Latin Common Turkic

Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - II - 15

Total number of words is 3382
Total number of unique words is 1846
34.9 of words are in the 2000 most common words
48.1 of words are in the 5000 most common words
55.7 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
— “Кіммен аралас-құралас екеніңді айтшы, кім екеніңді айтып берейін” дейтін мақал осы араға өзі сұранып тұр, — деп құлаққағыс етті Санчо. — Сіз, тақсыр, жадыланған ораза ұстаушылармен және ұйқыдан жерігендермен достастыңыз, ендеше солармен жолдас боп жүргенде тамақ ішпегеніңізге және ұйқтамағаныңызға таңырқаудың реті жоқ. Бірақ, маған ренжи көрмеңізші, тақсыр, осы арада бізге жыр ғып айтқандарыңыздың ешқайсысына сенген жоқпын, өтірік айтсам құдай алып-ақ кетсін мені (“шайтан алып-ақ кетсін” дей жаздап шақ қалғанымды қарашы).
— Сонда қалай болғаны? — деп дауыстап жіберді студент. — Сеньор Дон Кихот не үшін өтірік айтуға тиіс? Ол кісі тіпті шынымен сөйткісі келген күнде де, бәрібір, адам сенгісіз осынша көп оқиғаны қолма-қол ойдан шығарып үлгермес еді ғой.
— Мырзам өтірік айтып отыр деп ойламаймын, — деді Санчо келісіңкіремей.
— Сонда қалай деп ойлайсың? — деп сұрады Дон Кихот.
— Менің ойымша, — деп жауап қатты Санчо, — өзіңіз, тақсыр, көрдім деген, анда, төменде, бірге уақыт өткіздім деген әлгі тобырдың бәрін жадылап қойған Мерлин бе әлде басқа сиқыршылар ма, әлгінде бізге айтып берген және қалғанын кейін айтып беретін хикметтермен басыңызды лық толтырып тастаған.
— Мұның солай болуы да мүмкін еді, Санчо, — деп қарсылық білдірді Дон Кихот, — алайда олай болған жоқ қой, — сендерге айтқанымның бәрін өз көзіммен көріп, өз қолыммен сезінгенмін. Ал, енді қазір саған Монтесинос өзіме аян қылған ұшан-теңіз ғанибет пен ғажайыптың қатарында, — бұл турасында кейін жолда егжей-тегжейлі әңгімелермін, өйткені бұл жерде бәрін бірдей баяндап жатудың қисыны келмей тұр, — үш шаруа әйелді де көргенімді айтсам не дер екенсің? Олар шыбыш секілді секек қағып, секіріп ойнап жүрді, соларға көз салған бойымда, біреуі — жан тең келмес Дульсинея Тобосская, қалған екеуі — сонымен бірге келе жатқан, өзіміз Тобосо маңайынан кезіктірген шаруа әйел екенін бірден тани кеттім. Монтесиностан сұрап едім, ол танымайтынын, бірақ, өз ұғымынша, бұлар жадыланған ақсүйек сеньоралар екенін, мына шалғында жуырда ғана пайда болғанын хабарлады, сондай-ақ мұндай жағдайға таңғалмауым керегін, өйткені бұл жаққа өткен заманның да, осы заманның да сеньоралары көптеп келіп жататынын және бұл сеньораларды сиқыршылардың алуан түрлі және әдеттен тыс кейіптерге енгізіп қоятынын айтты, солардың арасынан бұл, Монтесинос, королева Джиневра мен оның сарай нөкеріндегі ханымы, анау әлгі:
Британиядан келіп жеткен
Ланцелот шарабын ішіп сусынын басқан Кинтаньонаны да көріпті.
Мына әңгімені тыңдаған Санчо өзін осы қазір жынданып кетердей, не күлкіден жарылып өлердей сезінді; өйткені Дульсинеяның жадыланғаны жайындағы жалғандықтың жай-жапсарын басқа ешкім білмесе де өзі жақсы білетін еді: көз байлаушы да өзі, жалғыз куәгер де өзі болған-ды, сондықтан мырзасының ақыл-естен біржола айрылып, шын мәніндегі жындыға айналғанына зәредей күмән-күдігі қалмаған; осы себепті Санчо оған былай деп тіл қатты:
— Жер асты патшалығына сіз, қадірлі қожайыным, жайсыздау жағдайда және мүлдем дерлік қолайсыз шақта әрі қырсық шалған күні түстіңіз және басыңызды әбден қатырған сеньор Монтесиноспен бекер босқа кездестіңіз. Мына жақта, жоғарыда, тып-тыныш отырсаңыз етті, тақсыр, жаратқанның өзі өлшеп берген ақыл-есіңізді жоғалтпасаңыз етті, жұртқа жөн сілтеп, жоба көрсетіп, ауыз жаппай ақыл айтып отырсаңыз етті, оның орнына қазір енді адам айтса сенгісіз бірдеңені шатпақтап отырсыз.
— Сені жақсы білемін ғой, Санчо, сол себепті сандырағыңа көңіл аудармаймын, — деді Дон Кихот.
— Егер аузыңыздан шыққан әңгімеңізден түзеліп, ақылға келгеніңіз айқын сезіліп тұрмаса, онда жаңағы сөзім мен болашақта айтар сөзім үшін мені жарымжан етсеңіз де немесе өлтіріп тастасаңыз да мейлі, мен де сіздің сөзіңізге көңіл аудармаймын. Ал, әзірше екеуіміз әлі ренжісе қоймағандықтан, рақымшылық етіп, маған мынаны айтыңызшы, тақсыр: ханымымызды қалай, қандай ерекше белгілеріне қарап таныдыңыз? Онымен сөйлестіңіз бе, сөйлессеңіз одан не жайында сұрастырдыңыз, ол сізге не деп жауап берді?
— Оны мынадай ерекше белгілеріне қарап таныдым, — деп жауап қатты Дон Кихот. — Үстінде өзің маған оны көрсеткен күні киген көйлегі бар екен. Онымен сөйлеспекке оқталғам, бірақ ол ләм деп жауап қатпастан жалт бұрылды да, өкшесі өкшесіне тимей жүгіре жөнелді, тіпті оны жебе де қуып жете алмайтын еді. Мен соңынан қуа жөнелмекші едім және, әрине, қуып та кетер едім, бірақ Монтесинос босқа арамтер болмауға кеңес берді, — одан бәрібір пайда жоқ және үңгірден шығатын уақытың да таяп қалды, деді. Одан соң Монтесинос маған арада біршама уақыт өткеннен кейін өзін, Белерманы, Дурандартты және сонда жүргендердің бәрін жадысынан арылту үшін не істеуім керегін хабарлайтынын да айтты. Бірақ, ана жақта көргендерім мен байқағандарымның арасында әсіресе мына бір жай мені қатты өкініште қалдырды: Монтесиноспен әңгімелесіп тұрған кезімде сормаңдай Дульсинея құрбыларының бірі қасыма білдірмей жақындап келіп, көзіне жас алып тұрып, толқудан үздіге шыққан бәсең дауыспен былай деді:
“Мейірбан ханымым Дульсинея Тобосская сізді қолыңыздан сүйеді және сау-сәлемет жүрмісіз, соны хабарлауыңызды қатты өтініп сұрайды; ал өзі шектен тыс мұқтаждық көріп жатқандықтан сізге тағы бір өтініш білдіргісі келеді: мына қолымда ұстап тұрған, бірер киілген жаңа белдемшені кепілдікке алып, оған қарызға алты немесе мүмкіндігіңізге қарай одан да көбірек реал бере тұрмас па екенсіз, — бұл ақшаны ол сізге көп ұзамай-ақ қайтаруға серт етеді”.
Бұл өтініш мені әрі таңырқатып, әрі абыржытып тастады, сосын сеньор Монтесиностан:
“Сеньор Монтесинос! Жадыланған ақсүйек жандар мұқтаждық көруші ме еді?” деп сұрадым.
Ол маған былай деп жауап қатты:
“Ақиқатына келсек, сеньор Ламанчалық Дон Кихот, өзіміз мұқтаждық атандырып жүрген нәрсе барлық жерде кездеседі, ешкімді ықпалынан тыс қалдырмайды, барлық адамға қатысы бар, тіпті жадыланғандарды да аямайды, осы себепті сеньора Дульсинея Тобосская сізден қарызға алты реал сұраса және кепілдікке, меніңше, тәп-тәуір дүние ұсынып тұрса, онда мұндай көмектен бас тартуыңыздың реті жоқ; оның өте ауыр жоқшылықта жүргені күмәнсіз”.
“Кепіл затты алмаймын, — дедім мен, — алайда аталмыш соманы да бере алмаймын, өйткені менде бар-жоғы төрт-ақ реал ғана”.
Мен бұл ақшаны (таяуда өзің, Санчо, жолда кездескен мүсәпірлерге үлестірерсің деп берген ақшаң ғой бұл) Дульсинея құрбысының қолына ұстаттым да, былай дедім:
“Ханымыңызға айта барыңыз, қалқам, көріп жатқан қиыншылықтары менің де жаныма қатты батады, оны мұндай ауыртпалықтан алып шығу үшін Фуггерге айналудан да тайынбас едім. Сондай-ақ, оның сүйкімді ажарына сүйсіне көз тігіп, тапқыр да ұтқыр сөзінен ләззат алу мүмкіндігінен ада болғандықтан менің де сау-сәлемет бола алмайтынымды және болуға тиіс те еместігімді, сонымен бірге, өзіне шын берілген малаймен, ерен уайым-қайғыдағы рыцарьмен жүздесіп, әңгімелесуге рақымшылық жасауын қатты өтініп сұрайтынымды хабарлаңыз. Оған тағы мынаны айтыңыз: маркиз Мантуанский сияқты менің де серт пен ант бергенім жайындағы хабар күндердің бір күнінде оған да жетіп қалар: аталмыш маркиз өлім аузында жатқан немере жиені Балдуинді таудың арасынан тауып алғаннан кейін оның кегін қайтаруға, кегін қайтармайынша, тамақ ішкенде дастарқан жайғызбауға (бұған басқа да көптеген ұсақ-түйекті қосақтаған еді) ант берген болатын. Тап осылайша мен де сеньора Дульсинея Тобосскаяны жадысынан арылтпайынша ешқашан дамылдамауға, дүниенің жеті бөлігін инфант дон Педро Португальскийден гөрі ықтияттырақ аралап шығуға ант етем”.
“Ханымымның жолында тындыратын шаруаңыз тек осымен ғана шектеліп қала қоймас”, деді бұған жауап ретінде әлгі бикеш.
Сол жерде ол төрт реалды қағып алды да, басын июдің орнына жерден екі шынтақтай биікке секіріп түсті.
— Жасаған құдай сақтай гөр! — деп сол арада Санчо бар дауысымен бақырып жіберді. — Сиқыршылар мен арбаушылық айла-амалдар дүниеде осындай күшке ие болады деп кім ойлаған? Қалай ғана олар мырзамның мүлтіксіз ақыл-есін ештеңемен салыстыруға келмейтін ерекше бір есалаңдыққа айналдырған десеңізші. Әй, сеньор-ай, сеньор-ай! Құдай үшін, тақсыр, қалпыңызды қайта табыңызшы, ар-ұятыңызды сақтаңызшы, ақыл-ойыңызды ауытқытып, алжастырып жіберген қисынсыз нәрселерге деген сенімнен арылыңызшы!
— Сенің, Санчо, бұлайша күйіне сөйлейтін себебің — маған жақсылық ойлайсың, — деді Дон Кихот, — дегенмен, тіршілік түйткілдерінен хабарың кемдеу болғандықтан, түсінігіңе азды-кем ауыр соққанның бәрін ақылға сыйымсыз нәрсе деп бағалайсың. Алайда, қайталап айтайын, жер астында көргендеріме қатысты тағы біраз жайды саған кейінірек әңгімелеп берем, сонда шыншылдығы дау тудырмайтын және ештебір күдік келтірмейтін бүгінгі әңгімеме өзің де риясыз сенетін боласың.
ХХІҮ тарау
Бұл тарауда қаншалықты ерсі көрінгенімен осынау айтулы хикаяны дұрыс түсінуге соншалықты қажет әрқилы ұсақ-түйектер турасында сөз болады.
Осынау айтулы хикаяның тәржімашысы Монтесинос үңгіріндегі шытырман оқиға жайындағы тарауға жеткенде түпнұсқа парағының жиегінен хикаяның алғашқы авторы Сид Ахмет Бен-инхалидың өз қолымен жазылған мынадай ескертпеге жолыққанын мәлім етеді:
“Жаңағы тарауда баян етілген жайларды айбынды Дон Кихоттың шынымен бастан кешкеніне шүбәм бар және анық солай болғанына ақи-тақи көз жеткізе алмай отырмын; мұның себебі мынадай: оның осы кезге дейін бастан өткергені өмірде болуы ықтимал және шындыққа жанасымды жайлар еді, алайда үңгірдегі шытырман оқиға тіптен ақылға сыйымсыз, сондықтан оны ақиқат деуге арым бармайды. Әйткенмен, өз заманының ең бір әділ, ең бір ізгі ниетті рыцары боп табылатын Дон Кихот өтірік айтады дейтін ойдан да аулақпын; ол тіпті жебеден сау жері қалмай жарақаттанып жатса да жалған сөйлемес еді. Ал Дон Кихот болса, бұл шытырман оқиғаны жоғарыда келтірілгендей егжей-тегжейімен баяндап, бүге-шігесін қалдырмай әңгімелейді, соған қарап оның аз ғана уақыттың ішінде осынша көп қисынсыз нәрсені қиюын келтіріп құрастыра қоюы мүмкін емес деп білем; қысқасын айтқанда, егер бұл шытырман оқиға ойдан шығарылған секілді көрінсе — онда менің шатағым жоқ, мен бәрін сол күйінде суреттеймін: оны ойдан құрастырылған деп те даттамаймын, шындық деп те жақтамаймын. Сен, оқырман, парасат-парқы мол адамсың ғой, көңіл қалауыңа орай бағала бәрін, ал маған бұған бірдеңе алып-қосуға болмайды және оған қақым да жоқ; дей тұрғанмен, ақиқат шындық делінетін қауесетке қарағанда, дүние саларының нақ алдында Дон Кихот бұл шытырман оқиғадан бас тартып, оны өзім ойлап таптым деп мәлім етіпті-міс, өйткені бұл оған өзі романдардан оқыған шытырман оқиғалармен толық үйлесім табатындай және соларға барынша сәйкес келетіндей көрініпті”. Ал, бұдан әрі Сид Ахмет Бен-инхали былай дейді:
Студент Санчо Пансаның өрескел оспадарсыздығына да, мырзасының шамадан тыс шыдамдылығына да таңырқанумен болды, сөйтіп ақыры Дон Кихоттың бұл орайдағы жұмсақтығы жадыланған күйде болғанына қарамастан Дульсинея Тобосскаямен дидарласу қуанышына байланысты шығар деген тұжырымға келді, себебі, жалпы алғанда, мұндай пікірлері мен пайымдаулары үшін Санчо Пансаны сілейтіп таяққа жығу қажет еді, — студентке Санчо мырзасымен шынымен-ақ біршама дөрекі сөйлескендей көрінген; сөйтіп, студент Дон Кихотқа былай деп тіл қатты:
— Сеньор Ламанчалық Дон Кихот, сізбен бірге өткерген саяхатым өте сәтті болды деп есептеймін, себебі бұдан төрт түрлі пайда таптым. Біріншіден, өзіңізбен таныстым, мұны өзіме зор бақыт санаймын. Екіншіден, Монтесинос үңгірінде не бар екенін және Гуадиана мен Руидера айдындары қайдан пайда болғанын білдім, ал мұның өзі қазір өзім жазып жатқан Испандық Овидий үшін таптырмайтын дерек. Үшіншіден, ойын картасының тарихы тереңге тамыр тартатынына көзім жетті — қалай болғанда да, әйтеуір, айтуыңызша, Ұлы Карл тұсында карта ойыны таңсық болмапты, өйткені Монтесиностың ұзақ сөзінен кейін, есін жиып көзін ашқан Дурандарттың: “Жә, ұтылсақ ұтылған шығармыз — тарат тағы қайтадан”, дегенін айтқан едіңіз. Егер өзін жадылағанға дейінгі заманда, жоғарыда аталған император Ұлы Карл кезінде, Франциядағы жұрт карта ойнамаса, онда жадыланған адам мұндай сөз бен сөз орамын білмеген болар еді. Бұл дерек қазір өзім құрастырып жатқан басқа бір кітабым үшін керек, атап айтқанда: Вергилий Полидорға бағзыдағы өнертапқыштыққа қатысты қосымша дейтін кітабым үшін, — меніңше, Вергилий Полидор өз шығармасында карта жайында айтуды ұмытып кеткен, ал мен айтам және сеньор Дурандарт секілді аса құрметті де сенімді дерек көзіне сілтеме жасасам, мұның ерекше маңызы болады. Төртіншіден, мен Гуадиана өзенінің қайдан шыққаны турасында анық мәлімет алдым, бұл осы күнге дейін беймәлім боп келген жай еді.
— Бұл сөзіңе алып-қосар ештеңем жоқ, бәрі жөн, бәрі дұрыс, шырақ, — деді Дон Кихот, — алайда, кітаптарыңызды кімге арнамақ ойыңыз бар, соны білсем деп ем, әрине, құдай сәтін салып бұл дүниелеріңізді бастыруға рұқсат алсаңыз деймін, өйткені соған күдігім көп болып тұр.
— Бұларды арнауға болатын сеньорлар мен грандтар Испанияда баршылық қой, — деді студент.
— Олар онша көп те емес, — деді Дон Кихот келіспей, — және мәселе олардың мұндай арнауға татымайтынында да емес, мәселе олардың мұны қабыл алмайтынында болып тұр, себебі еткен еңбегі мен көрсеткен құрметі үшін авторларға сый-сияпат жасауға өздерін борышты санағылары келмейді. Солай бола тұрғанымен, арнаудан бас тартатындардың барлығын бір өзі алмастыра алатын жоғары лауазымды бір адамды білем, егер осынау мәртебелі мырза жайында егжей-тегжейлі айта бастасам, ізгі ниетті талай жүректе қызғаныш қоздар еді, сондықтан бұл әңгімені қолайы келген кезге дейін қалдыра тұрайық, ал қазір қайда қонып шығатынымыздың жайын қарастырайық.
— Осы араға таяу маңда шағын рақыпхана бар, сонда бір тақуа тұрады, — деп хабарлады студент. — Жұрттың айтуынша, ол бұрын солдат болыпты, сондай-ақ, оны ізгі ниетті христиан, байсалды да биязы адам деседі. Рақыпхананың жанында кішкене үйшік бар, оны өзі салып алыпты, баспана шағын болғанымен, меймандар жайғасатын орын табылады.
— Ол тақуада тауық жоқ па екен, білмедің бе? — деп сұрады Санчо.
— Қазіргі кезде тауығы жоқ тақуа аз, — деп жауап қатты Дон Кихот. — Қазіргі тақуалар Мысыр шөлінде жан сауғалап, пальма жапырағымен әбүйірін жауып, шөп тамырын талғажау еткендерге мүлдем ұқсамайды. Алайда, мені бұрынғы тақуаларды асқақтату арқылы бүгінгілерді төменшіктетіп отыр екен деп ойлап қалмаңдар, — айтайын дегенім, қазіргі тақуалық тірлік бұрынғы кездердегідей зор қиыншылық пен жоқшылықты білмейді, бірақ бұдан бүгінгі тақуалар жаман адам деген ой тумайды; керісінше, мен олардың бәрін де жақсы адамға балаймын, тіпті іштерінде ондай-мұндайы кездесе қалған күнде де, бәрібір ізгі ниетті болғансып жүрген мүттәйім көпе-көрнеу күнәкардан гөрі аз зұлымдық жасайды.
Осындай әңгіме-дүкен құрып келе жатқан олар қарсы алдарынан әлдекімнің шапшаң адымдап, найза мен алебарда22 артылған қашырын асығыс айдап келе жатқанын көрді. Бұлармен қатарласқан жолаушы бас иіп сәлемдесті де, әрмен қарай аса берді. Дон Кихот оған айқайлап:
— Тоқтай тұрыңыз, туысқан! Байқауымша, қашырыңыз қалағаннан гөрі қаттырақ жүріп бара жатқан сияқтысыз, — деді.
— Тоқтай алмаймын, сеньор, — деп қарсылық білдірді бейтаныс, — өзім әкеле жатқан, мына өзіңіз көріп тұрған қару-жарақ күні ертең керек болғалы тұр, сондықтан тоқтауға қақым жоқ, ендеше, сау болыңыз. Егер мұны не үшін әкеле жатқаныма ынтық болсаңыз, онда біліп қойыңыз, мен рақыпханаға жақын маңдағы бекетте түнемекпін, өзіңіз де сонда бара жатсаңыз, сол жерден кездесерміз, сонда не түрлі ғажайыптар жайында айтып берермін. Ал, әзірше тағы да аман-сау болыңыз.
Бұдан соң бейтаныс қашырын қуалай жөнелді де, Дон Кихот одан қандай ғажайыптар жайында айтпақшы екенін сұрап үлгере алмай қалды. Аса бір әуесқой, жаңалыққұмар адам болғандықтан Дон Кихот дереу жүріп кетуге, студент өзін шақырған рақыпханаға соқпай-ақ, бекетке барып түнеуге әмір етті.
Оның әмірі бұлжытпай орындалды: үшеуі көліктеріне мініп, бекетті бетке ұстап тартып кетті де, онда қараңғы түспей-ақ жетті. Жолшыбай студент Дон Кихотқа тақуаға соғып, тамақ жібітіп алу жөнінде ұсыныс айтқан. Соны естіген бойда Санчо сөзге келместен есегінің басын солай қарай бұра қойған, Дон Кихот пен студент те соңынан ерген, алайда мейірімсіз тағдыр Санчоға қасақана тақуаның сол тұста үйінде болмай шығуын қарастырып қойыпты, мұны оларға өздері рақыпханадан жолықтырған қызметші әйел хабарлады. Бұлар әйелден қымбаттау шарап сұрады, әйел қожайыны шарап сақтамайтынын, егер арзан бағаға ауыз су керек болса, онда қуана-қуана бұлардың шөлін қандыратынын айтты.
— Ау, су ішкім келсе, жол бойындағы кез-келген құдықтан мелдектеп алмаймын ба, — деді Санчо. — Аһ, шіркін, Камачоның тойын-ай, дон Дьегоның дәулеті тасыған үйін-ай! Ұмытпаспын сендерді ешқашан!
Бұдан соң олар рақыпханадан шығып, бекетке қарай бағыт алған еді, ұзамай жолдан бір жас жігіт кезікті: ол алда кетіп бара жатқан, бірақ жүрісі шабандау болғандықтан бұлар оны лезде қуып жетті. Семсерін иығына қойыпты, оған киім-кешек салынған түйіншек пе, буыншақ па, бірдеңені іліпті: шамасы, онда шаровар, жамылғы және бірнеше жейде жатса керек, өйткені үстінде атласқа болар-болмас ұқсастығы бар барқыт күрте, соның ішінен киген, етегін салбыратып бос жіберген көйлек, аяғында жібек шұлық пен астанадағылар киетін келте тұмсық шәркей ғана бар еді; түріне қарап оны он сегіз, он тоғыз жаста деуге болатын, жүзі жайдары, қимыл-қозғалысы шапшаң еді. Жол қысқарту үшін сегидильялар айтып келе жатқан. Әлгі үшеуі оны қуып жеткен кезде әнінің біреуін аяқтап та қалған, студент соны жаттап алды:
Жоқшылық алса жағадан, қайтерсің кірмей шайқасқа.
Бармас едім солдатқа, шиланымда болса ақша.
Дон Кихот оған бірінші боп тіл қатты; ол былай деді:
— Сапарға тым жеңіл шығыпсыз ғой, сұңқарым. Қайда жол тарттыңыз? Егер жөн көрсеңіз, рақым етіп, осыған жауап беріңізші.
Жас жігіт оған былай деді:
— Сапарға жеңіл шыққан себебім, біріншіден, күн ыстық; екіншіден, кедеймін, соғысқа бара жатырмын.
— Күн ыстық дегеніңді түсінуге болар, ал кедейліктің бұған қатысы қанша? — деп сұрады Дон Кихот.
— Сеньор! — деп жауап қатты жас жігіт. — Түйіншегімде мына күртеме сыңар барқыт шаровар жатыр. Егер оны жолда тоздырсам, ертең қалада сәнге киетін ештеңем болмайды, ал жаңасын сатып алатын ақшам жоқ. Осы себептен және онша ыстықтамау үшін осылай сапар шегіп келем, ал өзім бұл арадан он екі мильдей жерде орналасқан жаяу әскер бөлімшелеріне бара жатырмын, онда мені бір бөлімшеге бекітеді, сосын ол жерден бізді бірдеңе ғып айлаққа жеткізер, әйтеуір: естуімше, кемелерге Картахенде отырғызатын көрінеді. Астаналық әлдебір жалаңаяқта қызмет еткенше, соғысқа аттанғанды, қожайыным мен мырзам корольдің өзі болғанын хош көрдім.
— Бәлкім, бұрынғы қызметіңіз әлденендей жеңілдік берген шығар сізге? — деп сұрады студент.
— Егер испан грандында немесе басқа бір ақсүйекте қызмет етсем, әрине, ондайды алған да болар едім, — деп жауап қатты жас жігіт. — Беделді мырзаларда қызмет ететіндер шынымен де жеңілдік алады; оларға тура сол малайлар бөлмесінде-ақ ту ұстаушы немесе тіпті капитан шенін береді, жә болмаса, олар әжептәуір сыйақы алады, ал мен болсам, сорыма қарай, әманда әркімнің табалдырығын тоздыруды кәсіп еткендер мен не шұрайлы тексіз мансапқорларға тап болдым да жүрдім, олардың маған берген тамағы да татымсыз болды, ал жалақысының жарытымсыздығы сонша, қыстырма жағаны крахмалдаудың өзіне ғана жартысын жұмсауға тура келетін, мен сияқты бақыт қуған малайдың түптің түбінде әлденендей тәуір бірдеңеге қол жеткізуі шын мәніндегі ғажайып болар еді.
— Айтыңызшы, достым, сонда қалай, тіпті ливрей киерліктей де еңбек сіңірмедіңіз бе? — деп сұрады Дон Кихот.
— Менде ондайдың екеуі болған, — деп жауап қатты малай, — бірақ шаш қырықтырудан бас тартқан шәкіртке монастырьдан кетерде бұрынғы киімі қайтарылып беретіні секілді, менің мырзаларым да киімдерімді әрдайым өзіме қайтарып беріп тұрды: олар астанаға баратын, шаруаларын реттейтін, сосын үйге қайтып оралған бойда-ақ менен ливрейді қайтып алатын, — өйткені, оны тек көз бояушылық үшін ғана берген ғой маған.
— Міне, итальяндар айтпақшы, нағыз spіlorcerіa23 деген осы, — деді Дон Кихот. — Алайда, солай бола тұрғанымен, осындай ізгі мақсатпен астананы тастап шыққаныңызды зор бақыт деп білем, өйткені дүниеде әуелі құдайға, одан соң өз короліңе және туа бітті қожайыныңа, әсіресе әскери салада, қызмет етуден артық құрметті де пайдалы ештеңе жоқ; бұл салада, ғалымдық саласына қарағанда, байып кетпесең де, қайткен күнде де, әйтеуір, атыңды шығаруға болады — бұл жөнінде менің талай мәрте атап көрсетуіме тура келгені бар; әскери өнерден гөрі ғалымдықтың арқасында майораттар негізі көбірек қаланғанымен, әскерилер әлдебір ерекшелігімен, оның қандай ерекшелік екенін құдай білсін, ғалымдардан жоғары тұрады, сондай-ақ өздерін басқа жұрттың бәрінен даралап көрсететін жігер оты да оларда қаншалықты мол екенін шайтан білмесе, адам білмейді. Қазір айтқалы тұрған сөзімді қаперіңізде мықтап сақтауға кеңес берем, өйткені мұның сізге көп пайдасы тимек және қысталаң сәттерде көңілдің жұбанышы болмақ, атап айтқанда: әлденендей бақытсыздыққа тап болам-ау деген ойдан ада-күде арылыңыз, өйткені бақытсыздық атаулының ең жаманы — өлім, ал қан майдандағы өлім — ең ардақты өлім саналады, демек, сіз үшін бақытсыздық атаулының ең жақсысы — өлу боп табылады. Римнің айбынды императоры Юлий Цезарьға бір жолы түрлі өлімнің ішіндегі ең жақсысы қандай өлім деген сауал қойылыпты, ол ең жақсы өлім — кенеттен, қас қағым сәтте және күтпеген жерден келген өлім, деп жауап қайтарыпты; ол өзі шын құдайдан бейхабар мәжуси ретінде жауап қатқанымен, бәрібір, өте жақсы айтқан, өйткені осы пікірі арқылы адам баласына тән осалдықтан ада екенін көрсетіп берген. Тіпті ең алғашқы ұрыс пен шайқастың өзінде-ақ зеңбіректің залппен атқан оғынан немесе мина жарылысынан қаза таптыңыз делік, — ал, онда тұрған не бар? Әйтеуір бір өлім, оған ештеңе істей алмайсың. Теренцийдің пікірінше, қашып құтылған сарбаздан гөрі ұрыста қаза тапқан сарбаз ардақты және барлық бастығының бұйрығын бұлжытпай орындайтын сарбаз ғана даңққа жетеді. Сосын тағы мынаны қаперде ұстаңыз, балам: солдатқа үстінен жұпар иістен гөрі оқ-дәрінің иісі мүңкіп тұрған жарасады; ал егер осы салада жүріп егде жасқа жетсеңіз, мейлі жарақатты болыңыз, мүгедек не ақсақ болыңыз, бәрібір, бұл қадірлі қарттық боп табылады, тіпті жоқшылық та сізді мұқата алмайды, оның үстіне қазір бізде қартайған және жарымжан жауынгерлерге ақшалай-заттай көмек көрсету шаралары қарастырылып жатыр, өйткені оларға да, әдетте, негрлерге көрсетілетіндей жәбір көрсеткен жөн болмайды: негрлер қартайып, қызмет ете алмайтын жасқа жеткенде қожайындары оларға бостандық беріп, босатып жібереді, сөйтіп бостандыққа шықты деген желеумен үйінен қуып салады да, шын мәнінде аштықтың құлдығына байлап-матап береді, ал мұндай құлдықтан оларды өлімнен басқа ештеңе құтқара алмайтыны белгілі. Өзіңізге айтайын дегенім міне осы еді, ал енді атымның сауырына жайғасыңыз: сізді бекетке алып барайын, сол жерден бізбен бірге кешкі ас ішерсіз, сосын ертең әрмен қарай аттанарсыз және жаратқан жолыңызды оңғарып, сапарыңызды сәтті қылсын, бұған ізгі ниетіңіз әбден-ақ лайықты.
Жас жігіт сауырға жайғасудан бас тартты, бірақ бекетте бірге тамақтануға келісті, ал Санчо болса, осы аралықта өзімен-өзі былай деп сөйлесіп кетті: “Сақтай гөр, жасаған, мырзамды! Сонда мұның қалай болғаны өзі: Монтесинос үңгірі жайында адам сенбес нәрсені шатып отырғаны жаңа ғана еді, енді келіп не керемет ойларды кестелеп берді дейсің! Жә, жарар, анда барған соң белгілі бола жатар”.
Олар бекетке жеткенде күн қараңғы тартып кеткен-ді; Санчоның қуанышына қарай, Дон Кихот оны бұрынғы дағдысынша әлдебір қамал-сарай деп емес, кәдімгі жолаушылар бекеті деп ұғынды. Олар табалдырықтан аттап өткен бойда-ақ Дон Кихот қожайыннан алебарда мен найза әкеле жатқан адам осында ма деп сұрады; қожайын оның атқорада қашырының ерін алып жатқанын айтты. Студент пен Санчо да есектерін сонда кіргізіп қойды, ал Росинантқа қорадағы ең тәуір ақыр мен ең тәуір орын берілді.
ХХҮ тарау
Бұл тараудан есектің ақыруы мен әлдебір сауыққойға қатысты қызықты оқиғалар бастау алады, сондай-ақ мұнда көріпкел маймылдың таңғаларлық сәуегейліктері келтіріледі.
Дон Кихоттың есіл-дерті қару-жарақ әкеле жатқан адам айтып беруге уәде еткен ғажайыптар жайында қайткенде де тезірек естіп-білу болды. Қожайын сілтеген бағытпен жүріп кеткен ол әлгіні шынымен-ақ сол жерден кезіктіріп, жолда сұраған нәрселері жөнінде кейінге шегере бермей тап осы жерде қолма-қол айтып беруін сұрады. Әлгі адам оған былай деп жауап қатты:
— Мұндай ғажайыптар жайында қол боста, асықпай отырып әңгімелеген ләзім. Сіз маған, мейірбан мырзам, әуелі мына жануарыма жем-шөп беруге рұқсат етіңіз, сосын бәрін сізге баян етем, таңғалғанда талып түсетін боласыз.
— Е, бар шаруаң осыған тіреліп тұрса, қазір көмектесіп жіберейін, — деді Дон Кихот.
Сөйтті де, дереу сұлы елеп, ақыр тазалауға кірісіп кетті — мынадай монтаны қылыққа әлгі адамның көңілі жібіп, өзіне өтініш етілген жай турасында әңгімелеп беруге ықылас білдірді; сөйтіп қақпа жанындағы сәкіге Дон Кихотпен қатар жайғасып отырғаннан кейін, студент, жас малай, Санчо Панса мен бекеттің қожайыны бас қосқан қадірлі жиынға қарап былай деп сөйлеп кетті:
You have read 1 text from Kazakh literature.
Next - Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - II - 16