Latin Common Turkic

Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - II - 06

Total number of words is 3896
Total number of unique words is 2074
34.0 of words are in the 2000 most common words
48.6 of words are in the 5000 most common words
56.5 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
— Әулие мәйіті мен мүрдесінің дабысы, игі қуаты және, жұрт аузында айтылып жүргендей, дәргейі ерекше құрметтелетіні сонша, — деп сөзін жалғай түсті Санчо, — қасиетті шіркеу-анамыздың рұқсатымен және мақұлдауымен оның зияратханасына шамдал да, шырақ та, балдақ та, сурет те, шаш тұтамы да, көз бен аяқ та қойылған, — осының бәрі құдайға құлшылық етуді күшейту және әулиенің христиандық даңқын нығайта түсу мақсатына қызмет етеді. Корольдер әулие мәйітін, яғни мүрдесін орналаспақ жеріне иығына салып көтеріп барады, сүйегінің кішкене кесектерін сүйеді, осы кесектермен тауапханалары мен елеулі деген мехраптарын әшекейлеп, қадірін арттыра түседі.
— Осы айтқандарыңнан қандай түйін түюге болады сонда, Санчо? — деп сұрады Дон Кихот.
— Түйін мынадай, — деп жауап қатты Санчо. — Сіз бен біздің әулиеге айналуымыз қажет, сонда өзіміз соншалықты құштар боп жүрген жақсы атаққа тезірек қол жеткізетін боламыз. Мына қызыққа қараңыз, сеньор: кеше ме әлде алдыңғы күні ме (қысқасын айтқанда, таяуда) екі жалаң аяқ монах әйелді әулиелер қатарына қосты, міне енді қазір солардың тәндерін жансыздандыру мақсатында белден буынған шынжырын сүю не болмаса соған қол тигізу зор бақыт саналады және бүгінгі таңда бұл шынжырлар, менің білуімше, короліміздің, құдай қамқор боп жүрген әміршіміздің, арсеналында сақтаулы тұрған Роланд семсерінен де артық құрметтелетін көрінеді. Сондықтан да, көзсіз батыр, оған қоса кезбе рыцарь болғаннан гөрі, сеньор, әлденендей бір орденнің момақан монахы болған әлдеқайда жақсы, өйткені, дәуге ме, құбыжыққа ма әлде андриакқа ма, кімге болсын бәрібір, жиырма мың рет найза салғаннан гөрі, өзіңді өзің қамшымен жиырма рет шықпыртқан құдай назарына тезірек шалынады.
— Бұған айтар дауым жоқ, — деп құлаққағыс етті Дон Кихот, — бірақ жұрттың бәрі бірдей монах бола алмайды ғой, онан соң құдайдың нық сенімде жүргендерді пейішке апарар жолы да алуан-алуан. Рыцарьлық та монахтар орденінің бір түрі: рыцарьлар арасында да мәңгілік жан рақатына бөленіп жүрген әулиелер бар.
— Жөн, — деді Санчо жуаси сөйлеп, — бірақ, естуімше, пейіштегі монахтар рыцарьлардан әлдеқайда көп деседі.
— Мұның себебі, рыцарьларға қарағанда иноктар онсыз да өте көп қой, — деді Дон Кихот.
— Кезбе рыцарьлар да аз емес, — деді Санчо келісіңкіремей.
— Аз емес, — деп мақұлдады Дон Кихот, — әйтсе де олардың арасында рыцарь атануға лайықтылары кемде-кем.
Міне, осындай және осыған ұқсас әңгімелермен олар бір түн мен бір күнді өткізді, көңіл аударуға тұрарлық ешқандай шытырман оқиға кезіккен жоқ, ал Дон Кихотқа бұл әжептәуір уайым болды. Ақыры, ертеңіне кешкісін, олардың көз алдында заңғар қала Тобосо көлбеп жатты, соны көргенде Дон Кихот қуанып құнтыңдап кетті, ал Санчо болса көңілсізденіп, тұнжырап қалды, өйткені Дульсинеяның қайда тұратынынан мүлдем хабары жоқ-ты және онымен өмірі жүздесіп көрмеген, айта кетерлігі, қожайыны да оны өмірі көрмеген адам-ды; сөйтіп, бірі — оны көруге ынтызарлықтан, екіншісі — оны ешқашан көрмегендіктен, екеуі де ерекше толқу үстінде болды; Санчо қожайыны өзін Тобосоға аттандырғанда не істеуі керегін ойлап таба алмай қара терге түсті. Ақыр соңында Дон Кихот қараңғылық қоюланғанша қалаға кірмей тұра тұруға ұйғарым жасады, сөйтіп олар уақытша Тобосо маңайындағы бір тоғайға келіп орналасты, ал белгіленген мерзім жеткенде екеуі қалаға келіп кірді, сол жерде олар қайткенде де жолықпай қоймайтын жағдайға жолықты.
ІХ тарау
Мұнда осы тарауда айтылатын жайлар турасында баяндалады.
Түн кемеліне келген шақта, әлде кемеліне оншалық келе қоймаған шақта ма, әйтеуір, Дон Кихот пен Санчо тоғайды тастап, Тобосоға келіп кірді. Тұрғындары тыныс алып, алаңсыз ұйқы соғып жатқандықтан қала да жым-жырт тыныштықта мүлгіп тұрған. Ай әжептәуір жарық-ты, алайда Санчоға салсаң, түннің көзге түртсе көргісіз қараңғы болғаны жақсы еді, өйткені кещелігін сездірмеу үшін қараңғылықты сылтау ете алатын. Қалада тек иттің үргені ғана естіліп тұрды, бұл Дон Кихоттың құлағына түрпідей тиіп, Санчоның аза бойын қаза қылумен болды. Әредік-әредік есек ақырып, шошқа қорсылдап, мысық мияулап жатты, әрқилы әуендегі бұл дыбыстар түннің маужыраған тыныштығында әдеттен тыс қатты жамырап тұрды; ғашықтық дертіне шалдыққан рыцарь бұл жағдайды жаман ырымға жорыды, әйткенмен, Санчоға қарап:
— Санчо балам! Дульсинеяның сарайына қарай жол баста, — бәлкім ол ұйқысынан оянған да шығар, — дегенді айтты.
— Өй, қайдағы сарайды айтып тұрсыз, мәртебелі ханыммен үкінің ұясындай ғана үйшікте жүздестім емес пе? — деп дауыстап жіберді Санчо.
— Шамасы, сол тұста ол текті әулеттен шыққан сеньоралар мен принцессалар арасында қалыптасқан және дәстүрге айналған үрдіс бойынша құрбыларын ертіп қамал-сарайындағы шағындау мекен-жайларға барып жүрген ғой, — деп құлаққағыс етті Дон Кихот.
— Сеньор! — деді Санчо. — Ақыры маған қасақана Дульсинея ханымның үйін қамал-сарайға айналдырғыңыз келсе, айтыңызшы, осындай бейуақта оның қақпасы неліктен ашық тұруға тиіс? Оны аштыру үшін қақпаны тарсылдатып шу шығарғанымыз қалай болады? Өйтсек, жұрттың бәрін дүрліктіріп, мазасын аламыз ғой. Сонда қалай сіздіңше, көңілі соққан кезде келе беретін, келіп есік қағатын, бейуақ болғанына қарамай өздерін ішке кіргізіп алатын ашыналарға ұқсап бикештер есігін қағып тұрмақпыз ба?
— Ең қиыны — қамал-сарайды тауып алу, — деді Дон Кихот келіспей, — не істейтінімізді, Санчо, саған содан кейін айтам. Дұрыстап қарашы өзің, Санчо: мен жөнді көре алмай тұрмын-ау деймін, әне бір қарауытқан зәулім ғимарат шынымен-ақ Дульсинеяның сарайы секілді.
— Ендеше, тарта берсеңізші алға қарай, тақсыр, — деп іліп әкетті Санчо, — бәлкім, шынымен де солай шығар, бірақ сол сарайды өз көзіммен көріп, қолыммен сипағанның өзінде де, бәрібір, дәл қазіргі кездің күндіз екеніне қандай сенсем, оған да сондай сенетін болам.
Дон Кихот бірінші болып қозғалды, сөйтіп екі жүз қадамдай жүрген соң қарауытып тұрған зәулім ғимаратқа жақындап, биік мұнарасы барын байқады, сол арада ғана мұның қамал-сарай емес, собор екенін аңғарды. Соны көрген ол:
— Біз шіркеуге тап келдік, Санчо, — деп үн қатты.
— Көріп тұрмын, — деді Санчо. — Құдай сақтағанда, әйтеуір молаға тап келмегенімізге шүкір, әйтпесе осындай беймезгіл уақытта тентіреп зират кезіп жүру жақсы ырым болмас еді, оның үстіне, егер қара басып қателесіп кетпесем, әлгі сеньораның үйі тұйық көшеде орналасқан деп өзіңізге айтқан да секілді едім.
— Құдайдан қорықсаң етті, миғұла! — деп айқайлап жіберді Дон Кихот. — Қамал-сарайлар мен король сарайларын тұйық көшеге тұрғызғанын қайдан көрдің?
— Сеньор! — деп қарсылық білдірді Санчо. — Әр елдің салты басқа: шамасы, мұнда, Тобосода, сарайлар мен зәулім ғимараттар тар көшеде тұрғызылатын болғаны ғой, сондықтан, тақсыр, рақым етіп, жақын маңдағы кең көшелер мен тар көшелерді аралап шығуға рұқсат етіңізші, — бәлкім, әлдебір қалтарыстан ғайыптан-тайып әлгі сарайды ұшыратып та қалармын, таптырмай сілемізді қатырып, діңкелетіп бітті ғой, ит жегір.
— Аяулы ханымыма қатысты нәрселер жайында айтқанда аузыңа абай бол, — деп ескертті Дон Кихот, — босқа қызбаланбайық, ақылымыздың қалған-құтқанынан айрылып қалмайық.
— Шамам келгенше шыдамды болуға тырысармын, — деп мәлім етті Санчо, — бірақ бибіміздің үйін бір көргенде-ақ өмір-бақи есте сақтап қалуымды және түн ортасында тауып беруімді талап етіп отырғаныңызда үндемей қалуға қанша төзім керек екенін білсеңіз! Оның үйін тіпті өзіңіз де, тақсыр, таба алмай тұрсыз ғой, ал сіздің оны мың мәрте көргеніңізге еш күмән жоқ.
— Сен мені тығырыққа тіреп тұрсың, Санчо, — деді Дон Кихот. — Бері қара, найсап, жан тең келмес Дульсинеяны ешқашан көрмегенімді, сарайының табалдырығын ешқашан аттамағанымды, оған тек сырттай, ұзынқұлақ хабар бойынша ғашық болғанымды, өйткені ажары мен ақылы жайындағы ауыздан-ауызға тараған мадақ сөзді менің де құлағым шалғанын саған сан қайталап айтпап па едім?
— Енді түсіндім бәрін, — деп салды Санчо, — және ашығын айтуға тиіспін: егер сіз, тақсыр, оны көрмеген болсаңыз, онда өзім жайында тіпті әңгіме жоқ.
— Олай болуы мүмкін емес, — деді Дон Кихот наразылық білдіріп, — қалай болғанда да әйтеуір, маған оның дән ұшырып жатқанын көргеніңді айтқансың және оған беріп жіберген хатыма жауап әкелгенсің.
— Бұл мәселеге онша шұқшия бермеңіз, сеньор, — деп мәлім етті Санчо, — сондықтан, біліп қойғаныңыз абзал, оны көруім де, жауабын әкелуім де ұзынқұлақ хабар бойынша іске асқан-ды, ал сеньора Дульсинея деген кім, қандай адам — маған ол жайында айту да бір, айдалаға лағу да бір.
— Санчо, Санчо! — деді Дон Кихот дебдіреп. — Әрине, кейде әзілдеп қойғанның артығы жоқ, бірақ кейде қандай қалжың да ерсі әрі ебедейсіз боп шығады. Егер мен жүрегімнің әміршісімен ешқашан жүздеспедім және тілдеспедім десем, бұл сенің де онымен ешқашан тілдеспедім және жүздеспедім деп жария етуің керек деген сөз емес, — мұның олай еместігін өзің де білесің ғой.
Осылай әңгімелесіп тұрған кездерінде қарсы алдарынан қос қашыр жетектеген әлдебір адам бой көрсетті, жерге сүйретіліп келе жатқан соқаның шықырына қарап Дон Кихот пен Санчо оны таң атпай тұрып теліміне қарай кетіп бара жатқан диқан ғой деп түйген, бұл шын мәнінде де солай болатын. Диқан ән салып келе жатыр еді:
Ронсевальдағы аңшылықта
Сорладыңдар-ау, француздар.
— Егер бүгін әлденендей бір жақсылыққа жолықпасақ, — деді оны тыңдап алған Дон Кихот, — тұрған орнымда жер табандап қалайын. Мына диқанның қандай әнді айтып келе жатқанын естіп тұрмысың?
— Естуін естіп тұрмын ғой, — деп жауап қатты Санчо, — бірақ біздің іздеп жүрген нәрсемізге Ронсевальдағы аңшылықтың қатысы қанша? Дәл осылайша оның Калаинос жайында да ән салуына болатын еді, — ал бұдан бізге келіп-кетер жақсылық та, жамандық та жоқ.
Сол екі арада диқан да таяп қалған, Дон Кихот оған былай деп тіл қатты:
— Іске сәт, қадірменді достым! Жан тең келмес принцесса донья Дульсинея Тобосскаяның сарайы қай жерде екенін айтып бере алмас па екенсіз маған?
— Сеньор! — деп жауап қатты жігіт. — Мен өзім басқа жерде тұрам, мұнда бар-жоғы бірнеше күн ғана болмақпын, бір дәулетті жер иеленушіге егістікте жұмыс істеуге жалданғам. Мына қарсы беттегі үйде священник пен пономарь тұрады, сол екеуінің бірі, бәлкім, тіпті екеуі де әлгі принцесса жайында сізге нақты мәлімет беруі мүмкін, себебі оларда Тобосодағы барлық тұрғынның тізімі бар, әйтсе де, өз ойымша, күллі Тобосодан бірде бір принцессаны шырақ алып іздесең де таппасың хақ. Рас, байбатша әйелдер көп, тәкаппарлары да жетіп артылады: олай дейтінім, өз үйінде отырған соң бәрі өзін принцесса сезінеді ғой.
— Ендеше, достым, — деп іліп әкетті Дон Кихот, — солардың арасында әлгінде өзім сұрастырған ханым да болуға тиіс.
— Әбден мүмкін, — дей салды жігіт, — ал енді хош болыңыздар, таң сыз беріп қалды.
Сұрастырудың соңын күтпеген ол қашырларын қуалай жөнелді. Мырзасының абдырап қалғанын және өте ренжулі екенін көрген Санчо былай деді:
— Сеньор! Таң атып келеді, күн шыққанда көшеде тұрғанымыз жараспайды, сондықтан қаладан шығып кеткеніміз тәуір болар: сіз, тақсыр, таяу маңдағы орманда бой тасалай тұрар едіңіз де, мен күндіз қалаға қайтып оралып, мейірбан ханымымның әлде үйін, әлде қамалын, әлде сарайын іздеп тапқанша қалтарыс-қалтарысты қарап шығар едім; таппасам, әрине, мұның үлкен бақытсыздық болары рас, ал тапсам, мәртебелі ханыммен сіздің қайда және қандай көңіл күйде оның әмірі мен кеңесін күтіп отырғаныңыз жайында, ар-намысы мен жақсы атына нұқсан келмейтіндей жолмен қалай жүздесуіңізге болатыны жайында әңгімелесер едім.
— Сен көп ойды аз ғана мөлшердегі сөздің ауқымына сыйғызып жібердің, Санчо, — деп құлаққағыс етті Дон Кихот. — Бұл кеңесіңді асқан ырзашылықпен қабыл алам және оны қолма-қол орындауға құштар боп тұрмын. Сөйтіп, балам, біз орманға барамыз, мен сонда бола тұрам, ал сен, өзің уәде еткендей, қалаға қайтып ораласың, ханымымды іздеп табасың, онымен жүздесіп, әңгімелесесің, ақыл-парасаты мен ізеттілігін ескерсек, оның тарапынан біз күтпеген керемет бір жақсылықтың болып қалуы да ғажап емес.
Өзі Сьерра Моренаға жеткіздім деп жүрген Дульсинеяның жалған жауабына қатысты өтірігі шығып қалмасы үшін Санчо қожайынын Тобосодан алып кетуге асығып тұр еді, сондықтан қаланы тезірек тастап шығуға барын салған және бұл ойы шынымен-ақ жедел іске асты; сөйтіп, олар қаладан екі мильдей жерде орналасқан бір орманды, дәлірек айтқанда, тоғайды тауып алды. Дульсинеямен сөйлесу үшін Санчо қалаға барып қайтқанға дейін Дон Кихот сонда отыра тұруды ұйғарды, — ал біздің елшіміз жолшыбай айрықша көңіл аударуға және ерекше сенім білдіруге лайық оқиғаларға кез болды.
Х тарау
Мұнда Санчоның Дульсинеяны қалайша оп-оңай жадылап қойғаны жөнінде, сондай-ақ қаншалықты күлкілі болғанымен, соншалықты шыншыл басқа да оқиғалар жайында әңгімеленеді.
Осы тарауда әңгіме болатын жайларға жеткен осынау айтулы туындының авторы оқырман сенімінен айрылып қалмау үшін бұл турасында жұмған аузымды ашпағаным жөн болар-ақ еді дегенді айтады, өйткені Дон Кихоттың есалаңдығы мұнда адам айтқысыз дәрежеге жетеді, тіпті әлемдегі ең ерен, ең ересен есалаңдықтарды да жолда қалдырып, арбалеттен екі рет атқандағыдай қашықтыққа алға шығып кетеді. Әйтсе де, аса қатты абыржып, әбігерге түскенімен, ақыр аяғында бұл жайды ол өз жанынан ештеңе қоспай және шындықты бір шөкім де шегермей, соның өзінде де суайт деген айып арқалап шығатынына көңіл аудармай, өмірде қалай орын алса сол қалпында суреттеп шықты; бұл ретте ол дұрыс қадам жасаған, себебі ақиқат кей жағдайда жұқарып-жұқаланғанымен ешқашан жыртылмайды, майдың су бетіне қалқып шығатыны секілді қашан да жалғандықтан жоғары тұрады. Сөйтіп, әңгімесін әрмен жалғаған ол, атақты Тобосоның іргесіндегі шоқ талға ма, тоғайға ма, орманға ма бой тасалаған Дон Кихоттың Санчоға қалаға қайтып баруға, аяулы ханымымен өз атынан әңгімелеспейінше және шын берілген рыцарымен жүздесуге, болашақта күллі қанды шайқастары мен қиын бастамаларының барынша сәтті аяқталарына деген үміттен қол үзбеуі үшін өзіне оң сапар тілеуге ризашылығын алмайынша көзіне көрінбеуге әмір еткенін айтады. Санчо өзіне берілген бұйрықты бұлжытпай орындауға және ана жолғыдан аумаған ұнамды жауап әкелуге уәде етті.
— Бара ғой, балам, — деді Дон Кихот, — бірақ өзің жолыққалы тұрған нұр шашқан сұлулықпен жүздескен сәтіңде асып-сасып абыржушы болма. Беу, күллі әлемдегі атқосшылардың ең бақыттысы! Қаперіңнің берік болуына қам жаса, аяулы ханымым өзіңді қалай қабылдағанын қапысыз есіңде сақта: өтінішімді өзіне баян етіп тұрған шағыңда өңі алабұртып кетті ме; есімімді естіген сәтте біртүрлі үргелектеніп, ұялшақтап қалды ма; егер жоғары ақсүйектік дәрежесіне сай әсем безендірілген орынтақта отырса, көпшіктеріне қарай шалқалай кетті ме; егер сені түрегеп тұрған қалпында қабылдағандай болса, аяғына түсер салмағын алма-кезек ауыстырып, тыпыршып тұрды ма, соны байқа; жауабын екі немесе үш мәрте қайталаған жоқ па; қайырымдылық танытып тұрып қаталдық білдірді ме немесе, оған керісінше, жабырқаңқы түрін өзгертіп жайнаңдап шыға келді ме; жиған шашында шашау жоқ болса да, жөндеп қоймаққа қолын көтерді ме; қысқасы, балам, барлық қимыл-қозғалысын қалт жібермей қадағала, өйткені осының бәрін бұлжытпай жеткізсең, онда оның көңіл түкпірінде өзіме деген қандай сезім бұғып жатқанын айқын аңғарар едім; егер әлі күнге шейін білмесең, біліп қойғаның абзал, Санчо: сүйіспеншілік сезімі баураған ғашықтардың іс-әрекеті мен сырт көзге шалынар қылығы жан-дүниесінде не болып, не қойып жатқандығынан хабар жеткізетін ең сенімді шабарман боп табылады. Сонымен, жолың менің жолымнан жеңілдеу болғай, достым, бара ғой енді және жападан-жалғыз уайымға батып, абыржып азап шегіп отыратын мен бейбақ күтерден де гөрі молырақ табысқа қол жеткізіп қайт.
— Бопты онда, мен кеттім, кешікпей қайтып оралармын, — деп мәлім етті Санчо, — ал сіз, мархабатты мырзам, жүрегіңіздің аптығын баса тұрыңыз, әйтпесе дегбірден әбден айрылғандайсыз және тәуекел деген желқайық, өтесің де кетесің, сүзеген сиырға құдай мүйіз бермейді, сосын тағы: бақыт шыбын сияқты, біресе гүлге, біресе көңге қонады, деген сөздерді еске алыңыз. Мұны айтып тұрған себебім, түнде біз аяулы ханымның сарайын да, қамалын да таба алмадық қой, есесіне қазір, тапа-талтүсте, мен оларды әлдеқалай кездейсоқ түрде тауып алармын деп ойлаймын, тек тапсам екен, ал онымен тілдесу жағына алаң болмаңыз — оны өзіме тапсырыңыз.
— Шынында да, Санчо, — деді Дон Кихот, — мақалдарыңды сөз арасына қашан да өте оңтайлы қыстырасың, ойға алған істерімді орындау үшін маған да құдай сондай оңтайлы жағдай туғызғай.
Бұл сөздерді жүре тыңдаған Санчо есегінің басын бұрды да, тепеңдеп тарта жөнелді, ал атқа мініп отырған Дон Кихот, аяғын үзеңгіге шіреп, найзасына сүйенген қалпы берекесіз буалдыр ойға берілді. Енді біз оны осы арада қалдырып, Санчо Пансаның соңынан ілесейік: мырзасынан жырақтап бара жатқан оның да көңілі алай-түлей боп, ойға шомып кеткен-ді; мұнысы жанын қатты жабырқатқаны сонша, орманнан шыққан бойда артына жалтақ-жалтақ қаранып алып, Дон Кихоттың көрінбейтініне көз жеткізген соң есегінен секіріп түсіп, ағаштың түбіне кеп жайғасып отырды да, өзімен-өзі былай деп сөйлесіп кетті:
— Айтыңызшы, Санчо бауырым, қай жаққа қарай бағыт алдыңыз? Кім біледі, бәлкім, жоғалған есегіңізді іздеп жүрген шығарсыз? — Жоға, о не дегенің. — Ендеше, қайда бара жатырсыз? — Білгің келсе, мен принцессаның тап өзіне бара жатырмын, ал бұл принцесса болса, сұлулықтың күні және мұқым аспан әлемі. — Сонда мұның бәрі, сіздіңше, Санчо, қай жерде орналасқан? — Қай жерде дейсің бе? Заңғар қала Тобосода. — Жөн екен! Ал кім сізді онда жіберген? — Мені онда айбынды рыцарь Ламанчалық Дон Кихот жіберді, анау әлгі қисықты түзететін, шөлдегенге тамақ беретін, ашыққанға сусын беретін адамды айтам. — Өте жақсы. Ал, әлгі бикештің қайда тұратынын білесіз бе, Санчо? — Мырзамның айтуынша, ол не король сарайында, не сән-салтанаты мол қамалда тұратын көрінеді. — Ал сіз бұрын оны көріп пе едіңіз? — Жоға, өзім де, мырзам да оны ешқашан көрген емеспіз. — Мұнда принцессаларын азғырып, теріс жолға салып, әйелдерінің мазасын алу үшін келгендеріңнен құлағдар болған кезде Тобосо тұрғындары жедел бас қосып, өздеріңді оңдырмай таяқтап сілейтіп салса, мұнысы әбден орынды әрі әділ боп шықпай ма? — Шынын айту керек, егер елші екенімді ескермесе, мұның мейлінше орынды болатынында дау жоқ, бірақ мынадай сөз бар емес пе:
Сіз – елшісіз, ей достым,
Ендеше, сізде кінә жоқ.
— Мұны арқа тұтпай-ақ қойыңыз, Санчо, — ламанчалықтар қаншалықты әділ болса, соншалықты ызақор, намысына тигенге төзбейді-ақ. Крест ұстап тұрып айтайын: арам ойыңыздың бары аңғарыла қалса, халдеріңіздің мүшкіл болары анық. — Жоғал, шайтан! Қасиет дарыған жерде отырмыз! Апырай деймін-ау, біреудің рақат-қызығы үшін құстың сүтін іздеп тентірейтіндей не көрінген маған? Тобосодан Дульсинеяны іздеу де бір — Равеннадан Марияны, Саламанкадан бакалаврды іздеу де бір ғой. Шайтан ғой, шайтан мені бұл іске жегіп қойған — басқа ешкім емес!
Міне, Санчо қабырғасымен осылай кеңескен еді; сөйтіп, бұл сұқбаттан мынадай түйін түйді:
— Жә, жетер енді, бұл дүниеде өлімнен басқа нәрсенің бәрінің де орнын толтыруға болады, — қалайсың ба, қаламайсың ба, бәрібір, өміріміздің соңында қай-қайсымыздың да өлім қамытына бас сұғуымызға тура келеді. Қай ісін қалай бағамдасаң да қожайыным барып тұрған нақұрыс, расында өзім де одан еш қалыспаймын, соңынан салпақтап, қызмет көрсетіп жүргендіктен, білген адамға, менің есуастығым тіпті оның есуастығынан да басым; “Кіммен аралас-құралас екеніңді айтшы, кім екеніңді айтып берейін” деген сөз тегіннен тегін шықты деймісің, одан соң тағы: “Сынықтан өзгенің бәрі жұғады” дейтін де бір мақал бар. Жындысүрей адам болғандықтан ол қай нәрсе жайында болсын көбіне-көп қияс-қыңыр тұжырым жасайды, ақты қара, қараны ақ деп біледі, ана жолы жел диірменді — дәу деп, монахтар мінген қашырды — түйе деп, қой отарларын — жаудың қосыны деп, басқа да осындай толып жатқан топшылама жасағанда да солай болған, ендеше оны алғаш кездескен шаруа келіншектің бірін мынау сеньора Дульсинеяның тап өзі деп иландырудың да еш қиындығы жоқ, ал егер ол бұған сенбей қойса, онда мен жата қалам да ант-су ішем, егер ол да ант-су ішсе, мен қайтадан ант-су ішем, егер ол табандап тұрып алса, мен одан бетер өршеленем, ал қашанда соңғы сөзді өзім айтатын дағдым болғандықтан бұл шаруаның ақыры немен тынарын бір құдайдың өзі біледі. Бәлкім, осындай қыңырлығым барын байқаған соң ол мені енді қайтып мұндай тапсырмамен аттандыра қоймас та: менен жақсы шабарман шықпайтынын көреді ғой, бәлкім өшпенділік танытып жүр деп ұғатын зұлым сиқыршыларының бірі өзін өкініште қалдыру үшін және әйтеуір бір жамандық жасау үшін сүйіктісінің түр-әлпетін әдейі бүлдірген ғой деп ойлауы да ықтимал, — сірә, тап солай болатын да шығар.
Бұл байламы Санчо Пансаны әжептәуір көңілдендіріп тастады, сөйтіп, шаруамды тындырдым деп шешкен ол, Тобосоға барып қайтқанына Дон Кихоттың көңілі әбден сенсін деген оймен сол жерде кешке дейін тапжылмай отырды да қойды; сол арада күтпеген жерден Санчоның жолы болып кетті: орнынан тұрып, сұр жорғасына қонжиғаны сол еді, Тобосо жақтан беттеп келе жатқан, әлде есекке, әлде мәшіге мінген үш шаруа әйелді көзі шалып қалды, — олардың астына мінген көлігі жайында автор ашып айтпайды, алайда, дұрысында, бұл село қатын-қалаштары аттың орнына мінетін мәші болатын, бірақ бұл айрықша көңіл аударуға тұрарлық нәрсе емес, сондықтан біздің де арнайы тоқтап, бұл мәселені егжей-тегжейлі қарастыруымыздың қисыны жоқ. Сонымен, шаруа әйелдерді көзі шалған Санчо жедел басып қожайыны Дон Кихотқа қарай бет алды, ал анау бұл кезде ауыр-ауыр күрсініп, сүйіспеншілігі жайында шер тарқатып отырған. Санчоны көрген ол:
— Не жағдай, достым Санчо? Бұл күнді қуаныштың ақ тасымен бе әлде қайғының қара тасымен бе — қайсысымен белгілер екем? — деп сұрады.
— Ең дұрысы, тақсыр, профессорлар жайындағы жазулар алыстан көрініп тұратындай — қызылмен, — деп жауап қатты Санчо.
— Демек, жақсы хабар әкелгенің ғой, — деп тұжырды Дон Кихот.
— Жақсылығы сонша, тақсыр, — деп іліп әкетті Санчо, — сізге тек Росинантты тебініп жіберіп, жанына екі сарай ханымын ілестіріп өзіңізге жолыққалы келе жатқан сеньора Дульсинея Тобосскаяның алдынан шығу ғана қалып тұр.
— Жар бола гөр, жасаған! Не деп тұрсың сен, достым Санчо? — деп айқайлап жіберді Дон Кихот. — Бірақ байқа, алдап жүрме мені, жүрегімді жайлаған ауыр қайғыны әлдебір алдамшы қуанышпен шайып тастаймын деп әуре болма.
— Ау, сізді алдағанда табатын пайдам қандай, тақсыр, оның үстіне бұған өзіңіз де оп-оңай көз жеткізе аласыз ғой! — деп қарсылық білдірді Санчо. — Қадаңыз шпорды Росинантқа, сеньор, жүрейік енді, — бар жақсысын киіп жасанып-жайнап, бір сөзбен айтқанда, өз дәрежесіне лайық сән-салтанат тауып келе жатқан принцессамызды көресіз қазір. Өзі де, қасындағы сарай ханымдары да қисапсыз алтын әшекей таққан, жалт-жұлт етіп көз қаратпайды, киімдері жыпырлаған інжуден көрінбейді, алмаспен және лағылмен безелген, бәрінің де киімі қалыңдығы оннан артық жіпке жететін қамқадан тігілген, шаш болса иықтан келеді, күн сәулесімен ойнағаны секілді самал жел оны олай да бұлай желбіретеді, ал ең бастысы бәрі де көрерге көз керек шұбар жорғалық мініп келеді.
— Сірә, жорға дегің келді-ау сенің, Санчо.
— Жорғалық деген не, жорға деген не — көп айырмашылық жоқ, — деді Санчо келіспей, — қысқасы, қандай ат мінбесін, әйтеуір, суреттеуге сөз жетпейтін ғаламат сәнді киінген ханымдар келе жатыр, әсіресе мейірбан ханымым Дульсинея Тобосскаяны көргендер талып құламаса неғылсын.
— Жүр, кеттік, достым Санчо, — деп мәлім етті Дон Кихот. — Ал енді қаншалықты тосын болса, соншалықты қуанышты хабарың үшін саған алғашқы шытырман оқиға кезінде-ақ қолыма түскен ең тәуір олжаны тарту етем, ал егер бұған қанағаттанбасаң, онда саған биыл құлындағалы тұрған үш биемнің төлін берем, — биелерімнің селомыздағы ортақ жайылымда бағымда жатқанын өзің де білесің ғой, бәрі де ұзамай-ақ құлындайды.
— Көңілім құлындарды алуға көбірек ауып тұр, — деді Санчо, — себебі алғашқы шытырман оқиғадан түсетін олжаның татымды дүние боп шығарына онша сенімім жоқ.
Сол арада орманнан шыққан олар жақындап келе жатқан үш шаруа әйелді көрді. Тобосоға баратын жолдың өне бойын көзбен шолып өткен Дон Кихот үш шаруа әйелден өңге ешкімді таба алмай, қатты ыңғайсызданып қалды, сосын Санчодан Дульсинея мен сарай ханымдарының қаладан шыққаны анық па деп сұрады.
— Ау, қаладан шықпағаны қалай? — деп айқайлап жіберді Санчо. — Көзіңіз көз бе әлде без бе, жарқыным? Ау, көріп тұрған жоқсыз ба: мыналар тап солар ғой! Тал түстегі күн секілді жарқырап бізге қарай бет алып келе жатыр емес пе.
— Есек мінген үш шаруа әйелден басқа ешкімді көріп тұрғам жоқ, — деп жуаси үн қатты Дон Кихот.
— Кет, шайтан, кет! — деп айқайлап жіберді Санчо. — Әппақ қардай үш жорғаны, — осылай аталушы ма еді өзі, — есекке балағаныңыз не болғаныңыз, тақсыр? Жоғал, малғұн, қараңды батыр, егер бұлар шынымен-ақ есек болса — тап қазір сақалымды жұлып берейін!
— Ендеше, саған ашығын айтайын, достым Санчо, — деп мәлім етті Дон Кихот. — Бұлар — шын мәнінде де есек немесе мәші және бұл өзімнің — Дон Кихот, ал сенің — Санчо Панса екенің секілді ақиқат шындық, — қалай болғанда да, әйтеуір, өзіме тап сондай боп көрініп тұр.
— Қоя тұрыңыз, сеньор, — деді Санчо, — айтпаңыз ондай әңгімені, одан да көзіңізді жақсылап сүртіп алыңыз да, ой-ниетіңіздің әміршісіне барып құрмет-қошеметіңізді көрсетіңіз — міне, ол жақындап келіп те қалды.
Санчо осыны айтып есегін тебініп, шаруа әйелдердің алдынан шықты, сосын көлігінен түсіп, бір әйелдің есегін ноқтасынан алған күйі тізерлей кетті де, былай деп үн қатты:
— Королева, әрі принцесса, әрі сұлулық герцогинясы! Тәкаппарлығыңыз бен мәртебелілігіңіз, құдіретіңізге құлдық, өзіңізге шын берілген рыцарьды мейірімділікпен һәм кең пейілділікпен қарсы алуға рақымшылық жасаса етті — ол өзі әне тұр қаққан қазықтай болып, не дерін білмейді, себебі асқан сұлулығыңыздың алдында тілі байланып қалған. Мен — соның атқосшысы Санчо Панса болам, ал оның өзі — кезеген рыцарь Ламанчалық Дон Кихот, басқаша есімі — Қайғылы Бейне Рыцары.
Сол арада Дон Кихот та Санчоның жанына тізерлей кетті, сосын көзін бақырайта ашып, әлгінде Санчо королева және герцогиня деп дәріптеген әйелге алақтай қарап қалды; бұның бар болғаны деревняда тұратын бикеш екенін, оның үстіне, дөңгелек жүзді, таңқы танау түр-әлпетінің де онша келісті еместігін көрген ол әрі таңырқап, әрі абдырап не айтарын білмеді. Шаруа әйелдер де бір-біріне мүлдем ұқсамайтын екі адамның құрбыларының алдында тізерлеп отырғанын, жүруге бөгет жасап тұрғанын көріп аңтарылып қалған-ды; алайда қамашауға тап болған әйелдің ақыры шыдамы таусылып, қатқыл да ашулы дауыспен:
— Былай тұрыңдар жолдан, пәлен-пәштуан, жол беріңдер, уақытымызды алмаңдар! — деп айқайлап жіберді.
Бұған Санчо былай деп жауап қатты:
— Беу, принцесса әрі жалпыға ортақ тобосолық әмірші ханым! Апырай, ізгі ниетті жүрегіңіз заңғар биіктен елес берген бейнеңіздің алдында тізесін бүккен кезбе рыцарьлықтың осынау саңлағы мен арқа сүйерін көргенде қалай ғана жібімейді екен?
Мынадай әңгімені естіген екінші шаруа әйел былай деді:
— Жә, құрыңдар әрі, керек едіңдер бізге! Қарай гөріңдер, мына мырзасымақтарға: шаруа әйелдерді келемеш етпекші, — тапқан екенсіңдер, біз де айтар сөзді біреуден қарызға сұрап алмаймыз. Жөндеріңмен кете беріңдер, бізге тиіскенді қойыңдар, хош-сау болыңдар.
— Тұр орныңнан, Санчо, — деді сол арада Дон Кихот, — тағдыр-талайым тағы да күйініш-нала шеккенімді тілеп тұрғанын және оның тәнімді тұрақ еткен, қатты қиналысқа түскен жаныма қандай да бір қуаныш лебі енетін жолды кесіп тастағанын көріп тұрмын. Ал сен, тек арман етуге ғана болатын асыл бейне, адамзат баласына тән бекзаттықтың ақырғы шегі, өзіңді ардақ тұтатын жаралы жүрегімнің жалғыз ғана жұбанышы, сөзіме құлақ сал менің: соңымнан қыл елі қалмай жүрген зұлым сиқыршы көз жанарымды кіреукелеп, буалдырмен бүркеп тастады, сөйтіп сенің айдай сұлу әлпетің тек жалғыз мен үшін ғана көмескіленіп, бейшара шаруа әйелдің әлпетіне айналды, әйткенмен, көзіңе күйкі көрінуім үшін мені әлденендей бір құбыжыққа айналдырып жібермеген болса, онда маған жылы жүзбен және мейіріммен көз салшы, сонда өзіңнің өңі бұзылған сұлулығыңның алдында момақан кейіпте тізе бүгіп отырған мына түріме қарап-ақ жүрегім өзіңді қаншалықты құлдық ұрып құрмет тұтатынын ә дегеннен-ақ аңғарар едің.
— Апырай, қайдағы бәле қайдан кез болды! — деп салды шаруа әйел. — Тапқан екенсіңдер сендермен ашына-жай болуға әуесті! Жақсылықпен айтып тұрмын: қане, былай тұрыңдар, жол беріңдер бізге!
You have read 1 text from Kazakh literature.
Next - Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - II - 07