Latin Common Turkic

Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - II - 13

Total number of words is 3882
Total number of unique words is 2142
32.7 of words are in the 2000 most common words
46.3 of words are in the 5000 most common words
53.9 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Осылай деді де Поэзия орнына қайтып оралды, ал Пайда құдайының тобынан Жомарттық шығып, фигураларын орындағаннан кейін, былайша сөйлей жөнелді:
Жомарттық деген – ептілік,
Жоламай дау мен шатаққа,
Мүлкіңді сақтау сеп қылып;
Сараң деген жаман атаққа
Ілікпеу және тек тұрып.
Сен үшін бүгін, алайда,
Ысырапқор болуды қалаймын:
Бұл өзі ғашық жандарды,
Шын сүйіп ұнатқандарды,
Ажыратар белгі арайлы.
Қос топтың құрамындағы басқа қыздар да осылайша ортаға шығып, орындарына қайта оралып тұрды: әрқайсысы өз фигурасын орындап, өлеңін оқыды, олардың ішінде кейбірі керемет сүйсінерліктей, кейбірі ішек-сілеңді қатыра күлдірерліктей еді, алайда Дон Кихоттың қаперінде (ал оның қапері айта қаларлық болатын) жоғарыда келтірілгендері ғана қалды; одан соң бәрі қосылып кетті де, ғаламат үйлесіммен ерке қимылдап, еркін қозғалып, біресе тоқайласып, біресе тарқасып би билей бастады; қамал-сарайдың жанынан өткен сайын Амур әуелете садақ тартып, Пайда құдайы оның қабырғасына алтын жалатылған ақша құмырасын ұрып сындырып тұрды. Би әжептәуір ұзаққа созылды, онан соң ақыры Пайда құдайы үлкен ала мысықтың терісінен жасалған, ақшаға сықалып тұрғандай әсер беретін шиланын шығарып, қамал-сарайға қарай лақтырып жібергенде сарай қабырғалары жан-жаққа құлап түсті, соның салдарынан бикеш панасыз әрі қорғансыз күйде қалды. Соны көрген Пайда құдайы нөкерін ертіп қызға қарай ұмтылды, сөйтті де оның мойнына сала құлаш алтын шынжыр салып, ұстап алып кіріптар етпек, тұтқынға әкетпек ойы бардай ыңғай көрсетті, алайда сол арада Амур мен оның сыбайластары қызды одан тартып алмаққа талап қылғандай түр байқатты — осы қимыл-қозғалыстың бәрі тамбуриндер әуені сүйемелдеуімен жасалып жатты, бәрі билеп, музыка ырғағына сай фигуралар орындаумен болды. Ақыр аяғында жабайылар жауласқандарды татуластырып, қамал-сарай қабырғаларын асқан әбжілдікпен қайта құрастырып, тікейтіп қойды, бикеш сарайынан қайта орын теуіп, құлыптанып алды және осымен би де бітті, көрермендер бұған үлкен ырзашылық білдірді.
Дон Кихот нимфалардың бірінен биді кім шығарғанын, оны өздеріне кім үйреткенін сұрады. Нимфа оған мұны шығарған селоларындағы бір діни қызметші екенін, оның мұндай нәрселерді ойлап табуға шебер екенін айтты.
— Бұл бакалаврдың ба әлде діни қызметкердің бе, — деді Дон Кихот, — кімнің болса да, шамасы, Басильоны емес, Камачоны жақтайтынына және оның шіркеу қызметінен гөрі сатирамен шұғылдануға көбірек қабілетті екеніне бәс тігуге бармын. Солай бола тұрса да, Басильоның дарындылығы мен Камачоның байлығын биіне өте сәтті енгізе білген!
Осы әңгіменің бәрін естіген Санчо Панса:
— Жұрт неғылса о қылсын, өзім, әйтеуір, Камачо жағындамын, — деді.
— Бір сөзбен айтқанда, Санчо, — деп салды Дон Кихот, — сенің қарабайыр шаруа, оған қоса күштілердің алдында шыбындап тұратын біреу екенің белгілі болды.
— Кімнің алдында шыбындайтынымды білмеймін, — деді Санчо келіспей, — білетінім тек Камачо қазандарынан алған мынадай ғажап сүйек-саяғымды Басильо қазандарынан ешқашан ала алмайтыным ғана.
Сол арада ол Дон Кихотқа қаздар мен тауықтар жатқан кәстрөлді көрсетті, сосын бір тауықты суырып алып, алабөтен тәбетпен рақаттана асап жатып, былай деп тіл қатты:
— Қой, құрып кетсін әрі Басильо, дарыны да өзіне, қабілеті де өзіне! Қалтаңда қанша болса, бағаң да сонша, өзің қанша тұрсаң, қалтаңда да сонша болады. Әжем марқұм айтушы еді, адам атаулы дәулетті және дәулетсіз боп екіге бөлінеді деп, өзі болса дәулеттіні артық көретін, ал біздің заманымызда, мархабатты мырзам Дон Кихот, білімге байдан гөрі ақшаға байлар әлдеқайда рақат тұрмыс кешеді, алтын жабуы бар есек ерттеулі аттан артық. Міне, Камачоның жағында екенімді қайталап айтып тұрғанымның себебі де осы: оның қазандарынан әжептәуір мол сүйек-саяқ, яғни қаз, тауық, түз қояны мен үй қоянын алуға болады, ал Басильо қазандарының түбі көрініп жатыр, түбінен бірдеңе табылса быламық қана табылады.
— Айтып біттің бе, Санчо? — деп сұрады Дон Кихот.
— Бітуге тиіс боп тұрмын, — деп жауап қатты Санчо, — себебі сізге, тақсыр, онша ұнамағанын байқадым, өйтпеген жағдайда әлі үш күн бойы бұлбұлша сайрар едім.
— Мылқау боп қалғаныңды көзім тіріде көрсем ғой, Санчо, — деді Дон Кихот.
— Саспаңыз, — деді Санчо, — мен көзіңіз тірі кезде-ақ құрт-құмырсқаға жем болам, одан соң біржола мылқауға айналып, ақырзаман орнағанша немесе, аз дегенде, әйтеуір, Қорқынышты сотқа жауап бергенше бір ауыз тіл қатпасым кәміл.
— Тіпті солай болған күнде де, — деп қарсылық білдірді Дон Кихот, — бәрібір сол үнсіздігің, Санчо, осы күнге дейін сөйлегеніңмен, қазір сөйлеп тұрғаныңмен және алдағы өміріңде сөйлейтініңмен теңесе алмас еді. Оның үстіне сенен гөрі менің бұрынырақ дүние саларым табиғилау нәрсе, міне, осы себепті көзім тіріде сені құрығанда ас-су ішкен немесе ұйқтаған кезде мылқауға айналады-ау деп үміттене алмаймын, ал маған содан артықтың керегі де болмас еді.
— Ақ-адал шынымды айтар болсам, сеньор, — деп мәлім етті Санчо, — ақикөзге сенудің қажеті жоқ, яғни ажалға деймін; оған сары ауыз балапан да бір, ақсақалды қария да бір, сондай-ақ оның жарлы-жақыбайлардың жыртық лашығына қалай енсе, корольдердің биік мұнарасына да солай жиі еніп тұратынын священнигімізден естігенім бар. Бұл мырза қысылып-қымтырылудан гөрі қара күшінің көптігін паш етуге құштар. Ол әсте талғампаз емес: бәрін шетінен жалмай береді, ештеңеден жеркенбейді, жасы мен тегіне қарамай адамдарды қоржынына тоғыта береді. Тал түсте тыныс алғанды ұнататын орақшы қатарына да жатпайды: дамылсыз ора береді және ол үшін қандай шөп екені: көгі ме, кепкені ме — бәрібір, оған қоса шайнап та жатпайтын секілді, алады да асайды, не жолықса соның бәрін қылғыта береді, себебі аш қасқырдай қомағай, ешқашан тойым дегенді білмейді; қарыны болмағанымен, шемені бар секілді, себебі дүниедегі тірі жан атаулының өмірін бақыраш толы салқын суды сыздықтатып сорғандай ашкөздене сорып алады.
— Жә, жетер, Санчо, тоқтай қал, — деп осы арада Дон Кихот оны бөліп жіберді. — Осы биігіңді жоғалтпа және аласарма, — ақиқатында, ажал хақында шаруа адамына лайық қарапайымдылықпен баян еткен бұл тұжырымың ең білімді деген уағызшының аузынан шығуға лайықты. Айтып жүрмін ғой саған, Санчо: егер осындай абзал қабілеттеріңе ақылдың зеректігі қосақталса, саған тек кафедраны қолтығыңа қысып алып, уағызгершілік өнеріңмен әлемді тамсандырып жүру ғана қалар еді.
— Адалдықпен ғұмыр кеш — міне, ең жақсы уағыз, басқа діни ілімді мен білмеймін, — деп мәлімдеді Санчо.
— Саған басқа діни ілімнің керегі де жоқ, — деп құлаққағыс етті Дон Кихот, — бірақ тек бір нәрсені ғана түсінбеймін және ақылым да жетпейді: егер даналық бастауы — құдайдан қорқу болса, онда осынша білім-танымды қайдан жиып жүрсің, өйткені жаратқан иемізден гөрі кез-келген кесірткеден көбірек қорқасың ғой?
— Сеньор, сіз рыцарьлығыңыздың жайын ғана біліңіз, біреудің қорқақтығы мен батырлығында шаруаңыз болмасын, — деп шорт кесті Санчо, — құдайдан қорқу жағына келгенде мен алдыма жан салмайтын адаммын. Сосын, тақсыр, мына сүйек-саяқты жәукемдеуіме кеңшілік етіңіз, ал қалғанының бәрі — о дүниеде жауап беруімізге тура келетін бос былшыл ғана.
Соны айтып, кәстрөлді басып алуға көзсіз батырлықпен тап бергені сонша, соны көріп тұрған Дон Кихот та батырланып кетті және оған қолғабыс етпей қоймайтынына да күмән жоқ-ты, бірақ бұған кейбір жағдаяттар кедергі жасады, ал бұл жайында әрі қарай әңгіме етуге тура келеді.
ХХІ тарау
Мұнда Камачоның үйлену тойы одан әрі жалғасады және басқа да қызықты оқиғалар орын алады.
Дон Кихот пен Санчо екеуі алдыңғы тарауда келтірілген әңгімемен айналып жатқан кезде қатты дауыстар мен әлденендей айқай-ұйқай естілді; айқай-шу шығарғандар мұнда бие мініп келген шаруалар екен; енді олар жас жұбайларға қарай көсілте шауып бара жатты, ал жұбайлар болса музыканттар мен сауыққойларды ертіп, священник пен жақын туыстарының, маңайдағы елді мекендерде тұратын әйгілі адамдардың қоршауында бермен беттеп келе жатқан; шеруге қатысушылардың бәрі де мерекедегідей киініп алған болатын. Қалыңдыққа көзі түскен бойда Санчо былай деп дауыстап жіберді:
— Құдай біледі бар ғой, ол деревняда тұратын қызша емес, астаналық сәнқойша киінген! Шын айтамын, үстіндегісі патендер емес, егер өз көзім өзімді алдап тұрмаса, аса қымбат маржандар және куэнкалық жасыл шұғасымақ емес, ең тәуір барқыт! Ал, анау аппақ әдіптер ше, қарабайыр кенептен деп ойлайсыз ба? Жоға, оллаһи, атластан! Ал жүзіктері ше, гагаттан дейсіз бе? Қайда-ан, егер бұлар алтын сақина болмаса, оңбай-ақ кетейін. Және алтын болғанда қандай — айрандай әппақ інжуі бар алтын; мұндай інжудің әрқайсысы адамның көзінен артық тұрады. Ойбуй, шашына қарасаңызшы! Егер тек ол жапсырма шаш боп жүрмесе, мұншалықты ұзын, мұншалықты жалқын шашты өзім өз болғалы көрген емен. Ал, қане, сымбатынан бір мін тауып көріңізші! Ау, бұл деген бұтақтары құрмадан көрінбейтін пальма ғой, шашы мен мойнындағы әне бір әлеміштері сол құрмаларды еске салады. Оллаһи-белләһи шын айтам, бұл деген нағыз қасқыр қыз, — мұндайлар намысын қолдан бермейді.
Деревнялық мәнердегі бұл мақтау Дон Кихоттың күлкісін келтірді, алайда оның өзі де мұндай көзелді, аяулы ханымы Дульсинея Тобосскаяны есептемегенде, бұрын-соңды көрмегені жайында тұжырымға тірелді. Китерия сұлудың әлпеті қуқылдау көрінді — шамасы, басқа да қалыңдықтар секілді, неке қияр алдында сыланып-сипанып, өткен түнде онша жақсы ұйқтамаған ғой. Шеру жақын маңайда, осы көк шалғында орнатылған, бұтақтармен көмкеріліп, кілем жабылған тақтай тұғырға қарай бағыт алды, неке қию салтанаты осы жерде өтуге тиіс-ті, сондай-ақ бұл арадан ойындар мен билерді де тамашалауға болатын; сөйтіп, бәрі тұғырға енді-енді жақындаған кезде, кенет, арт жақтан:
— Тоқтаңдар, асығыстық жасап ағаттыққа ұрынған жарандар! — деген қатты дауыс шықты.
Жұрттың бәрі осы дауыс пен осы лебіз естілген жаққа жалт қарасып, мұны айтқан адам үстіне жалынның тілі секілді, шамасы, жібектен болса керек, жапсырмалары бар қара камзол киген еркек екенін көрді. Басында (бәрі де бірден байқағандай) кипарис бұтақтарынан өрілген қаралы гүлтәж бар, қолындағы ұзын таяққа сүйеніп тұр екен. Жақынырақ келгенінде бәрі де мұның салқам жігіт Басильо екенін көрді, оның осындай салтанатты сәтте аяқ асты тап бола кеткенінің түбі жақсылыққа соқтырмайтынын сезген олар әлгіндей айқай мен әлгіндей сөздің астарында не жатқанын түсінбей дал боп тұрып қалды.
Сілесі қатып шаршап, ентігіп қалған Басильо ақыры жас жұбайлардың алдына келіп тоқтап, болат ұштығы бар таяғын жерге қадады, түсі қуқыл тартып кеткен ол сосын Китерияға қарап қарлығыңқы әрі үздіккен үнмен былай деп сөйлеп кетті:
— Мейірімсіз Китерия, өзіміз тұтынатын қасиетті діннің заңдарына сәйкес, көзім тірі тұрғанда ешкімге күйеуге шығуыңа болмайтыны саған жақсы мәлім. Сонымен бірге, жұмсаған уақытым мен жасаған қарекетімнің нәтижесі дәулетімді тасытар деген үміттің жетегінде жүрген шағымда ар-намысыңа ңұқсан келтірмеуге, әдептілік сақтауға барымды салғаным да сен үшін құпия сыр емес, ал сен болсаң ізгі ниетім алдындағы парызыңнан бас тартып, маған тиесілі болсаң да, өзіңді басқа біреудің ықтиярына, — жан рақатын таптырар нәрселерді ғана емес, сонымен бірге тіпті бақыттың өзін сатып алуға мүмкіндігі бар адамның ықтиярына тапсырғалы тұрсың. Олай болса, оның бақыты толыққанды болуы үшін (өз басым оны мұндай бақытқа лайық санамаймын, алайда көктегі құдірет солай ұйғарған шығар), оның бақытына бөгет жасап, кедергі келтіретіннің бәрін өз қолыммен жоям, сөйтіп оған жол босатам. Камачо бай тасбауыр Китериямен бірге ұзақ ғұмыр кешсін, кедей Басильо өлім тапсын — оны көрге тыққан қуаныш-шаттығының қанатын қиған жоқшылық!
Осы сөздерді айтып Басильо жерге қадаулы тұрған таяғына жармасты, тартып қалғанында төменгі бөлегі жерде қалып қойды: ол — қын болып шықты, ал қынға қысқалау семсер сұғулы тұр екен; семсердің тұтқа жақ екінші ұшын жерге қадап жіберген Басильо ес-түс жоқ асығыстықпен және алған беттен айнымас батылдықпен семсерге құлай кетті, қанға боялған семсер қас қағым сәтте-ақ денесіне жартысына шейін кіріп, жарып өтті, сөйтіп өз қаруына шаншылған бейбақ қанға малшынып жерге құлап түсті.
Басильоның басына түскен бақытсыздық пен мына келеңсіз жағдайдан жүрегі қан жылаған достары оған көмек беруге ұмтылды; Росинантын былай қалдырған Дон Кихот та асыға жетіп, оны қолына көтеріп алып, әрең тыныстап жатқанына көз жеткізді. Семсерді суырып тастағылары келген, алайда сол жерде тұрған священник арыздасуға дейін алмай тұра тұру керегін айтты, әйтпесе, семсерді суырып алсаңдар, Басильо сол бойда жан тапсырады, деді. Бұл екі аралықта Басильо тіршілік белгісін білдіре бастады, сосын әлсіз де аянышты үнмен былай деді:
— Егер сен, рақымсыз Китерия, өлім аузында жатқан маған әйелім болуға ырза екеніңді білдіріп қолыңды берсең, онда мен есалаңдығымды ақтап алатын сылтауым бар деген оймен өлген болар ем, өйткені тек соның арқасында ғана сендік болу рақатына бөленер ем.
Бұған жауап ретінде священник Басильоға тән қызығынан гөрі жанының жаһаннамнан аман қалуы турасында ой кешкені мақұл болатынын, құдайдан күнәлары мен қатыгез қылығын кешіруін сұрап жалынып-жалбарынуы керегін айтты. Басильо Китерия өзіне келісім бермейінше өліп кетсе де арыздаспайтынын, тек осы қуаныш қана ерік-жігерін нығайтып, арыздасарлық күш тауып беретінін мәлім етті.
Жаралының сөзін естіген Дон Кихот қатты дауыстап, оның өтініші әбден заңды да қисынды, оған қоса орындауға жеңіл екенін, егерде сеньор Камачо сеньора Китериямен ізгі ниетті Басильоның жесірі ретінде некеге тұрса, онда оның қызды әкесінің өз қолынан алумен тең дәрежеде құрметке бөленетінін жария қылды:
— Қазір тек “иә” деген сөзді айту ғана талап етіледі және бұл сөзді айту қалыңдыққа ешқандай міндет жүктемейді, өйткені күйеу жігітке неке төсегі қабірден бұйырғалы тұр.
Камачо мұның бәрін естіп тұрды және мұның бәрі оны әрі ашындырып, әрі абыржытып жібергендіктен не істеп, не қоярын да, қандай жауап қайтарарын да білмеді; алайда Басильо достарының оған Китерияның өлім аузында жатқан адаммен некеге тұруына кеңшілік жасауы керегін, өйтпеген жағдайда ана дүниеге көңілі тыншымай аттанған Басильоның жаны жабырқау болатынын айтып табандап тұрып алғаны сонша, ақыр соңында олар Камачоны егер Китерия келіссе қарсылық білдірмейтінін, өйткені өз тілегінің орындалуы тек кірпік қағымға ғана кейін шегінетінін айтуға көндірді, дұрысырағы, мәжбүр етті.
Сол арада бәрі Китерияға жүгіріп келіп, бірі жылап, бірі жалбарынып, енді бірі орынды дәлел келтіріп бейшара Басильоға келісімін беруге үгіттей бастады, қыз болса, мәрмәрден бетер жансыз, мүсіннен бетер қимылсыз секілді боп көрінді, шамасы, не дерін білмей тұрған сияқты еді, ал, расында, жауап қайтаруға ынтасы да, ықыласы да жоқ-ты, егер священник бір шешімге келуі керегін, өйткені Басильоның жаны тәнінен ажырауға жақын қалғанын, не де болса бір жағына шығуы қажет екенін айтпағанда, бәлкім, жауап қайтармас та еді. Бұдан соң абыржып-абдыраған, кейіп-кескінінен қатты қайғырып, өкінішке батқаны айқын аңғарылып тұрған Китерия сұлу ләм деп жақ ашпастан Басильоға қарай бет алды, ал анау болса бұл кезде көзі аларып, жиі-жиі әрі үздіге тыныс алып, Китерияның есімін естілер-естілмес күбірлеп жатқан және осындай нышандарына қарағанда христиан боп емес, мәжуси боп өлетіндей көрінген. Китерия оның қасына жақындап келді де, тіл қатпастан жүрелеп отыра кетіп, оған қолыңды соз деген ишарат жасады. Басильо көзін ашып, қызға тесіле қарап қалды, сосын былай деп сөйлеп кетті:
— Беу, Китерия! Қаншалықты жанашыр екеніңді көрсетпекке келіп тұрған осы бір сәт маған өте ауыр тиіп тұр: аяушылық білдіруің өмірімнің өзегін үзетін пышаққа айналмақшы, өйткені қалаулың екендігім жайындағы ойдан жан рақатын табуға шамам келмей жатыр, сол сияқты азабымды доғарарлықтай да дәрменім жоқ, себебі ажалдың үрейлі көлеңкесі жанарымды тым жедел тұмшалап барады. Сенен өтінерім біреу ғана, беу қасіретті жұлдызым: егер келісім беруімді сұрасаң және өзің де маған келісім бергің келсе, онда мұны мені есіркеу үшін немесе қайтадан алдаусырату үшін жасама, — жоқ, сен қолыңды заңды жұбайыңа өз еркіңмен созып тұрғаныңды мойында және соны жария ет, өйткені дәл осындай сәтте мені алдаудың және мүләйімсудің реті жоқ, өйткені өз басым сенің алдыңда әрдайым шыншыл болғам.
Осы сөздерді айтып жатып ол әлденеше рет естен танып қалды, қасында тұрғандар соны көріп, егер тағы бір осылай талып түссе құдайға жанын тапсырып та қояды-ау деп қорықты. Китерия аса бір ибалылықпен әрі ұялшақтап, оң қолын Басильоның қолына қойып, былай деді:
— Бұл дүниеде мені ешкім алған бетімнен айныта алмайды. Сөйтіп, енді заңды жұбайың болуға ырзашылық білдіргенімнің белгісі ретінде саған қолымды өз еркіммен ұсынам және егер өз қалауыңмен ұсынсаң, егер асығыс әрекетің нәтижесінде тартып жатқан тауқыметіңнің салдарынан пайым-парасатың дағдарысқа ұшырап, ақыл-ойыңнан адасып қалып жүрмесең, сенің де қолыңды қабыл алам.
— Дағдарудан да, делқұлылықтан да аман қалпымда және жаратқан ием өзіме тарту еткен ақыл-ойымның сау-сәлемет жағдайында саған қолымды берем, — деп жауап қатты Басильо. — Міне, тап осы қалпымда күйеуің ретінде саған басы-бүтін беріліп, тағдырымды қолыңа тапсырам.
— Ал, мен әйелің ретінде саған басы-бүтін беріліп, тағдырымды қолыңа тапсырам, — деп іліп әкетті Китерия, — сен ұзақ жыл ғұмыр кеш мейлі, не осы қазір сені құшағымнан суырып молаға алып кетсін мейлі, маған бәрібір.
— Ауыр жарақат алған жігіттің мұншалықты көп сөйлейтіні қалай, — деп құлаққағыс етті сол арада Санчо Панса. — Сүйіспеншілігі жайында үздіккенді қойып, жанын жаһаннамнан аман сақтау жөнінде ойлансын деп айтыңдаршы оған: меніңше, оның жаны тәнін тастап шыққысы келмейтін сияқты, тілінің ұшында тыпыршумен жүр.
Сөйтіп, Басильо мен Китерия бірін-бірі қолынан ұстады, қатты толқығаннан көзіне жас үйірілген священник оларға батасын беріп, күйеу жігіттің жаны о дүниеде жай табуына бағыштап дұға оқи бастады, ал күйеу жігіт болса бата алған бойда-ақ орнынан лып етіп ұшып тұрды да, ішіне қадалған семсерін таңғаларлық шапшаңдықпен суырып алды — денесі оған қынның қызметін атқарған екен. Жұрт бұған қатты таңырқанысты, ал іштеріндегі зейінділігінен зердесіздігі басым кейбірі:
— Ғажайып! Ғажайып! — айқай салды.
Алайда, Басильо:
— Ешқандай да “ғажайып, ғажайып” емес, айла, айла! — деп мәлім етті.
Асып-сасып, не істерін білмей дағдарып қалған священник жүгіріп барып оның жарақатын қолымен сипап көре бастады, сөйтіп семсердің жүзі жігіт денесінің жұмсақ еті мен қабырғаларынан өтпей, осы араға асқан шеберлікпен орнатылған және қан толтырылған, — кейін мәлім болғанындай, айрықша тәсілмен әзірленгендіктен қан ұйымапты, — темір түтік арқылы өткеніне көз жеткізді. Ақыр аяғында священник, Камачо және сол жерде болғандардың бәрі дерлік Басильоның өздерін ақымақ қып, тақыршаққа отырғызып кеткенін түсінді. Алайда, бұл қалжың қалыңдықты, шамасы, онша өкіндірмеген секілді, — керісінше, некесі алдап-арбау арқылы қиылды, сондықтан заңды деп есептелмейді дегенді естігенде, берген сөзін қайтып алмайтынын мәлім етті, осыған қарап жұрт мұның бәрін Китерия мен Басильо өздері ұйымдастырған, екеуінің ым-жымы бір болған деген байламға келді; Камачо мен оның куәлары болса, қатты ашуға мініп, бақталастан кек қайтару үшін қару қолдануды ұйғарды, сөйтіп семсерлерін суырып Басильоға тұра ұмтылды, алайда сол қас қағымда Басильоны қорғау мақсатында да соншама семсер суырылды, тіпті Дон Кихоттың өзі де атқа қонып, найзасын қолына ұстап, қалқанымен барынша оңтайлы көлегейленіп, топты жарып өтіп алға шықты. Мұндай жағымсыз істер өзіне ешқашан ұнап көрмеген және қызықтырмаған Санчо қазандардың қалтарысына, — соның бірінен аса дәмді сүйек-саяқ алып та үлгерген жайы бар-ды, — бой тасалады, өйткені бұл жердің киелі екеніне және кім-кімге де қастерлі саналатынына сенімі нық болатын. Сол екі аралықта Дон Кихот қатты дауыстап сөйлеп кетті:
— Тоқтаңдар, сеньорлар, тоқтай қалыңдар! Махаббаттан көрген жәбірі үшін кек қайтаруға ешкімнің қақы жоқ. Махаббат пен соғыстың бір-бірінен айырмасы аз екенін қаперге алыңдар, ендеше жауды жеңу үшін соғыста түрлі айла-шарғы қолдану — рұқсат етілген және әдеттегі әрекет болса, махаббат майдандары мен сайыстарында да көздеген мақсатқа жету үшін не қилы қитұрқыға барудың сөкеттігі жоқ — тек бұл амалдар сүйген адамын жәбірлеп, абыройын төкпесе болды. Китерияға Басильомен, Басильоға Китериямен табысу жазған болатын: жаратқанның әділ де ұнамды шешімі осындай еді. Камачо — бай адам, өзі ұнатқанның бәрін қай жерден болсын, қашан болсын және қалай зауқы соқса солай сатып ала алады. Ал, Басильоның, жұрт айтатындай, жалғыз тоқтысы ғана бар, ал оны одан тартып алуға, қаншалықты құдіретті болсын мейлі, ешкімнің қақы жоқ, өйткені құдай қосқанды адам ажыратпауға тиіс, ал кімде-кім ажыратуға талап қылса, ол ең алдымен найзамның өткір ұштығынан дәм татуға тиіс болады.
Сол арада оның найзасын бар күшпен екіленіп және ерекше ептілікпен оңды-солды бұлғағаны сонша, оны танымайтындардың аза бойы қаза болды. Ал Китерияның менсінбеушілігі Камачоның көңілін жер қылғаны сондай, одан сол бойда-ақ жерініп кетті, сол себепті әр нәрсенің ретін білетін, көргені көп священниктің жұбату сөздері Камачо мен жақтастарының көкейінен шыққандықтан, көңілі жай тапқан олар сабасына түсіп, семсерлерін қынға сұқты; енді олар айлакерлік жасаған Басильодан гөрі, тұрақсыздық жасаған Китерияны көбірек кінәлап жатқан-ды; Ал, Камачо болса, Басильоны жастайынан ұнататын Китерия күйеуге шыққан күнде де, бәрібір, оны ұнатуын қоймас еді, сондықтан ол, Камачо, Китериядан құтылғаны үшін құдайға көптен-көп алғыс айтуға тиіс, бірақ ешқандай наразылық білдірмегені жөн деген тоқтамға келді.
Камачо мен оның жасағы жуасып, сабасына түскен соң Басильоның жасағы да тыныш тапты, ал Камачо бай қалжыңға ренжімегенін, оған бәлендей мән бермейтінін көрсетпекке, бейне бір шынымен-ақ өзінің үйлену тойы өтіп жатқандай, ойын-сауықты одан әрі жалғастыруға ниет қылды, алайда Басильо мен қалыңдығы, сондай-ақ олардың тілеулестері бұл мейрамға қатысуға ықылас білдірмей, Басильо тұратын селоға аттанып кетті: байлардың жанында жағымпаздар мен құйыршықтар қашанда қаптап жүретіні секілді, кедейлерде де, егер олар ізгі ниетті және парасатты адам болса, бірге еріп жүретін, құрметтейтін және қорғайтын достар болады.
Басильоның жасағы Дон Кихотты да шақырды, себебі оны құрмет тұтуға лайық әрі ер мінезді адам деп бағалаған-ды. Камачоның ас та төк тойында, — айта кетерлігі, бұл той түннің бір уағына дейін созылыпты, — бола алмайтынын білген Санчоның ғана қабағы жазылмады; осы жағдаятқа байланысты, қапалы да қамкөңіл Санчо мырзасы мен Басильо достарының соңында салпақтап келе жатты; ол Египет қазандарын артта қалдырып бара жатыр еді, алайда ол қазандардың жарқын бейнесі жүрегінде болатын, ал өзімен бірге кәстрөлге салып әкетіп бара жатқан, бәрін түгел дерлік жеп, түгел дерлік тауысуға қалған сүйек-саяқтар болса, өзіне жоғалтқан игіліктерінің ғаламаттығы мен шектен тыс молдығының айғақ-нышаны секілді елес беретін; осылайша, терең ойға шомып тұнжыраған, алайда қарыны тоқ Санчо сұр жорғасын тепеңдетіп Росинанттың соңынан еріп келе жатты.
ХХІІ тарау
Бұл тарауда Ламанчаның қақ төрінде орналасқан Монтесинос үңгіріндегі үрейлі шытырман оқиға жөнінде және бұл оқиғаның айбынды Ламанчалық Дон Кихот үшін аса абыройлы аяқталғаны жайында әңгімеленеді
Өздерін жақтағанының қарымтасы үшін жас жұбайлар Дон Кихотқа құлақ естіп, көз көрмеген көп құрмет-қошемет көрсетті, батырлығына қалай қайран қалса, даналығына да солай таңырқанысып, ерлігін бағалап екінші Сидке, ділмарлығын бағалап екінші Цицеронға теңеді. Ақпейіл Санчо жас жұбайлар есебінен үш күн бойы қатарынан мелдектеді, ал олар, айтқандайын, жалған жарақат жайында Китерия сұлуға алдын-ала хабар етілмегенін, бұл әурешілікті Басильоның өзі ойлап тапқанын және бәрі де ойдағыдай болар деп дәмеленгенін, ақыры, шын мәнінде де солай боп шыққанын мәлім етті; дей тұрғанмен, Басильоның мойындауынша, қажеттілік туған жағдайда өз әрекетін қолдап, өтірігі әшкереленіп қалуына жол бермеу үшін, ойға алған ісі жайында достарының кейбіріне, бәрібір, айтуына тура келіпті.
— Ізгі мақсатты көздеген істі алдамыш деуге әсте болмайды, — деді Дон Кихот.
Бұдан соң ол бір-бірін сүйетін екі жанның некеге тұруы аса бір ғанибет нәрсе боп табылатынын, ал махаббаттың ең қас жауы аштық пен көз аштырмас жоқшылық екенін, өйткені махаббат деген, әсіресе нақсүйер ғашығына қол жеткізген шақта, үзілмес-тынбас шаттық, шалықтау мен жан рақатын табуға айналатынын, міне, тап осы кезде оны бітіспес жауы — жоқшылық пен кедейлік қыспаққа алатынын айтып өтті; мұның бәрін ол, Дон Кихот, өнердің сеньор Басильо өзі үлкен ықылас білдіретін түрлерімен айналысудан тыйылғаны жөн деген мағынада құлаққағыс етіп отыр, өйткені мұндай жаттығулар оған атақ әпергенімен ақша әкелмейді, сондықтан ол өзіне әрі заңды, әрі ақыл-айла қажет болатын жолмен дәулет жиюы қажет, ал ептейлі де еңбекқор адам мұндай жолды қайтсе де таппай қоймайды. Айдай сұлу әйелі бар құрметті кедей (алайда, ақиқатына келсек, кедейге құрмет көрсетілетін кез кемде-кем) шын мәніндегі асыл қазына иесі, ал оны одан тартып алу да бір — оның ар-намысын тартып алып, аяққа таптау да бір. Кедейге тұрмысқа шыққан сұлу да жібі түзу әйелді лаврмен және пальма бұтағымен, жеңіс және салтанат гүлтәжімен марапаттаған жөн. Сұлулық оны көріп, біліп тұрғандардың жүрегін өз-өзінен жаулап алады, — тәкаппар бүркіттер мен биікте самғайтын басқа да құстарды ол өзіне құдды бір дәмі ауыздан кетпес шырға тәрізді тартады, бірақ сұлулыққа тапшылық пен жоқшылық серіктессе, онда оған қарға, құзғын және басқа да жыртқыш құстар үйірсектейді, міне осындай сын-сынақтан сүрінбей өткендер ғана жұбайының гүлтәжі атануға лайықты.
— Мына сөзімді ұмытпаңыз, зерделі Басильо, — деп Дон Кихот әңгімесін әрмен жалғады, — әлдебір данышпан айтыпты: жер-дүниеде бір ғана лайықты әйел бар, депті; сосын: әркім өз жұбайын сол жалғыз ғана лайықты әйел деп ойлауға және есептеуге тиіс, сонда көңілі тыныш болады, деп кеңес беріпті. Мен бойдақпын, үйленудің жайы осы күнге шейін қаперіме кірмепті, дей тұрғанмен, егер біреу-міреу менен лайықты әйелді қалай табуға болады деп сұраса, оған тәуір кеңес беруге тәуекел етер ем. Ең әуелі әйелдің дәулетінен бұрын жақсы аты жайында ойлануы керегін айтар едім, өйткені ізгі қасиеттер иесі боп табылатын әйел жөніндегі жақсы лепес тек ол шын мәнінде сондай болғандығынан ғана емес, сонымен бірге жұрттың оны ізгі қасиеттер иесі санайтындығына да байланысты кеңінен тарайды: олай болатын себебі, әйелге құпия кемшіліктерінен гөрі өзін шектен тыс еркін ұстайтындығы мен көзге ұрып тұрған ұятсыздығы көбірек зиянын тигізеді. Егер үйіңе жақсы әйелді әкеп кіргізсең, оның жақсы қасиеттерін сақтау және тіпті онан әрі жетілдіру жөнінде көп әуре болудың қажеті жоқ, ал егер жаман әйелді әкеп кіргізсең, оны тәрбиелеу әсте оңайға түспейді, өйткені бір шетін қасиеттен екінші шетін қасиетке ауысу жеңіл шаруа емес. Мен мүлдем мүмкін емес деп тұрғам жоқ, бірақ, өз ойымша, бұл көп қиындық әкелетін болуға тиіс.
Мұның бәрін тыңдап алған Санчо өзіне-өзі былай деді: “Салиқалы да сындарлы бірдеңе әлдеқалай аузымнан шыға қалса, әдетте мырзам: саған тек кафедраны қолтығыңа қысып алып, күллі әлемді кезіп, халықты уағызшылық өнеріңмен тамсандыру ғана қалып тұр, деп бөстіреді, ал мен ол жөнінде былай деген болар ем: нақыл сөздерді үйіп-төгіп, ақыл айтуға шеберлігі сондай, оған тек бір кафедраны ғана қолтығына қысу аз, әр саусағына екеу-екеуден кигізіп алып, уағызды оңды-солды бұрқырата беру ғана қалып тұрғандай. Бұл кезбе рыцарь неғылған жан өзі, білмейтін нәрсесі жоқ! Әу баста мен оны тек рыцарьлық қарекеттен басқаны қақпайтын шығар дегем, әсте олай болмай шықты: бәріне араласады, барлық жерге тұмсығын сұғады”.
Санчо осылай күбірлеп отырған, оны Дон Кихот естіп қалып:
— Сен не деп күбірлеп отырсың, Санчо? — деп сұрады.
— Мен ештеңе айтып та, күбірлеп те отырғам жоқ, — деп жауап қатты Санчо, — мен тек: шіркін-ай, ақыл-кеңестеріңізді өзім үйленбес бұрын естісем қандай жақсы болатын еді, деп ойладым, — сөйтсем, қазір, бәлкім: “Байланбаған бұқа жақсы жаланады”, деп жүрер едім.
— Немене, Тересаң соншалықты жаман ба, Санчо? — деп сұрады Дон Кихот.
— Онша жаман да емес, онша жақсы да емес, — деп жауап қайтарды Санчо. — не қылғанда да, әйтеуір, көңілімдегідей емес.
— Әйеліңді жазғырып абырой таппайсың, өйткені ол балларыңның анасы ғой, — деп құлаққағыс етті Дон Кихот.
— Енді екеуіміздің есебіміз түгел, — деді Санчо келісіңкіремей, — ол да кейде зауқы соққанда, әсіресе біреуден қызғанғанда, мені жақсылап жазғырып алады, — әбден құлағымның құрышын қандырады.
You have read 1 text from Kazakh literature.
Next - Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - II - 14