Latin Common Turkic

Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - II - 09

Total number of words is 3883
Total number of unique words is 2139
33.0 of words are in the 2000 most common words
45.6 of words are in the 5000 most common words
53.0 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
— Мұның амалын табу оңай, — деді басқа атқосшы, — менде көлемі бірдей екі кенеп қапшық бар, сіз біреуін аласыз, мен екіншісін алам, сосын тең жағдайда бір-бірімізді қапшықпен сабалауға кірісеміз.
— Бұған қарсылығым жоқ, — деді Санчо, — мұндай төбелес бізді жарақаттап қарық қылмас, бірақ біраз шаңды ұшыратыны анық.
— Жоқ, бұлай жарамайды, — деп қарсылық білдірді басқа атқосшы. — Қапшықты жел қақшып кетпеуі үшін ішіне салмағы біркелкі, сырты біртегіс бес-алты малта тас салып қою керек, сонда бір-бірімізді қапшықтағанда қай-қайсымызға да оншалықты бір зиян мен нұқсан келмейтін болады.
— Алда, антұрған-ай! — деп дауыстап жіберді Санчо. — Бір-біріміздің басымызды жарып, сүйегімізді мылжаламас үшін мынаның қапшықтарға жұп-жұмсақ бұлғын терісі мен мақта талшығын толтырғысы кеп тұрғанын қарашы! Ау, мархабатты мырзам, сіз оларды тіпті жібек құртының пілләсімен толтырсаңыз да мейлі, біліп қойыңыз, мен бәрібір айқасқа шықпаймын, мырзаларымыз өзді-өзі шайқаса берсін, неғылса да өздері білсін, ал біз тып-тыныш тірлік кешеміз, шарабымызды ішеміз, бізді діңкелетуге уақыт шіркін онсыз да барын салып бағады, ал бізге ғұмырымызды тиесілі уақыты мен мезгілінен бұрын тәмамдауға тырмысудың қажеті жоқ: әуелі бабымызбен пісейік, сосын топ етіп үзілерміз.
— Дегенмен, бізге бәрібір жарты сағаттай болса да төбелесуге тура келеді, — деді басқа атқосшы келіспей.
— Жо-жоқ, болмайды, — деп шорт кесті Санчо, — бір дастарқаннан дәм татқан кісімен шамалы да болса шатаққа баратындай соншалықты надан әрі қарау адамың мен емес. Оның үстіне, ол ашуымды келтіріп, жыныма тиюден де аман, ендеше, не үшін онымен жоқ жерден төбелесе кетпекпін?
— Мен мұның да амалын таптым, — деді басқа атқосшы. — Былай етеміз: жанжал басталар алдында қасыңызға жай басып жақындап келем де, тоңқалаң асып құлайтындай етіп сізді шапалақпен екі-үш рет тартып-тартып жіберем, осы арқылы ашу-ызаңызды оятам, тіпті балпақ тышқан болсаңыз да селт етпей қала алмассыз.
— Бұған қарсы мен одан еш кем соқпайтын басқа бір әрекетке барам, — деп мәлім етті Санчо. — Сойылды алам да, сіз менің ашуымды оятып үлгергеніңізше, мен сіздің ашуыңызды оңдырмай сілейтіп салам, содан оянса ол тек о дүниеде ғана бір-ақ оянатын болады, ал ол жақта, ешкімнен жәбір-жапа көре қоймасым, сірә да белгілі шығар. Бізге де, сізге де сақ болу керек, ал ең бастысы біреудің ұйқтап жатқан ашуының құйрығын баспаған абзал, мейлі ұйқтай берсін, себебі әр кәллада — бір қиял: мүйіз сұраймын деп барсаң, құлақтан айрылып қайтасың, түптеп келгенде, жаратқанның өзі татулыққа — оң бата, ұрыс-жанжалға — теріс бата берген ғой. Тіпті әбден ашынған, амалы таусылып, шегінер жері қалмаған мысық екеш мысықтың өзі жолбарысқа айналады екен, ал мен болсам адаммын ғой, ендеше менің кімге айналарымды бір құдайдың өзі біледі, сондықтан, сізге, сеньор атқосшы, алдын-ала ескертіп қоярым: төбелесіміздің салдарынан туындайтын күллі зиян мен нұқсанға басқа ешкім емес, өзіңіз жауап беретін боласыз.
— Хош, ¬— деді басқа атқосшы бәсең дауыспен. — Қалғанын таңертең көре жатармыз.
Бұл екі арада ағаштардан қауырсыны неше алуан түспен құбылған торғайлар хормен шырылдауға кіріскен-ді, көп дауыстан құралған көңілді әндерімен олар қоңыр салқын таң шапағын қуана қарсы алып қошеметтеп жатқан; таң шапағының сүйкімді әлпеті бұл кезде шығыс көкжиектің қақпа-терезелерінен жүз көрсетіп, санаса сан жеткісіз ылғалды жауһарды шашынан сілкіп түсіре бастаған, міне осынау сүйкімді ылғалмен бетін шайған шөптер құдды күлдей ұсақ ақ моншақпен бастан-аяқ көмкеріліп тұрғандай көрінетін; сәмбі талдар маннаның тәтті иісін бұрқыратып, бұлақтар сылқылдай күліп, жылғалар сылдырап, тоғайлар шаттыққа бөленіп, осынау таң шапағында шалғындар өзінің ең сәнді де салтанатты киімдерін киінді. Таң ағарып атып, айнала-маңдағы заттарды ажыратып көруге мүмкіндік туған шақта, Санчо Пансаның ең алғаш көзіне шалынған нәрсе — Орман Рыцары атқосшысының мұрыны болды, оның орасан үлкендігі сонша, көлеңкесі атқосшы денесін түгел жауып тұрғандай әсер беретін. Хикаяда бұл мұрынның шын мәнінде де сұмдық үлкен болғандығы, орта тұсында дөңесі бары, сүйелден көрінбейтіні, баялды секілді күлгін түсті екені және аузынан екі елідей асып тұрғаны айтылған, мұрынның осынау өрескел көлемі, түсі, сүйелдері мен бір жағына қисайып тұруы атқосшының сұрқын кетіріп жібергені сонша, аталмыш тұмсықты көрген бойда Санчо талма ауруына ұшыраған баладай аяқ-қолын ербеңдетті де қалды және мынадай құбыжықтың ашу-ызасын оятып, одан соң онымен төбелеске шыққанша екі жүз мәрте шапалақ жегенім жақсы деп өзіне өзі сөз берді. Сол аралықта Дон Кихот қарсыласы тұрған жаққа көз жіберген, бірақ анау дулығасын киіп, бетбүркеуішін түсіріп те қойған екен, осы себепті бет-әлпетін көру мүмкін болмай қалды; алайда Дон Кихот оның орта бойлыдан жоғарылау, дембелше келген адам екенін аңғарды. Сауыт-сайманының сыртынан бейне бір таза алтынның тал жібінен тоқылғандай камзол киіпті, оның өне бойына титтей ай пошымындағы жалтылдаған сансыз көп айна жапсырылған: бұл киіміне шынымен-ақ айрықша бір сән мен салтанат беріп тұр; дулығасында жасыл, сары және ақ қауырсындар желбірейді; ағашқа сүйеп қойған, сүйемдей ұштығы бар найзасы әрі ұзын, әрі керемет жуан екен.
Дон Кихот осының бәрін айқын ажыратып үлгерді және осы көргендері мен байқағандарынан аталмыш рыцарь аса қайратты адам шығар деген байлам жасады, әйтсе де Санчо Панса секілді үрейге берілген жоқ, — керісінше, Айна Рыцарына байсалды да батыл түрде былай деп тіл қатты:
— Егер әскери шабытыңыз әдептілігіңізден үстем түсіп тұрмаса, сеньор рыцарь, онда осы қасиетіңізді арқа тұтып, дене бітіміңіздің айбындылығына әлпетіңіздің айбындылығы сәйкес келе ме екен, соған анық көз жеткізуім үшін бетбүркеуішіңізді сәл-пәл көтеруіңізді сұрар едім.
— Бұл сынақта сіз, сеньор рыцарь, жеңімпаз атанғаныңызға ба әлде жеңіліп қалғаныңызға қарамай, әлпетімді көрерлік уақытыңыз да, мүмкіндігіңіз де болады, — деді Айна Рыцары келіспей, — ал қазір тілегіңізді орындай алмайтын жалғыз ғана себебім, бетбүркеуішті көтеріп жатуға уақыт шығындауым арқылы, өз ойымша, кербез сұлу Касильдея Вандальскаяның намысын қорлайтын секілдімін, өйткені маған керегі тек сізді мойындауға мәжбүр ету ғана боп тұр ғой, оны өзіңіз де жақсы білесіз.
— Қалай болған күнде де, — деді Дон Кихот қарсылық білдіріп, — атқа қонғанымызға дейін мен дәп сол өзіңіз жеңдім деп жүрген Дон Кихотпын ба әлде басқамын ба, соны айтып үлгеретін шығарсыз.
— Бұл сауалыңызға жауап мынадай, — деді Айна Рыцары, — өзім жеңген рыцарьдан егіздің сыңарындай аумайсыз, бірақ сиқыршылар оған қастық ойлап жүр деп өзіңіз айтпап па едіңіз, сондықтан сіздің нақ сол айыпкер екеніңізді ақи-тақи растап бере алмаймын.
— Жаңылысып тұрғаныңызға енді анық көзім жетті, — деп құлаққағыс етті Дон Кихот, — алайда бұл ойыңыздан біржола айнытуым үшін аттарды әкеле қойсын, — жаратқан иеміздің, ханымымның және ақ білегімнің жәрдемімен бет-әлпетіңізді өзіңіз бетбүркеуішті көтеруге шығын ететін уақыттан да жылдамырақ көретін шығармын, ал сіз болсаңыз менің әлгі жеңіп кеттім деп жүрген Дон Кихотыңыз емес екенімді білетін боласыз.
Сол арада олар әңгімелерін үзіп аттарына қонды. Әуелі екпін алып, артынан дұшпанына қарай атойлау мақсатында Дон Кихот Росинанттың басын кері бұрды, Айна Рыцары да солай етті. Алайда Дон Кихот жиырма қадамдай да ұзап үлгермей, орта жолдан тоқтап артына қайрылған Айна Рыцары оған айқайлап:
— Ұмытпағайсыз, сеньор рыцарь, жекпе-жегіміздің шарты бойынша жеңілген адам, тағы да қайталап айтам, жеңген адамның ырқына көнеді, — деді.
— Білем, — деп қуаттады оны Дон Кихот, — алайда, мына ескертпе есте болуға тиіс: жеңілген адамға рыцарьлық жарғыға қиғаш келетін талап та қойылмауы керек, бұйрық та берілмеуі керек.
— Әлбетте, — деді Айна Рыцары.
Сол арада Дон Кихот әлгі атқосшының адам айтқысыз алапат тұмсығына көңіл аударып, оған Санчодан артық болмаса кем таңырқанған жоқ, тіпті бұл атқосшыны әлденендей бір құбыжыққа, адамзат баласының жер бетінде бұрын кездеспеген басқа бір нәсіліне балады. Қожайыны қарқын алуға ниеттенгенін көрген Санчоның тұмсықтымен бірге қалғысы келмеді: анау қолағаштай мұрнымен өз мұрнын бір түртсе-ақ екеуінің арасындағы барлық шайқас сонымен тәмам болатынын ойлап құты қашқан, өйткені соққының уыттылығынан жә болмаса үрейден тырапай асып тынары анық еді, — осы себепті, Росинанттың үзеңгісіне жармасқан күйі мырзасына еріп кетті; сөйтіп, өз жобалауынша, оның кері бұрылатын кезі таяған шақта, былай деп үн қатты:
— Рақымшылық етіңізші, мархабатты мырзам, жаумен әлі ұстаспай тұрғаныңызда мына еменге шығып алуыма септесіп жіберіңізші, — әне бір рыцарь мен араңызда қазір басталатын қиян-кескі айқасты жерде тұрып қарағаннан сол арадан бақылағаным әлдеқайда жайлырақ.
— Меніңше, Санчо, — деп наразылық білдірді Дон Кихот, — биіктеу жерге жайғасқандағы ойың бұқалардың шайқасын қандай да бір қатерден аулақта отырып қызықтау ғой.
— Шынымды айтсам, мына атқосшының алапат тұмсығы есімді шығарып, тұла бойымды қалтыратып жіберді, онымен оңаша қалудан қорқып тұрмын, — деп ағынан жарылды Санчо.
— Мұрыны шынында да жан шошырлық, егер басқа адам болсам менің де үрейленіп қалуым ықтимал еді, — деді Дон Кихот, — Ал, шық енді ағашыңа, демеп жіберейін.
Дон Кихот Санчоның еменге шығып алуына жәрдем беріп әуреленіп жүргенде Айна Рыцары өзіне қолайлы қарқын алып және Дон Кихот та солай екпіндеп үлгерген шығар деп жобалап, керней дауысын не басқадай бір белгіні күтпестен, ширақтығы мен шалымдылығы дәп сол Росинанттан бір де кем түспейтін атының басын кері бұрып, көсілте шауып, яғни жеңіл жортақпен, дұшпанға қарай жол шекті; алайда Дон Кихоттың Санчоны ағашқа отырғызам деп кідірістеп жатқанын көрген Айна Рыцары тізгін тартып, жарты жолда тоқтап қалды, бұған аты дән риза болды, өйткені әлгі аз ғана жортақтың өзіне-ақ болдырып біткен-ді. Ал, Дон Кихотқа осы арада дұшпан өзіне төніп келіп те қалғандай көрінген, — сөйткен соң Росинанттың ырсиған қабырғаларына шпорын қадап кеп жіберді, сөйтіп, атына аяқ асты жел бітіп, автордың айтуынша, Росинант алғаш рет қатты шоқыраққа көшті де (ал, әдетте, ол жай жортақпен шектелетін), керемет шапшаңдықпен иесін тұп-тура Айна Рыцарына қарай ала жөнелді. Ал, рыцарь болса бұл кезде атына шпорын өкшеге дейін бойлатып жатқан, бірақ жануар әлгінде тізгін тартып тоқтатқан жерінен жарты елі де жылжи қоймады. Атымен әуре-сарсаң боп, найзасын көлденең ұстауға шамасы жетпеген, әлде ұстап үлгермеген дұшпанына Дон Кихот осындай аса қолайлы жағдайда және дер шағында тап берді. Рыцарь кез болған қиыншылықтарды қаперіне де ілмеген Дон Кихот осы бір өз басына зәредей қатер тумайтын және қарымта күтуге де болмайтын ахуалды сәтті пайдаланып Айна Рыцарына оңдырмай соққы берді, анау ат сауырымен сырғанап барып жерге жалп ете түсуге мәжбүр болды және қатты құлағаны сонша, жан тәсілім еткен адамдай аяғын да, қолын да қозғалта алмай қалды.
Рыцарьдың сұлап жатқанын көрген Санчо еменінен едел-жедел ырғып, жылдам басып қожайынына қарай тартты; ал анау атынан түсіп, асыға адымдап Айна Рыцарының қасына барды, сосын оның жан тапсырғанын немесе тірі қалғанын білмекке, тірі болса тыныс алуын жеңілдетпекке дулығасының бауын шешті, сол жерде мұның кім екенін көріп... Алайда оның кімді көргенін оқырманды қайран қалдырмай, зәресін қашырмай және жүрегін ұшырмай қалай ғана айтып беруге болады? Хикаяда ол бакалавр Самсон Каррасконың бет-әлпетін, кескінін, пішінін, келбетін, бейнесін және ұсқынын көрді және көрген бойда, бар дауысымен былай деп бақырып жіберді, делінеді:
— Бермен кел, Санчо! Сен қазір өз көзіңе өзің сенбейтін нәрсені көресің! Тез жет, балам, сиқыршылықтың зұлымдығы қандай екеніне, көз байлаушылар мен дуагерлердің зұлымдығы қандай екеніне куә бол!
Санчо жақын келіп, бакалавр Каррасконың бет-ажарын көріп үсті-үстіне шоқына бастады және есімін қырық қайталап жаратқанға жалбарынды. Жеңіліс тапқан рыцарь әлі тіршілік белгісін таныта қойған жоқ-ты, сондықтан Санчо Дон Кихотқа қарап былай деді:
— Менің ойымша, мархабатты мырзам, бакалавр Самсон Карраскомын деп жәдігөйленіп жатқан мына зұлымның аузына семсеріңізді сүңгітіп алғаныңыз артық болмас еді: сөйткенде, бәлкім, өзіңізге өшігіп жүрген көп сиқыршының бірінен құтылар ма едіңіз.
— Дұрыс айтасың, дұшпанның аз болғаны жақсы, — деді Дон Кихот.
Сөйтіп, Санчоның ақыл-кеңесін іске асырмақ ниетпен семсерін суырып алғаны сол еді, жан ұшыра жүгіріп Айна Рыцарының атқосшысы келіп, — бұл кезде ол сықпытсыз мұрыннан ада боп та үлгерген-ді, — бар дауысымен айқайды салып:
— Ау, не істегелі тұрсыз, сеньор Дон Кихот? Аяғыңыздың астында жатқан кісі — дос-жар адамыңыз бакалавр Самсон Карраско ғой, ал мен оның атқосшысы болам, — деді.
Оның бұрынғыдай сиықсыз еместігін көрген Санчо:
— Мұрның қайда? — деп сұрады.
Анау бұған:
— Өзімде, жанқалтамда жатыр, — деп жауап қатты.
Осы сөзді айтып, оң жақ қалтасына қолын сұққан ол пошымы жоғарыда сипатталған, лак жағылған картоннан жасалған жасанды мұрынды алып шықты. Санчо атқосшыдан ұзақ уақыт көз алмай қарап тұрды да, ақыры таң-тамаша болған кейіпте қатты дауыстап былай деді:
— Жасаған ием, сақтай гөр! Ау, мынау менің көршім әрі тамырым — баламның өкіл әкесі Томе Сесьяль ғой!
— Енді кім деп ең! — деп іліп әкетті мұрынсыз қалған атқосшы. — Иә, бұл мен — Томе Сесьялмын, достым әрі тамырым Санчо Панса, осы жерге тап болуыма итермелеген пасықтық, алаяқтық пен арамзалық жайында өзіңе кейін айтып берем. Ал, қазір мырзаңа аяғының астында жатқан Айна Рыцарына тиме, жәбірлеме, жарақаттама, өлтірме деп жалынып-жалбарын, мұның жүректі болғанымен жеңілтек бакалавр Самсон Карраско екенінде еш күмәнің болмасын.
Сол аралықта Айна Рыцары да есін жиды; соны көрген Дон Кихот семсерінің ұшын оның бетіне тақап, былай деді:
— Егер осыдан, рыцарь, теңдесі жоқ Дульсинея Тобосская өзінің сұлулығы жөнінен Касильдея Вандальскаяңыздан артық екенін мойындамасаңыз, онда сізге — өлім; оған қоса, маған (егер тек жаңағы соққы мен жерге сұлаудан аман-сау қалсаңыз) Тобосо қаласына баруға, Дульсинеяның аяғына жығылып, өзіңізді менің жібергенімді мәлім етуге уәде беруіңіз керек, ал ол сізге не істейді, оны патша көңілі біледі; егер ол ықтиярыңызды өзіңізге берсе, онда қайткен күнде де мені іздеп табуға (сізге іс-әрекеттерімнің соңынан ілесе жүретін дабысым жолбасшылық жасайды, ол сізді өзім жүрген жерге бастап барады), онымен не жайында әңгімелескеніңізді баяндап беруге тиіссіз; сізге қояр шартым осындай және мұның өзі айқас алдындағы уағдаластығымызға да, кезбе рыцарьлық жарғысына да қиғаш келмейді.
— Касильдеяның, — деді жеңіліс тапқан рыцарь, — таза болғанымен ұйпа-тұйпа шашы сеньора Дульсинея Тобосскаяның жыртық әрі лас башмақтарына да татымайтынын мойындаймын, бұған қоса оған баруға және өзіңізге қайтып оралуға, менен қандайын талап етсеңіз сондай толық та егжей-тегжейлі есеп беруге уәде етемін.
— Сондай-ақ, сіздің, — деп қосып қойды Дон Кихот, — өзіңіз жеңген әлгі бір рыцарьдың Ламанчалық Дон Кихот еместігін және бола да алмайтынын, оның соған ұқсас әлдекім екенін мойындауыңыз әрі соған сенуіңіз қажет, ал мен өз тарапымнан, бакалавр Самсон Карраскоға ұқсайтыныңызбен, шын мәнінде ол емес, соған ұқсас басқа біреу екеніңізді, бойымды кернеген ашу-ызаны тежеп тыныш табуым үшін, осынау жеңістің даңқын онша дабыра етпеуім үшін дұшпандарым сізді соның кескініне кіргізгенін мойындаймын және соған сенемін де.
— Бұны өзіңіз қалай мойындасаңыз, қаперге алсаңыз және түсінсеңіз, мұның бәрін мен де солай мойындаймын, қаперге аламын және түсінемін, — деді аттан ауып қалған рыцарь. — Ал енді, рақымшылық жасап, тұруға рұқсат етіңізші маған, — шындығында, тұра алам ба өзі, білмеймін: құлаған кезде қатты соққы алдым.
Дон Кихот пен атқосшы Томе Сесьяль оны орнынан тұрғызуға кірісті, ал Санчо жерлесін екі көзімен ішіп-жеп, оған не түрлі сұрақ жаудырумен болды, қайтарылған жауаптардан мұның айна-қатесіз тап сол Томе Сесьяль екені еш күмән тудырмады; алайда Дон Кихоттың сиқыршылар Айна Рыцарының кескінін бакалавр Каррасконың келбетімен ауыстырып қойған дейтін сөзі Санчоның көкейіне қона кеткені сонша, көз жанары сендіріп тұрғанның өзін ақиқат шындық деп тануға тәуекелі жетпеді. Ақыр соңында мырзасы мен малайы сол бұрынғы сенімдерінде қала берді, ал көңілі жабырқау, кейісті Айна Рыцары мен атқосшысы Дон Кихот пен Санчодан бөлініп, жазым болған рыцарьдың сынған қабырғаларын орнына салып, таңып беретін жер іздеп кетті. Дон Кихот пен Санчо Сарагосаға баратын жолға түсіп, сапарын әрмен жалғады. Айна Рыцары мен оның шоң мұрын атқосшысы неғылған жандар екенін хабарлау үшін хикая оларды әзірше осы арада қалдыра тұрады.
ХҮ тарау
Мұнда Айна Рыцары мен атқосшысының неғылған жандар екені жайында айтылады.
Жүрек жұтқан рыцарь деп жобалаған Айна Рыцарын жеңгеніне Дон Кихот шектен тыс ырза болып, мақтаныш сезіміне бөленіп, мәз боп қуанған еді және оның рыцарьлық айнымас сертіне сеніп, сеньора Дульсинеяның жадылаудан арылған-арылмағанын анық біліп алармын деп үміттенген, өйткені жеңіліс тапқан мұндай рыцарьдың, Дон Кихоттың өз пікірінше, онымен қалай жүздескені жайындағы хабарды бұған қалайда жеткізіп беретіні кәміл-ді, әйтпесе ол рыцарь боп шықпас еді. Дон Кихоттың ойы осындай болғанымен, Айна Рыцарының ойы бұдан басқашалау-тұғын, — алдында айтылып өткеніндей, оның қазіргі бар ой-ниеті жатып емделетін жер тауып алуға ауған. Одан әрі хикаямыздан мынадай жай мағлұм болды: үзіліп қалған рыцарьлық қаңғыбастығын қайта жалғастыруға Дон Кихотты азғырмас бұрын бакалавр Самсон Карраско Дон Кихот енді үйінде тып-тыныш отыруы үшін, шатағы мол шытырман оқиға іздеушілік оны енді ешқашан қызықтырмасы үшін қандай шара қолдануға болатыны жайында священникпен және шаштаразбен кеңесіп алған-ды; осы отырыста Дон Кихотты аттандыру жайында бірауыздан шешім қабылданған, соның ішінде Каррасконың өз пікірі де осындай еді, өйткені оны ұстап қалу бәрібір қолдан келмейтін; ал кезбе рыцарь түрінде жарақтанған Самсонның өзі оны қуып жетуге, онымен айқасқа түсуге, — ал бұған себеп табылмай қалмайтыны анық, — және оны жеңуге тиіс-ті (кеңеске қатысушыларға бұл онша қиын шаруа көрінбеген); сондай-ақ, сайыскерлер арасында алдын-ала келісім-шарт жасалып, мұнда жеңілген адам жеңгеннің ырқына көнуге міндетті болатыны көрсетілуі керек-ті; міне, осының негізінде рыцарь секілді боп киінген бакалавр жеңіліс тапқан Дон Кихотқа туған селосы мен үйіне қайтып оралуға және екі жыл бойы немесе өзі арнайы пәрмен түсіргенге дейін ешқайда қия баспауға әмір ететін болған; айта кетерлігі, кеңеске қатысушылардың бәрі де рыцарьлықтың ереже-қағидаларына қарсы шықпау үшін және оның бұзылуына жол бермеу үшін Дон Кихоттың бұл жарлықты бұлжытпай орындайтынына сенімді еді және осындай мырзақамақта отырған кезінде есалаңдығын ұмытып та кетер немесе жарыместігін емдеп жазатын әлдебір тәуір дәрмек табылып қалар деген дәмелері де болған.
Карраско мұның бәрін мақұл көрді, ал оған атқосшылыққа Санчо Пансаның тамыры әрі көршісі, қуақы да қуыс кеуде Томе Сесьяль сұранды. Самсонның қалай жарақтанғаны жайында жоғарыда айтылып өтті, ал кездескен сәтте тамыр-досы танып қоймасы үшін Томе Сесьяль өзінің туа бітті тұмсығына ілгеріде әңгіме болған жасанды да жалған мұрынды жапсырып алды, сөйтіп Сесьяльды жанына ерткен Карраско Дон Кихот аттанған жолға түсіп тартып кетті. Ажал күймесімен болған шытырман оқиға кезінде оны қуып жетіп те қалған, ақыр соңында онымен орман ішінде кездесті, олардың арасында болған зейінді оқырманға мәлім оқиғалар да осы жерде өтті; егер Дон Кихоттың ой ағымында бакалавр — бакалавр емес деп өзін-өзі сендірген өзіндік ерекшеліктер болмағанда, бакалавр лиценциат дәрежесін алу мүмкіндігінен мәңгі-бақи айрылған да болар еді: өйткені, ол мүйіз сұраймын деп барып, құлақтан айрылған еді ғой. Әрекеттері қалай қапалы аяқталғанын және сапарларының соңы қандай қамығыңқы болмағын көрген Томе Сесьяль бакалаврға мынадай лебіз білдірді:
— Ашығын айтсам, сеньор Самсон Карраско, өзімізге сол керек: әлденені қолға алып кірісіп кету оңай, бірақ көп ретте бас сауғалап қашып құтылудың өзі — мұң. Дон Кихот — делқұлы, екеуіміздің есіміз дұрыс, анау — дін-аман, оның үстіне мазақ қып мырс-мырс күледі, ал сіз болсаңыз, жарқыным, міне, қандайсыз: көк ала қойдайсыз әрі қабағыңыздан қар жауып тұр. Ал, енді ойланып көрелік, нағыз жынды кім: тумысынан осындай адам ба әлде өз қалауымен делқұлы болған адам ба?
Бұған Самсон былай деп жауап қатты:
— Бұл екі есуастың арасындағы айырмашылық мынадай: жаратылысынан жынды болған сол жынды күйінде қала береді, ал өз еркімен жынды болған кез-келген уақытта дені сау адамға айналады.
— Ендеше, — деп іліп әкетті Томе Сесьяль, — өзіңізге атқосшылық етуге тілек білдіргенде мен өз еркіммен жынды болғам, ал енді қазір қайтадан өз еркіммен ақыл-есімді тауып, үйге қайтқым келеді.
— Бұл өз шаруаң, — деп құлаққағыс етті Самсон, — ал мен Дон Кихоттың сыбағасын бермей, қандай себеппен болсын үйге қайтпаймын, енді мен оның соңына оны ақылға келтіру мақсатымен түспеймін, тек бір ғана кек қайтару мақсатын көздеймін, өйткені қабырғаларымның жан шыдатпай қақсауы өзімді басқадай адамгершілік пиғыл-ниеттен бас тартуға мәжбүр етіп тұр.
Осылай әңгімелесе отырып олар бір елді мекенге келіп жетті, осы жерде оларға оташы табудың орайы келе кетті, сол сынықшы сормаңдай Самсонға тиісті көмек көрсетті. Томе Сесьяль онымен қоштасып, үйіне қайтты, Самсон болса, оңаша қалып кек қайтару амалын қарастыра бастады; кезі келгенде хикаямыз оған әлі қайтып оралады, ал қазір ол Дон Кихоттың қуанышына ортақтасуға құштар боп тұр.
ХҮІ тарау
Дон Кихот пен ламанчалық бір көшелі дворянның арасында болған әңгіме жайында ілгеріде айтылғандай, өзін өте бір бақытты жандай сезініп, жүрегін қуаныш пен мақтаныш кернеген Дон Кихот сапарын әрмен жалғап келе жатты; әлгі жеңісі өзін заманының ең заңғар рыцары дәрежесіне көтеріп кеткендей сезімде болатын; сөйтіп, ол алдағы күндерде өзіне жолығуы ықтимал шытырман оқиға атаулы түгелдей тәмамдалып, марапатты мәресіне жеткізілді деп санады; сиқыршылар мен сиқыршылық атаулыны иттің етінен жек көре бастады; рыцарьлық қаңғыбастығы кезінде жеген қисапсыз көп соққысын да, тісінің жартысын қиратқан тасты да, каторгаға жіберілгендердің рақымсыздығын да, янгуастықтардың өзін сойылмен сілейтіп салған оспадарсыздығын да естен шығарды; қысқасы, ол өзіне-өзі: егер тек сеньора Дульсинеяның жадысын қайтаратын амал, әдіс немесе тәсіл ойлап тапсам, онда өткен замандардың ең ақжолтай кезбе рыцарының қолы жеткен ең керемет ерлігіне де қызғаныш білдірмес едім, деді. Осындай ойларға шомып келе жатқанда Санчо оған:
— Бұған не деуге болар, сеньор? Тамырым Томе Сесьяльдың адам айтқысыз қолақпандай мұрыны көз алдымнан әлі кетпей тұр, — деді.
— Апырай, Санчо, шыныңмен-ақ Айна Рыцары — бакалавр Карраско, ал оның атқосшысы — тамырың Томе Сесьяль деген ойдасың ба?
— Бұл сұрағыңызға қандай жауап қайтарарымды білмеймін, — деді Санчо. — Білетінім біреу ғана: сол атқосшыдан басқа ешкім үйімнің, әйелім мен балларымның дәлме-дәл дерегін айтып бере алмас еді, ал әлгі жасанды мұрнын алып тастағандағы әлпеті — аумаған сол Томе Сесьяльдың кеспірі, Томе Сесьяльмен деревняда тұрғанымда жиі кездесіп жүрдім ғой, үйіміздің де арасында үй жоқ, оның үстіне анау кәдімгі Томе Сесьяль сияқты сөйлейді.
— Қане, асықпай таразылап көрейік, Санчо, — деді Дон Кихот. — Ал, айтшы өзің: кезбе рыцарь секілді киінетіндей, сауыт-сайман іліп, қару ала жүретіндей және мені жекпе-жекке шақыратындай бакалавр Самсон Карраскоға не көрініпті? Мен оның қас жауы ма едім? Ашу-ызасын тудыратындай оған бірдеңе істеп пе ем? Әлде онымен бақталас па едім — ол да әскери жолға түсіп, осы салада өзім адал еңбекпен қол жеткізген атақ-даңқыма қызғаныш білдіріп жүр ме еді?
— Ендеше, сеньор, бұл рыцарьдың, ол кім болса да мейлі, бакалавр Карраскомен, ал атқосшысының — баламның өкіл әкесі Томе Сесьяльмен егіз қозыдай ұқсастығын қалай түсіндіресіз? — деді Санчо келісіңкіремей. — Егер бұл, сіздіңше, сиқыршылық болса, онда сиқыршылар неге басқаға емес, тап осы екеуіне ұқсас болуды ұйғарған?
— Мұның бәрі — қыр соңымнан қалмай жүрген зұлым көз байлаушылардың тіміскілік айла-шарғылары, — деп жауап қатты Дон Кихот. — Осы айқаста жеңіске жететінімді алдын-ала білген олар Карраскоға деген достық сезімім семсерімнің ұшы мен кешірімді білмейтін білегімнің арасына тұра қап, жүрегімде тұтанған әділетті ашу-ызаны әлсіретуі үшін жеңілген рыцарьдың бакалавр досыма ұқсас боп шығуына астыртын қам жасаған, яғни оларға қулық-сұмдықпен өмірімді өксітуге әрекет жасаған адамның өмірін сақтап қалу қажет болған. Мұны саған дәлелдеп жатудың қажеті аз, Санчо, — сиқыршыларға бір әлпетті екіншісіне, сүйкімдіні — сұрықсызға, сұрықсызды — сүйкімдіге айналдыра салудың түк қиындығы жоғын өз тәжірибеңнен білесің, ал тәжірибе ешқашан өтірік айтпайды, алдамайды да: бұдан бірер күн бұрын жан тең келмес Дульсинеяның сұлулығы мен сымбатын тұтастай және шынайы әлпетіне толық сай келіп тұрған қалпында өз көзіңмен тамашаладың, ал мен болсам жанарында жылт жоқ, аузынан сасық иіс аңқыған, сұрықсыз да можантопай, қарапайым шаруа әйелін жолықтырдым, ал егер залым сиқыршының Дульсинея өңін осылай өрескел түрде өзгертуге дәті барған болса, онда мені жеңімпаз атандырмау үшін сол залымның рыцарьды — Самсон Карраскоға, ал атқосшысын — балаңның өкіл әкесіне айналдырып жібергеніне таңырқаудың қажеті аз. Бірақ, қайткен күнде де, оның қияпаты қандай болғанына қарамастан, жеңіске қол жеткізгенім көңілімді көншітіп-ақ тұр.
— Мұның шындығы қайсы, өтірігі қайсы, оны бір құдайдың өзі ғана біледі, — деп құлаққағыс етті Санчо.
Дульсинеяның құбылысы өзінің алаяқтығы мен қитұрқылығы арқасында іске асқаны Санчоға бек жақсы мәлім болғандықтан, мырзасының ойлап тапқан жорамалына көңілі онша толыңқырамады, алайда әлденені абайсыз шатып қойып, өтірігімді шығарып алам ба деп қарсы дау айтқан жоқ.
Сол арада, екеуі әлі осы әңгімемен алданып келе жатқанда, оларды ойнақшыған сұр теңбіл ат мінген бір адам соңдарынан қуып жетті; үстіне сапалы жасыл шұғадан тігілген, қызғылтым-қоңыр барқытпен әдіптелген плащ, басына барқыт берет киіпті; биесінің жеңіл әбзелі мен үзеңгісі қысқалау келген ері қою күлгін және жасыл түсті болатын; мойнына асылған жасыл-сарғыш, жалпақ қайыс таспаға маврлардың қайқы қылышы ілініпті, қысқа қонышты етігі де қайыс таспа тәрізді безендіріліпті; алтын жалатылмаған, жасыл лакпен боялған шпорының мұқият тазартылып, жылтыратылғаны және күллі киім-кешегіне жарасып тұрғаны сонша, тіпті алтыннан артық секілді көрінетін. Қатарласқан сәтте жолаушы бұлармен сыпайы сәлемдесті, сосын биесін шпормен бір тебініп өтіп кете бермек болған, бірақ Дон Кихот оны айқайлап тоқтатып, былай деп тіл қатты:
— Құрметті сеньор! Біз бара жатқан жаққа қарай бағыт алсаңыз және онша асығыс болмасаңыз, онда, рақым етіп, бірге жүрсеңіз қайтер еді?
— Шынымды айтсам, — деп үн қатты салт атты, — тездетіп өтіп бара жатқан себебім, биемнің жанасып қалуы атыңызды әбігерге түсіре ме деп қорыққам.
— Сіз, сеньор, — деп жауап қатты бұған Санчо, — тізгінді батыл тарта беруіңізге болады, себебі атымыз жер-әлемдегі ең сыпайы да тәрбиелі жануар. Мұндай жағдайларда ешқашан ешқандай әдепсіздік байқатып көрген емес, тек жалғыз рет әбестік жасағаны бар, бірақ оның өтемін мырзам екеуіміз еселеп төлегенбіз. Қайталап айтайын, өзіңіз қолай көрсеңіз әсте асықпауыңызға болады: биеңізді балмен сылап қойсаңыз да атымыздың оған көз қиығын салмайтынына басымды бәске тігуге бармын.
Тізгін іріккен жолаушы Дон Кихоттың бет-әлпеті мен тұлғасына таңырқана қарап қалды, бұл кезде ол дулығасыз келе жатқан, себебі дулығаны Санчо басқа да уақ-түйек заттармен бірге ерінің алдыңғы қасына байлап қойған; жасыл киімді салт атты Дон Кихотқа бар ықылас-пейілімен шұқшия қараса, Дон Кихот жасыл киімді салт аттыға одан да зор ықылас-пейілмен шұқшия қараған еді, өйткені бұл оған тегін адам еместей көрінген. Түріне қарап жасыл киімді салт аттыны елулерде деп ойлауға болатын; шашы шамалы бурыл тартқан, орақ мұрынды, жүзі жылы, сонымен қабат маңғаз, бір сөзбен айтқанда, киімі секілді кескін-келбеті де тура жолмен жүретін адам екенін аңғартатын. Ал, жасыл киімді салт атты болса, Ламанчалық Дон Кихотқа қарап тұрып әлпеті анадай, өзін-өзі ұстау мәнері мынадай жанды өмірі кездестірмегені жайындағы ойға тірелді; оның мойнының ұзындығына, ұзынтұралығына, бетінің жүдеулігі мен қуқылдығына, сауыт-сайманына, қимыл-қозғалысы мен кескін-келбетіне, жалпы бұл өңірде көптен көзге шалынбаған осындай түр-пішіні мен тұрпатына таңырқанумен болды. Жолаушының өзіне қадала қарағаны Дон Кихот назарынан тыс қалған жоқ, оның аңырып, аңтарылған кейпінің өзі-ақ бойын әуестік билеп алғанын жеткілікті дәрежеде айғақтап тұрғандай еді. Барынша сыпайы және мейлінше кішіпейіл адам болғандықтан Дон Кихот жолаушы тарапынан қандай да бір сұрақтың қойылуын тоспастан, тілегін орындауға өзі бірінші боп ықылас білдіріп, былай деді:
You have read 1 text from Kazakh literature.
Next - Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - II - 10