Арманын Аңсаған Жандар - 46

шамасы, сағат алтының кезі болуы керек. Тапжылмай үш сағат ұйықтапты.
Ал жұмысшылар əлі қорылдаған ұйқы құшағында жатыр. Кеше кешке
жеген ұрланған нан да, кофе ішіп отырғанда болған əңгіме де Бьяртурға
əлдебір елес сияқты. Бейне бір өзіне мүлде лайықсыз түс көргендей болды.
Бір таң қаларлық нəрсе -осының бəрі де бір өзінің басында болған сияқты.
Бьяртурдың арқасы ауырып, бүкіл сай-сүйегі сырқырайды, тұла бойынан
жаны кетіп, ұйып қалғандай. Əңгімені қойшы, ондай əңгімелерді кім
естімейді, бəрі де естиді... Бірақ мəселе мына қарғыс атқырлардың жегізген
нанында болып тұр ғой. Кенет мұның есіне өзінің ұлын осыларға
қалдырып кетуге уəде еткені түсті. Сонда мұның басы не жұмыс істеген?
Əлде мұның ішкен кофесіне сиқырлы дуасы бар бір нəрсе қосып берді ме
екен? Ол барақтың табалдырығын аттай бере біресе сыртқа, күнге қарады,
біресе əлі ұйықтап жатқандарға қарады. Ұлымды өзіммен бірге қалай алып
кетсем екен деп ойлады. Содан соң аяғының ұшымен басып, бір бөлмеден
өтіп барып, ұлын өзгелерге сездірмей оятпақ болды. Жас жігіт Гвендур екі
жұмысшының ортасында емін-еркін ұйықтап жатыр екен. Екі
жұмысшының екеуі де шомбал, ірі денелі, жауырындары қақпақтай, əбжіл
қимылдай алатын, бұғақтары білеудей, əлеуетті қолдарын күс басқан
қарулы жігіттер көрінді. Қабырғаға кетпен мен күректің бірнеше сабы
сүйеулі тұр. Бьяртур өз ұлының мына екі қарулы жігіттің ортасында
рақаттана ұйықтап жатқанын көріп, оның ұйқысын бұзғысы келмеді. Тіпті
оны осы жерден алып кетудің де қажеті жоқ шығар деген ойға қалды. Ол
ұйқысынан оянғанда өзінің мынадай жігіттердің ортасында жатқанына
қуанатын болады деп білді. Өйткені күні ертең бүкіл елдің иелері де, оны
басқаратындар да тап осылардың өздері болмай ма?! Ал егер Ингольв
Арнарсон шақыртқан жан алғыш қарулы жендеттер жетіп келіп, бұлардың
бəрін де, соның ішінде мұның ұлын да, атып өлтіріп кетсе ше? Сонда не
болмақ? Сондықтан да өзінің ұлын оятып, тып-тыныш таудың ішіне алып
кеткені жақсы емес пе? Əйтпесе ертең оны көшенің қақ ортасында
қаңғыбас бұралқы ит сияқты атып өлтіріп кетеді ғой. Бьяртур бұл ұлын
əрқашан жақсы көретін. Бірақ онысын баласына тіпті білдірмейтін. Рас,
Гвендур Америкаға енді болмаса кетіп қала жаздаған еді. Бірақ оның
санасында өз еркі өзіндегі, ешкімге тəуелсіз дербес адам болуға деген асыл
арман берік орнықты да, өз отанында əкесімен бірге қалып, барлық
қиындықты жеңіп шығуға бекем бел буды. "Несі бар, - деп ойлады Бьяртур,
- мен бұдан бұрын да талай ұлымнан айырылған едім ғой". Сөйтті де ол
Редсмиридегі зиратқа жерлеу үшін жəшікке салып, өзі арқалап алып барған
жас нəрестелерді де, өз еркі өзіндегі, ешкімге тəуелсіз дербес жан болу
жолындағы күрестің барысында айырылып қалған ұлдарын да есіне алды.
Мұның соңғы ұлының да өмірден солай өткені əлдеқайда жақсы! Егер
менің жалғыздықтан қорқып күресуге батылдығым жетпесе, онда менің өз
еркім өзімдегі, ешкімге тəуелсіз дербес адам болғаным қайсы! Асмундтың
ұлы Греттир үлкен жолдың бойындағы үйсіз-жайсыз жүрген қарақшы емес
пе еді?! Ол өзін Дрангей деген жерде өлтіргенше он тоғыз жыл бойы
Исландия тауларын кезіп жүріп-ақ күн кешті ғой! Оның кегі дүние
жүзіндегі ең үлкен қала саналатын Миклагардта алынғаны белгілі. "Мүмкін
уақыт өте келе менің де кегімді алушылар табылып қалар, - деп ойлады
Бьяртур. - Бəлкім, менің кегім де үлкен бір қалада алынатын болар". Ол
орыс патшасының тағынан тайғанын кенеттен есіне алды жəне бұл жағдай
оны қуантты. Мұны естісе, Утиредсмиридегі Иоун шал не дер екен енді?
Бьяртур ұйқыдағы ұлын оятпауға бел буды да барактан, аяғын ақырын
басып, шығып кетті.
Бьяртурдың отқа қойған биесін тауып алып, жолға шығатын уақыты
əлдеқашан өтіп кеткен еді. Бірақ ол əлі қыбыр етіп, ерсілі-қарсылы жүріп
жатқан жан жоқ балықшылар кентін аралап келе жатты. Анда-санда бір
кездескен карт балықшының берген сəлеміне самарқау жауап қатады. Олар
ұйқыларынан енді ғана тұрып, алақандай ғана бақшаларында оны-мұны
шаруаларымен айналысып жүрген еді - бірі балық аулайтын ауларын
көгалға жайып тастап, не таңертеңгі күннің көзіне кептіріп, не сетінеген
жерлерін жамап-жасқап əуре болуда. Бьяртур кенеттен Фьордқа кіре беріс
бір шеттегі ығы-жығы сығылысқан ұсқынсыз лашықтарға қарай бұрылды.
Қаланың бұл бөлігі Сандейр деп аталады екен. Бьяртур бұл жерде бұрынсоңды болып көрмесе де кейбір тұрғындарды білетін еді. Бірқатар əйел
ерте тұрып, қапшықтарын үйдің қабырғаларына қаққылап жүр. Ол бір
лашықтың жанында жиналып тұрған бір топ жұмысшыны көрді. Бірақ
олардың ешқайсысы да Бьяртурға назар аударған жоқ. Бұл оларды, шамасы,
жиналысқа келген біреулер шығар деп ойлады.
Жолдың жиегінде тыриған арық жап-жас қыз балшықтан бəліш пісірген
болып, ойнап отыр екен. Бьяртур оның жанынан өтіп бара жатқан кезде əлгі
қыз орнынан тұрып, қолын көйлегінің етегіне сүрте бастады. Жас
шамасына қарағанда аяғы тым ұзындау екен, қолдары да сондай. Жас
балаға тəн емес беті-жүзінен əжептəуір есейіп, біраз нəрсені біліп қалғаны
байқалады. Ол Бьяртурға қарап еді, бұл оның біреуі тіп-тіке, екіншісі, сəл
қитарлана қараған көздерін танығандай əсер алды. Сөйтті де тоқтай қалып,
оған қадала қарады. Ойбай-ау, мынау жас кезіндегі Ауста Соуллильяның
дəл өзі ғой!
- Не дейсің? - деп сұрады Бьяртур. Өйткені қыз бұған бір нəрсе
дегендей, əлдебір дауыс естілгендей болған еді.
- Мен сізге ешнəрсе деген жоқпын, - деп жауап қатты қыз.
- Байғұс балам-ау, сонша неге ерте тұрғансың? Сағат енді ғана алты
болды ғой.
- Мен ұйықтай алмадым - көкжөтел ауруым бар. Шешем маған далада,
таза ауада болғаның жақсы дейді.
- Мəссаған, көкжөтел ауруың бар екен ғой. Қалай ауру болмайсың,
қалай көкжөтел қысып қиналмайсың?! Үстіңдегі көйлегің де жұп-жұқа.
Қыз ешнəрсе деп жауап қатпады. Балшық бəлішін жасаумен қайта
айналыса бастады. Бьяртур не дерін білмей, желкесін қасыды.
- Солай де, менің сүйікті Соулам, - деді ол - Қандай аянышты едің!
- Менің атым Соула емес, - деп қарсылық білдірді қыз.
- Ал сонда сенің атың кім болғаны?
- Менің атым Бьорт, - деп біртүрлі мақтанышпен жауап қайтарды ол
- Солай-ақ болсын,
айырмашылығы жоқ.
сүйікті
Бьорт,
-
деді
Бьяртур.
-
Онша
Бьяртур жолдың жиегінде отырып, қыздан көзін алмай қарай берді.
Бьорт ескі эмаль тостағанға салынған құмды тастың үстіне қойды да
оның пісуін күтті.
- Бұл - Рождество бəліші, - деді ол күліп қойып, əлгі əңгіменің
жалғасуын қалағандай.
Бірақ Бьяртур ештеңе деген жоқ. Қыздан көз алмай, оған қарады да
отырды.
Ақырында қыз орнынан тұрды да, одан былай деп сұрады:
- Сіз мұнда неге отырсыз? Маған неге қадалып қарай бересіз?
- Екеуіміздің енді шешеңе барып, кофе ішетін уақытымыз болған жоқ
па?
- Біздің үйде кофе жоқ, - деп жауап қатты қыз. - Тек су ғана бар.
- Жарайды, қазір көп адам суды да қанағат етеді.
Қызды жөтел қыса бастады. Оның түсі қашып, көгеріп сала берді.
Қашан жөтелі басылғанша жер бауырлап жатып алды.
- Сіз неге əлі осында отырсыз? - деді ол, ұстамалы жөтелі басылғаннан
кейін. - Неге кетіп қалмайсыз?
- Менің сендермен бірге су ішкім келіп отыр, - деді Бьяртур,
тұспалдамай, турасын айтып.
Қыз оның бетіне таңдана сынап қарады да:
- Онда жүріңіз. Үйге барайық, - деді.
Егер бұл бүгінгі өткен түні басқа біреудің несібесін, оның үстіне,
ұрланған нан жеген болса, енді мына кішкентай қыздың қолынан неге су
ішпеске? Ол қоршаудан аттап өтті де қызбен бірге жұпыны лашыққа қарай
беттеді.
Бьяртурдың бүгінгі ұзаққа созылып, əрең дегенде аяқталған түндегідей
жəне бүгінгі шуағы мол таңдағыдай ешқашан рухы қашып, абыржып
көрген емес еді. Бұған қарағанда, өзін əлі өз еркі өзіндегі, ешкімге тəуелсіз
дербес адам деп атаудың өзі күмəнді сияқты.
Шағын ғана төрт шаршы көзі бар терезе айқара ашық тұр екен Оның
төрт көзінің біреуінде ғана бүтін əйнек бар, екеуіне қапшық тұтылыпты,
төртіншісіне тақтай қағылыпты. Бьорт жол бастап, алда келе жатты.
Бөлмеге бір кезде кəдімгі қаладағыдай етіп, түсқағаз желімдеп
жапсырылған екен. Қазір оның əлдеқашан зең басып, əбден қарайып
кеткені, жұлым-жұлымы шыға жыртылғаны көрініп тұр. Бір кереуетте осы
үйдің иесі, егде тартқан жасамыс əйел, ал екінші кереуетте Ауста
Соуллилья кішкентай бөбегін құшақтап жатыр екен. Терезесінің алдында
бір жəшік, аяғы сынық орындық жəне үстел тұр. Үстел үстінде керосинмен
жанатын шам.
- Сен қайтып келіп қалдың ба? - деп сұрады Ауста Соуллилья, есіктен
кіріп келе жатқан қызын көрген бойда. Сөйтті де төсегінен тұра бастады.
Жүннен тоқылған көйлегінің омырауындағы ойығынан солып, салбырап
қалған қос емшегі көрінді. Шашы ұйпалақтаныпты. Өзі əбден жүдеп, бопбоз болып, өңі қашып кетіпті. Ол Бьяртурды көргенде көзі бадырайып,
шарасынан шығып кете жаздады. Ол мына көріністі көз алдынан ысырып
тастағысы келгендей басын қайта-қайта кері сілки берді. Өз көзіне өзі
сенбеді. Бірақ бұл қайдағы бір елес емес, нақты көріністің тап өзі еді.
Бөлмеде Бьяртур тұр. Иə, бұл - соның дəл өзі!
- Əке! - деп айқайлап жіберді Ауста. Сөйтті де ауаны қомағайлана
қайта-қайта жұтты. Ол Бьяртурға қарап, аузын ашып қалды. Көздері
үлкейіп, дөңгелене түсті, қарашығы ұлғайып сала берді. Беті-жүзі
жұмсарғандай болып көрінді. Ол осы бір ғана минөттің ішінде едəуір
толығып, қайта жасара түскендей еді.
Ауста өзін-өзі ұмытып:
- Əке! - деп шыңғырып жіберді.
Ауста белдемше көйлегін асығыс көтеріп, жоғары тарта түсті, екі
жамбасының етегін сипап тегістеді. Төсегінен атып тұрған бойы жалаң аяқ,
жалаң бас əкесінің құшағына қарай тұра ұмтылды. Оның мойнынан
құшақтай түсіп, өзінің бетін Бьяртурдың көкірегіне басып, сақалының
астына тыға берді.
Иə, бұл - соның тап өзі. Ауста бетін өзінің сүйікті де үйреншікті жеріне
баса түсті. Иə, əкесі Бьяртур келді! Ақырында Ауста басын көтеріп, оның
беті-жүзіне қарады да ауыр күрсініп, демін алды.
- Мен сені енді қайтып ешқашан келмейтін шығар деп ойлап едім, - деді
ол
- Сен менің сөзіме құлақ сал, байғұс балам, - деді Бьяртур. - Тез
қимылда. Суыңды қайнат, балаларыңды киіндір. Мен сені өзіммен бірге
алып кетемін!
- Əке! - деп дауыстап жіберді ол тағы да. Ол бейне бір еденге қаққан
қазықтай болып тікесінен тік тұрған бойы Бьяртурдан көз алмады. - Жожоқ, бұл сенің өзің екеніңе мен əлі сене алмай тұрмын!
Бьяртур оның кереуетіне тақап барды. Ал Ауста оған бұрылып қарап,
əлдебір есінен айырылған адамша қадала қараумен болды. Бьяртур
ұйықтап жатқан нəрестеге үңіле көз салды. Ол емшектегі нəрестені көрген
сайын оған соншалықты аяныш білдіргендіктен жүрегі сыздап қоя беретін.
- Бұл нəресте қандай кішкентай, қандай нəзік! - деді ол - Иə, жалпы
алғанда, адам тым əлсіз, тым осал ғой. Міне, мына нəрестеге қарап тұрып,
қаншалықты нəзік екенін көрген кезде ғана оның өте осал екенін толық
түсіне аласың.
- Мен өз көзіме өзім əлі сене алмай жүрмін, - деді де, Ауста Соуллилья
əкесіне тағы да жақындап, оның қойнына тығыла түсті.
- Балам, көйлегіңді киіп ал, - деді Бьяртур. - Біздің жүрер жолымыз
ұзақ.
Ауста киіне бастады. Оның өзі де жөтеледі екен
- Сенің қашан кеудең қушиып, сілең қатып, қалжырап бітпей тұрып,
қайтып келмегенің қандай өкінішті болды! - деді Бьяртур. - Мен, өзіңе уəде
еткендей, саған арнап жаңа үй салып едім. Бірақ оның ешқандай қызығын
көре алмадық - бар еңбегіміз босқа кетті. Қазір мен Халбера кемпірден
жалға алған Урдарсельде тұрамын.
- Əке! - деді Ауста тағы да. Бірақ бұл жолы осыдан басқа ешнəрсе айта
алмады.
- Мен тірі адам өзінің жиған-терген мүлкінен түгел айырылып қалса да
ешқашан жеңіліп, берілмеуі керек деп ұдайы ойлап келген едім. Өйткені
оның жұтатын ауасын ешкім тартып ала алмайды ғой! Иə, қызым, өмір
солай! Ал мен бүгінгі өткен түні өз өмірімде бірінші рет ұрланған нанның
дəмін таттым. Онымен қоймай, өз ұлымды мына өкімет билігін құлатуды
көксейтін адамдардың арасына қалдырып кеттім. Содан кейін бүгін
таңертең қалай да саған келейін деп берік шешім жасадым.
ЖЕТПІС АЛТЫНШЫ ТАРАУ
КӨК ШӨП ҮСТІНДЕГІ ҚЫЗЫЛ ҚАН
- Сенің мұнда көптен бері көрінбей кеткенің қалай, қызым? - деді
Халбера кемпір кешке қарай Ауста Соуллилья онымен бірге оңаша қалған
кезде. Бұл олардың Жазғы мекендегі ең соңғы қонған түні болатын.
Бьяртур азық-түлікті Урдарсельге жеткізуге алып кеткен. -Мен сені
əлдеқашан өліп қалған шығар деп ойлап едім.
- Иə, менің өліп қалғаным рас, əжетай, - деп жауап қатты Ауста.
- Қандай тамаша! Менен басқалардың бəрі де өле алады.
- Иə, мен де өлдім, əжетай. Бірақ бір ғажабы - қайта тірілдім.
- Не дейсің? - деп сұрады Халбера.
- Мен өліп, қайта тірілдім.
- Жо-жоқ, қызым. Өлген адам ешқашан қайта тірілмейді.
Халбера теріс айналды да іс тоқып отырған біздерінің басындағы
ілмектерді бір қарап қойды. Содан соң өлген адамның қайта тірілуі
жөніндегі псалом-дұғаны өз ішінен күбірлеп, шұбырта оқи бастады.
Кешке қарай Ауста балаларын ертіп, шағын өзенге барды. Ол тік
бұрышты, көзге қораш сиықсыз үйге таңдана қарады. Оның терезелерінен
цементтің жұғындылары байқалады. Терезелердің кейбір көздері сынып,
қирап қалыпты. Үйдің айнала төңірегі қазып тасталған. Бұл жаңа үйдің
құрылысы болатын. Ол жаңа үйден гөрі соғыстың салдарынан қирап
қалған ғимараттың қалдығына көбірек ұқсайтын еді. Мұның, Аустаның,
қайтып оралуын күткен үмітпен салынған салтанатты сарайдың бүгінгі
сиқы шынымен-ақ осындай болғаны ма? Бір кезде Аустаның өзі де
алыстағы теңіз жағасындағы жасыл орман арасында тұрған сəулетті сарай
туралы талай рет армандаған. Енді, міне, ол Жазғы мекендегі дөңгелек
пішінді, үйлесімді пропорциясы бар аядай тар лашықтың өзіне де зар
болып отыр. Осындай лашықпен оның ең қасиетті қасірет шеккен кездері
де, ең қымбат тəтті үміттері те тығыз байланысты еді. Бірақ, қалай дегенде
де, өзіне таныс сол баяғы орындарында міз бақпастан əлі тұр. Ал Аустаның
оларды қайтадан көрмегеніне жүздеген жылдар өтіп кеткен сияқты.
Көл де ез орнында жатыр. Шалшықты балшық та сол баяғы қалпында.
Балшықты аралап, баяу ағатын өзен де өзгермеген. Жаздың бір ғажайып
кешінде, Иван Купала күнінің қарсаңында, Аустаның ие далаға шығып, кең
дүниені көрмек болғаны əлі көз алдында. Бұл күні бейтаныс бөтен біреудің
бұған қадала қарағанын, ал мұның нəзік жан дүниесі сол көзқарасты өмір
бойы қызыға аңсап тұратындай болып көрінген. Қыздың өмірі Бьяртур
Иоунссоның мына үйі мен өз еркі өзінде, ешкімге тəуелсіз дербес адам
жөніндегі арманы сияқты əлі басталмай жатып-ақ мерзімінен бұрын бытшыт болған еді. Қазір бұл - екі баланың анасы. Үшіншісінің де болып
қалуы ғажап емес. Бірақ оның бұл жағдайымен ешкімнің де жұмысы жоқ.
Ауста бұл жерге балаларын ертіп келді де: "Менің бұрынғы кішкентай
өзенімді көріңдер" деп, олардың беттерінен кезек-кезек сүйді. Ауста
қорғаусыз жатқан тау жыныстарына ұқсайтын еді. Оларды жел бұзумен
болатын. Ал мұны қорғайтын ешкім де, ешнəрсе де жоқ - Құдай да,
адамдар да қорғамайды. Адамдар - олар тіпті бірін-бірі қорғамайды. Ал
Құдай ше? Оны кейін, өкпе ауруынан азап шегіп өлгеннен кейін білесің.
Бəлкім, құдіреті шексіз Жаратушымыз Аустаның басынан кешкен қайғықасіреттерінің бəрін де ұмытпас? Қалай дегенде де ол бүгінгі кеште өзін əлі
қартая қоймағандай сезінді. Ол əлі өзінің болашағы, жаңа болашағы туралы
армандай алады. Үміт ету - əлі де өмір сүру деген сөз!
Ертеңіне Бьяртур өзінің үй-ішін Урдарсельге алып жүрді. Ол кəрі
Блесиге ерінен асыра екі кəрзеңкені айқастыра артты да, оның біреуіне
тоқсанға келген Халбера кемпірді, ал екіншісіне əлі жас екі баланы
орналастырды. Атты жетегіне алды. Ауста Соуллилья Бьяртурдың өзінің
қатарында жаяу жүріп отырды. Олар бірнеше төбеден асып, батысқа қарай
бет алды. Соңынан иті жүгіре еріп келеді. Ол көктемнің хош иісі аңқыған
əдемі күнінде əрбір итке əрқашан тəн əдетпен жол бойында көзіне түскен
нəрсенің бəрін де барынша бейқамдықпен түгел иіскелеумен келе жатты.
Ал жолаушыларда үн жоқ. Олар иен далада кездейсоқ түнеп, қонып
шыққан əлдебір түсініксіз жандарға ұқсайтын еді. Шынында да мұның өзі
өмірдің өз иен даласы болатын. Мына жол оның бұдан да меңіреу терең
түкпіріндегі бір қиянға тартып бара жатқандай. Бұған өкпелеуге де,
шағымдануға да болмайды! Өзіңнің қайғы-қасіретіңе құлай берме,
жоғалтқан нəрсеңе бола жылана берме! Бьяртур осы маңдағы ең биік
төбенің басына көтерілген кезде өзінің артта қалып бара жатқан аңғарына
тіпті бір рет те қайырылып қарамады. Бірақ Гунвердің төбешігі жанынан
өтіп бара жатқанда ол тоқтай қалды да, жолдан бұрылып кетті. Бьяртур
осыдан бірнеше жыл бұрын Гунвердің құрметіне өзі орнатқан тас
ескерткішті қос қолымен қапсыра құшақтап құлатты да, терең шатқалға
қарай домалатып жіберді.
Бьяртур енді, шамасы, Гунверді Колумкиллиден бөліп қараудың
ешқандай қажеті жоқ екенін түсінген болуы керек. Гунвер онымен қиынқыстау ауыр жылдарда да, жақсы заман орнағанда да, бірге болды, тіпті
қазір де солай. Олар кедей шаруаның үйін тағы да қиратып кетті. Олар
ғасырлар бойы қандай болып келсе, қазір де тап сондай. Оның себебін білу
оп-оңай. Кедей шаруа да ғасырлар бойы қандай болып келсе, қазір де тап
сондай. Шетелдерде болып жататын соғыстар шаруалардың жағдайын
бірнеше жыл ғана жеңілдете алды. Бірақ мұның өзі жеңілдік сияқты болып
көрінетін жай елес, бұлдыр сағым ғана еді. Кедей шаруа өзінің
қайыршылық, жоқшылық азабынан ғасырлар бойы ешқашан құтыла алмақ
емес. Адам адамға қамқор қорғаушы бола алмай, бір-біріне қатыгез зұлым
жау қалпында қалып келе жатқанда кедей шаруа жоқшылық азабынан көз
ашпай, бұрынғысынша тіршілік ете береді. Кедей шаруаның өмірі де, өз
билігі өзіндегі, ешкімге тəуелсіз дербес адамның өмірі де, өзінің табиғи
сипаты жағынан алып қарағанда, оларды өлтіруді ғана көксейтін өзге
адамдардан іргесін аулақ салып, ұдайы қашып жүру ғана болып табылады.
Олар бір түнеп шығатын орыннан екінші бір түнеп шығатын орынға,
біріншісінен екіншісі өте нашар орынға үздіксіз қашып жүруге мəжбүр.
Міне сондай бір кедей шаруаның үй-іші қоныс аударып келе жатыр. Бұлар осы елдегі өмірді мың жыл бойы жалғастырған отыз ұрпақтың соңғы төрт
ұрпағының өкілдері. Олар бұл өмірді кім үшін жалғастырып келеді? Қалай
дегенде де өз бастары үшін ғана емес, өздерінің туыстары үшін ғана емес.
Кедей шаруалар қатыгез жау шауып, олардың өте ұзаққа созылған
қаһарына ұшыраған, дұшпан аяусыз қырып-жойып, біржола жұтатып
кеткен елді кезіп жүрген бейшара босқындар тəрізді. Олар заңнан тыс деп
жарияланған адамдарға ұқсайды. Сонда олар мұндай халге қай елде душар
болған? Қалай дегенде де олардың өз елінде деп айта алмайсың. Шетелдік
кітаптарда орасан зор күш-қуатқа ие болған, өйткені күндіз демей, түн
демей, өзінің қас жауының егіс даласында дəн сеуіп, егін егуге мəжбүр
болған адам туралы аңыз айтылады. Жазғы мекеннің иесі болған Бьяртур
туралы сага - бүкіл өмірінде бастан-аяқ күндіз демей, түн демей, өз қас
дұшпанының егіс даласында қой өсірген адам туралы сага. Міне, өз еркі
өзіндегі, ешкімге тəуелсіз дербес адам туралы сага осындай.
Иен дала. Шалшықты балшық. Əлдебір қорқынышты сұмдық дүбір
естіледі. Бұл -шатқалға қарай құлап домалап бара жатқан тас ескерткіштің
дүбірі.
Енді біраз жүріп асудың үстіне шыққаннан кейін алдыңғы жақтан
Утиредсмириді көруге болатын еді. Бірақ жолаушылар олай жүрмей, үлкен
жолдан солтүстікке қарай тік бұрылып кетті де, Сандгил иен даласына
алып баратын жолсыз соқпаққа түсті. Блесиге артылған жүк сықыр-сықыр
етеді. Жас нəресте ұйықтап келеді. Кемпір байғұс көкпеңбек болып қатыпсеміп қалған екі қолымен ердің басынан жабыса ұстап отыр. Ол иен
даладан, өзінің кездейсоқ бір кезекті түнеп шығар жерінен, араға ұзақ
уақыт салып, өз үйіне қайтып келе жатыр.
Олар солтүстікке қарай ұзаған сайын жүру бұрынғыдан да қиын бола
түсті: құлама жар көшкінінің үйінділері, жықпыл-жықпыл жылғалар,
батпақты жерлер, қирап жатқан тастар жиі кездесті. Ауста Соуллилья аяқ
басуға əлі келмей, көк шөптің үстіне құлап түсті. Оның үстіне, жөтелі
қатты қысып, əбден қиналды. Ал жөтелі басылған кезде ыңырсып,
ыңқылдай бастады. Оның орнынан көтерілуіне əл-дəрмені жетпеді. Бьяртур
Блесидің арқасындағы жүгін түсіріп, оны жайылсын деп, отқа қоя берді. Ол
балаларды кəрзіңкеден шығарып алды, Халбера кемпірді қолтығынан
сүйеп, жер басуына жəрдемдесті. Ал кішкентай Бьорт аяғынан тік тұрып,
сұқ саусағын аузына салып алыпты. Шешесіне жаны ашып, қинала
қарайды. Ауста Соуллильяға жақын жайғасқан Халбера кемпір əлі
емшектегі жас нəрестені екі тізесінің ортасына алып, былай деп əлдилеп
отырды:
Гунвер жүріп өткен жерде
Қан сасиды əрқашан.
Ұйықта, қане, балақайым,
Ұйықтай түсші сен тағы –
Азын-аулақ тыныстайын мен дағы.
Бұларды тап осы бесік жырындағы сияқты көк шөптің қызыл қанға
боялғаны таң қалдырды. Бəрі де Ауста Соуллильяны күш жинап, орнынан
көтерілер деп күтті. Есі шығып абыржыған Бьяртур бір шетке шығыңқырап
кетті. Қыз шешесінен "Ауру жаныңды əлі қинап жатыр ма?" деп сұрады.
Ол: "Жоқ, ауру қинап жатқан жоқ, тек орнымнан тұруға əл-дəрменім
қалмады" деді. Енді Ауста мүлде жүре алатын емес. Ол көк шөптің үстінде
жата берді. Бір кезде оның аузынан қан кете бастады. Ол ақырын ғана ауыр
ыңқылдап, дем шығарды. Содан соң көзін жұмды. Халбера кемпір оған
еңкейе түсіп, көзінің бір қиығымен үңіле қарады.
- Иə, өзім де осылай болатын шығар деп ойлап едім, - деп күбірледі ол Енді менің тағы бір марқұмның маңдайынан сүюіме тура келетін болды-ау!
Бьяртур бұл жас əйелдің енді ілгері жүре алмайтынын сезген еді. Ол екі
бала мен Халбера кемпірді ердің үстінен асыра артылған кəрзіңкелерге
қайта отырғызды, ал Ауста Соуллильяны екі қолына көлденең жатқыза
көтерді де, Блесиді жетегіне алып, ілгері жүріп кетті. Бұлар жəне бір биік
төбенің басына көтерілген кезде Ауста Соуллилья əлсірей тіл қатып:
- Мен сенімен тағы да біргемін, - деді.
Бьяртур оған былай деп жауап қатты:
- Мойнымнан мықтап ұсташы, менің жайнаған жақсы гүлім.
- Иə, - деп, əзер күбірледі Ауста Соуллилья. - Тірі болсам, əрқашан
мықтап ұстаймын. Мен сенің бірден-бір гүліңмін ғой. Сенің өміріңнің
гүлімін. Жо-жоқ, мен əлі өле қоймаймын. Жо-жоқ, көпке дейін өлмеймін өмір сүретін боламын.
Олар ілгері қарай тағы да жолға шықты.
Рейкьяхлид-Лауарватн.
1935 жылдың көктемі.