Latin Common Turkic

Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - II - 03

Total number of words is 3942
Total number of unique words is 2102
32.8 of words are in the 2000 most common words
45.8 of words are in the 5000 most common words
53.1 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
— Көрпеде ешқашан аунаған емеспін, — деді Санчо ренжіңкіреп, — әуеде аунағаным бар және, шынымды айтсам, оның тым ұзаққа созылғаны да рас.
— Өз ойымша, — деп сөйлеп кетті Дон Кихот, — зиялы орта өмірі жайындағы, әсіресе рыцарьлар ерлігі жөніндегі хикаяның қай-қайсысы да тақсірет тақырыбын айналып өтпейтін, — өңкей тек сәтімен оңғарылған істерді сипаттай бермейтіні белгілі ғой.
— Қалай болған күнде де, — деді бакалавр, — оқырмандардың кейбірі авторлардың қилы қақтығыс кезінде сеньор Дон Кихоттың басына жаңбырдай жауатын соққылар санын азайтқаны бізге көбірек ұнар еді дегенді айтады.
— Тарих шыншыл болуға тиісті, — деді Санчо.
— Дей тұрғанмен, авторлардың әділдікті арқа тұтып бұл жайында үндемей-ақ қоюына да болатын, — деді Дон Кихот келіспей. — Тарихи шындыққа шәк келтірмегенімен, оны бұрмалай қоймағанымен, кейіпкердің намысына тиюі әбден ықтимал ондай оқиғаларды егжей-тегжейлі жазудың түкке қажеті жоқ. Ақиқатына келсек, Вергилий суреттегендей, Эней соншалықты тақуа, ал Гомер әспеттегендей, Одиссей аса бір айлакер болмаған.
— Рас, — деді Самсон қоштап, — бірақ ақынның жөні бір бөлек те, тарихшының жөні бір бөлек: белгілі бір уақиғаның жайын баян еткен немесе мадақтап жырға қосқан ақын оның шын мәнінде қандай болғанын емес, қандай болуға тиіс екенін бейнелеуге құқылы, ал тарихшыға келсек, ол уақиғаны қандай болуға тиіс деген тұрғыда емес, шын мәнінде қандай болғанын ештеңесін қалыс қалдырмай, өз жанынан ештеңе қоспай қаз-қалпында сипаттауға міндетті.
— Сеньор мавр ақыры бар шындықты қағазға түсірген болса, — деп құлаққағыс етті Санчо, — онда қожайыным жеген соққылардың арасында өз үлесіме тигендері де бары анық, олай дейтінім, мырзамның қабырғасы қақсаған шақтарда менің де тұла бойымның көкала қойдай боп шыға келетін дағдысы бар-ды. Әйткенмен, бұған таңғалатын не бар: бастың ауруы дененің басқа мүшелеріне де зардабын тигізеді деп мырзамның өзі мәлім етті емес пе.
— Әй, сіз де өзіңіз барып тұрған алаяқсыз-ау, Санчо, — деп салды Дон Кихот. — Басқасы басқа ғой, бірақ өз пайдаңызға келгенде қаперіңіз ғаламат.
— Қайтем енді, сыбаға берген сойылдарды есімнен шығарып тастағым-ақ келгенімен, көгерткен жерлері бәрібір ұмыттырар емес: бүйірлерім әлі күнге шейін қол тигізбейді, — деп қарсы уәж айтты Санчо.
— Жапшы аузыңды, Санчо, — деді Дон Кихот, — сеньор бакалаврдың сөзін бөлмей тұра тұршы, ал мен өз тарапымнан одан әңгімесін әрмен жалғастыруды, аталмыш хикаяда өзім жайында не айтылғанының бәрін баяндап беруді сұраймын.
— Мен де ұмыт қалмайын, — деп сөз қыстырды Санчо, — өйткені, жұрттың айтуынша, оның басты пресонаждарының біреуі мен көрінем.
— Пресонаж емес, персонаж, достым Санчо, — деп түзетті оны Самсон.
— Міне, тағы бір ыссы мұғалім табылды маған! — деді Санчо. — Егер әр сөзді аңди беретін болсақ, онда бұл әңгімені өмір-бақи аяқтай алмайтын шығармыз.
— Егер сен, Санчо, осы хикаятта екінші тұлға болмай шықсаң — бұл дүниенің қызығын көрмей-ақ өтейін, — деп мәлім етті бакалавр. — Ол өз алдына, мұқым осы хикаяттағы ең басты тұлға боп табылатын адамнан гөрі сенің аузыңнан шыққан сөзге көбірек бейіл беретін оқырмандар да бар. Сөйте тұрғанымен, біреулер осы арада отырған сеньор Дон Кихот өзіңе уәде еткен аралға губернатор болам-ау деп шамадан тыс аңқаулыққа салынғаныңды да айтып жүр.
— Оған уақыт бар әлі, — деп ескертті Дон Кихот. — Жасына жас қосылған сайын, жылдар өтіп тәжірибесі толыса түскен сайын Санчо нағыз қабілетті де іскер губернаторға айналады.
— Құдай ақы, сеньор, — деді Санчо, — осы жасыма шейін аралға губернаторлық етіп көрмеген едім, Мафусаил жасында да онда губернаторлық ете қоймаспын. Әңгіме аралды басқаруға епсектілігімнің жетпеуінде емес, әлгі аралдың өзінің із-түзсіз жоғалып кетуінде болып тұр ғой.
— Бәрін де құдайға тапсыр, Санчо, — деп жуаси үн қатты Дон Кихот, — сонда бәрі жақсы болады, бәлкім тіпті өзің күткеннен де жақсы боп шығуы ғажап емес, өйткені құдай алғыс бермесе ағаштағы жапырақ та қыбыр ете алмайды.
— Даусыз ақиқат, — деп тұжырды Самсон. — Егер құдай хош көрсе, Санчоның қол астына бір емес, мың аралдың қарауы ықтимал.
— Бұл губернатор дегендеріңнің талайын көрдім ғой, — деді Санчо, — байқауымша, олар менің ширегіме де келмейтін секілді, бірақ оларды жоғары мәртебелі деп әспеттейді және олар күміс ыдыс-аяқтан ас ішеді.
— Олар арал губернаторы емес, одан гөрі қарапайымдау иелігі бар жандар, — деді Самсон келісе қоймай, — арал губернаторлары құрығанда грамматика мен арифметиканы білуге міндетті.
— Арық дегеннің жайынан хабарым бар-ау, — деді Санчо, — бірақ метика деген не пәле — бұл тіпті үш ұйқтасам да түсіме кіре қоймас, білмеймін оның не екенін. Жә, аралдар тағдырын құдайдың құзырына тапсырайық, жаратқан ием мені пайдам көбірек тиетін жерге жібере көрсін. Ал, енді сізге мынаны айтайын, сеньор бакалавр Самсон Карраско, әлгі хикая авторының бастан кешкен жағдайларымды әңгімелеген кезде өзім жайында көңілге ауыр тиетін бірдеңені бықсытпағанына әбден ризамын, өйткені егер ол өзім секілді айрықша таза қанды христианның табиғатына жат әлденені көйіткен болса, онда ащы дауысымды тіпті тас кереңнің өзі де естір еді.
— Бұл нағыз ғажайыптың өзі болар еді, — дей салды Самсон.
— Ғажайып па, емес пе, — деп шорт қайырды Санчо, — бірақ анық білетін бір нәрсем, кім болса да пресондар жайында не айтатыны немесе жазатыны турасында жақсылап ойланғаны жөн, аузына не келсе соны оттай бермеуге тиіс.
— Шығарма кемшіліктерінің бірі, — деп бакалавр әңгімесін жалғады, — автордың оған Пәруайсыз әуестік аталатын хикаятты енгізгені делінеді, — әңгіме хикаяттың жеке өзінің татымсыздығында немесе нашар жазылғандығында емес, әңгіме оның бұған қисынсыз қиыстырылуында және сеньор Дон Кихоттың басынан өткен жайларға ешқандай қатысы жоқтығында болып тұр.
— Бәс тігуге бармын, бұл иттің баласы бәрін ботқадай былықтырған ғой, шамасы, — деп салды Санчо.
— Ендеше, — деп сөйлеп кетті Дон Кихот, — сіздерге ашығын айтайын: өзім жайындағы кітаптың авторы әсте білімпаз біреу емес, әншейін жүрген бір дүмше мылжың, ана кітапты да әйтеуір түбі бірдеңе шықпас деймісің деген тәуекелшілдікпен және қалай болса солай жазған — дәп сол Убедадан шыққан суретші Орбанеха секілді; “не салып жатырсың” деп сұрағандарға ол: “Әйтеуір бірдеңе шықпас деймісің” деп жауап береді екен. Бір жолы ол әтештің суретін салыпты және өте нашар әрі кеспірсіз етіп салғаны сонша, астына: “Бұл — әтеш” деп жазып қоюына тура келіпті. Сірә, менің де бастан кешкендерім сондай кепке душар болған шығар, оны ұғындыру үшін түсініктеме қажет болар.
— Жоға, о не дегеніңіз, — деп қарсылық білдірді Самсон, — онда ешқандай күлбілте жоқ, бәрі де айқын, анық, түк қиындық келтірмейді: балалар одан бас көтере алмайды, жас жігіттер ынта қойып оқиды, ересектер түсіністікпен қарайды, қарттар жағы мақтайды. Қысқасы, қандай дәреже, атағы барына қарамастан жұрт оны бас алмай құмарта оқып жатыр және жатқа да біледі, осы себепті бір көтерем мәстек көздеріне шалынса болды: “Мә, Росинантты қара!” деседі. Оны әсіресе малайлар айрықша ұнатады — кез-келген бай мен балпаңның ауыз үйінен Дон Кихотты табасың: біреуі оны бір сәтке былай қойса болды, екіншісі сол бойда-ақ қағып кетеді, кейде бір-бірімен сол үшін шекісіп те қалады, кейде бір-бірінен жалынып-жалпайып сұрап алып жатқаны. Тоқ етерін айтқанда, аталмыш хикая — өзіме мәлім дүниелердің ішіндегі зияны мейлінше аз туынды және оны оқыған адам уақытты барынша көңілді өткізеді, өйткені кітаптың өне бойынан бірде бір болмашы былапыт сөз бен католиктер сеніміне сай келмейтін бір де бір ой-тұжырымды кезіктіре алмайсың.
— Басқаша жазу — шындықты емес жалғанды жазу боп шығады, — деп тұжырды Дон Кихот, — ал өтірік қосып жазуға дағдыланған тарихшыларды жалған ақша жасаушылармен қабат отқа өртеу қажет. Менің бір нәрсеге ақылым жетпей отыр: өзім жайында соншалықты көп нәрсе жазуға болатынына қарамай, автордың бұған басқа біреулер жөніндегі хикаяттар мен әңгімелерді тықпалауының не қажеті бар еді? Шамасы, ол: “Шөп таппасаң сабан же, тоймаса қарның амал не” деген мақалды басшылыққа алған ғой. Шын мәнінде де, ой-толғамдарым, ауыр күрсінісім, төккен жасым, ізгі ниеттерім мен айқастарымның өзі-ақ оған шығарған кітабынан да қалыңырақ немесе, тым құрығанда, тап сол анау Тостадо шығармалары құрағандай қалың томға әбден жетерлік емес пе еді. Ашығын айтсам, сеньор бакалавр, хикаяларды немесе, жалпы, қандай да болсын әйтеуір бір кітапты жазу үшін тұжырым дәлдігі мен ақыл-ой кемелдігі қажет-ау деп ойлаймын. Әзіл-қалжыңы мол, тапқыр да ұтқыр дүние туындату — ұлы адамдардың парасат-пайымына тән қасиет: комедиядағы ең ақылды тұлға — сайқымазақ, себебі өзін өзі ақымақ қып көрсетуге құмбыл адам шын мәнінде ондай болмауға тиіс. Тарих — айрықша қастер тұтуға лайық нәрсе, өйткені ол шыншыл болуға міндетті, ал шындық қайда болса құдай да сонда, өйткені құдай дегеніміздің өзі — шындық, алайда кітапты құймақ құйғандай тоғыта беретін адамдар барын да білеміз.
— Тіпті нашар деген кітаптың өзінен де әлденендей тәуір бірдеңе табылады, — деп қосарланды бакалавр.
— Оған сөз бар ма, — деп келісе кетті Дон Кихот, — алайда мынадай жағдай да жолығады: кей адамдар қолжазбалары арқылы әділетті түрде зор даңққа қол жеткізіп, құрметке бөленеді, бірақ шығармалары баспа жүзін көрген бойда бұрынғы атақ-абыройы көзінен бұлбұл ұшады жә болмаса әжептәуір солғын тартып қалады.
— Мәселенің мәнісі мынада, — деді Карраско, — басылып шыққан шығарма асықпай оқылады, сондықтан оның кемшілігін табу да оңай, оған қоса шығармашының даңқы неғұрлым дүрілдеп тұрса, туындылары да соғұрлым мұқият зерттеледі. Дарын-қабілеті дүйім жұртқа мәлім адамдарға, ұлы ақындар мен әйгілі тарихшыларға қашан да немесе көбіне-көп өздері бірде бір дүниені жарыққа шығармаған, бірақ басқалардың туындыларына үкім айтуға айрықша құштарлықпен және ынтызарлықпен кірісетін жандар қызғаныш білдіреді.
— Бұған таңғалатын дәнеңе жоқ, — деді Дон Кихот, — уағызшы болуға жарамсыз қыруар діни қайраткер бар, бірақ есесіне олар әлде бір уағызда ненің жетпей қалғанын, ненің артық болғанын тап басып айтып бере алады.
— Бұның солай екені солай, сеньор Дон Кихот, — деді Карраско келісіңкіремей, — әйтсе де, мұндай қазылардың көбірек қамқоршыл және азырақ қазымыр болғанын, сондай-ақ өздері жамандап отырған шығарма туындатқан жарқыраған күннің бетіндегі дақтарды санамағанын қалар едім, өйткені егер alіquando bonus dormіtat Homerus6 болса, онда әлгілер шуақты шығармасына көлеңкенің барынша аз түсуі үшін автордың қаншама уақыт сергек болуына тура келгенін ой елегінен өткізсе нетті, оның үстіне әлгілер ұнатпаған дақтар адам кескініне кереметтей көрік беріп тұратын табиғи мең боп та шығуы мүмкін ғой. Қысқасын айтқанда, шығармасын баспаға берген жан орасан үлкен қатерге басын тігеді, өйткені жұрттың бәріне бірдей ұнайтын кітап жазу мүлдем мүмкін емес нәрсе.
— Мен жайында жазылған кітап аз ғана топты алдарқататын шығар, — деп сөз қыстырды Дон Кихот.
— Тіптен керісінше: өйткені stultorum іnfіnіtus est numerus7, сондықтан бастан кешкендеріңіз сансыз көп оқырманның көңілінен шықты; дегенмен, біреулердің ойынша, автордың қапері осал да босаң секілді, өйткені Санчоның сұр жорғасын кім ұрлағанын хабарлауды ұмыт қалдырған: ұрының кім екені айтылмаған, бізге тек есектің қолды болғаны ғана мәлім, ал арада аз уақыт өткенде Санчоның қайтадан сол баяғы есегінде қонжиып отырғанын көреміз, ал оның қайдан пайда болғанын бір құдайдың өзі біледі. Бұған қоса, автор Сьерра Моренадағы шамаданнан табылған жүз эскудоны Санчоның қалай жаратқанын да хабарлауды ұмытып кетіпті десіп жүр: автор бұл жайында жұмған аузын ашпайды, ал шынтуайтына келгенде, Санчоның оны қалай жаратқанын және қандай қажетіне жұмсағанын білгісі келетіндер аз емес, — міне, кітапқа осындай елемеске болмайтын нақтылық жетіспейді-ақ.
Санчо бұған былай деп жауап қайтарды:
— Сеньор Самсон, дәл қазір менің қандай да бір есеп-қисаппен айналысарлық мұғдарым жоқ, — қарнымның шұрқырап тұрғаны сонша, егер сергектік үшін күшті шараптан бір сіміріп алмасам жаңқаға ұқсап солып қаларым кәміл. Үйімде шарап бар, қадірменді қосағым екі көзі төрт боп тосып отыр, тамақтанып алам да қайтам, сосын сіздің де, тілеуіңіз болғыр, есектің жоғалуы мен жүз эскудоны қайда жібергенім жайында білгісі келетін басқа біреулердің де тілегін толығымен қанағаттандыратын болам.
Жауап тоспастан және басқа бір ауыз сөз айтпастан Санчо үйіне кетіп қалды. Дон Кихот бакалаврдан қала тұруын, бұйырған астан өзімен бірге дәм татуын қиыла өтінді. Бакалавр шақыруды қабыл алып, қалып қойды; қосымша сыбаға ретінде екі көгершін әкелінді; дастарқан басында рыцарьлық жайында әңгіме қозғалды; Карраско үй иесінің сөзіне бас шұлғумен болды; осымен отырыс аяқталып, бәрі көз шырымын алуға жатты. Санчо қайтып оралған соң үзілген әңгіме қайта жалғасты.
ІҮ тарау
Мұнда Санчо Панса бакалавр Самсон Каррасконың таңырқаулы сұрақтарына жауап қайтарады, сондай-ақ хабардар болуға және айтып беруге татырлық оқиғалар орын алады
Дон Кихоттың үйіне қайтып оралған Санчо үзілген әңгімені қайта жалғап, былай деді:
— Сеньор Самсонның айтуынша, сұр жорғамды кімнің қалай және қашан ұрлап кеткенін білуге құмар көрінеді, оның бұл сауалына мынадай жауап қайтармақпын. Каторгаға жіберілгендерге және Сеговияға әкетіп бара жатқан өлікке қатысты қырсықты оқиғалардан, — иә, айтқандайын, шытырман оқиғалардан, — кейін Қасиетті ағайындықтан бас сауғалай қашып, Сьерра Моренадан бір-ақ шыққан түні қожайыным екеуіміз орманның қорысына барып тығылған едік; сілеміз қатып таяқ жеп, ұрыс-керістен әбден титықтаған екеуіміз сол арада: мырзам — найзасына сүйеніп тұрған қалпы, ал мен сұр жорғама мініп отырған күйімде бейне бір құс төсекке жайғасқандай жан рақатын тауып ұйықтап кетіппіз. Әсіресе менің қатып ұйықтап қалғаным сонша, әлдекім ұрлана басып келіп, ерді төрт жағынан таяқпен тіреп қойыпты да, астымдағы есекті білдірмей босатып әкетіпті, ал мен сол бұрынғыша ерде отырған күйімде қала барыппын.
— Бұл аса қиын шаруа емес және жаңадан ойлап табылған бірдеңе де емес, Альбраканы қоршауға алған кезде Сакрипанттың басында да тап сондай жағдай болған: атышулы қарақшы Брунел оның астындағы атын дәл осындай айлакерлік амалмен алып кеткен.
— Таң ағарып атқан шақ еді, — деп Санчо сөзін жалғады, — сәл-пәл қозғалақтағаным сол, таяқтар ұшып кетті де, мен бар салмағыммен жерге былш ете қалдым. Сұр жорғам қайда деп жан-жағыма қарандым, есегім зым-зия жоқ. Егіл-тегіл еңіреп жыладым-ай кеп, көзімнің жасын күңірене көлдеткенім сонша, егер біз туралы кітап жазған кісі осы жоқтауымды оған енгізбесе, онда оның бұл кітапқа жөнді ештеңе енгізбегеніне күмән келтіруге болмайды. Одан соң қанша күн өткені есімде жоқ, әйтеуір сеньора принцесса Микомиконамен бірге келе жатқам, қарасам: есегім, міне, қарсы алдымда тұр, ал үстінде сығанша киініп алған, мырзам екеуіміз шынжырдан босатқан әлгі алаяқ, барып тұрған сұрқия Хинес де Пасамонте жарбиып отыр.
— Ағаттық онда емес, ағаттық автордың есек табылардан біраз бұрын Санчо сол баяғы сұр жорғасын мініп келе жатыр деп аңдаусыз айтып қалғанында боп тұр, — деп құлаққағыс етті Самсон.
— Бұған қандай жауап қайтарарымды білмеймін, — деді Санчо, — шамасы, шығармашы қателескен болар, жә теруші шалағайлық жасаған шығар.
— Асылы, солай болғанында күмән жоқ, — деді Самсон. — Ал, ана жүз эскудоның жайы не болды? Құрттың ба көзін?
Санчо былай деп жауап қатты:
— Мен ол ақшаны өз қажетіме, жұбайым мен балаларымның мұқтажына жұмсадым. Қожайыным Дон Кихотқа қызметке кіріп, жер-дүниені шарлап кеткенім үшін әйелімнен тек осы ақшаның арқасында ғана сөгіс алғам жоқ, әйтпесе арада осынша уақыт өткенде үйіме әрі есек жоқ, әрі құр қол оралсам халым аянышты-ақ болар еді. Әгәрәки өзім жайында тағы бірдеңе білгіңіз келсе сұрай беріңіз, мен дайынмын, тіпті корольдің тап өзіне, өз пресонасына жауап беруге де әзірмін; одан соң үйге ақша әкелдім бе, әкелмедім бе, оны жараттым ба, жаратпадым ба — мұнда ешкімнің шатағы жоқ, өйткені саяхатымның барысында жеген соққыларымның өтеміне, әрқайсысы үшін құрығанда төрт мараведиден ақша төлейтін болса, онда тек соның жартысының ғана ақысына жүз дегенің не тәйірі, тіпті екі жүз эскудо да аздық еткен болар еді, онан соң әркім әуелі өз ар-ұятына жүгініп алсын, содан кейін барып ақты — қара, қараны — ақ деп атай берсін: себебі бәріміз де құдай өзімізді қандай ғып жаратса, сондай жандармыз, ал кейде тіпті одан да нашар боп шығуымыз мүмкін.
— Ақпейіл Санчо осы қазір ғана ағынан жарыла айтқан әңгімені кітабының екінші басылымына енгізу жайын ұмытпауды автордан өтінермін, — деді Карраско, — кітаптың көркемдігін арттыра түсуге бұның септігі тиері кәміл.
— Бұл кітапқа басқа да бір түзетулер енгізу қажет пе, сеньор бакалавр? — деп сұрады Дон Кихот.
— Сірә, ептеген түзету енгізу керек те шығар, бірақ ол айтарлықтай мәнді бірдеңе бола қоймас, — деп жауап қатты ол.
— Апырай, автор екінші бөлімін жарыққа шығармақ ойдан сау ма екен? — деп сұрады Дон Кихот.
— Енді қалай, әрине, шығарғалы жатыр, — деп жауап қатты Самсон, — тек, айтуынша, екінші бөлімді әлі іздеп жүрген көрінеді, оның кімнің қолында сақтаулы тұрғанын да білмейді екен, сондықтан ол жарыққа шыға ма, жоқ па — бұл жағы әлі беймағлұм, онан соң біреулер: “Екінші бөлім ешқашан сәтті шықпайды”, дегенді айтады, ал өңгелері: “Дон Кихот жайында жетерліктей-ақ жазылды ғой”, деседі, осыдан келіп екінші бөлімнің болатынына үлкен күмән туып тұр. Әйткенмен, қабағы ашық, жүзі жарқын жарандар: “Бізге Дон Кихоттың басқа да қызық-шыжықтары керек, Дон Кихот жау іздесін, ал Санчо Панса мылжыңынан жаңылмасын, не жайында айтсаңыздар да еріктеріңіз — бізге бәрі қызықты”, деген өтініш білдіріп жүр.
— Сонда автор не істемекші енді?
— Не істесін, — деп жауап қатты Самсон. — Әлгі хикаяны айрықша ыждағаттылықпен іздестіріп жатыр, табыла қалса сол бойда-ақ басуға ұсынбақ: себебі ол мақтау мен мадақтан гөрі кіріс жайына көбірек көңіл бөледі.
Санчо оған мынадай жауап қайтарды:
— Е-е, авторымыз ақша десе, пайда десе ішкен асын жерге қоятын адам ба еді? Демек, жазуы сәтті шықса, мұны ғайыптан болған ғажайып деп қана атауға болар: себебі оған Пасха таяп келген кездегі тігінші әйел секілді асығыс-үсігіс тепшуге тура келеді ғой, — асығыстықпен жазылған шығарманың қашан да бір қайнауы ішінде болады. Жоға, анау әлгі сеньор мавр, басқадай аты қандай екенін білмеймін, барын салсын, ал біз қожайынымыз екеуіміз шытырман оқиға мен не түрлі тосын жағдай жөнінен аянып қалмаймыз, сондықтан ол тек екінші бөлімді ғана емес, тағы да сондай жүз бөлімді жазып шыға алады. Ол, ақ жүрек байғұс, ойлайтын шығар, бізді мұнда қағанағымыз қарқ, сағанағымыз сарқ боп жүр деп, қалай үріп ішіп, шайқап төгіп отырғанымызды келіп көрер ме еді, — мұндай ас та төк тіршіліктен тырапай асуың да қиынға соқпайды. Ал әзірше былай демекпін: егер мырзам айтқаныма құлақ асқанда, баяғыда-ақ жазық далада жүрген болар едік, ізгі ниетті кезбе рыцарьлардың машығымен және солардың салт-дәстүріне сай зұлымдықтың тамырына балта шауып, қисық-қыңырды тезге салумен айналысар едік.
Санчо осыны айтып ауыз жауып үлгергенше сырттан Росинанттың кісінегені құлаққа шалынды, бұл кісінеуді жақсы ырымға балаған Дон Кихот үш күннің, әрі кетсе төрт күннің ішінде қайтадан жорыққа шығуға шешім қабылдады; осы ниетін бакалаврға баян еткен ол, қай жаққа бағыт ұстағаны дұрыс болатыны жөнінде кеңес беруін өтінді; бакалавр оған, өз ойынша, Арагон корольдігін, Сарагоса қаласын бетке алғаны жөн болатынын, таяу мезгілде, яғни Георгий күні, сонда айрықша салтанатты сайыс өтуге тиіс екенін, сол сайыста Дон Кихот арагондық барлық рыцарьды тізе бүктіре алатынын, ал мұның өзі әлемдегі барлық рыцарьды тізе бүктірумен бірдей боп шығатынын айтты. Одан соң бакалавр Дон Кихотты аса бір ізгілікті әрі батыл бастамасы үшін мақтады, бірақ басын бәйгеге тікпегені жөн екенін алдын-ала ескертіп қойды, өйткені оның өмірі өзіне тиесілі болудан қалғанын, көмегі мен қамқорлығына мұқтаж күллі қарып-қасерге тиесілі боп отырғанын құлаққағыс етті.
— Сайыс мәселесіне, сеньор Самсон, мен қарсымын, — деп Санчо сөзге араласты, — себебі тәттіқұмар бала бес-алты піскен қауынға қалай құлшына ұмтылса, қожайыным да қарулы жүз адамға солай тап береді. Жә, бос әңгіме не керек, сеньор бакалавр, қай кезде шабуылдап, қай кезде шегінуге болады — бәрінің де өз уақыты бар, ал айқайды салып ұрандап екілене беру деген оңды іс емес. Оның үстіне, жаңылмасам, — сірә, мұны өз қожайынымнан естідім ғой деймін, — ұшқарылықтың екі түрінің: қоян жүрек қорқақтық пен көзсіз батырлықтың екі ортасында жүректілік тұрады, олай болса, алды-артыңа қарамай зыта жөнелудің де, сол сияқты күші басым дұшпанға дүрсе қоя берудің де қажеті жоқ. Ал, ең бастысы, мырзамды мынадай мәселеге байланысты алдын-ала құлақтандырып қойғым келеді: егер мені өзімен бірге ала кеткісі келсе, онда өз тарапымнан қоятын және міндетті түрде орындалуға тиіс шартым: айқасқа тек оның өзі ғана түсуі керек, ал маған артылатын міндет — оның таза киініп жүруі мен қарнының тоқ болуы ғана, — бұл істі жанымды сала атқаратын болам, — ал енді әлдебір дәу түгілі жол торыған қарақшының өзіне болсын қару жұмсау дегенге ешқашан аттап баспаймын. Мен, сеньор Самсон, жүрек жұтқан жауынгер ретінде атақ жиғым келмейді, кезбе рыцарьға бұрын-соңды қызмет еткен ең жақсы және ең адал атқосшы атансам деймін. Ал егер қожайыным Дон Кихот ұшан-теңіз және аса маңызды қызметім үшін маған, мархабатты мырзамның өз аузынан естігенімдей, осы өңірде жетіп артылатын сансыз көп аралдың бірін сыйлауға рақымшылық жасаса, онда мұнысы өзіме жасаған жақсылығы емес, аса бір татымды тартуы боп шығар еді, өйткені мен де, әйтеуір, жарық дүниеге бірдеңе бітіру үшін келдім емес пе; олай дейтінім, қай адам болмасын басқа ешкімге емес, тек жалғыз құдайға ғана үміт артуы керек, оның үстіне губернаторлықсыз табылған нанның да өзі өте дәмді, айта берсең, тіпті губернатор нанынан да дәмдірек боп шығуы әбден мүмкін ғой; ол өз алдына: әлгі аталмыш аралдарда сүрініп құлап, топырақ қабуым үшін шайтан өзімді аңдаусызда аяқтан шалуға әзірленіп жатыр ма, оны қайдан білем. Санчо боп жүрмін, Санчо боп өлем де, алайда өз басымды онша үлкен қауіп-қатерге де ұшыратпай, әуре-сарсаңға да түсірмей, ана жақтан ба әлде мына жақтан ба, әйтеуір аяқ асты әлденендей бір арал немесе соған пара-пар бірдеңе қолыма тие қалса, онда бұдан бас тарта қоятын ақымағың мен емес, “Баспақ берген екен, дереу бас жібін байла” жә болмаса: “Олжаға кенелсең, үйіңе қарай жөнел” деген мақалдар тегіннен тегін шықты деймісің.
— Сен, Санчо бауырым, — деді Карраско, — тура профессорша сөйледің, алайда, қалай болғанда да, құдайға және сеньор Дон Кихотқа үміт қыл, сөйтсең сеньор Дон Кихот саған әншейін бір аралды ғана емес, тұтас корольдікті тарту етеді.
— Жартысын берсе де жаман болмас еді, — деп құлаққағыс етті Санчо, —осы сөзіме сеніңіз, сеньор Карраско, қожайыным өзіме тарту ететін корольдік ештеңеден кемдік көрмейді: тамырымның дүрсілін тыңдап көрдім, корольдіктер мен аралдарды басқаруға денсаушылығым әбден жетеді, — бұл жайында қожайыныма да талай мәрте айтқанмын.
— Байқа, Санчо, — деді Самсон, — қызмет адамның мінез-құлқын өзгертіп жібереді; губернатор боп алғаннан кейін туған анаңды да танымай кетуің мүмкін.
— Бұл тек мұсылманға ғана тән қасиет, — деді Санчо ренжіп, — ал мен кіршіксіз таза христианмын. Жоға, дұрыстап көріп алсаңыздаршы
мені: мен өзі жақсылыққа жамандық жасайтын адамға ұқсай ма екем?
— Ылайым солай болсын, — деп Дон Кихот үн қатты. — Биліктің тізгіні қолына тигенде білерміз қайтетінін, ал маған ондай күн онша алыс еместей көрінеді.
Одан соң Дон Кихот бакалаврдан ақындық дарыны болса қолғабыс етіп жіберуін: өзі жуырда қол үзгелі тұрған сеньора Дульсинея Тобосскаяға арнап, әр жолы есімінің бір әрпінен басталатын, сөйтіп ақыр аяғында бастапқы әріптердің бәрін қосқанда: Тобосолық Дульсинея боп оқылатын бір өлең жазып беруін өтінді. Бакалавр өзінің атақты испан ақындарының қатарына жатпайтынын, естуінше, олардың саны бар-жоғы үш жарым ғана адам екенін, алайда әлгіндей өлеңді кешіктірмей шығарып беретінін айтты; расында мұндай өлеңді жазу өзіне әжептәуір қиындық келтіретінін, себебі тапсырылып отырған есім он сегіз әріптен тұратынын еске салып, егер төрт жолдық шумақтан тұратын өлең жазса, онда екі жол артылып қалатынын, егер бес жолдан тұратын, әлгі десима немесе редондилья дейтін өлең түрімен төрт шумақ жазса, онда екі жол кем боп шығатынын құлаққағыс етті, әйтсе де, соған қарамастан, бір амалын тауып басы артық екі әріпті жұтып жіберіп, төрт жолдан тұратын төрт шумаққа Тобосолық Дульсинея есімін енгізуге уәде берді.
— Қайткен күнде де дәп осындай боп шығу жағын қарастырыңыз, — деді Дон Кихот, — есімі анық та айқын көрсетілмесе өлеңнің өзіне арналғанына әлемдегі ешбір әйел сенбейді.
Олар осыған бәтуаласты, ал Дон Кихот бір аптадан соң аттанатын болды. Осынау ізгі ниетті де батыл бастамасына ешкім кедергі келтірмеуі үшін Дон Кихот мұны жан баласына білдірмей құпияда ұстайтынына, соның ішінде әсіресе священник пен маэсе Николасқа, сондай-ақ жиен қарындасы мен күтуші әйеліне ләм деп тіс жармайтынына бакалаврдан уәде алды. Карраско уәде етті. Бұдан кейін, Дон Кихотпен қоштасып тұрған кезінде, бакалавр одан сәтті-сәтсіз қадамдары жайында реті келгенде өзіне хабарлап тұруды өтінді; сол арада олар қош айтысты, ал Санчо сапарға дайындалмаққа үйіне кетті.
Ү тарау
Санчо Панса мен жұбайы Тереса Пансаның қызық пен шыжыққа толы екеуара әңгімесі жайында, сонымен қабат өзіміз ықыласпен атап өтетін басқа да оқиғалар жөнінде
Бесінші тарауға жеткен осы хикаяның аудармашысы бұл тарау, өз пікірінше, ойдан шығарылған деп мәлім етеді, өйткені мұнда Санчо Панса келтелеу ақылының қарымы жете қоймайтын тілмен сөйлейді және өзі мүлдем бейхабар болуға тиісті нәрселердің егжейі-тегжейін әңгімелейді; алайда міндетіне алған қызметін орындау үшін аудармашы оны тәржімалап шыққанды жөн көрді; сөйтіп, ол жұмысын әрмен жалғайды.
Санчо үйіне айрықша зор қуаныш үстінде, өте көңілді оралды, оның осынау масайраған көңіл-күйін арбалет оғы жетер жерден-ақ сезіп қалған әйелі одан:
— Ау, саған не болған, достым Санчо? Неге сонша көңілдісің? — деп сұрауға мәжбүр болды.
Ал Санчо оған:
— Шешесі-ау, құдай қарасса, бұлайша шаттанбай-ақ қояр едім ғой, — деп жауап қатты.
— Түсіне алмай тұрмын сені, әкесі, — деді әйелі, — бүй дегенде не айтқың келгеніне ақылым жетпейді: құдай қарасса, бұлайша шаттанбай-ақ қояр едім дейсің, мен өзім надан әйелмін, әйтсе де жан рақатын таппайтынына адамның қалайша ырза болатыны көңіліме қонбайды.
— Бері қара, Тереса, — деді Санчо, — мәз боп тұрған себебім: қожайыным Дон Кихотқа қайтадан қызмет етуді ұйғардым, ол шытырман оқиға іздеу үшін үшінші мәрте сапарға шықпақшы, мен тағы да онымен бірге аттанам — бұған мені мұқтаждық пен үкілі үміт қоса-қабат итермелеп тұр: кім біледі, бәлкім, ана жұмсалып кеткен тиын-тебеннің өтеміне ғайыптан тайып тағы да жүз эскудо тауып алармын, әйткенмен, екінші жағынан, өзің мен балалардан қол үзіп кететінім де жаныма батады, ал егер құдай ақ-адал нанымды жан аяғы баспаған жапан түз бен жол айырықтарында тентіремей-ақ осы отырған жерімде онша бір әуре-сарсаңсыз тауып жеуіме қарасқан болса, — құдай үшін бұл қиын шаруа емес қой, зауқы соқса болды, — шаттығымның мәнісі мүлдем басқа болар еді, әйтпесе қазір бұған өзіңнен қол үзудің күйініші араласып мазамды алып тұр емес пе. Құдай қарасса, бұлайша шаттанбай-ақ қояр едім, деген сөзімнің дұрыстығын енді өзің де мойындарсың.
— Сен қызықсың, Санчо, — деді Тереса, — кезбе рыцарьдың оң қолына айналғалы бері тұспалдап сөйлеуге дағдыланып алғаның сонша, жан баласы сөзіңді түсінбейтін болды.
— Жаратқан иеміз түсінетіндігінің өзі-ақ жетіп жатыр маған, ал бұл дүниеде ол түсінбейтін ештеңе жоқ, — деді Санчо налыңқырап. — Жә, мұны қоя тұралық. Әңгіме былай, жарығым, сапарға аттануға сақадай сай болуы үшін сұр жорғаға үш күн бойы жақсылап күтім жасауың керек: жемге беретін сұлыны екі есе көбейт, ер-тұрманды тексер — себебі біз тойға бара жатқан жоқпыз ғой, бізге жер-дүниені шарлау қажет болады, дәулермен, андриактармен және құбыжықтармен айқаста дес бермеу керек болады, ысылдаған, ырылдаған, ақырған және ышқынған дыбыстарды естуге тура келеді, әйтсе де янгуастықтармен және жадыланған маврлармен салыстырғанда мұның бәрі түкке тұрғысыз нәрсе.
— Кезбе атқосшылар өз нанын, — деді Тереса, — маңдай терін төге жүріп табатынын байқап тұрмын, әкесі; сондықтан сені ондай ауыр азаптан құтқаруын сұрап құдайға күні-түні жалбарынатын болам.
— Саған ашығын айтайын, шешесі, егер таяу мерзімде бір аралдың губернаторлығына орналасудан үмітім болмаса, мен үшін бұл өмірдің еш қызығы қалмас еді, — деді Санчо.
You have read 1 text from Kazakh literature.
Next - Айлакер Идальго Ламанчалық Дон Кихот Орыс Тілінен Аударған Құрманғазы Қараманұлы - II - 04