aldy.
—Rahmet ağai.
—Ne üşin?
—Özim de bilmei tūrmyn...
Bir kezde üş-tört küzetşi jetip keldi. Şirenbai keudesin aşyp
qalyp iedi, aqşanyñ buy zal işin tūmandandyryp jiberdi. İeşteñe
körinbeidi. Būlar būqpantailap, sytylyp şyğyp ketti. Äne,
Şirenbai bauyrymen jyljyp barady... Dosy qolynan tartyp, süirep
älek. Qaitsin-ai, sonşama bailyq pen mansapty bir özi köterip jüru
degen «oñai» ma? Arqalap... İei, kedei, siz ne arqalap jürsiz?
«JAĞYMPAZ» GAZETINE JAZYLDYQ...
Bizdiñ qoğam «qyzy-yq kino» siiäqty... Qalai basylymdarğa jazylu
bastaldy, bilik bilegin türip, äkimder «äñgime» aityp ketedi.
Amalsyzdan «bazar joq!» dep jazyla ketesiñ! Köz aldyñyzğa «böebik»
kinodağy atysyp-şabysyp jüretin
keipkerlerdi ielestetip
köriñizşi? Onda men myna satirany basqaşa jazamyn: Äne, oblys
äkimi mūzdai qarulanyp alğan, pistoletin şyğardy da, kabinetindegi
mektep direktorlary men basqarma bastyqtaryna bağyttap:
—«Jağympaz» gazetine jazylym bastaldy. Oblys boiynşa
memlekettik basylymğa ielu myñnan asa adam jazylatyn bolsyn!
Ölip ketken atalaryñ men äjeleriñniñ attarynan da jazdyra
beriñder, sauaby tiedi...—dedi.
—«Jas Alaş» gazeti şyndyqty jazady, soğan jazylamyn degender
köp...—dep qaldy bireu.
—Kimniñ auzy jybyrlady?—dep sūrady äkim. Meniñ qasymda «Talantaraj» basqarmasynyñ bastyğy otyrğan. «Meniñ auzym aityp
qaldy..» dep miñgirlegeni sol, oblys äkimi ony atyp saldy. Oq jüregine
kire almai, maiysyp, köilegin jyrtqany bolmasa, basekeñ basyn izep,
äkimnen keşirim sūrap jatty. Sodan keiin äkim jazylym josparyna
kirgen memlekettik basylymdardyñ tizimin oqyp berdi. Jekemenşik
gazetterge büiregi būrylmaitynyn aitty. Osy jiylystan soñ bir
mektep direktory
granat alyp, avtomat asynyp, mūğalimderdi
mäjilis zalyna jinap alypty da: «Bäriñ «Jağympaz» gazetine
jazylasyñdar!»-deidi ğoi. «Ailyğymdy tolyq alğym kelip iedi...» dep
miñgirlegen ädebietşi qyzdyñ basyna granat laqtyrğan ieken,
qasyndağy qūrbysy ietegimen qağyp ülgeripti äiteuir... Granat
jarylyp, köileginiñ ietegi jana bastağan ieken. Ony özgeler tükiriktep
äreñ öşiripti. Sol ieken, mūğalimder jappai «Jağympaz» gazetine alty
aiğa jazyla bastağan, jūmystan şyğyp ketuden qoryqqan
mätemätika päniniñ mūğalimi dauystap: «Gazet so-ondai «qyzyq!»
Qazaqstan jağympazdary turaly birden bir basylym. Men būl gazetke
birden ielu jylğa jazylamyn!»— deidi.
—Oibai-au, qazir öziñ qyryqtasyñ. Sonda ne, toqsan jas jasaimysyñ?
—degen direktor avtomatymen atyp jibergende, oqtar äşeiin
köbelek bolyp ūşypty! Mūnyñ bärin mağan äielim aityp keldi. Tarih
päninen sabaq beretin äielimnen ainalaiyn, «Jağympaz», «Biliktiñ
bantigi», «Şeneunik», «Ükili ükimet», «Sen ary tūr», «Senator»,
«Jasyl ekonomika» «Qyzyl infraqūrylym» «Kökpeñbek qūrylys»,
«Qoñyr naryq»
gazetterine jazylğanyn aitqanda, auzym «O»
ärpindei bolyp aşylyp, qaityp jabylmai qaldy! Bir ai ailyq
almaidy iendi... Jetpiske kelgen äjemiz bar iedi, pensiiäsyn aluğa barsa,
poştaşy «Jağympaz» gazeti men «Seks» jurnalyna küştep
jazdyrtypty. Äkem de «Jağympaz» gazetine ieriksiz jazylğan.
Univerde oqityn ūlym men qyzym da «Jağympazğa» jyğylypty. Bir
kezde birinşi synypta oqityn qyzym keldi arsalañdap.
—Äke aqşa berşi!
—İe?
—Apai aityp jatyr, «Jağympaz» gazetine jazylasyñdar dep.
—Oibai-au, būl gazetti tüsinbeisiñder ğoi?
—Mektepte peräşki jegende qoldaryñ mai bolmaidy, osy gazetke
orap alasyñdar deidi...
«Qalaida «Jas Alaşqa» jazylamyn!» dep tistenip, ierteñine
bastyğymnyñ aldyna kirdim.
—Bizdiñ üige alty «Jağympaz» gazeti keledi ieken. Men būl gazettiñ
ornyna «Jas Alaş» gazetine jazylaiynşy...—dep ötindim.
—Ne, oppozitsiiäğa kettiñ be? Men de ölgenniñ küninen «Jağympazğa»
jazylyp otyrmyn. «Gazeti köp üi— bereke, gazeti joq üi—keleke!»—
dep kelesi bölmege jetelep apardy. Zeñbirek tūr ieken.
Qoryqqanymnan iekinşi märte «Jağympaz» gazetine jazylyp kettim.
Bir aidan keiin bizdiñ üige gazet jauady! Gazetten sorpa qainatyp
işemiz! «Gazet körpe» jamylyp jatamyz! Kelinim bosanaiyn dep
jatyr. Qūdai qalasa, nemeremniñ atyn Gazetbek qūiamyn! Bizdiñ üige
keliñizder, jabyla gazet jinaimyz... Aitpaqşy, «Jas Alaş» gazetin
ala keliñizderşi, «müjip» oqiyq!
BYLŞYLDATYP SÜİE BEREDI...

Aitpaqşy, sizder toilarğa baryp jürsizder ğoi? Sondağy
süiisterdi körseñizder! Bylş-bylş... Ai körmegen, jyl körispegen
ağaiyndar, jeñgeler men äpkeler bylai süiisedi: «Oi, Bota! Sen äli
tirisiñ be? Auruhanada jatyr dep iestip iedim. Kelşi qūşağyma! Ümmä,
ümmä... Oibai, üstiñdegi halatyñ ne? Auruhanadan sūranyp keldim
deisiñ be? Türiñnen ainalaiyn, byttiyp azyp ketken! «Ümmä, ümmä!»
İerkekterdiñ süiisterin körseñizder... Şybynnyñ sirağy siiäqty jūqa
ierin, «kolbasa» siiäqty būrtiğan ierin, salbyrap ketken ierin, jalbyrap
ketken ierinderdiñ bylai öñmeñdep, dürdiıp, ūmtylyp kele jatqanyn
körgende, o-oi... köziñdi tars jūma qūiasyñ. Tükirigimen süiip alğanda,
jiırkengeniñdi baiqatpai: «Qalaisyz? Toiğa keldiñiz be?» deisiz toiğa
kelgenin bilip tūrsañyz da... Baiağy keñes däuirindegi bas sekretar
Brejnevten qalğan süiis qoi būl... Qazir ierkekter de bir birimen
«intimni» süiise beredi... Dämi joq, tūzy kem süiister ğoi...
Al iendi, balañyzdy süiseñiz bolady iendi. Birinşi synypta oqityn
balañyz mektepten arsalañdap, jügirip kelgende: «Qandai bağa
aldyñ?» dep sūraisyñ. «Bes!» «Mäledes!» dep betinen tük qoimai süiip,
jalap tastasañ da öz ierkiñ. Biraq barlyq ata-analar balasyn süie
bermeidi. Bir jeñgei birinşi synyptağy balasyna ūrsyp otyr deidi.
«Qanşa aldyñ?» «Minus üş...». «Üş te bolsa, küş... Biraq ierteñ bes
alyp kel!» «Anaşym, bes şe, bes tausylyp qalypty...». «Seniñ miyñ
keuip qalğan!» degen anasy balasynyñ basyna lineikamen sart
ietkizedi. «Äkel kitabyñdy, oqimyz! A-laş... Alaş degen nemene?
Tüsinesiñ be?» «Bilmeimin...» «Osyndai qiyn sözderdi, saiasi sözderdi
birinşi synyp balasy qaidan tüsinedi- iei? Özim de tüsinbei otyrmyn.
A-laş degen... Birdeñeni al da, aş... Mysaly sömkeni alyp, sömkeni
bylai alyp, auzyn aş...» «İiä sağan Alaş degenimiz— «Alaş» bazary
ğoi...» dep qalady balasy būrtiyp. «Solai şyğar? İendi ağylşyn tilin
oqimyz. Äkel beri kitabyñdy. Mai neimz... Aitşy, mai neimiziñ kim?»
«Mai jeimisiñ demeşi anaşym, mai jemeimin...» «Atauyñdy jegir!
Men sağan «mai jeisiñ be?» dep tūrğan joqpyn! Qolyñdy qaraşy, kirkir... İeki aiağyñdy aspanğa qaratyp, alaqanyñmen jüresiñ be deimin
osy? Mai neimz Jeñis deşi...» degen anasy balasynyñ basyna
şapalaqpen sart ietkizip, qūlağynan būrap alady... Sol kezde balasy
bylai... qorsyldap... basyn salbyratyp... mūrnyn tartyp... Şeşesi
baqyryp: «Jylasai... Jyla! Jylai sal!» dep iedi... Mine bylai: «Ñ-ñ-ññ-ñ...Öa-a-a-a...» dep añyrai jöneledi, qaşa berip, iesikterdi sart-sūrt
jabady, jiiüly tösekti qiratyp, qabyrğany ūrğylap, oñ aiağyna sol
aiağymen bir tebedi... Jüikesi jūqarğan degen osy... Jüikeleriñiz
jūqarmasyn, jeñgeiler!
Jüike demekşi, köşede öz maşinañmen kele jatyp ta jüikeñizdiñ
bir symy byrt ietip, üzilip ketedi. Bağdarşamnyñ qasyndağy «zebra»
bar iemes pe? Jaiau jürginşiler ötetin jolaq. Sol jerge kelip «şi-iq»
ietip toqtaisyñ. Jaiaulardy qūrmetteimiz, biraq olar bizdi qūrmetteidi
me? Tura jaiylyp bara jatqan qoilar siiäqty ğoi. Asyqpa-ai,
qūlağyna «näuişnigin» tyğyp alyp, än tyñdap bara jatady. Mine,
bylai ketip bara jatyr... Jasyl bitip, qyzyl qyzarsa da, mine bylai,
äsirese qyzdar qūiryğyn būltyñ-būltyñ ietkizip, baltyrlaryn
jarqyratyp... Sol jaltyrağan baltyryna balqy-yp qarap qalsañ,
artyñdağy maşinalar «bip-bip, bap-bap, tr-r-r-yñ-tyrrrryñ...»
degen neşe türli «signaldar» şyğaryp ketedi. Ony qoişy, jaiaular
«zebrany» qoiyp, köşeniñ kez-kelgen jerinen jügirip şyğa kelgende,
därethanağa barmai-aq... Qaidağy bireu üşin sottalyp ketkiñ kelmedi
iendi... Bir dosym «Taiotasymen» kele jatsa, bir qyz aldynan jügirip
şyğypty. Tejegişti basuğa ülgermei, basyp öte şyqqan ğoi. Söitse,
jañağy qyz tiginen, mine bylai... (jatady) şalqasynan jatyr deidi.
Sağyz şainap jatqanyn qarasañşy! «Qaryndas, bir jeriñiz auyryp
qaldy ma?»-dep sūrasa: «Tuu, asyğys iedim, univerge deiin aparyp
tastañyzşy!Taksisiz be?»— depti. Jūrttyñ bäri sotqa para berip,
oñai qūtylyp ketetin millioner iemes qoi...
Yrym degenge senesizder me? Seniñizder. Mäselen, bastyq bolsañyz,
mynadai yrym tiymdar iesiñizde jürsin: jinalystarda jyndy
adamdarşa jarysa söileuge, jyrtyñdap küle beruge, ötirik iesep
beruge, ministrge qarap kerilip, iesineuge, taltaiyp otyruğa, (mine,
bylai...) kabinetiñde ietpetiñnen jatyp alyp, jūrtty qabyldauğa
bolmaidy. Al ieger deputat bolsañyz: tünde mäjilis zalynda qonyp
qalyp, tüske deiin ūiyqtauğa, mäjilis kezinde tamaqtanuğa,
deputattyñ betinen alyp, bet jyrtysuğa, ukraindyqtar siiäqty
töbelesuge, tünde zañ qabyldanyp jatsa, jalğyz barmauğa, dauys
berip jatqanda būrañdap, qylymsuğa, spikerdiñ aldyn kesip ötuge,
tilşilerge arqan keruge bolmaidy. Qyzdarğa da qyryq tiym bar:
Monşada «nauşnik» kiıp alyp än tyñdauğa, auyzğa qolyn jumai
salyp, ysqyruğa, temeki tütinin «közinen» şyğaruğa, küieuge tier
aldynda nesie aluğa, būrylyp, jelkesin köruge, ūiyqtap jatyp sağyz
şainauğa, syramen tis juuğa, şaşyn tyqyrlatyp aluğa, mūrt ösiruge
bolmaidy...
Bizdiñ Oralda kazaktar bar. Olar orystyñ işindegi qazaqtar ğoi...
Qazaqşağa tilderi kelmei: «My kazaki!» dep jatatyndary sondyqtan.
Negizi, qazaq degen sözdiñ tübiri— qaz... Qaz—kädimgi qanaty bar qazy.
Aq degen söz—appaq, aq, aq qazy bolady sonda. Oral kazaktaryn «Bepbelye gusi» dep atasaq ta bolady. Oral kazaktary būryn qylyş
ornyna qamşy ūstağan, namaz oqyp, däret syndyrğan degen tarihi
boljam da bar...
Sosyn bar ğoi, maqal mätelderdi şyğarğan adamdar universitette
oqyp, diplom almağandar-au deimin. «İt itti, it qūiryğyn jūmsaidy»
deidi. Özderiñiz kördiñizder me, bir itke bir it ürip qoiyp: «Änäu
jerde süiek jatyr iedi, äkeş...» dep jūmsaidy ma? Al iekinşi it bolsa
qūiryğyna qarap: «Şarşa-ap tūrmyn, qūiryğym, sen bara qoişy!»
deidi me? Ötirik qoi. «Atyñ şyqpasa, jer örte» deidi. Ötirik. Atyñ
şyqpasa, bazar örte. Atyñ şyqpasa, orman örte... Aidaladağy bos
jatqan jerdi örtegennen ne şyğady?» «Qalauyn tapsa qar janady»
bar. Būl da ötirik. Bir şelek qardy jaqsañ, bir şelek su bolady.
İesesine qalauyn tapsa, adam janady. Prokuratura, sot ğimarattary
aldynda adamdar ädiletsizdikke küiinip, üstilerine benzin qūiyp,
janyp jatady... «Jyly-jyly söileseñ, jylan da ininen şyğady»
degen bar. Būl da ötirik. Jylannyñ inine baryp: «Janym jylan,
ainalaiyn jyla-an! Men sağan ğaşyqpyn!» dep keşke deiin
otyrsañyz da, «kvartirasynan», şyqpaidy. Öitkeni jyluğa, svetke
suğa aqşasy joq... Tölemegen... Odan da: «Otyz gradus jyly söileseñ,
qyryq gradus bolyp, alqaş küieuiñ aldyñnan şyğady» desek, qūlaqqa
kiredi... Qazaq tili, ana tilim qandai keremet! Bir sözdiñ birneşe
mağynasy bar ğoi! Osyndai tilden ainalmaimyz ba? Birde tau
jaqtağy auylda tūratyn tanys äieldi körip qalyp: «Jeñşe, tauyq
pa?» dep sūradym. «Joq tauyq iemes, qoraz satyp aldym!» deidi
jeñşemiz. «Joq, tauyq pa?» dep sūrap jatyrmyn. «Äi, qainym, tauyq
iemes, qoraz, qoraz, ä-te-ieş!»—dep aiqailap berse bola ma! Sonda men:
«Tau yq pa, yq iemes pe? Tau degeniñiz auylğa yq bolady ğoi, jel joq
şyğar?» dep sūrağym kelgen. Äne, bizdiñ ana tilimiz qandai! Qazaq tili
netken bai til! Osyndai keremet tilimizdiñ märtebesin kötere almai
jürmiz ğoi! Sözdiñ mağynasy demekşi, birde aialdamada tūryp oilanyp
ketippin... Astanağa alğaşqy qar jauyp, ierip ketken kez iedi. «İiä, qys
iendi...» dedim. Sol ieken qasymdağy ieñgezerdei bir jigit tütigip: «Nege
qys deisiñ? Men be qysatyn? Tanymaityn adamğa osyndai körgensiz
söz aitqanyñ ne? «Zima» deseñ de bolady ğoi...» dep degbirimdi alsa
bolar ma? Oi, mūndai mağynasy san aluan sözder öte köp. Mysaly:—
Qoraz. İekinşi mağynasy: qor az. Qor şe, jinalğan qor az. Pälenşe
atynda qor aşylyp, ony Tügenşe jep qoiğan degen siiäqty. Sosyn bar
ğoi, bizdiñ qazaq jigitteri qyzdarmen jöndi tanysa almaidy. Tüieden,
ūşaqtan tüskendei, dik ietkizip sūraq qūia salady. Qyzdarğa bylai,
jūmsartyp, jūmbaqtap sūraq qoiuğa bolady ğoi. Mysaly, meniñ bir
dosym qyzdarmen bylai tanysady. «Qaryndas, tauğa şyqqansyz ba?»
-dep sūraidy. Qyz qylymsyp: «İiä, şyqqanmyn. Tauğa örmeledik qoi»
dei salar. «Joğa, küieuge şyğu—tauğa şyqqanmen birdei ğoi,
tūrmysqa şyqqansyz ba deimin...» «A-a, keşiriñiz, tauğa şyqqan
joqpyn, qazirgi taular töbeşikter ğoi...» depti sonda boijetken.
Kördiñiz be, osylai jūmbaqtap söileu kerek! Kelinşekpen söilese
qalsañyz: «Qanşa ret qinaldyñyz?» dep sūrañyz. «Qanşa balañyz
bar?» degennen jaqsy ğoi. İendi äielder rahattanyp, işek silesi qatyp,
külip jatyp bosanbaityn şyğar? Qinalady ğoi... Jaraidy, qai –
qaidağyny aityp kettim-au, barşañyzğa aitarym: ömirde
qinalmañyzdar, oinañyzdar, küliñizder, köşede mäşine qağyp ketpei,
aman-iesen jüriñizder!
ŞÄİ IŞIÑIZDER!

Şai işkende tūrğan ne bar? Qyzyq-iei, osy adamdar... Bir üide, bir
podezde tūryp jatyp, bir-birin şaiğa şaqyrmaidy. Şaiy nesi, birbirin tanymaidy da... Sodan tañerteñ ierte tūryp, äielimmen
aqyldasyp, körşimdi şaiğa şaqyrdym. Söitsem, körşim şala qazaq
ieken: «Spasibo, ia hoçu kofe..» dedi de ketip kaldy. Oilanyp qaldym.
Kelesi körşimniñ iesigin tyqyldatyp: «Kofşai işiñiz bizdiñ üiden...»
dedim. «Ol ne päle kofşai?»—dep sūrady ol iesinep. «Birikken söz ğoi.
Kofe- şai işip ketiñiz..» «Araqtyñ aty ma desem... Aqymaq adam şaiğa
şaqyrady ma? Jüz gramğa şaqyrady!» «Keşiriñiz, onda jüz gramm
şai işip ketiñiz...»
Qyzyq-iei adamdar! Bir-biriñdi şaiğa şaqyryp, qatqan nandy
qytyrlatyp jep, byltyrdan qalğan arzan kämpitti soryp otyryp
äñigimeleskenge ne jetsin? Qanşa adamdy şäiğa şaqyrdym, kelmeidi.
İendi men köşege şyqtym. Bir kelinşek ketip bara jatyr ieken:
—Keşiriñiz, toqtai salyñyzşy,—dedim qatarlasa berip.
—Al, toqtadyq.
—Bizdiñ üiden şai işip ketiñizşi...
—Ağai, siz noqalaisyz ba?
—Ol ne noqalai degen? Ataq pa?
—«Şai işseñ—köñiliñ jai...» degen. Aşulanyp bara jatyr iekensiz...
—Dura!
—Dura iemes, durakpyn. Öziñ duragül!
Qap, myna qyrsyqty-ai! Kimdi şaiğa şaqyrsam ieken? Adamdar
meiirimdi boluy kerek qoi. Bir biriniñ üiinde şai işisip... Poştağa
baryp, Özbekstan prezidenti İslam Karimovke jedel hat jiberdim.
«Bizdiñ üiden şai işip ketiñiz, İslam äkä!» dep. Özbekter şai işudi
qatyrady ğoi. Qyrğyzstan prezidentine de, Resei prezidentine de,
Qytaiğa da hat joldadym. «Men siiäqty qarapaiym adamnyñ şaiğa
şaqyrğanyna kelse keler, kelmese odan äri!» «Qoi, uiat bolyp jürer...»
degen oiqy-şoiqy oimen poştağa qaita kirip, ūlttyq banktiñ
būrynğy basşysy Marçenkony şaiğa şaqyra saldym. Äşeiin.
«Kelmeidi ğo—oi...»dep. Sodan oblys äkiminiñ qabyldau bölmesinde
otyrmyn.
—Ne mäselemen keldiñiz?—dep sūrady kömekşisi...
—İeşqandai.
—Keşiriñiz, būl jer aialdama iemes. Avtobus kelmeidi.
—Morg iemes şyğar.
—Şyğyp tūryñyz!
—Bir närse aitamyn da şyğamyn.
—Bolmaidy! Ol kisi şäi işip otyr.
—Şai? Bir özi?
—İe?
—Adam iemes ieken ğoi, Adam degen bir özi şäi işe me ieken?
—Siz ... siz ne dep kettiñiz? Ketiñiz būl jerden!
—Men oblys äkimin şäiğa şaqyrğaly keldim. Oblys äkimi öz üiinde
qalai şäi işedi, halyq qalai şäi işedi salystyryp körsin deimin.
—Ketiñiz būl jerden!
—Keşe sailanğan audan, auyl äkimderi şetinen paramen ūstalyp
jatyr! Solardyñ qūrmetine şai işemiz!
Kömekşi jigit küzetşiler şaqyryp iedi, qolymdy qaiyryp, bir bos
kabinetke apardy da, şai berdi. Bir şelek qainağan suğa bir päşki
şai saldy da: «Mä, atauyñdy iş, işe ber!» dep qūiady. Quyğymnan
uialyp, qūstai ūşyp, üiime kelsem, mässağan... Törde İslam— äkä otyr
şäi işip... Äielim maiysyp kök şai qūiyp otyr.
—Rahmet, şaiğa şaqyrğanyñzğa,—dep qoidy prezident,—Şymkent
jaqyn bolğan soñ kele saldym. Onyñ üstine, Qazaqstanda bazarlardy
qalai örteidi, sony bile keteiin dep...
Bir qarasam, Marçenko kele jatyr! «Qyzmetten ketkeli basym synyp
barady! Hoçu zelenyi çai!» deidi. Qyrğyz prezidenti kelmedi. İelinde
iereuil bolyp, sodan şyğa almai qalypty. Qytai qyñq demedi. «Mūnai
qatqan şai işiñiz!» deseñ ğana keledi ğoi... Putin telefon soğyp:
«Privet, proton!» dedi de qoidy. Ony men «Privet, bratan..» dep
iestidim.
Qysqasy, bizdiñ üide mereke! Keliñizder, şai işip
ketiñizderşi!
ÄKIMDER DE JYLAİDY...
Işteriñ küisin! Işteriñ küise, dastarhanğa bir şelek tūz tögip, jalai
beriñder! Men äkemniñ arqasynda äkim boldym! Anau mynau iemes, audan
äkimi! Būrynğy audan äkimi kabinetindegi kreslosyn qūşaqtap, ieñirep
jylady. Qimai tūr. Sosyn köz jasyn sürtip, mağan qarady da:
—Sağan üş hat tastap ketemin. Tek qinalğanda ğana birtindep
aşarsyñ...—dedi öksip. Men oğan «Arty qaiyrly bolsyn, tek saunada
kezdeseiik!»— dep köñil aittym. Būrynğy komanda da: «Oi,
bauyrymdap!» jylap, eks äkimdi qūşaqtap, iendi biri işinen
«pyşaqtap», qoştasyp jatty. Qyzmetten ketu (ieger öspese) ölip
qalğanmen teñ ieken-au! Meni tanystyruğa kelgen oblys äkimi qūran
oqymağanda, kabinette jylap tūrğandar jūmyrtqa jep otyrğandai
jym-jylas bolmas iedi-au! Ötirik jylap tūrğan apparat basşysy
alaqanyn jaiyp:
—İa alla, būrynğy äkimimizdiñ jürgen jeri jaily bolsyn, qazirgi
äkimniñ işken- jegeni maily bolsyn! Äumin!»—dep bata berdi. Oblys
äkimi būrynğy äkimniñ köz jasyn qolymen sürtip:
—Biz sağan rizamyz. Myna kresloda otyra berdiñiz, otyra berdiñiz, ieş
dalağa şyqpadyñyz... Jūrt siiäqty parany jariiälap iemes, qūpiiälap
aldyñyz. Rahmet sizge!—dedi. Ol iesikten şyğyp bara jatyp, köñili
bosap ketti me, qaitadan añyrai kelip, kreslosyn qūşaqtai aldy.
Jūrttyñ bäri jylady. Qairan kreslo, sen osynşama qūdyretti me
iediñ?
Äkimdik degen rahat jūmys ieken. Tük qiyndyğy joq. Qyzmetke
kelesiñ, otyrasyñ, hatşy qyzğa köziñdi qysasyñ,
bölim
basşylaryna:«tynyş otyryñdar, şulamañdar!» dep ūrsyp qūiasyñ.
Bir küni äkimşilik aldy azan-qazan bolyp ketti. Söitsem, meniñ
jūmysyma narazy halyq ieken. Qinalyp ketkendikten, baiağy äkim
berip ketken hattyñ birin aşyp oqydym, onda: «Halyqqa qūrğaq uädeni
üiip-töge ber!» dep jazypty. Quanğanymnan qoinymda qyryq qyz
jatqandai atyp şyğyp, oi uädeni üiip töktim deisiz! Halyq riza, men
riza. Biraq bir ai ötpei jatyp, halyq tağy jinaldy. İekinşi hatty
oqyp şyqsam: «Būrynğy äkimdi jamandai ber!» dep jazypty. Halyq
aldyna şyğyp:
—Būrynğy äkimnen qalğan mäselelerdi şeşemin dep, şaşym irekirek bolyp ketti! Ne degen oñbağan adam iedi? Qatyn ieken ğoi!—dedim.
—Seniñ de uädeleriñ qūrğaq!—dep qaldy bireu.
Men älgi kisige bir şelek su şaşyp jiberdim.
—Mūnyñyz ne, äkim myrza?—dep sūrady ol.
—Suly, dymqyl uäde ğoi..—dep yrjidym men.
Äkim bolğan rahat ieken! Kabinetiñde ne isteseñ de öz ierkiñ! Öiebaai, alaqanym qyşi beretin boldy. Qasimyn kelip, bolmaidy. Apparat
basşysy da qasyp ketti. Qyşi beredi.
—Sizge para almasañyz, auyryp qalasyz,—dedi ol jany aşyp.
—İel-jūrtqa «negr bet» bolğym kelmeidi!
Ädeii «köz qylyp» aitqanym ğoi. Biraq aitqan jerden aulaq dep, ieki
qolymdy artyma qaiyryp, ony äielime «skotçpen» ainaldyra
jabystyryp alyp jüretin boldym. Para alyp qalmas üşin...
Mäjiliste de, üide de solai jüremin. Hatşy qyz tamaqtandyrady...
Qoldarym qaiyruly ğoi... Sodan bir küni bireu «jer kerek iedi»» dep
bir million teñge bermek boldy. Qinalyp ketip, üşinşi hatty hatşy
qyzğa berdim. «Ağai deiim, ağai, uialyp otyrmyn...» deidi. «Oqyşy!»
«Qoişy ağai, uialamyn!» «Mende bet joq, oqy!» Özim oqysam: «Para
beruşi kelse, bir jeriñdi qysyp otyr!» dep jazyp qoiypty! Onyñ nesi
uiat? «Bir jeriñ» degeni— köziñdi qysyp, «Maqūl, osy joly ğana
alaiyn» degeniñ... Quanyp ketip, äkimşilik küzetşisine tufliımdi,
şūlyğymdy şeşkizdim. Para beruşi keldi. Aqşany aiağymmen,
başpailarymmen qysyp aldym! «Būl parağa jatpaidy, meni Qūdai
atpaidy» dep otyrğanymda finpol jigitteriniñ kirip kelmesi bar ma!
İeñirep jylağanym-ai! Olar da jylap, qolyma kisen saldy. Qazir
türmede jylap otyrmyn... O, äkimder, sizderge törtinşi hat
tastaimyn, qinalğanda aşyp oqyñyzdar! Ne dep jazsam ieken ä?
DASTARHAN MİNİSTRI BOLSAM...

Añ bitken «adam bolsam ğoi!» dep armandai almaidy. Al, adam
armandaidy. Meniñ de armanym Dastarhan jäne halyq ministri bolu...
Äzirşe vitse ministrmin... Qoldauşy, qorğauşy rulasym tüşkirgen
saiyn ösip kelemin. Byltyr ğana qatty tüşkirip iedi, osynda top iete
qaldym. Tağy bir tüşkirse ministr bolamyn ba dep jürgenimde,
qoldauşym äri qorğauşym byltyr qysta suyqtap qalyp, tüşkiretüşkire basyn qatty bir zatqa ūryp alypty da, qaitys bolyp ketti...
İendi mağan «tüşkiretin» adam joq. Janym jabyrqap, tañdaiymdy
taqyldatyp otyrğanymda, ministr kabinetine şaqyrdy. «Tyqyr
taianğan ieken...» dep tomsyraiyp kirip iedim, menen keiingi orynbasary
Ompai Tompai da otyr ieken.
—Senderdi şaqyrğan sebebim, ieki-üş aidan keiin «otstavkağa»
ketemin...—dedi ministr kürsinip.
—Ketpeseñiz jaqsy bolar iedi...—dep qaldym men. Işimnen «Ketpeseñ,
ketpen taudan asyp ket, aldyñnan albasty şyqsa, şeteldiñ birine
qaşyp ket!» dep oiladym.
—Zeinetke şyğu jöninde İelbasyğa aryz beremin. Sondyqtan,
iekeuiñniñ biriñdi ornyma qaldyru jöninde ūsynys aitamyn. Ol üşin
iekeuiñ de auyldaryña baryp, üş ai qoi bağasyñdar...
—Qoi?—deppin men.
—Qoi, qoi. Qūian iemes...
—Qoi baqqandy jaqsy köremin. Qoi degen qoi ğoi. Qoidyñ jüni
bolady...—deppin sasqalaqtap.
—Qoidyñ jüni bolmağanda, japyrağy bolady dep pe iediñ?—degen
ministr mūrnyn qalamsabymen şūqylady. Äli auyz aşpağan Ompai
Tompai:
—Qoi bağuğa äzirmin...—dedi.
—Men de äzirmin. Biraq bir otar qoidy qaidan alamyn?
—Bir qoidan ğana bağasyñdar. Üş aidan keiin auyldaryña özim baryp
tekseremin. Qaisyñdiki köñilimnen şyqsa, sony ministr ietemin.
İelbasyğa ūsynamyn. Qoidy tek özderiñ bağasyñdar! Özbek jaldap
jürmeñder!
Ministrdiñ kabinetinen bilep şyğaiyn dep iedim, jūrttan uialdym.
Quanğanym sonşalyq, işimdegi işekterim ireleñdep bilep jatqan
siiäqty. Ompai myrzağa qarasam, baiağy sabyrly qalpy. «Qoi körmegen
qualap öltiredi» degen. İe-ie, äsfälttiñ şetine tuylğan bala qoi bağyp
jaryta ma? Ministr keterinde qoidyñ basyn müjip ketpekşi ieken
ğoi? Orynbasarlarynan. Jün, jün... Oi, jön, jön...» dep kübirlep
alyp, äielimnen, bala-şağamnan, Astanadan uaqytşa «otstavkağa»
ketip, auylyma keldim. Bizdiñ Dastarhan ministrligi halyqtyñ älauqatyn jaqsartudy josparlaidy, ielu ieldiñ qataryna iligemiz dep
jürsek, auylymdy körip, köñilim jüdep ketti. Adamdary aryq,
jegenderi vermişel. Qolymdy bir siltedim de, qart äke-şeşemniñ
boidaq qoiyn äueli monşağa aparyp, şampunmen şomyldyrdym. Men
şomyldyrğan joqpyn, jeñgelerim kömektesti. Qoi iekeumiz jarty
sağan parda (buhana) otyrdyq. Auyldyñ şaştarazysyn şaqyrtyp,
jünin jūqartqyzdym, sändetkizdim, töbesine jün kekil qoiğyzdym.
Aiağyna altyn sağat taqtym. Auyl dastarhany jūpyny bolsa da,
qoiymnyñ aldyna dastarhan jaiyp, joñyşqa saldym. Jemdedim.
Jemge uyldyryq qosyp berseñ, közderi jainap ketedi ieken qoi
jaryqtyqtyñ da... Tañerteñ tūra salyp, jünderin taraimyn, kün
sanap semirip kele jatqanyn körip, tamsana qaraimyn. Tuiaqtaryna
altyn jalatylğan tuiaq töpli kigizip qoidym, qanşa degenmen vitseministrdiñ qoiy ğoi! Kirpikterin jeñgelerim qara tuşpen būiap,
qūlaqtaryna altyn syrğa taqqanda, meniñ qoiym «modeler qoi»
bolyp şyğa keldi! Künde keşke qoiymdy jetektep, seruenge
şyğamyn. Būtyna pampers bailap qoidym. Sirağyn sadyralatyp
almas üşin. Qūmalaqtaryn sanap alyp, saiğa laqtyramyn. Üş ai
degende meniñ qoiym sep-semiz bolyp şyğa keldi! Qūiryğyn kötere
almaidy. Adam körse, qualap süzetindi, ierkelep, şalqasynan jata
qalyp, aiaqtaryn tyrbañdatatyndy şyğardy. «Semizdikti qoi ğana
köteredi» degen ötirik ieken! «Mä-ä-ä!»dep mañyraudyñ ornyna
kisimsinip, oi, qoisymsynyp: «Immm... ö-ö-ö!» dep qūiady. Söitip
jürgende, auylğa ministrdiñ özi keldi. Jik-japar bolyp, kütip aldym.
Aldyñğy aiaqtaryn köterip, amandaspaq bolğan qoiyma qaiyrylyp
qaramastan, tym bolmasa «sälemet pe auyl?» dep amandaspastan,
köñili köleñke bolyp, Ompai Tompaidyñ auylyna ketti. Meni de
jabystyra ketti. Keldik, kördik. Omekeñniñ qoiyn körseñ, qytyğyñ
keledi! Basyn äreñ köterip tūrğan ary-yq, qabyrğalaryn sanap şyğa
alasyñ. Jünderi alba-jūlba... «Qaiyrşy qoi siiäqty!»
Osy qoidy körgen ministr quanyp:
—Meniñ ornyma ministr boluğa Ompai Tompai laiyqty ieken!
Halyqty osylai basqaru kerek!—degeni... Myna sözdi iestigende, üstibasyma qoidyñ jüni şyğyp ketkendei, bet-auzym jiyrylyp qaldy...
Äli solai...
İeRTEÑINE İeSIMDI JİSAM...

Qyzyqpyn osy, jüzdetip işip alsam boldy, äueli Maiğa, sasyn
äielim Maigülge ūstalyp qala beremin... Işip alsam boldy, janym
jadyrap, «on ieki de, birneşe gülderim aşylyp», äşeiinde bir auyz
söilemeitin basym, «äñgimeşil» bolyp, qoldarym ireleñdep, kim
köringen tuysymdai, dos körinip, bärin üiime şaqyryp, qonaq ietkim
keledi de tūrady...
Bügin de dostarymmen bar joğy bes alty şölmek araq işkenbiz,
köligime qisaiyp, qalai mingenimdi «jüz gramdar» biledi... Mai
inspektorlary qualap jürip toqtatty. Onda da toqtamaityn iedim,
köşemen iemes, trotuarmen jürip otyryp, adamdardy myjyp kete
jazdap, qala şetindegi zirattyñ işine kirip ketippin.... Sol jerde
tanymaityn bir kisiniñ beiiti aldyna tizerlep otyra ketip:
—Jetkenim osy boldy, bauyrym, bauyrymnyñ işindegi täuirim... Bizge
aitpai ölip ketkeniñdi bügin iestidim... Jatqan jeriñde svetiñ jaryq
bolsyn, qabiriñde jylu bolsyn, kommunaldyq tölemderiñ qymbat
bolmasyn, äumin!—dep özimşe «bata» berip tūrğan iedim, Mai
inspektorlary jetip keldi.
—Tūr ornyñnan! Nege qaştyñ, işip alyp?—dedi bireui basyma ala
taiağymen salyp qalyp.
—Öi-i, ūrmasai! Qoisai...—dedim men qisalañdai tūryp jatyp.
—«Dupl» massyñ ğoi?
—Kim? Men be? Men ömiri işip körgen iemespin!
—İendi ne iştiñ?
—Airan.
—Qisalañdap tūrsyñ ğoi?
—Bauyryma qūran oqyğaly tūrmyn... Buyn-buynym bosap...
Qoldaryñdy jaiyñdar,—dep özim şala biletin qūrandy zuyldata
berdim. Mai inspektorlary da betterin sipasty.
—Myna moladağy bauyryñ ba?
—İiä.Ağam.
— Qaidağy ağañ? Kempirdiñ molasy ğoi?
Üñilip qaradym:
—Oi, keşiriñizder, ağamnyñ iekinşi äieli iedi...
—Köp sözdi qoi! İelbasynyñ ne degenin bilesiñ be?
—«Sudan basqa işpeñder» dedi...
—Ministrdi tūrğyzyp qoiyp: «Jol apatynan jylyna ieki myñnan
asa adam öledi. Mas jürgizuşiler nağyz qylmyskerler. Ne, bizdiñ ielde
Siriiä soğysy jürip jatyr ma?» dedi.
—Oibai, men ne, Siriiäda jürmin be? Sender Siriiäda neğyp
jürsiñder?
—Reidtemiz.
—Sender İelbasymyz synasa ğana reidke şyğady iekensiñder de?
Siriiäğa ketip qalasyñdar... Keşe nege ūstamadyñdar? Keşe iştim,
onyñ aldyñğy küni iştim. Men özi aptasyna, onda da demalys
künderden basqa künderi ğana işemin.
—«Bügin işken joqpyn» dediñ ğoi?
—Işken joqpyn. Adam qaiğyrğanda mas bolady...
—Myna appparatqa ürleşi.
—Ürlei almaimyn. Kindigim auyrady.
—Qūjattaryñdy körset.
—Körsetuge bolmaidy.
—Nege?
—Suretimdi körip, şoşyp ketesiñder.
—Sen bizben oinap tūrsyñ ba, a?
—Joğa. Men senderdi jaqsy-y körem! Sender meniñ adal
dostarymsyñdar! Kelşi, betteriñnen süieiinşi! Bäriñdi üige qonaqqa
şaqyramyn!
Mai inspektoryn süimek bolyp iedim, ol qolymdy qaiyrdy.
—Oibai, qolym! Qolym deimin! Qolym protez...
—Protez bolsa nege auyrady?
—Ony protezden sūra...
—Sendeilerdiñ kesirinen qanşama adam ölip jatyr deseñşi?
—Sanamappyn...
—Işip alyp, ainalaña qaradyñ ba?
—Qaramappyn...
—Protokoldyñ myna jerine qolyñdy qoi.
—Ne dep?
—«Maspyn» dep.
—Mas iemespin, äşeiin käiippin...
Olar meni «käiip» küiimde alyp ketti. İerteñine iesimdi jisam,
äielimniñ qoinynda iemes, aiyqtyrğyşta, bir alqaştyñ qoinynda
jatyrmyn-iei!... Qūdaia, büitip iesimdi jiğanym qūrysyn...
«POİYZ» BOLDYQ...
Qorqyp jürmiz... Äielim birinşi synypqa baratyn balamdy
jetektep şyqqany sol, artynan özim jügirdim.
—Astyñnan su şyqty ma? Üide otyrsañşy!—dep renjidi äielim.
—Joğa, seni dep ūrlap ketse şe? Seni men jetektep alaiyn...
Äielimdi jetektep şyğa bergenim sol, alpysty alqymdap qalğan
äkem alqynyp şyqty.
—Äke, astyñyzdan su şyqpağan şyğar...? –dedim men.
—Bu şyqty... Seni ūrlap ketse şe?
Äkem meni jetektep aldy. Auladan iendi şyğa bergenimizde, äkemniñ
äieli, meniñ äjem şyqty bükşeñdep.
—Apa, astyñyzdan ne şyqty?—dep sūrady kelini.
—İnvestorlar şyqty!—dep jymidy
quanyşym atalaryñdy ūrlap ketse şe?

apamyz,—qartaiğandağy

Apam atamnyñ qolynan ūstady. Auladan iendi şyğa bergenimizde,
mektepti bitirip qoiğan ülken ūlym jügirip şyqty.
—Astyñnan «minvoda» şyqty ma? Otyr üide!—dedim men.
—Qanşa qarasam da,ieşteñe şyqqan joq, senderdi ūrlap ketse, jetim
qalamyn ğoi...
Nemeresi apamnyñ qolynan ūstady. «Poiyz» bolyp, qaqpanyñ iesigin
iendi jaba bergenimizde, arlsalañdap, bir semiz kisi kele jatyr!
—Astyñyzdan su şyqty... oi keşiriñiz, siz kim bolasyz?—dep sūradym
men.
—Men ğoi, ieki jyl būryn sağan nesie bergen «Jylauyq» banktiñ
menedjerimin ğoi. Senderdi ūrlap ketse, bankke nesieni kim
qaitarady? Men de baraiyn...
—Qaidan kele qaldyñyz?
—Üileriñizdiñ artqy şarbağynan sekirip... Keşiriñizder...—degen ol
ülken ūlymnyñ qolynan ūstady. Auladan şyğyp, mektepke qarai
poiyz bolyp kele jatyrmyz. Bir kezde şarbağymyzdyñ bir tesiginen
zu iete qalğan itimiz arsalañdap jügirip keledi ieken. Tili salaqtap,
közderi alaqtap ketken. Birden ūqtym: «Bizdi qaidağy bir qanişerler,
ne sekta müşeleri, ne ped
ofilder ūrlap ketse, aştan qalady ğoi...» İtimiz sol jügirip kelgen
boiy, bank ökili plaşynyñ ieteginen tistedi... Ūzynnan sozylyp kele
jatqanbyz. Bir kezde mysyğymyz orğyp keledi ieken. «Astyñnan
tyşqan şyqpady ma?» dep ūrsa jazdadym. Mysyq iekeş, mysyğymyz
da itimizdiñ qūiryğynan tistelep keledi. Qaitemiz iendi? Myna zaman,
jo-joq, zamannyñ adamdary jaman... Közderi jäudiregen balapan
balalarymyzdy ūrlap äketip, şetel asyra ma, joq bolmasa, öltirip,
dene müşelerin satady ma... Älde, aqşa bopsalaidy ma? Joq bolmasa,
pedofilder... Qūdai saqtasyn, denem mūzdap ketti ğoi!
Sodan poiyz bolyp mektepke kirdik. Balamyzdy partağa otyrğyzyp,
özimiz synyp bölmesiniñ artqy jağynda türegep tūrmyz. Kelmei
qalğan oquşylardyñ ornyna atam men apam otyra ketti.
—Sizder sorğan kämpittei bolyp neğyp tūrsyzdar?—dep sūrady
oquşylardyñ apaiy.
—Sabaq bitkenşe küte tūramyz...—dedim men.
—Qarap otyrğanşa sizder de däpterleriñizdi alyñyzdar, diktant
jazamyz!—dedi apaiymyz. Atam nasybaiyn ata bastap iedi, apaiymyz
ūrsyp berdi: «synypta birdeñe jeuge bolmaidy!» Äjem ūrlanyp, qūrt
soryp otyr. Äielime qarasam, diktant jazuğa daiyn.Tizesinde kitap,
kitap üstinde däpteri... İt pen mysyğymyz ğana būryşta jatyr,
sauatsyzdar ğoi... «Adamdar, nege qatygezsiñder?» degen taqyrypta
diktant jazdyq. Bank ökili: «Apai, apai, därethanağa baryp
keleiinşi!» dep ötirik sūranyp, şyğyp ketti. Sol ketkennen mol ketti.
Mektepten balamyzdy jetektep, poiyz bolyp kele jatyrmyz. Üige.
Balalyğym ūstap, oquşy siiäqty bolyp kettim be deimin, äielimniñ
būira şaşynan tartyp qalyp, tilimdi şyğara mazaqtap, üige qarai
qūstai ūştym! Artyma qarasam, äkem de toñqañdai qaşyp keledi ieken.
Apamnyñ şaşynan tartyp qalypty... Osylai oinap külgenge ne
jetsin?! Jäudir köz balapandarymyz ūrlanbasynşy... Oiymdy
ūqqandai itim aiağyma oratyldy, mysyğym miiäulady...
TERIS QARAP JATAMYZ...

Nemenege ökpelegenimdi özim de bilmeimin. Ūmytyp qaldym. Qaitip
ūmytpaiyn, küieuime ökpelep jürgenime otyz jyldan asty! Teris
qarap jatamyz. Äli iesimde, otyz jyl būryn ol körpeniñ astynan
qoldaryn jybyrlatyp, belimnen sipağan bolatyn, aiağymmen teuip
jiberemin. Jatqan jerinen ūrşyqtai ūşyp tüsedi de, sümireiip,
ornyna qūlaidy. Biraq ökpelep, teris qarap jatady. Pysyldap. Men
jatamyn jylan siiäqty ysyldap. Biraz uaqyt ötkennen keiin, sol
teris qarap jatqan küii qolyn men jaqqa «jūmsap», jyp-jyly
jambasymnan sipaidy... Qolyn şymşyp alamyn. Qolyn tartyp
alğan baiğūs « ah!» dep kürsinip salyp, tisterin şyqyrlatyp jatyp,
qor-r iete qalady.
Sol ökpe otyz jyl boiy jazylmady. Nemenege ökpelestik, iesimizde
joq... Teris qarap jatyp kelemiz. Teris qarap jatsaq ta, bilmeimin, üş
balanyñ ata-anasy boldyq. Olar da teris qarai ieñbektep östi. Jaqsy
adamdardyñ ökpesi şäii oramal kepkenşe deidi ğoi. Bizdiñ şäii
oramalymyz vannadağy sudyñ işinde jatqandai... Söilegende de,
sözderimizdi teris qaratyp söileimiz.
—İäş şi..—deimin men.
—Qoj..—deidi ol.
—İejök şi...—deimin men.
—Ydlob.Rişö idñinü!
—Taqon!
—Öziñ taqon! Şolovys!
—İen? İen?—dep jynym keledi.
—Ñeşeş...
—Amatqob!
—Ñeşeş...
Amatqob!
—Iştek...
—Ñizö tek!
Mine osylai sözderimizdi de tez teris qarata söileimiz. Ol köstiumin
de, tufliın de teris kiıp alady. İeregisip... Men de kapron şūlyğymdy
teris qaratyp... Jalğyz biz deisiz be, teris jürgender? Qoğamnyñ
keibir teris jaqtary köp qoi! Reseidiñ Baiqoñyrdan ūşyrylatyn
«Protony» tömengi jağyn joğary qaratyp ūşatyn bolypty deidi...
Köşi-qon turaly teris zañ qabyldanypty... Şetelderdegi
qandastarymyz ökpelep, bäri bir jerge jinalyp alyp, teris qarap
otyr deidi. Sottarymyz teris ükim şyğaryp jatyr. «Tūrğyn üige
jinamaimyz» bankisiniñ bastyqtary tuystaryna töñkerilip qalğan,
şatyrlary jerde, fundamentteri aspanğa qarağan üilerden päterler
ülestiripti! Sottar şyndyqty aitqan gazetterdi teris qarap otyrypaq jauyp jatyr! Bir şeneunikter artqa qarai, moinyn būrmastan,
terisinen jürip barady. Öitkeni, paraqor... Oi, aita bersek, köp qoi! Al,
küieuime osydan otyz jyl būryn ne üşin ökpelegenim şynymen
iesimde joq. İesimdi ieşki müjip tastağandai... İekeumiz de ieluden astyq,
bir küni jarasaiyn dep, tösekte teris qarap jatqan küieuime būrylyp
jattym. Moinymdy äreñ būrdym, ünemi qisaiyp jürgenge me, auyryp
ketti.
—My-ynaj...—dedim üzdigip.
—İen?
—Mitkiiüs...
—Yşioq...
—Yşaraq ireb?
Ol otyz jyldan keiin mağan qarap jatty. Küieuimdi äreñ tanydym:
—Sälemetsiñ be? Oi, būl sen be?
—Oi, janym, sälemetsiñ be? Özgerip ketipsiñ!
—Qanşa jyl boldy deseñşi, bir-birimizge tiktep qaramağaly...
—Qūrysynşy... Qalğan ğūmyrymyzda baqytty ömir süreiikşi!
Sol künnen bastap, teris qarap jatpaityn boldyq! Ömirde, qoğamda,
Qazaqstanda teris ūğymdar, teris josparlar, teris şeşimder bolmasyn
dep tileiik! Öi, janym meniñ, küieuim bar ieken ğoi...
DŪŞPAN IZDEP JÜRMIN

Bireuler dos izdeidi. “Dos izdep jürmin” dep kitap jazady. Söitip jürip,
özgelerge or qazady. Al, meniñ dūşpan izdegim keledi.. Adam bolğan soñ, iri
dūşpanyñ bolğanğa, sol dūşpanyñ köktei solğanğa ne jetsin!
Ministrlerden dūşpanym bolsa ğoi! “Tapsyryspen” öltire salatyn.
Söitip, aiyzym qanatyn. biraq, olar meni qaitsin?
Bir ideiä keldi. Bir küni oblys prokuroryna keldim. Hatşy qyz kirgizbeidi.
- Ne üşin keldiñiz?-dep sūrady.
- Dūşpan izdep jürmin,-dedim men.
- Aulaq jüriñiz.
- Ūzaq ömir süriñiz!-dedim de, ai-şaiğa qaramastan, prokurordyñ
kabinetine kirdim. Ol kisi kreslosynda şaiqatylyp otyr ieken.
- Keşiriñiz, Siz meniñ dūşpanym bolasyz ba?-dep sūradym salğan jerden.
Prokuror betinde begomot jürgendei, bir türli qarady.
- Ne üşin?
- Men de adammyn. Meniñ de dūşpanymnyñ bolğanyn qalaimyn.
- Meniñ öz dūşpanym bar.
- Ol kim iedi?
- Ädilet ministri.
- Men onyñ da dūşpany bola alamyn. Sizdiñ boiyñyzdan aramdyqtyñ
myñ tonnasyn tabamyn. Qaida qarap otyrsyz? Oblys äkimi jer bitkendi
özine, tuystaryna satyp alyp jatyr.
Ol meni quyp şyqty. İendi kimge barsam ieken? Qūdai-au, meniñ de
dūşpanymnyñ bolatyn küni bar ma? Älde, oblys äkimine barsam ba?
“Jeke mäselem bar iedi” dep, kezekke jazylyp, jeti ai degende, oblys
äkiminiñ de kabinetine kirdim-au!
- Halyqty sağyndyq. Halyq ökilisiz ğoi,keliñiz,otyryñyz,-dedi ol ötirik
jymiyp. Oi, äkki ieken, jer-dünieni jalmap jep otyrysyn qaraşy.
İestuimşe, bir biznesmen: «Qūrylysqa tender alyp beriñizşi...»-degen
ieken, «Ūlyma «Djip» syila, milliondağan tenderge qolyñdy jetkizemin»
-dep, alaryn alyp alyp, qazir būltalaqtap jürgen körinedi.
- Ötinemin,-dedim men, - keşiriñiz, Siz meniñ nömiri birinşi dūşpanym
bolyñyz...
- Nemene?
- Dūşpan izdep jür iedim...
- Meniñ dūşpandarym köp! Birinşi orynbasarym prezident
apparatyndağy tuysyna jamandaidy ieken. Ol prezidentke jamandaidy.
- Sauap bolypty!-dedim men.
Ol da meni quyp şyqty. Qūdai-au, deni dūrys dūşpanymdy qaidan
tabamyn? Qaidan? Men de adam balasymyn ğoi. Älde, älde, studentterden
aqşa jinaityn dekanğa barsam ba? Sonymen, “Äkel, äkel!” oqu ornynyñ
dekanyna keldim. Kelgen bette:
- Dūşpan izdep jür iedim,-dedim.
- İesiñiz dūrys pa? Men sizdi tanymaimyn,-dedi ol.
- Tanymasañyz, tanysaiyq, paraqor qolyñyzben qol alysaiyq. Meniñ
atym Aqköñil...
- Sendei qaiyrşymen dūşpan bolmaimyn.
- Ne dediñiz? Öi, äkeñniñ!-dedim men.
- Boqtamañyz!
- Äne, siz meniñ dūşpanyma ainaldyñyz!—dep quanyp kettim!
Ol da meni quyp şyqty. İendi qaida barsam ieken? Qazaqstanda tuylyp,
qazaqtardy jek köretin Resei dumasynyñ deputaty Jirinovskige me?
Älde, odyrañdap jürgen Oral kazaktaryna ma? «Kazak atamany» bolğan
oblys äkimine me? Jylağym keldi. Meni adam qūrly körmeidi. Bäriniñ
dūşpandary bar. Qandai anyqtama bolsa da, aqşa sūraityn, söitip
qyruar dünie qūraityn jer komitetine barsam ba? o, taptym! Bazar
bastyğyna baramyn!
- Sälemetsiz be, meniñ qadirli dūşpanym!-dedim masattanyp, - Siz salyqty
öte az töleisiz! Qalanyñ bükil bazary salyqty az töleidi. Bazaryñyzda
tazalyq joq! Būryş-būryşy, lai, boq...
- Za to, köñilim toq!-dedi ol. - Siz ne üşin keldiñiz?
- Qūdai üşin dūşpanym bolyñyzşy!
- Senesiñ be, dūşpandarym jetedi. Salyq inspektory, ört, prokuror, äkim
dei me, biri kelip, biri ketedi.
- Siz meniñ de dūşpanym bolyñyz...
- Qūry!
- Ūry!
- Ket!
- Byttiğan bet!
- Joğal!
- Halyqqa obal...
Ol meniñ jelkemnen bürip ūstap, kabinetinen quyp şyqty. Qaida barsam
ieken? Kimnen, kimderden “öşimdi” alsam ieken Älde, älde, premerministrdiñ dūşpany bolsam ba? Osy oiymdy äielim Qatipaşqa aityp
iedim:
- O, sorly, premer-ministr seniñ ne teñiñ? Balalar aş-jalañaş, odan da
aqşa tap!-dedi. Äne, dūşpan izdep jürsem, janymda jür ieken ğoi,
Quanğanymnan äielimdi qūşaqtai aldym. Äi, biraq, dūşpan izdep ne
kerek? Dos arttyraiyq. Solai, myrzalar! Halyqpen dos bolyñyzdar!
KEÑKELES KEÑESTER

Tañdanğanda tañdaiym taq, tisterim saq iete qalady. Auyrsaq boldy,
därihanağa jügiremiz. «Samopal» däriler köbisi... Qazaqşa iem-dom jasauğa
bolady ğoi. Men sonyñ birneşeuin aityp bereiin.
ARQAÑYZ SUYQTAĞANDA
Şüberekke jüz gramm araq qūiyp, arqañyzdy alty minöt ysqylañyz.
Sonda suyq bitken mas bolyp, arqañyz alqaş atanyp, teriñiz jiyrylyp,
“zäköske“ sūrağandai duyldap, janyñyz kiredi.
QUYĞYÑYZ ŪSTAMASA...
Suyqtyñ jürmeitin jeri joq. Kişi däretke jügire beretin bolsañyz,mülde
su işpeñiz! «Kepken» su işiñiz....
TISIÑIZ AUYRSA...
İeñ jaman närse - tis auruy. Tisiñiz qaqsağanda ieñirep jylai beriñiz.
Jylağan saiyn tisiñizdiñ auyrğany qūiady. Auyrğanyn ūmytyp ketesiz.
BASYÑYZ AUYRSA...
Bas - äñgelek. Bas - qarbyz. Bas auyrsa, basyñyzğa tūz seuip, jelkeñizge
jeti minöt piiäz süikeleñiz.
KIRPIGIÑIZ SUYQTASA...
Keide kirpik te suyqtaidy. Tübi qyşidy. Kün saiyn köziñizdi jyly suğa
batyryp, kirpikteriñizdi qimyldatyñyz. Bolmasa kirpigiñizdi rentgenge
tüsiriñiz.
BETIÑIZ REVMATİZM BOLSA...
Bet - adamnyñ ajary. Betke bäri ornalasqan. Mūryn, auyz, köz degendei...
Bet keide suyqqa şydamaidy. Revmatizm bolady. Beti qalyñ, uialmaityn
şeneunikterdiñ betteri revmatizm bola qoimaidy. Degenmen, betiñizdi
ystyq ütikke basyp, qaqsağan jerlerin taspen ūru kerek.
TIZEÑIZGE SAQAL ŞYQSA...
Mūndaida qoryqpañyz. Būl ekologiiämyzdyñ naşar boluynan dep
tüsiniñiz. Tizeñizge saqal şyqsa quanyñyz, qysta tizeleriñiz jyly bolady,
toñyp qalmaisyz...
TILIÑIZ QYŞYSA...
Til de qyşidy. Ystyğy köterilip, ysidy. Tiliñiz qyşysa ony taza auağa
şyğaryp, bir mezgil jaiyp alyñyz, äbden keuip, qatyrlaq bolyp qalğanda,
sirke suyna batyryñyz, būrynğy qalpyna keledi.
Aita bereiin be? Meniñ «iem-domym» öte köp. Qalağanyn paidalanyñyz.
Tegin retsept berip otyrmyn. Şyn aitamyn!
QŪDAİ BOLĞYM KELEDI!

Nesin sūraisyz, bärin bilgen soñ, jylaisyz...Alla -tağala qazirgi adamdar
arasyndağy adamgerşiliktiñ joqtyğyna, jer betindegi alapat soğystarğa ,
sybailas jemqorlarğa, paraqorlarğa, ädiletsizdikterge, tağysyn-tağylarğa
nala bolyp, jer dünieni qaita jaratty.
Aldymen jer, orman, su, özen, köl, jan-januarlardy jaratyp, sosyn
jabaiy adamdar paida boldy... Jabaiylardyñ işi pysty. Karta oinap,
araq işkisi kelmeidi, onyñ ne iekenin bilmeidi. Bir küni bir jabaiy
Qūdaidan sūrady:
— O, Jaratqan iem, meniñ işim pysty,—dedi.
— Äkim bolasyñ ba?-dep sūrady Qūdai.
— Ol ne?
—Oblysqa laiyq halyq jasap beremin, sen sony basqarasyñ.
—Joq... Özim jalañaşpyn, halyqty qalai basqaramyn? (Qazir jalañaş
äkim bar ma?)
— Onda ministr bolasyñ ba?
— Joq.
— Prezident? Tūtas jağyrapiiälyq orny bar ieldi basqarasyñ...
—Joq...
—Jaraisyñ, pendem, seniñ myna jaryq dünieden päk bolyp,
taqtalastarğa basyñdy auyrtpai, jerşildikke, ruşyldyqqa basyñdy
imei, täkäppar bolyp ötuiñe quanyp tūrmyn!
—Mağan... Mağan birdeñe jetispei tūrğan siiäqty...
—Sağan ba? Sağan sūluuu äiel jetispei tūr.
—I-i-i, sūlu äiel jasap beriñizşi! Müsini keremet bolsyn!
—Jaraidy, sağan sūlu äiel jasap bereiin,—dedi Qūdai. Söitti de, taban
astynda saz balşyqtan birneşe äiel jasap, olarğa jan bitirdi. Qūdai
ketip qalğan soñ, jabaiy adam qūrbylarynan şetteu otyrğan äielge
jaqyndap, qolynan ūstap iedi, anau qolyn tartyp aldy.
—Qolyñyz jybyrlap qalğan ieken... Uialmaisyz ba?
—Tyrdai bolyp alyp, uialğan ne teñiñiz?
—Öziñizge qarasañyzşy...
İekeui de teris qarap, betterin basty. Ol kezde uiat degen tegin iedi ğoi...
Sosyn bir –bir japyraqtan uiatty jerlerine jabystyryp alyp, bir-birine
közderiniñ qiyqtarymen qarady.
—Atyñyz kim?—dep sūrady alğaşqy adam.
—Japyraqgül...
—Meniñ atym Jünbas. Osylai tūra beremiz be?
— İendi ne isteimiz?
— Jybyrlamaimyz ba?
—Qalai?
— Jer betine taza, meiirimdi, ata-anasyn betten almaityn, mektepte
jürip bir-birimen atyspaityn, ūrlyq jasamaityn, bes uaqyt namazyn qaza
jibermeitin ūrpaq şaşpaimyz ba?
—Qoişy, uialamyn...—dep qylymsydy Japyraqgül. (Qazir ğoi,
uialmaityn betsizder saunada jür...)
—Uialsaq, qalai bala- şağaly, qalai Qazaq degen iel bolamyz? On bes
balaly bolsaq, Qūdai bizdi jarylqap, ai saiyn million teñge berip
tūrady...
—Allama razymyn!—degen äiel betin sipady. İekeui üilenip, toihanada,
oi, keşiriñizder ien dalada toi jasady. Qazirgi toilar siiäqty 500-1000
adam şaqyrylğan joq...Toiğa jüz şaqty ğana jabaiylar şaqyryldy.
Dastarhanda mamonttyñ ietinen pisirilgen käuaptar, şymşyqtardyñ
jūmyrtqasynan quyrylğan bifşteks qoiyldy…İekeui baqytty ğūmyr
keşip, ūrpaq jaidy. Bir küni jabaiy Jünbasqa Qūdai jaqyndap:
—İei, pendem, äli oilanğan joqsyñ ba? Kim bolğyñ keledi?—dep sūrady.
—Diplomym joq...
—Jabaiylar universitetine oquğa tüs.
—Mamont aulauğa litsenziiä bermei jatyr.Biıkten qaraityn…
—Ükimet bolğyñ keledi me?
—Ondaidy tüsinbeimin… Meniñ Qūdai bolğym keledi!
Qūdai qūdaidan bezgen jabaiyny, künağa batyp, qūdaidan bezgenderdi
jaqtyrmady. Büginde Siriiäda balalardy, analardy, bärin bärin atyp
jatqan öziniñ qūldaryna da jüregi auyrdy… Sosyn Qūdai dünieni
özgertip, Ädil ata men Meiirim anany jasauğa kirisip ketipti. Äli jasap
jatyr ieken...
YRJİYP TŪRMYZ...
Bizdiñ qalalyq äkimşilik keremet aqyldy ğoi! Köşemizge körpe de iemes,
palas ta iemes, asfalt töseletin boldy! Balalarymyz mektepke bararda da,
qaitarda da batpaq süiretip, şalşyq su keşip jüruşi iedi.
Quanğanymyzdan köşe tūrğyndary myñ teñgeden jinap, qūdaiy berdik.
Bir aidyñ işinde asfalt töselinip, janymyz kirip qaldy. Bir aidan keiin
su qūbyry jürgiziletin boldy! Quanğanymyz sonşalyq myñ teñgeden tağy
jinap, tumai jürgen tauyq soiyp, işip- jep, märe- säre boldyq...
Artynşy su qūbyrlaryn tartatyndar keldi de, äspältti qazyp tastady...
Janymyz kirgen iedi, qaitadan şyğyp ketti... «Äkimşiliktegiler nege
aqyldasyp jūmys jasamaidy?» dep oilap, balalarymyz qazylğan
topyraq üstinde oinap, alqaştar şūñqyr işinde işip, toilap jürgende,
gaz beriletin boldy! Quanğanymyz sonşalyq, tağy da myñ teñgeden jinap,
būl joly ieşki soidyq. İeşkiniñ ietin jep bolğanşa, gaz qūbyryn
tartuşylar jol jiegin qazyp, tas-talqanyn şyğardy da, jer astymen gaz
qūbyrlaryn tartty. Suğa janymyz kirip qalyp iedi, «päkä!» dep qaitadan
şyğyp ketti. Biraq gazğa janymyz kirip qaldy. Söitip jürgende,
äkimşiliktegi bir «danyşpan» aitsa kerek, su jüretin plastik trubalardy
svettiñ bağanalary arqyly jürgizu kerek depti. Quanğanymyzdan, dalağa
şyğyp ketken janymyz qaita kirip, körşiler bir- birimizdi qūşaqtap, mäz
boldyq. Qaiteiik iendi, tañerteñ su joq bolğandyqtan, betimizdi tükiriktep
juyp jürgen iedik... Tisimizdi köjeniñ suyna batyryp, tis pastasymen
ysqylap jua beretinbiz. «Vodakanal» jūmysşylary keldi de, svettiñ
symdaryn qyrqyp tastap, su trubalaryn tartty. Suğa janymyz kirip
qaldy. Qysta qaita şyğyp ketti. Bağanalar arqyly kelgen sudyñ qysta
qatyp qalatynyn äkimiliktegi danyşpan oilamapty. Memleketten qyruar
qarjy jūmsalyp, plastmassa trubalar jylu ötkizbeitin materialdarmen
oraldy. Aryz jazyp jürip, joldy qaita äspälttattyq. Özimiz jartylai
aqşa jinap berip, betimizdi sipasyp otyrğanymyzda, «svet qūryp beremiz»
degen habar keldi. «Energo jegişten». Quanğanymyzdan, közderimiz 100
vattyq lämpeçkedei jandy! Biraq, qaityp öşip qaldy. Öitkeni, sibet
qūruşylar äspältti qazyp, gaz qūbyrlaryn alyp tastady da, kabelder
jürgizdi. Üiimizde jaryq bar, gaz joq, äspält joq... «İe, meili!» destik. Gaz
ballondarmen de kün köremiz! Äspältiniñ atasyna näleti! Tegis jolda jaiau
kele jatsañ, ūiyqtap ketedi iekensiñ... Qotyr jolğa äbden üirenip
qalyppyz... Bir küni... Bir küni «İelu ieldiñ qataryna qalai qosylady ieken,
köreiikşi?» dep şetel demokrattary keledi ieken» degen habar jetti. Sol
ieken, köşemiz bir tünniñ işinde äspälttanyp, trotuardyñ üstine ūzynnan
ūzyn kūraq körpeler töseldi. Jüz metr saiyn qūs jastyq. Rahat. Körpe
üstimen kele jatyp, şaraşasañ... Jastyqty qoltyğyña qysyp, jata
ketesiñ. Üiimizge gaz da kirdi, jaryq ta kirdi, janymyz da kirdi! Qala äkimi
kelip, köşe basynda jinalys jasady.
—Şeteldik diplomattar osy köşeden ötkende yrjiyp tūryñdar!—dedi.
—Nege?—dep şulaimyz.
—Şymkenttiñ Qazaqstandağy
tūrğandaryñdy körsin!

üşinşi

qala

bolatynyna

quanyp

Sodan yrjiyp tūrmyz. Şeteldikter kelmedi. Qys keldi. Äli yrjiyp
tūrmyz, şeteldikter qysta da kelmedi... Köktem keldi. Äli yrjiyp
tūrmyz... Äi, köz būiauşylarym-ai, myna türimizben yrjiyp öletin
şyğarmyz?
QARĞYSOLOGİİa
Mende bet joq, äielimniñ betinde ilip alar iet joq... Alğaş SMS joq
jyldary tanysqanda, qyrym kongo kenesindei bir-birimizge
jabysqanda, ömir boiy rahatqa batamyz dep oilağanmyn... Qaida-a-a...
Biologiiä,
zoologiiä
demekşi,
«Qarğysologiiä»
ğylymynan
dissertatsiiä qorğaityn jağdaiğa jettik. Qarğystyñ qaspağyn
jegendei, şabuyldy äielim bastaidy:
—Qūdai bar bolsa, betiñniñ bes jerinen jara şyğyp, asqazanyñ
tarylyp, köziñdi kök şel qaptap, töbeñdi traktor taptap, köziñe
şaitan körinip, mūrtyñ örilip, qysta aiaq-qolyñ üsip, tisteriñ tügel
tüsip, tiliñ tesilip, köşede kele jatqanda, şalbaryñ şeşilip, auzyñ
aşylmai, tūmauyñ toğyz jyl basylmai, baratyn saunaña bara almai,
iekinşi qatyn ala almai, ipotekağa jete almai, bastyğyñnyñ aldynan
kete almai, qyzdarğa qyryndap, jabysa almai, köñildesiñmen
tösekte... tabysa almai, kindigiñ ainalyp, arqaña ketip, kirpigiñ ösip,
tizeñe jetip, kafelerde işkeniñ iriñ, jegeniñ jelim, simirgeniñ sorpa
iemes, smola bolsyn!
Mūndai kezde men qarap, äşeiin iernimdi jalap tūramyn ba? Qarsy
şabuylğa şyğamyn:
—Osylardy aitqan auzy- basyñ qisaiyp, basyñ qonğan baq taiyp,
küieuiñ— meniñ qyzyğymdy köre almai, jüz seksenge kelip, öle
almai, teledidardan türik serialdaryn köre almai, tabanyñ tilinip,
ösekşi iekeniñ aidai älemge bilinip, bazarlarğa bara almai, kolgotki,
lasina, «polu säpoşkileriñdi» taba almai, iesiñnen şyğyp, bankileriñdi
jaba almai, syrğalaryñ synyp, tizeñe saqal şyğyp, kirpikteriñ
būiralanyp, iubke, baleroñ
ūipalanyp,
jelkeñ qūiqalanyp,
«käşölögiñide» aqşañ az bolsyn, bir tünde şaşyñ sypyrylyp tüsip,
taz bolsyn, köşede kele jatsañ, biık ökşeñ taiyp ketsin, öziñ iemes,
«pädirugañ» baiyp ketsin, būianyp şyqqanyñda, jañbyr şaiyp
ketsin, tort jegeniñde tüiilip qal, abysyndaryñ altyn taqsa, küiinip
qal, salatyñ aşyp ketsin, siñiliñ bir negrge qaşyp ketsin, köşeden öte
bergende, «audi» iemes, sämölet basyp ketsin!
Äielim jeñile qoimaidy...
—Qarğystaryñ qaityp ainalyp, öz basyña körinsin, aryqtan attai
bergeniñde būtyñ aiyrylyp, iekige bölinsin, ieñkeie bergeniñde iesek
tepsin, aşyğan köje işip işip, işiñ kepsin, qyşyma qotyr bol,
bağdarşamdy körmeitin soqyr bol, dostaryñ qaşyp ketsin, Qytai,
Türkiiä asyp ketsin, aiağyñ şuaştan sasyp ketsin, killer ökşeñdi
közdep, atyp ketsin, şylym tütini köziñnen şyqsyn, bir kilä tas
ötiñnen şyqsyn, biznesiñdi aşa almai, aşsañ, salyqtan qaşa almai,
jağyña jylan jūmyrtqalap, qoltyğyña qūian ösip,
kesirtke keptelsin!

keñirdegiñe

Men de qalyspaimyn ğoi!
—A, solai ma? Kirpigiñdi maşina myjyp ketsin, asqazanyñnyñ
qyşqyly qyzyp ketsin, tisteriñ qūrttap ketsin, şäiiñdi bir tyşqan
ūrttap ketsin, monşağa barğanyñda buğa küiip qal, köñildesiñ bolsa,
köleñkesin ğana süiip qal, betiñde ai siiäqty tyrtyq bolsyn,
sömkeñniñ tübi jyrtyq bolsyn!
—İnternet, feisbukte basyñ qalsyn, agent, «v kontakte», tvitterde
şaşyñ qalsyn, «sotkañnyñ» birligi öşip ketsin, senen qaryz aluşy
Auğanstanğa köşip ketsin, jemegeniñ qaimaq, öziñ maimaq bol!
İiä, nesin jasyraiyq, osylai «qarğysologiiä» ğylymyn örkendetip
jürgen jaiymyz bar, ūrys-keris bolğan soñ, suyp qalğan şaiymyz
bar... Qarğystyñ qaisy biri oñyp tūr deisiz? Meniñ tileitinim: adamdar
birin-biri qarğamasa, jylandai arbamasa ieken!
ŞŪBYR-İe-İe-İeP...

«Toi degende qu bas ta domalaidy!» degendi tüsinbei-aq qoidym.
Bizdiñ üidiñ bastary domalamaidy, ūşady! Toiğa baratyn bolsaq
quanğanymyzdan sol küni... Jo-joq, barğan soñ,
jau tigendei
japyryp ketu üşin ieki kün boiy tamaq işpeimiz, su işpeimiz, qysqasy,
tuystarymyzdyñ toilaryna sümetilip, süiretilip, bir-birimizdi
jetektep, aş-işektei şūbatylyp, bala şağamyzben baramyz. Balaşağa degende, bizde bar -joğy on ieki... Äielim apta saiyn... oi keşiriñiz,
jyl aralatyp
bosana beredi... Qūdaiğa şükir, demografiiälyq
saiasattyñ sorpasyn sarqyp işip jatyrmyz.
Jä, jaraidy, sonymen, äpkemniñ ūly üilendi de, toihanağa när
tatpai, bala-şağamyzben jetip bardyq. Äpkem bolsa, tuğan inisi
bolğandyqtan ba, bärimizdiñ betimizden ötirik süiip, bylai būryla
bere tyrjyñ iete qalyp, stol basyna şyğaryp saldy. Äielim iekeumiz
ieñ kişkentailarymyzdy moinymyzğa otyrğyzyp aldyq. Aldymyzğa
olardan ieki jas ülkenderimizdi jaiğastyrdyq. Qūda jaqtan kelgen be,
tanymaityn bir apaidyñ aldyna qyzymyz jügirip baryp otyrğanda,
anau baiğūs yrjalaqtap: «Öi ainalaiyn, aldyma otyra ğoi, özi kisi
jatyrqamaidy ieken...» dedi de qoidy. Qalğan bes balamyz sostiyp
tūrdy da, kelesi stolğa qarai jügirip baryp, otyrysa ketti. Toi
bastaldy... Bir qarasam, bireu qūlağymnan şertedi. Söitsem, moinymda
otyrğan balam ieken... «Ämpi—i-it!» deidi. Kämpit degeni. Qolyna
şokoladtyñ bes altauyn ūstattym. Sosyn tauyqtyñ borbaiyn
sūrady. Ony jep boldy da, süiegin laqtyra salyp iedi, kelesi stolda
otyrğan qonaq iesinei bergende, auzyna kirip ketti... Äielim de
moinynda otyrğan jalmauyzyn tamaqtandyryp jatyp, özi de
sylpyldatyp jatyr ieken. Mässağan, bir qarasam, bala-şağamyzben
aştan ölgendei dastarhanda tük qaldyrmappyz, iendi bolmağanda,
qonaqtardyñ özin jep qūiardai iekenbiz... Uiat-ai, iendi bala-şağammen
kelmespin!
Bir kezde moinymdağy balam:
—Äke, iet jim iet jim!—dep qyñqyldady. Töbemdi tömpeştep qūiady.
İet alyp bersem, qonaq müjip otyrğan kisini nūsqaidy. «Uiat bolady. Ol
kisiniñ de auzy bar ğoi!» dep iedim, şyqşytyndağy şiqanyn bireu
soryp tūrğandai şyñğyrğany! «Keşiriñiz, aştan ölip qalmassyz, bere
salyñyzşy...» dedim älgi kisige. Ol bolsa, uialğanynan däu toqpan
jilikti bizge qarai syrğytty. Balam jilikti basyma qoiyp alyp, al
müjisin... Uialğanym-ai... İendi toiğa bala-şağammen kelmespin! Artyma
būrylyp qarasam, kelesi stolda otyrğan balalarym dastarhandy
«tazalap», ortağa şyqqan qūdalardyñ arasynda qūrttai bolyp, bilep
jür! Jügirip baryp, quyp şyqtym. Sanasam, bireui joq! Zäremiz
qalmai, şeşesi iekeumiz al izdeiik! Söitsek, qūitaqandai jügermegimiz
jas jūbailardyñ stolynyñ astyna kirip ketip, kelinniñ aiağyn
qūşaqtap otyr! Uialğanymyz-ai! Söz kezegi ağaiyndarğa keldi.
Şūbyryp şyqtyq. Moinymdağy balam tüspeidi. Qolymdağy
mikrofondy jūlyp alyp: «Ö, şeşeñ...» dedi köpşilikke qarap qoiyp.
Özimniñ üiretkenim... Oi uialğanym-ai!
Äpkeme äreñ tapqan bes myñymdy berip ketkenmin ğoi, ierteñine
yzbandap tūr: «Büitip toiğa kelgenderiñ qūrysyn! Bes myñ berip,
bala-şağañmen on myñnyñ tamağyn jep kettiñder!» deidi. Oi,
uialğanym-ai! İendi bala-şağammen toiğa barmaspyn! Barsaq ta, beseuin
tastap ketemiz! Ollahi, billähi!
Öİ, ARAM DESE!

Bala-şağamyzben bireu atyp ketkendei, oibai aitqan jerden jeti
kilometr aulaq, tösegimizge tomp-tomp iete qalyp, tyraiyp
jatqanbyz... Bireu biz
tyğyp alğandai bezildep, telefonymyz
şyryldap kep bersin, közderi baqyraiyp jatqan äielimeniñ janynan
susyp tüsip, telefon tūtqasyn köterdim, sosyn jöteldim. Balalarym
körpeleriniñ astynan bastaryn qyltityp, jyrtañ-jyrtañ ietisti.
«Ūiyqtañdar!» dep jatty äielim täpişkesimen jiberip ūryp...
Keşiriñizder, äielim täpişkisimen, men bäteñkemmen ūiyqtaimyz...
Aiağymyz qatyp qalmasyn dep...
—Äläu?
—Men ğoi, körşiñiz...
—Biz jatyp qalyp iedik...
—Jatyp? Keşki altyda?
—İiä... Künde solai.
—Keşiriñiz...
Osy körşim qyzyq, dereu uiatsyz närse oilaidy. Balalaryn
ūiyqtatyp qoiyp... dep oilady ğoi men bilsem! Biz baiğūstyñ nelikten
keşki altydan jata qalatynymyzdy qaidan bilsin? Aram dese... Qazir
keşki altynyñ özi qarañğy... Qarañğy bolğan soñ, sibetti jağasyñ.
Sibet jaqqan soñ, telebezer köresiñ. Otyraiyq sosyn, tüngi on iekige
deiin bürisip! Al, ierte jata qalsaq, sibet ünemdeledi, qūdai bere salğan
alty balamyz oinap, ary-beri jügirmeidi, jügirmegen soñ,
aiaqtaryndağy näskileri jyrtylmaidy, ökeşeleri tesilmeidi,
«qarnym aşty-y-y, nanağa mai jağyp berşi-i-i!» dep kişkentaiymyz
jylamaidy, (nanağa «nan jağyp» jep jürgenimizdi, ailyğymyzdan
töleitin salyqtarymyzdyñ köp iekenin baiğūs bala qaidan bilsin?)
altynşy synypta oqityn ūlym «äke, tiyn beriñizşi..» dep
sūramaidy, telebezerdegi jauyzdanğan jañalyqtardan
janyñ
auyrmaidy...
Bir kezde telefon tağy şyryldady.
—Älo?
—Men ğoi, körşiñiz... Äli jatyrsyzdar ma?
—Nemene, jatpağanda, ölip qaldy dep oiladyñ ba?
—Keşiriñiz...
Osy körşim qyzyq-iei, dereu aram oilaidy! Aram dese... Jetiskennen
jata kettik pe ieken? Päterimiz suyq... Qala äkimine rahmet, jylu
berilse de, bükil podezdegi päterlerde jylu atymen joq. Aqşasyn
tölei almağanymyz üşin qyrqyp ketken... Oibai, biz jauramaidy
iekenbiz ğoi... Äielim iekeumiz jatarda terletetin däri—aspirinniñ on
şaqtysyn işip jatamyz! Rahat! Terlep jatasyñ! Balalarymyz da
pysynap... Aspirin arzan... Bir kezde telefon tağy da...
—Äläu?
—Men ğoi körşiñizbin...
—Öi, sağan ne kerek özi? Sağat keşki jetide, beimezgil uaqytta
mazalai beresiñ? Ne sūraiyn dep iediñ?
—Keşiriñiz, ūiyqtap qaldyñyzdar ma, sony sūraiyn dep iedim...
—İiä, tätti ömir jaily tüs körip jatyrmyz!
Jügirip baryp, suğa süñgigendei, äielimniñ qoinyna qūlai kettim!
Osy körşi inim jyndy ma deimin? Oilağany aramdyq! Öi, aram dese...
«QAZANAMA»
Qūrmetti, qaiyrymdy oqyrmandar! Bizdiñ byltyr düniege kelgen
«Qazanama» jäne «Nekrolog» atty qazaqşa- orysşa gazetimizge iekinşi
jarty jyldyqqa jazylu bastalğanyn qaiğyryp, jylap-ieñirep
otyryp habarlaimyz. Öitkeni, bizdiñ gazet sizderdiñ qaiğylaryñyzğa
ortaqtasatyn birden bir gazet... Qysqaşa şolu jasaityn bolsam,
birinşi betke «sibeji» ölgenderdi suretimen beremiz. Neden öldi?
Auyryp öldi me? Aştan öldi me? Qysqaşa anyqtama bere ketemiz.
İekinşi betke jol apatynan qaitys bolğandardy maşinalarymen qosa
jariiälaitynymyz keremet boldy! Jol apatynan qaitys bolğandar
iekinşi betke syimai, 3-şi, 4-şi betterge deiin şyğyp ketip jatady.
Besinşi betke iendi öleiin dep jatqandardy, «Paramen ūstalyp, qan
qysymyna şydamai qaitys bolatyndar» degen taqyryppen bere
bastadyq. Altynşy betti äielderge arnadyq. İemşek auruymen
auyryp, (rak) baqilyq bolyp jatqan analarymyz qanşama?
İelimizdiñ
qūrylystarynda jürip, joğary qabattan qūlap, mert
bolatyndarğa da qazanama berip jatamyz. Aitpaqşy, gazetimiz ieki
tilde şyğady. Qazaq tilin bilmeitin, tipti mensinbei ölip ketkenderdiñ
qazanamalaryn «Nekrolog» gazetinde jariiälap kelemiz. Būl gazette
«Jivoi ulik» degen aidarymyz bar. Qazaqşasy «Tiri ölik»... Qūdai
qalasa, «Kedeiler qazanamasy» degen jurnal şyğarmaq oiymyz bar.
İelimizde aş-jalañaş, auru-syrqauly otbasylar öte köp... Solar
turaly jurnalda «aqyry öledi ğoi...» dep oilap, küni būryn körkem
suretti qazanamalar berip otyrmaqpyz. Bizdiñ redaktsiiäda qaitys
bolğandarğa qūran oqyp tūratyn basybaily moldamyz da bar.
Bizdiñ indeks 000. Alty aiğa jazylu bağasy— moldanyñ kebisiniñ
bağasy. Bir jylğa jazylu —on molda kebisteriniñ bağasy. Gazette
qazanama jariiälau bağasy-12 banan, bir ietik mai, bes ine, bir kilä
talqannyñ bağasyn qosqanda... Gazetimizge kez kelgen poşta arqyly
jazyla beriñizder! Qūrmetpen: Byltyr bankten nesie alyp, qūtyla
almai, aştyq jariiälap jatqan bas redaktordyñ orynbasary...
Beişara BEİBAQOV.
MAHABBATY QŪRYSYN!
Qūdai-ai, mahabbaty qūrysyn! Osy uaqytqa deiin mahabbatty,
orysşa «lüböpti», ağylşynşa «äi läbıiüdi» qasterlep, qadirlep,
basymdy iıp, jüregimniñ dürsilimen, büiregimniñ bülkilimen jaqsy
körip keldim ğoi! Söitse-ie-iem... Mahabbattyñ da maşaqaty, masqarasy,
miğūlasy, misyzy, miñgirlegi bolady ieken...
Meniñ ieki qyzymnyñ şaşyn tarap, ainağa qarap, būiau jaqqan iernin
tilimen jalap jürgeni... boijetkeni ieken. Jalğyz ūlymnyñ beti
qyzaryp, tebindegen mūrty ūzaryp, jüregin sipalap, aşuy kelse,
qaişymen qağaz qiqalap, köñili kelse keñkildei külip, keudesi alqamsalqam, jürisi taltañ-taltañ bolğany—ierjetip qalğany ieken ğoi!
Qūdai-ai, büitken mahabbaty qūrysyn, bir küni äielim jylap keldi,
«Qyzymyz qaida?» dep sūrap keldi. Jüregim toqtap qala jazdady, kişi
qyzym balkonğa şyğyp alyp, sekirgeli jatyr ieken. «Toqta qyzym,
papañ keledi, artyñda!» dep şyñğyra ändetkenimşe, qyzym sekirip
ketti. Onynşy qabatta tūratynbyz, zärem ūşyp, balkonnan ieñkeisem,
toğyzynşy qabattağy kir jaiatyn jipke ilinip qalypty. Bärimiz
toğyzynşy qabatqa jügirip jetkenimizşe, qyzymyzdy jibi qūrğyr
kötere almai, üzilip ketti de, jetinşi qabatta moinyn sozyp tūrğan
ieñgezerdei ierkektiñ ieki iyğyna aiağy salbyrap, otyra qalğany!
«Qimyldamañyz!» dep aiqailap, jetinşi qabatqa jetip barsaq, üi iesi,
«Būl qandai maqūlyq?» dep qorqyp ketse kerek, basyn silkip qalypty.
Qyzym besinşi qabattağy balkonnyñ jaqtauyna ilinip qalğan. Ondağy
äiel: «Ūry tüsti, ūry, odan äri qūry!» dep qyzymdy iterip jibergen...
Qyzym baiğūs sol qūldilağan küii ağaş būtağyna ilinip qaldy. Bir
qarğanyñ basyna qonyp, mañdaiyn şoqyp ketkeni bolmasa, aman- iesen!
«Oibai, ne boldy qyzym?» dep sūrasaq: «Mähabbat... Jigitim tastap
ketti...» dep jylaidy.Osy küngi jastarğa qairan qalamyn! Jigitin
tauyp alyp jelkesine sary mai jağyp, tistep-tistep alğym keldi.
Sodan ne kerek, qorqyp qalğan baiğūs basymyz päterimizdi birinşi
qabatqa auystyrdyq. Bir küni jalğyz ūlym terezeni aşyp, sekirgeli
tūr! Jügirip baryp, ūstai aldym.
—Sekirip ölemin!—deidi balam.
—Oibai, birinşi qabattan ieşkim ölmeidi!—deimin men.
—Oi, äke, iesimnen şyğyp ketipti ğoi...
Söitsem, balamdy süigen qyzy kenetten süimei qalyp, basqa
jigitke tūrmysqa şyğyp ketipti. Balama: «Kedeidiñ balasy iekensiñ,
odan da bai balasyna küieuge şyğyp, altyn tsepoçka tağyp jürgenim
artyq!» depti... Söitip jürgende, ülken qyzym öz bölmesin aşpai
qoidy. İesikti būzyp kirsek, qolynyñ kök tamyryn qol aramen
aralaiyn dep jatyr!
—Äi ne boldy?—dep sūrady äielim.
—Jigitim feisbuktegi çatta basqa qyzben «küiip-janyp» otyr!
—Şat-patyñdy bilmeimin, dereu öle qalady iekensiñder de!—dep
qatty aşulandym.
—Jigitim tastap ketti-i-i-i...—dep botadai bozdasyn qyzym. Äne,
qazirgi jastar borkemik! Mahabbat «virustarymen» kürese bilmeidi!
«Anti virus Kasperskii» bola almaidy! Söitip jürgende, ūlym bir
şelek suğa basyn batyryp alypty. Oi, toba... «Mahabbat küiigi» ieken.
Lapyldap, janyp barady ieken. Basqa qyz qūryp qalğandai!
İnternettegi «feisbugin», «v kontaktesin» «foto stranasyn» aşyp
qalsañ, nebir sūlu qyzdar otyr ğoi, közderi möldirep... Sodan bir küni
äielim... Oie-bai, äielime ne joq deseñşi! Şaşyn qaişymen qiqalap,
qyrqyp otyr! «Äi ne bop qaldy?» deimin ğoi... «Mahabbat...» deidi ol.
«Oibai, kimge ğaşyq bolyp qaldyñ?» «Sağan... Äiel qyryqqa kelgende
qylyq şyğarady deidi. Keşe bir türli sezimmen, jäudirei qarasam da,
tösekte teris qarap jatyp aldyñ...» dep solqyldap jylaidy.
Mynalarğa ne köringen özi? Özimiz stol üstinen sekirip ketpei-aq
jürmiz ğoi, köz tüsip jürgen körşiniñ äieli kirpigine ilmese de... O nesi
iei...
ĞO...ĞO...
Bärimiz de jas boldyq, jastyq şaqta «tilip jürip, mas boldyq». Qazirgi
jastar qazaq tiline «tas» boldy! Olar kezdese qalsa... İiä qūrbylar:
—Saliut!
—Salem!
—Haliñ kal?
—Jaqsy ğo...
—Jäiş jürñ?
—Äşin jürm.
—Uide ne istep?
—Otkan sol.Özn?
—Univer baram, univer qaitam.
—Ne jank?
—Tnş.
—Anau jigit şe?
—Qais?
—Ūmytyp qaldyñ ba? Ne ğo...
—Qaiş ğo?
—Ğo... ğo... Ğo şe?
—İe, oğ «demal» didm.
—İe?
—Basqa bär «tema» jigt taup aldym.
—Qumasai...
—Özinşe meni «syndyrmaqşy...»
—Pok...
—Ne pok?
—Poka dim.
—Poka bolsa, pok...
İeki qyz bir-biriniñ betinen, ierinderinen şöp-şöp süiisip alyp, ieki jaqqa
kete bardy. Meniñ köñilimde «tsunami»... Aitaiyn degenim... Ne ğo... ne
şe?... Ne ğo-ğo...
MŪRYNDAR...
«İerteñ İelbasy prezident äkimşiligi qyzmetkerlerimen kezdesedi»
degen habardy iestigeli tamaqqa täbetim tartpai, tünimen tentek
tüster körumen boldym. Tüsimde aidalada, jan-jağymnyñ bäri sary
qūm jaldary, bezip keledi iekenmin. Biıktigi bes metrdei, köldeneñinen
köp metr keletin alyp adam meni quyp keledi. Adam degenim bolmasa,
basy joq, moiyn arqyly üşinşi qol şyğyp, «Demokratiiä» degen
jazuy bar kök tudy jelbiretip keledi.
—Äi sen kimsiñ?—degen zor dausy qūlağymdy jaryp, közimnen jas
ağyzdy.
—P-Prezident äkimşiliginiñ b-basşysymyn...—deimin men.
—Menen nege qaşyp kelesiñ?
—B-bilmeimin...
Sodan qaşyp kele jatyp, älgi bir qūs siiäqty basymdy qūmğa tyğyp
jiberdim de, qolymmen qarnymdy qasyp tūra qaldym. Demokratiiä
janyma kelip, tabanymnan qytyqtady. Qoltyğymnan sipalady.
Şydai almai, basymdy jūlyp aldym. Qarasam, Demokratiiä joq,
özimniñ äielim ieken.
—Basyñdy qūmğa tyqqanyñ ne? Tamaqty qūmnyñ işine qalai aparamyn?
Mä, tamaq iş,—deidi. Söitip jatyp, ūianyp kettim. Tañ atqanşa,
kirpikterim qūşaqtaspady... İerteñine iesimdi jiyp, ötirik jymiyp
alyp, İelbasynyñ aldyna jinaldyq. «Ötkendegi ükimettiñ keñeitilgen
mäjilisindegidei şañymyzdy qağatyn şyğar?» dep biz otyrmyz.
İelbasy jymidy. Biz de jymidyq. Äsirese, memlekettik
inspektorlarym yrjiiä qalypty. «Qazir bastaityn şyğar?»
İelbasy ornynan tūryp, jūqa aq qolğap kiıp, orynbasarymnyñ
janyna keldi. Ol baiğūs ornynan tūra berip iedi, mūrnynyñ ūşynan
ūstai aldy da:
—Dem almañyz,—dep sağatyna qarady... Bärimiz mūryndarymyzdy bir
sipap alyp, közimizdiñ astymen qaradyq. Baiğūsqa janym aşyp ketti.
Közderi jypylyqtap, jūtqynşağy jybyrlap, yqylyqtap, beti
qyzaryp ketti. Bir kezde tūnşyğyp bara jatqan soñ, auzyn aşa saldy.
Äli aşyp otyr. Kezek tağy bir qyzmetkerime keldi. Ol ornynan tūra
salyp, öziniñ mūrnyn özi ūstai qysyp iedi, prezident qolyn qağyp
jiberip, özi ūstady. Jağympazdanyp qalaiyn dedi me, anau äueli
jymiyp, közderi oinaqşyp, iernin jymqyryp tūr iedi, biraz
sekundtardan keiin basy qaqşañdap, ieki ūrty tompiyp, qyzaryp ketti.
—Şydañyz...—dedi İelbasy.
—Şydaidy ğoi, şydaidy,—dep qaldym men de. Biraq ol şydai
almady, auzynan «Pu-uff!» dep jel jiberip qoidy... Tağy bir
qyzmetkerime kezek keldi. Ol ornynan tūryp:
—Keşiriñiz, mende mūryn joq,—dedi.
—Mynau ne?
—Mūrynnyñ jartysy... Pūşyq iedim...
—İeşteñe ietpeidi,—degen İelbasy onyñ da mūrnynan ūstap iedi, qoly
şyğyp kete berdi. Sosyn İelbasy onyñ mūrnyna alaqanyn taqady:
—Dem almai tūryñyz...
Anau işin tartyp alyp, sazardy da qaldy. İelbasymyzdyñ qandai
synaq jasap jatqanynan mälimeti joq ol bir kezde qūlap qaldy.
Därigerler naşatr spirt iısketip baryp iesin jiğyzyp aldy. Bir kezde
kezek mağan da keldi-au... Qanşa degenmen, äkimşilik basşysymyn ğoi,
mūrnymdy qol oramalymmen sürtip, basymdy sozdym. İelbasy qysyp
qaldy. Jüregim bir stantsiiäda toqtap qalğan poiyz siiäqty. Jymiyp
tūrmyn. Uaqyt ötip barady. «Şirkin-ai, deimin işimnen, adam degen
közderimen de dem ala berse ğoi!» Sosyn qulyqqa köştim de,
auzymnyñ bir şetinen jä-ä-äi ğana, jel şyğardym. Ötirik tūnşyqqan
bolyp, basymdy olai bir, būlai bir būramyn kelip.
—Şydaisyñ ba?—dep sūrady İelbasy.
—Ärine!—-dep söilep qūiamyn. Sol söilep jatyp,
qoiğanymdy qarañyz! Qaitadan iernimdi jymqyramyn.

dem

alyp

—Jağdaiyñyz qalai?—dep sūrady İelbasy.
—J-jaqsy,-dedim men. Osyny aityp jatyp, tağy da demimdi alyp,
janym qaldy. Bir kezde İelbasy ornyna otyryp jatyp:
—Mine, ötkende äkimder men ministrlerge, ükimetke aitqan syneskerpelerimdi tele radio men gazetterge bergizbei, halyqqa
jetkizbei, däl osylai tūnşyqtyrdyñyzdar, rahmet sizderge,
jūmystaryñyzğa bara beriñizder!—degeni... Bar bolğany osy... Öñşeñ
mūryndar qyzaryp, betterimiz bozaryp, uiattan Almaty bazaryndai
örtenip, «ölip» şyqtyq...
SYLQYLDAĞAN SŪRAQ, BYLQYLDAĞAN JAUAP
Sūraq: —Qalalyq äkimşilikte päter kezeginde tūrğanyma 90 jyl
boldy. Birinşi toptağy mügedekpin. Kezegim äli jyljyğan iemes. O
düniege özim jyljyp bara jatyrmyn. Äkimge barsam, «jaqynda
zirat jaqtan alty sotyq jer beremiz» deidi... Ne istesem ieken?
Ölmesgül Sorlybaeva.
JAUAP:— Jer berse, ala beriñiz, o düniege barğan soñ, jata bermei,
«Biz de sizderdei bolğanbyz...» atty kafe salasyz...
Sūraq:—Bir tanysyma myñ dolar berip iedim, bes jyl boldy, qaşyp
jür...Ol qaşady, men qualaimyn. Ne istesem ieken?
Quğanbai Qaşqynbaiūly.
JAUAP: —Qualaspaq oinağandaryñ qūtty bolsyn!
Sūraq— Meniñ de Almatynyñ būrynğy äkimi Hrapunov sekildi jer
bitkendi satyp, şetelge qaşyp ketkim keledi. Qalai qaşady?
Oiy ARAMOV.
JAUAP: —Şatyna şaşaq bailap alyp qaşady!
Sūraq:—Bitimdi syğyp, qanyn jalap otyrmyn...Öte kedeimin. Qalai
baiyp ketsem ieken?
Kedeibek Kedeiūly.
JAUAP:—Bitiñizdiñ qanynan būiau jasatyp satsañyz, baiyp ketesiz...
Sūraq:— Qūrmetti «Feisbuktegi» dostar! MAİ inspektorlaryna
aldyn ala aqşa beruge bola ma? Toqtatpas üşin?
Qorqaqbai Dirilbaev.
JAUAP:—Bolmaidy! Olar da «aldyn ala» toqtata beredi...
Sūraq:—Qūdai biledi, äielim
Küdiktenetin siiäqtymyn...

jüretin

siiäqty...

qūdai

biledi...

Küdikbai Tüñilgenov.
JAUAP:— Äieliñiz jürmegende, ieñbekteui kerek pe iendi? Aiağy bolğan
soñ, jüredi de...
Süraq:— Jemeiin desem de jep qūia beremin. Jol qūrylysy bastyğy
iedim, asfalt jedim, üi qūrylysy bastyğy iedim, tsement, taqtai,
kirpiş jedim... Qorqamyn... Ūstalyp qalamyn ba dep. İendi ne isteiin?
Jegişbai Jemqorov.
JAUAP:— Auzyñyzdy ine- jippen tigip tastañyz...
Sūraq:—Audan äkimi bolğym keledi. Qalai qol jetkizuge bolady?
Kreslobai Qyzyqqanov.
JAUAP:—Audan äkimine jolyğyp, amandassañyz, qolyñyz qolyna
oñai jetedi ğoi.
Sūraq:—Almatynyñ bazarlary jeksenbi saiyn örtenip
jatyr...Örteitinder kimder ieken?
Beişara Halyqov.
JAUAP:—Äkimşilik ştatyndağy «reketter» ğoi...
SŪraq:—Bizdiñ üidegi it paraqor bolyp ketti. Aldyna teñge tastasañ
ğana üredi. Ne istesem ieken?
Tügi Joqūly.
JAUAP:—Qaryzğa üre beretin itke aiyrbastai sal!
Sūraq:—Ükimet
deidi.Nege?

bölgen

milliardtağan

qarjy

igerilmei

jatyr

Birtürli Adamūly.
Jauap:—Jemqorlar jep ülgere almai jatyr ğoi...
Sizdiñ sylqyldağan sūraqtaryñyz bar ma? Bylqyldap jauap beruge
äzirmiz!
ANT İeTEMIN!
Siz ant bere alasyz ba? «Qant ber!» dep jatqan joqpyn, Gippokrat anty
siiäqty kädimgi ant... Mäselen,jigitter bylai ant beredi:
—Qolymdy keudeme qoiyp tūryp, ant ietemin: būrqyratyp temeki
şekpeuge, naşaqor bolyp, bilegime ine iekpeuge, qyzdardy aldap,
ötirik süimeuge, saunadan şyqpai, tozaq otyna küimeuge, «don juan»
bolmauğa, araq işip, ierterek solmauğa ant ietemin, ant ietemin!
İendi qyzdardyñ anty:
—Ölä-ä..jalpyldatyp, sağyz şainamauğa, anamnyñ aldynda bekerdenbeker būrqyldap qainamauğa, dūşpanyma basymdy imeuge, tyltityp,
şalbar kimeuge, tälpiştenip külmeuge, kindigimdi körsetip, masqara
bolyp jürmeuge, qūl bolyp, şetelde ölmeuge, jigitim tastap ketse,
ony qaityp körmeuge, ielimniñ tuyn jyqpauğa, tüngi klubtan iemes,
üiimnen şyqpauğa ant ietemin, osy antty būzsam, Amerika asyp
ketemin!
Jas kelinniñ anty:
—İerkek siiäqty nasybai atpauğa, tüske deiin ūiyqtap jatpauğa, ne
bolsa sony toilamauğa, būrynğy jigitterimdi oilamauğa, tortty
jaqsy körem, keskilep,
«pyşaqtauğa», küieuimdi jaqsy körem,
aimalap, qūşaqtauğa, ienemdi jaqsy köre salam, körşiler tūz, ūn sūrasa,
bere salam, ösek aituğa şaqyrsa, kele salam, aldymda mysyq jatsa,
tebe salam, kirimdi künde juuğa, qūdai būiyrtsa, iegizdetip tuuğa ant
ietemin, antty būzsam, kelesi baiğa tiıp ketemin!
Küieu jigittiñ anty:
—Moinymdy «levyiğa» būrmauğa, äiel «meşok» iemes, işip kelip
ūrmauğa, jaman jerlerge barmauğa, qyzdarğa «qaryndas, atyñyz kim?»
dep söz salmauğa, būryn ierkin iedim, iendi «qūl» boluğa, öz atymdy
ūmytyp, aqşa deitin pūl boluğa, äielim «albasty»» dese, auyzymdy
aşpauğa, qualap jürip ūratyn bolsa, törkinime qaşpauğa, «Jat!» dese
jatuğa, «aram qat!» dese qatuğa ant ietemin!
Qaiyrşynyñ anty:
—Taza kiım kimeuge, ölimge basymdy imeuge, «musordan» ony-mūny
jemeuge, «Barlyq ielderdiñ qaiyrşylary, birigiñder!» demeuge,
şaşymdy taramauğa, sary mai jalamauğa, halyq arqasynda baiyp
ketkenderge külmeuge, ömirime qapa bolyp, it siiäqty ürmeuge,
mūnaiymdy jalamauğa, altynyma qaramauğa, uranymnyñ aqşasyn
sanamauğa, jyn-şaitanğa jolamauğa, iel bailyğyn tonamauğa ant
ietemin!
Äkimniñ anty:
—Büginnen bastap, osy ornymnan tüspeuge, toişyl bolyp, koniak,
viski işpeuge, kisi köñilin jaralamauğa, kadr bitkendi quğyndap, ruğa
bölip alalamauğa, Astanadağy «kryşama» bara bermeuge, jer bitkendi
özime, tuysyma ala bermeuge, ūstalyp qalsam, finpolğa: «mä, mä!» dep
para bermeuge ant ietemin!
Al siz şe? Siz qalai ant berer iekensiz?
KEMPIR «KELIN»

Bizdiñ auylda jalğyz basty şal tūratyn. Ömirinde üilenip körgen
iemes. Jasy jetpisten syrğanap bara jatqan sol aqsaqal bir küni mağan
qisañdap keldi.
—Äi balam, maşinañ jürip tūr ma?
—Jürip tūr...
—İtiñ ürip tūr ma?
—Ürip tūr.
—Qalağa baryp, qyz-kempirge jolyğyp qaitsam ba dep iedim...
—Qyz kempiriñizdi tüsinsem, tilime terisken şyqsyn aqsaqal...
—İe, şyrağym, «sibidäniege» aparyp kelseñ deimin. Aqşañdy berem,
benzin¬iñdi quiam...
Şaldyñ şaşynan sipalap, betinen iıskedim de:
—Ata, köknär işip alğan joqsyz ba?—dep sūradym.
—Oibai atama!
—İendi... «sibidänie» degen söziñiz jerde jalpaiyp jata ma?
—Bylai ğoi. «Qyz- kempir» dep jatqanym, baiağyda-a-a ğaşyq bolğan
bir qyzdy ūmyta almai jür iedim... Qazir jasy jetpis iekide. Äli qyz.
Bylai ğoi, nemenege külesiñ-iei, ömirinde küieudiñ qūşağyn körmei,
käri qyz iedi, iendi käri kempir boldy. Sol «qyz-kempirdi» alyp qaşsaq...
—Ata, nietiñiz būzyq ieken, degenmen, qyzyq ieken. Qazirgi jastar bir
körgennen «ūnata» salady da, mahabbatyn qyzğa qarai «qūlata»
salady da, dereu alyp qaşady. Qyzdyñ bas bostandyğyna, adami
qūqyğyna tükirmeidi de. Al siz bolsañyz, jastarğa aqyl aitudyñ
ornyna...
Şal şamdana ma desem, kädimgidei qamdanyp otyr. Jymyñ-jymyñ
ietedi.
—Baiağyda-a-a-a, jas kezimde ol qyzdy bir körgennen ğaşyq boldym.
Biraq onyñ jüregi bylamyq pa bilmeimin, mağan kelgende byljyra-ap
ketedi. Ūnatpaidy. Kürek tisteriñ qisyq deidi, közderiñ qysyq deidi,
būtyñ taltaq, basyñ qaltaq, mineziñ tüiedei, betiñ qap-qara küiedei
deidi me, jolatpady äiteuir. Ol kezde qazirgidei qalta telefon joq,
şarbağynyñ qasyna baryp ysqyrdym. Ol yşqynyp şyğa keldi. «Ne?
Ne? Ne?» deidi. «Birdeñe aitam...» dep men de qoimaimyn, qoişy ne
kerek, dosym iekeumiz, ūmytpasam, 1960 jyldyñ jazy iedi ğoi deimin,
teleşkeli traktormen alyp qaşqanmyn.
—İiä, sosyn ne boldy?
—Ne boluşy iedi? Keñes däuiri iedi, «keñkeleske timeimin, äke-şeşesine
kelin bolyp, basymdy imeimin!» degen soñ, sottalyp kete bardym. Bes
jylğa!
—Odan keiin üilenbediñiz be?
—Türmeden kelgen soñ, üiden bir kese airan simirip saldym da, qyzdy
ysqyryp şaqyryp aldym. «Ne? Ne? Ne?» dep jetip keldi ol. «Birdeñe
aitamyn...» dedim de, qyzdy iesek arbamen alyp qaştym...
—Köndi me?
—Könse, ölgeni ğoi deimin, tağy tört jylğa sottalyp kettim...
Türmedegilerge tanymal bolyp qaldym, qūdasy kelgendei qūşaqtap
qarsy alady...
—«Odnaliub» iekensiz de...
—Bilmeimin, sol qyzdan basqa jer betindegi qyzdardyñ bäri «qoiğa»
ainalyp ketkendei, mahabbattyñ maiyn jalap, jürip jattym.
—Aty kim iedi, sūluyñyzdyñ?
—Ūstatpasbike.
—İerekşe at ieken.
—Şyrağym, türmeden kelgen soñ...
—Airan simirip aldyñyz da...
—Joq, boza işip aldym da, ūmytpasam 1969 jyldyñ küzi iedi, iegin
jinalyp jatqan, ysqyrdym da, alyp qaştym.
—Siz ysqyrsañyz, qyz atyp şyğa beredi ieken de.
—Bilmeimin, ysqyrsam boldy «Ne? Ne? Ne?» dep jetip keletini bar.
Könbei qoidy. Tağy bes jylğa sottalyp kettim.
—Sizge jüdä obal bolğan ieken.
—İiä, sūmdyq ğaşyq boldym ğoi! Men onyñ şūlyğyn ūrlap alyp,
tünimen iıskep jatatynmyn.
—Maniak iemessiz be, ata?
—Ol kezde koniak işken iemespin. Sol qyzdy ieşkim almady aqyry...
Qazirgi jastarğa qairan qalamyn, «jedel järdem» mahabbat bolady
da, arty «pojarnyi» mahabbatqa ūlasyp jatady. Sender ieseppen
üilenesiñder. Qazirgi qyzdarda qasiet qalmady... Saunalarda
sairandap jürip alady da, tük bol¬mağan¬dai, bir myqty jigittiñ
basyn ainaldyryp, tiıp alady.
—Ata, qazirgi jastardy qoiyñyzşy, sonymen mağan ne demekşisiz?—
dep sūra¬dym men. Şal şaşyn tarap, saqalyn örip qoidy.
—Sol Ūstatpasbike qalada bir özi tūrady ieken.Ūstatpai jürgen
mahabbatym meniñ! Keşe tüsime kirdi. «Ne? Ne? Ne?» deuşi iedi ğoi,
«Kel, kel, kel!» dep qol būlğaidy ma...
—Alyp qaşqyñyz keledi ğoi?
—İiä şyrağym... Jalğyzdyq jyrtyñdap janymnan qalmaidy... İendi
könetin şyğar?..
—Bazar joq...—dedim men.
—Bazarğa barmaimyz, tike tartamyz!
—Bopty.
«Mersedesime» körşi aqsaqaldy otyrğyzyp alyp, qalağa tartyp
kettim... Qūdaiym-au, kezdesuleri jüdä qyzyq boldy. «Qyz kempir»
ötirik müläiimsip: «Qaitys bolyp ketken şeşem jibermei jatyr»
deidi me, «Qiiäl älemine» baryp, qydyraiyq deidi me... Äreñ şyqty.
Şyğa salyp: «Ne? Ne? Ne?» dedi. Atamyz: «Birdeñe aitaiyn ...» dep
qipaqtady. Sodan kempirdi alyp qaştyq... «Bizdiñ auyldağy gäpke
baramyz...» dep aldady aqsaqal. Üige kelsek, aqsaqaldyñ ağaiyndary,
tiri klastas aqsaqaldar otyr ieken, «Käri qūsyñ qūtty bolsyn!» desip
jatty. Bir jeñgesi kempir kelinge aq jaulyq japty. Abysyndary:
«Otyrğan kempir ornyn tabar» degen, ieki jarty bir bütin bolyñdar!
Ölseñder, birge kömemiz...» dep aqyl aitty. Kenet kempir kelinniñ
közderi jainap ketip: «Ölä-ä, aqyry könip qaldym-iei... Jas küniñde
oina da kül degen... İendi şäi qūiyp beruge jarasam boldy da...» dep
betin şymşydy... Al, atamyzdyñ quanyşynda şek joq! Qaita qaita
nasybai ata beredi. Bügin bizdiñ auylda betaşar! Keliñizder, belin
bügip iesik aldyn sypyryp jürgen kempir «kelindi» köriñizder!
KELINŞEGI JOQ AUYL...
Astanada «ainalaiyn!» deitin apam joq, basymnan sipaityn atam
joq, bir qūrylys kompaniiäsynda jūmys isteitin iedim, tegin jūmys
istete bergen soñ, tentiremeiin dedim de, auylğa qaittym. Avtobustan
auylyma jeter-jetpes tağy bir auyldyñ mañyna tüstim. Ary qarai
avtobus tügil, albasty da barmaidy... Sol auyldyñ kire berisine:
«Kelinşegi bar auyl» dep jazyp qoiypty. Sauatsyz äkim jazdyrğan
boluy kerek. Biyl ükimet «keleşegi bar auyl, keleşegi joq auyl» dep
iekige bölip tastady iemes pe? Kelinşegi, oi keşiriñiz, keleşegi joq
auyldarğa ükimetten jarty tiyn da bölinbeitin bolyp, jer betinen
joiylatyn boldy ğoi... Söitse-iem, tuğan auylyma iesek jaldap jetseem, (keşiriñiz, bizdiñ auylda jol joq, maşina tügili ūşaq ta bara
almaidy...) äkimşilik aldyna: «Kelinşegi joq auyl» dep jazyp
qoiypty. Bizdiñ auyldyñ äkimi de sauatsyz bireu bolyp şyqty ğoi!
İesekten yrğyp tüsip, «kelinşegi bar auylğa» qarai aidap jiberdim
de, jalğyz aiaq jolmen jaiaulatyp kele jatyr iedim, elektr
bağanasynan üzilip tüsken symdarğa şalynyp qūlap, şalqamnan
tüstim. Auyldyñ toğy da tanymaidy ieken, ūryp jatyr, ūryp jatyr.
«Jerlesiñmin» desem de qoimaidy, ieki közim janyp, biraz uaqyt
iesimnen tanyp, smola simirgendei sereiip jatsam, keñkeles Keldibek
tūr yrjiyp:
—Qū-qūtqarsai...—dedim äreñ söilep.
—Keleşegiñ joq qoi, öle berseñşi...—deidi ol. Dereu uialy
telefonymdy «zariadtap» alaiyn dep, tyğatyn jerin mūrnymnyñ
tesikterine tyğa qoidym. Bir sağat degende boiymdağy elektr quaty
uialy telefonyma berilip, ornymnan äreñ tūrdym. Densaulyğymdy
teksertip almaq bolyp, auruhanağa kirsem, tiri jan körinbeidi...
Söitsem, auruhananyñ aldy bar da, arty joq ieken ğoi. Men baiğūs
«auruhananyñ qabyrğasyna taudyñ suretin salyp tastapty, ädemi
bezendiripti» dep oilasam, özimizdiñ tau ieken, körinip tūrğan... Keleşegi
joq auyl bolğan soñ, köpşiligi köşip ketipti... Auruhanadan şytynap
şyğyp, «şäi işip alaiyn, sälem bereiin» dep klastasym Kedeibektiñ
üiine kirdim. Klastasym kelinşeginiñ köilegin qūşaqtap jylap otyr
ieken. «Nege jylaisyñ?» dep sūrasam, keleşegi joq auyl bolğan soñ,
kelinşegi ketip qalypty. «Ataña nälet, audan äkimi oñbaidy!
Jarqyrap tūrğan auyl iedi, auyl äkimi iekeui bärin tonap bitti!» dep
jylağan Kedeibek tūmsyğyma bir ūrğany.
—Öi, nege ūrasyñ?—dep sūradym men.
—Keleşegi joq auylyña keldiñ ğoi. İerikkennen ūrdym...
İekeumiz ierikkennen ieki sağat töbelesip, tüsten keiin üiime äreñ jettim.
Jetpisti jelkelep, jetisip otyrmağan äkem qarsy aldy kemseñdep.
Söitsem, keleşegi joq auyldan alpysty alqymdağan apam da ketip
qalypty. Törkinine. Jesir äkemmen qoştasyp, būryn jürip, tastap
ketken eks-qyzyma barğym keldi. Qūdai-au, auylyma ne bolğan özi?
Şymşyqtarğa qarasam, bäriniñ jünderi joq! Tyrdai şymşyqtardy
birinşi köruim. Keleşegi joq şymşyqtar ğoi, aldymda bir iesek tūr
ieken. Aqyryp aldy da, artqy aiaqtarymen bir tepkeni. Japadai jalp
iete qaldym. Onysymen tūrmai, üstime taltaiyp tūryp, tezegin tastap
jiberdi. Aulymnyñ iesekterine deiin ükimetke yrza iemes ieken ğoi!
Üstimdi japyraqtarmen sürtip, «tuğan jerimniñ hoş iısine ielitip»,
monşağa tüsip alaiyn dedim. Monşağa kelsem, töbesi opyrylyp
tüsken bölmede maimyldar şomylyp jatyr! Bireui arqama yrğyp
minip alğanda, apatailap, ala qaştym! Qaidan qañğyp kelgen
maimyldar deseñşi? Älde, auylymnyñ adamdary maimylğa ainalyp
ketken be? Salyp ūryp eks-qyzyma keldim. Yşqyrymdy köterip,
yşqynyp ysqyrdym. Üiinen jügirip şyqqan Asylym:
—Meni nege tastap kettiñ? Dabai, meni alasyñ!—dep pistoletin şekeme
taqağany. Keleşegi joq auyldyñ qyzdaryna deiin qağynğan. Şeşesi
şyqty granat alyp. «Osy tūrğan jeriñde jaryp jibereiin be?
Qyzymmen jürip-jürip, tastap ketip,iendi balaly bolyp keldiñ be?»
deidi. Söitsem, bağanağy maimyl arqama jabysyp alyp, yrjalaqtap
tūr ieken. Silkip tüsirip, eks-qyzymdy qūşaqtai aldym. Üilendik.
Toiğa şaqyraiyn desem, auylda ieşkim joq... Bäri keleşegi bar
auyldarğa köşip ketken. Qūrmetti internettegi: «meniñ agentimdegi»,
«feisbuktegi» «v kontaktegi» men tanymaityn dostarym! Toiğa
topyrlap keliñizderşi... Meken –jaiym: «Keleşegi joq auyl».
«AİRANODETs-BENTs»

Köşten qalmağanymyz jaqsy ğoi. Salpaqtap,
tilimiz salaqta-ap, közderimiz alaqtap, janjağymyzğa jalaqtap, alqynyp jürgenniñ nesi
jaqsy deisiz?! Söitsem, Qyzyqstanym kei mäselede
köşten qalyp ketipti ğoi. Jylyna 80 million
tonna mūnai öñdesek te, özimizdiñ mäşinelerimizge
«İeuro-5» standarty boiynşa benzin quia almai
kelemiz...
Bügin de mäjilis deputattary Mūnai-gaz ministri Qara
Altynnyñ şaştaryn birtindep jūlyp, keudesine
jabystyryp,
tütip jep qūia jazdady.
– İelimizde tirkelgen kölikter sany tört millionğa
juyqtady. Kök tütin jūtyp, kökjötel bolyp jürmiz.
Qaşanğy jötele beremiz? Öhe-öhe... dep jötelip baryp
toqtady bir deputat.
– İeuropa ielderi «İeuro-5» benzinin «işip» jür. Resei
biyldan bastap «İeuro-3»-ti «simirip» saldy. Biz nege
simirmeimiz? – dep aiqailady iekinşi ministr.
– Resei sapasy naşar benzindi öndirmeuge şeşim
qabyldasa da, zauyttary jasyryn jolmen bizge qarai
birtürli benzinderin «ağyzyp» jatyr. Küni ierteñ
ielimizde «Benzin köl», «Sasyq janarmai» özenderi
paida bolsa, iıstenip ölmeimiz be? – dep mūñaidy tağy
bir deputat. Ministr terlep ketti. Tipti aldynda tūrğan
grafinnen bir staqan benzin işip saldy. İegine mūnai
mazutyn jağyp baryp, jymiğan boldy.
– İelimizdegi mūnai öñdeu zauyttary ieseñgirep qalğan, –
dedi ministr, – «İeuro-5» standartyna laiyqtap
jabdyqtauymyz kerek. Qūdai qalasa, 2090 jyldary
zauyttarymyz iske qosylyp, aruaqtarymyz quanatyn
bolady... Al oğan deiin meniñ «mynauskii» ūsynysym
bar. Mağan Airanbek Siyrbaev degen önertapqyş keldi.
Airanmen jüretin kölik oilap tauypty!
– Airandy qaidan alamyz? Bazarda bir baklaşkasy 200
teñge ieken! Halyqtyñ qaltasy kötere me? – dedi
alaqanyn ysqylap otyrğan bir deputat.
–
Qazaqstan
kölikteri
üşin
airan
biznesin
jandandyruğa qanşa qarjy kerek? – dep qaldy keşe
jegen iet qaldyqtaryn tisteri arasynan şūqylap alyp
jatqan tağy bir deputat.
– Şetelden auru siyrlardy satyp alyp, örtei
bereiik... – dep mysqyldady közine siriñkeniñ
şyrpysyn qoiyp jatqan tağy bir deputat. Ministr
«Airanodes-bents» köligine bar-joğy bir baklaşka
airan qūiylsa, jüz şaqyrym jol jüretinin aityp,
deputattardy tañğaldyrdy. Janar-jağar- maidyñ būl
türi – «Aira – 92» dep atalady ieken. Al süt
janarmaiyñyz «Sü – 96» dep atalady. Aqşa tabu üşin
janar-jağarmai stansasyndağylar sütke airan qosyp,
aşytyp, «Aira – 92» janarmaiyn jasap alady ieken. Al
«Airo – 92» janarmaiyna su qossa, «Şalap-99»
janarmaiy paida bolatyn körinedi. Ministrdiñ
ūsynysy qabyldandy. Sol ieken, ielimizde airanmen
jüretin kölikter paida boldy. Bir ökiniştisi,
motordağy airan pisile-pisile, kölikterdiñ tütin
şyğarğyştarynan domalaq-domalaq maida qūrttar
şaşylyp şyğyp jatty. Ainala maida qūrttar... Ony
saudagerler terip alyp, bazarda satyp otyr. Bir
jağynan rahat... qūrt soryp jüresiz...
TUAİYN DEP JATYR!
(Satiraly monolog)
(Bükşeñdep, taiağyna süienip, iesik aldyna kempir şyqty...) Äi,
qaisyñ barsyñdar? Tuaiyn dep jatyr! (Jüre bergende, aldynan
mysyq kesip ötip, toqtai qaldy) Oi, ädirem qalğyr! Osy bir körşiniñ
qara mysyğy tura meniñ aldymdy kesip öte beredi! Basqa jerden ötse,
MAİ inspektory ūstap alatyndai... İendi qaittim? Jaman yrym,
jolyñ bolmaidy, pensiiäny bermei qūiady, üi suyp ketedi, jañbyr
toqtamai, üiimdi tasqyn şaiyp ketse şe? Şaşym tük qalmai tüsip,
taqyrbas bolyp qalsam şe? Tamağymyz mäz bolmai, bitämin
jetpegendikten... Ony qoişy, şaitan siiäqty ömiri ölmei qalsam şe?
Ükimetke ziiän, pensiiä ala bersem... Masqarai... Qoi, kamzolymdy
terisinen kiıp alaiyn... (Kamzolyn şeşip, teris kie bastaidy)
Aldyñnan qara mysyq ötse, yrymy osy, teris kiıp alu kerek.
(Yrsyldap, äreñ kiedi) «Syimai qaldy ma...» deiim? Üibai belim...
Oibuu, aldyn artyna qaratyp kiıp alyppyn ğoi. Meili. Kälöşimdi de
auystyryp, teris kiıp alaiyn...(İeñkeie berip, belin ūstai qaldy)
Obai-i belim... Osy belim qyz kezimde qypşa bel iedi, qazir siyr bel
boldy... Jas kezimde... (uialğan bolady) Jigittierdiñ güli bolğanbyz
ğoi... Jigitter köp qūşaqtai bergennen be, büginde belime köz tiıp
ketken, kötertpeidi... (Kälöşin teris kiedi, teris qarai artyna şeginip,
biraz jüredi) Tifä-tifä... Äi, qaisyñ barsyñdar? Körşiler? Tuaiyn dep
jatyr deimin! İendi qaittim? (Zalğa qarap) Aralaryñyzda tuğyzyp
alatyndaryñyz bar ma? Meniñ şamam kelmeidi... Şal pensiiä aluğa
ketken... Tura bügin tolğatyp qalğanyn qaraşy! Bala da bir jaqqa
ketken... Jūmys izdep. Jağdaiymyz öte naşar! Sender ğoi, qaladağy
bailardy aitamyn da... U-uh-h... şeneunikterdi aitamyn dä... Bes kün
jūmys istep, ieki kün demalasyñdar. Biz ğoi, auyldağylar, jyl on ieki
ai jylap jürgenimiz... Auylğa kök tiyn bermeisiñder ğoi? Qane,
beriñderşi? (Alaqan jaiady) Myñ teñge bere tūryñdarşy? Şäimen
işetin nauat alaiyn... Äne, bermeisiñder...
«Jadnyi men
jadnaiasyñdar...» Ükimet te sondai. Berse de, joldağy jalmauyzdar...
Üibai, ne dep kettim? Saiasat meniñ ne teñim? Künimizdi biz de köremiz.
Äne, dalağa şyğyp iedim, kün jarqyrap tūr. (Qolyn kölegeilep
qaraidy) Kün köremiz! Kündi künde köremiz! Jaiylymnyñ bärin
şendiler men şekpendiler alyp qoidy dep te aitpaiyn. Mal bağatyn
jaiylym joq bolğan soñ, şöp jemeitin it asyrap otyrmyz. Üibai,
tağy ne dep qoidym? Tilim qyşyp bara jatqan soñ... Qasiyn desem,
odan beter qyşidy. Oibuu, ūmytyp ketippin ğoi! Kim bar äi? Tuaiyn
dep qaldy... Öletin boldy! Şyq... Şyqpai jatyr, ädirem qalğyr! Osy
jūrt sämölette de, poiyzda da tuyp jatady... Al bizdikiniñ tolğatyp
jatqanyna jarty sağat boldy! Ne tumaidy, ne qoimaidy... Özimiz
baiağyda...Tireu qūşaqtap tua beruşi iedik... (jüre berip, aiağy taiyp
ketip, otyra qaldy.) Oibai, kötek! Oi, ädirem qalğyr-ai, osy şalymdy
aitamyn da, jyndy deseñ jyndy iemes, bazarğa barğan saiyn nemene
iedi, qaiqiyp qalğan? İtine banan äkelip beredi de tūrady... Qabyğyna
taiyp jyğylğanymdy qaraşy... İendi özdigimnen tūra almaimyn. Kran
kerek. Uh... Bizdiñ auylda adam därigeri de joq. Onyñ ornyna mal
därigeri bar, äiteuir, auyryp qalsaq denemizdi sipalap, «januar-ai,
januar siqty tynyş tūr...» dep ukolyn salyp ketedi. Basyñ auyrsa
da, işiñ ötse de sol, penitsilin salyp ketedi. Aqysy jüz teñge. Oibuu,
anau baiğūs tudy ma ieken? Kindigin kesu kerek şyğar? Kindigin
tastamau kerek, aş otyrğanymyzda quyryp jesek, tamaqqa talğaju
bolady... Şirkin-ai, atyn kim qūiar iekenbiz? Atyn qūia tūrşy, bärinen
de aman- iesen bosanyp alsynşy... Osylai otyra beremin be?
Tūrğyzyp jibermeisiñder me? Adam iemes iekensiñder ğoi? Astymnan
syz ötip ketti ğoi. Nemene, meni taqta taltaiyp otyr dep pe iediñder?
Kim bar? Äi, uh... Beri kelşi. İiä sen bala... (Sahnağa jas jigit jügirip
şyğady) Neğyp tūrsyñ sostiyp? Anañmyn ğoi. Bügingi balalar osy,
anasy men atasyn osylai qarttar üiine otyrğyzyp ketedi. (Jas jigit
kempirdi tūrğyzdy) Üibai belim... Rahmet ainalaiyn. Qatynyñnyñ
qyzyğyn kör...Uh... Kömekteskeniñe aqşa sūraisyñ ba? Bir türli qarap
tūrğanyñdy aitamyn dä... Aitpaqşy, sen tuğyza alasyñ ba? İerkeksiñ
ğoi, tuğyzşy... Küşiñ bar, bylai, tartyp alşy... Öletin boldy...
Nemenege baqyraiyp qaraisyñ? Siyrym deimin, jalğyz siyrym
tolğatyp jatyr!
Tuaiyn dep jatyr! Öibuu, özim barmasam...(
Bükşeñdep ketip barady) Sen bara ber ainalaiyn, bärin üige şaqyr,
uyz köje işemiz! Uyz köjege keliñder, tostaqtaryñdy ala keliñder,
bizdiñ üide myñ tostaq joq... u-uh... üibai, belim...
QAŞYP BARAMYN...

Men özi ädemi-i-i qyzbyn. Jigitter soñymnan sümetilip jürgeni sol. Men
olarğa «prikol» tastap qūiamyn da, pysqyrmai jüre beremin. «Tema»
jigitter bar iendi... Bireuin tañdaimyn ğoi...
«Tañdaimyn ğoi» dep tymyraiyp jürgenimde, tanys jigitim
jyltyñdap, «dvijenie» jasağany ğoi, özinşe qyltyñdap, äzil aitqan
bolyp, jyrtyñdap, kafege şaqyrdy. Kafeden qyzdar qaşatyn ba iedi,
«podrugam» Bota iekeumiz aştan qalatyndai arsalañdap bardyq. Ol da
dosyn iertip kelipti. Kafege şaqyrğan tanys jigitim bir türli
közderimen «streliat» iete berdi. Men narazylyq «notasyn» jiberdim.
Şynymdy aitsam, syilaimyn, biraq «ot duşi» ūnatpaimyn. Özinşe
mağan: «Qazaq tiline orys tilin turap sölemeitindei ietip üiretemin»»
dep qūiady.
Sodan, kafeden şyqtyq. Taksi ūstady jigitter. Üiime deiin şyğaryp
salady ieken desem, qala şetine qarai zymyrap bara jatyr! «İe,
podrugamdy alyp qaşyp bara jatyr ieken ğoi!» dep oilap, iernimnen
joğary jel jiberip kekilimdi jelpip otyra berdim. Söitse-iem, tanys
jigitim şe, oñbağan dese, ierkek iemes, dinozavr dese, vaşe men ony
süimeimin ğo, «Gunia, men seniñ jelkeñe ğaşyqpyn!» deidi. Kak būdto
jelkemdi jep qūiardai jūtynyp... Şapalaqpen betine salyp qaldym.
Sol ieken, üiine meni kak būtto bir qapşyq kartoşka dedi me, arqalap
kirgizdi. Äielder bas saldy. Oramal jappaqşy. Jylai, tūra qaştym.
Menimen birge qosarlanyp qaşyp jürgen qūrbym qūlağyma sybyrlap
qūiady: «Şirkin-ai, şatasyp ketip, oramaldy mağan jaba salsa ğoi...»
dep... «Men mal iemespin! Meniñ konstitutsiiälyq qūqym qorğalğan!»
dedim aiqailap. «Äi, könstösiiä! –dedi bir kempir, —iesik aldyna jata
ketemin, meni attap ötseñ, ömiri jolyñ bolmaidy!» Söitti de,
tabaldyryqqa «talyp» qūlady. Attap öttim. Attai bergenimde, kempir
sanymnan şymşyp aldy... «Qyrğyzdar qyzdaryn qorğap, arnaiy zañ
şyğardy» deimin ieñirep. Bir kezde bireu iesik aldyna mai
inspektorlary köşege tastaityn tisti kedergini jaidy. Odan da attap
öttim. Qaitem iendi, ony süimeimin ğoi! Aldyma ūn septi. Odan da
yrğydym. Bidai septi. Ony tauyqtar jep jatty. İesik aldyn minalap
tastapty! İti jügire berip, gürs jaryldy da, bir būty talğa ilinip
qaldy. «Jamanğa qor bolğanşa» dep közimdi jūmyp, jügirip öttim.
Jarylmadym äiteuir. Bir kezde ağalary tört tankpen qorşady.
İeñbektei jyljyp, tankke tas laqtyrdym. Tas üikeldi me, ot şyğyp,
törteui de jalynğa oraldy. Tura äkemniñ äkesi aityp otyratyn
būrynğy nemis fäşisterimen soğysqandai boldym. Bir kezde jeñgeleri
aspannan paraşiutpen sekirip tüsti de, oramal jappaqqa ūmtyldy.
«Desant» jeñgelerin rogatkimen atyp qūlattym. Aldymnan tereñdigi
tört metr or qazyldy. Odan da yrğyp öttim... Şatym şytynap ketse
de... «Prikin», bir kezde qyz alyp qaşuşylar qorşap aldy. «Beril! Öz
ierkiñmen tösekke!» deidi tanys jigitim. Ne degen masqara! Men ony
süiemin be, süimeimin be, jūmysy joq! Üige qarai şeginsem, jeñgeleri
bauyrsaq pisirip jatyr. Vaşe «ne normalnaialar» ğoi! Sömkemnen
pistoletti suyryp alyp: «Jaqyndasañdar, atamyn!» dedim aiqailap.
Bäri jerge jata qalysty. Jan kerek ieken özderine. Üstilerinen attai
qaştym. Oiynşyq pistoletti laqtyryp jiberip, bezip kele jatsam,
bireu meni basyp ozdy. Söitsem, qūrbym ieken! «İe, qalmadyñ ba sol
üide?» desem: «Qūrysyn! Kredit alğan üi ieken, iesti sala qaşyp
kelemin!» dep qūiady. Qyzdar, biz qoi iemespiz ğoi, mañyrap qala
beretin? Öz bostandyqtaryñdy qorğañdar! Men äli künge deiin köşede
kele jatsam da, aldymda ieşteñe joq bolsa da, attai beretin ädet
tauyppyn... Qazir de yrğyp qoiyp, attap qoiyp, qaşyp baramyn...