Latin Common Turkic

Ақ Жайық - 05

Total number of words is 4053
Total number of unique words is 2211
36.9 of words are in the 2000 most common words
51.9 of words are in the 5000 most common words
60.3 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
түсіп кетті, мұзды жерге «зың» етіп тиіп, домалап барады. Ол еңкейіп,
жерден қармалап бутылкасын іздеді. Тап сол сəтте қораның ішінен
арсылдай ұмтылған иттің дауысы шықты, сонымен бірге аяғын
шапшаң басып қақпаға қарай жүрген адам дыбысы да естілді. Бала
жалма-жан көшенің екінші бетіне қарай жүгірді де, қарсы алдындағы
үйдің биік баспалдағының түбіне тұра қалды. Баланың мықтап
сескенгені ит болды. Ол қақпаның астынан арс етіп етектен ала түскен
иттен талай қорлық көрген-ді, онысынан да иттің жұртты
дүрліктіргені жаман. «Жеті түнде мына күймен қолға түссем, алдымен
ұры деп ұрады ғой» — деп ойлады ол баспалдақтың жанында бұғып
тұрып. Бірақ қақпа алдына шыққан күзетші жан-жағына қарап алды да,
адам көрінбегеннен кейін, қораның ішіндегі итке зекіп қойып,
қақырынып, түкірініп жайланыса бастады. Оның будкаға кіріп отырып
алып, шылым тұтатқанын бала айқын көрді. Сіріңкенің қызғылт
сарғыш тартқан жарығынан күзетшінің қалың мұртын да көзі шалып
қалды. «Енді бір он шақты жерге ұран жапсырып кері баспаханаға
қайтайын» — деп ойлап, ол орнынан ақырын ығысып еді, ызғырық,
суық жел итермелеп баспалдақтың ығына тықсырды; төрт-бес
минуттай ықтасында тұрып бұйығып, бойы жылына бастаған бала
желдің өтіне беттей алмай сəл кідірістеп қалды.
— Макар, ұйықтаған жоқсың ба?— деді қарлыққан жуан дауыс.
Дауыс баспалдақтың екінші жақ қақпа түбінен шықты: күтпеген
жерден, нақ қасынан дүңк ете қалған дыбыстан шошып кетіп селт ете
түсті де Сəми бұғып қалды. Баспалдақтың асты бітеу екен де, қаптаған
қарағайдың дəл үйдің іргесіне тірелген жерінде екі тақтасы жоқ,
үңірейіп тұр.
Қорқып кеткен баланың тұра жөнелу бір дегеннен ойына келмеді,
баспаналап жасырыну сезімі оны еріксіз қуысқа итермеледі— ол ірге
түбіндегі баспалдақтың үңгіріне қарай бұғып, ұмтыла түсті.
— Мұнда кел, мылжыңдасайық...
Бұл жолы дауыс оның нағыз көк желкесінде тұрып сөйлегендей
естілді. Өте жуан, аса қарлыққан, ірі дауысты қатқақ көшенің бойымен
дөңгелетіп, дүбірлетіп ыққа қарай алысқа əкетіп жел көп жерге
естірткендей. Будканың ішінде шылым тартып отырған күзетшінің
дыбысын бір қырын жел бері жеткізбеді, оның жауабын бала ести
алмай қалды. Бірақ мына жақын жерде тұрған адам қарсыдағы адамды
еріксіз келтірерлік, дегенін екі еттірместей өктем.
«Бұлар не сөйлеспекші? Бағанадан бері менің не істеген ісімді көріп
отырып, енді қапысын тауып екеулеп мені ұстап алмақшы ма? Олай
болса «мылжыңдасайық» дегені не сөз? Жоқ, мен жөнінде болса
үндемей бас салар еді, бұлар сірə, күнде осылай «мылжыңдасып»
үйренген шығар...»
Көшенің арғы бетінен келе жатқан адамның аяқ басысы бірден-екі
жақындай берді де, бала қуысқа тығыла түсті.
Үстіне қаудыраған тон киген, жамаулы үлкен киіз байпағын зорға
көтеріп басып, мықшыңдап келе жататын шалдарды Сəми көп
кездестіретін, оларды ішінен мықтап аяйтын; əлдеқалай бір нəрсеге
жұмсаса, жə болмаса: «Пəленшенің үйін білесің бе, шырағым?!» деп
сұрай қалса ол қуана-қуана сұраған үйінің қақпасына кіргізгенше ертіп
баратын, оларға пайдасын тигізгеніне мəз болып қалатын. Қазір мына
екі қарауылшы да Сəмиге əрі сондай қария жандар, əрі аянышты
адамдар сияқтанып көрінді; жүздерін көрмесе де жалықтырарлық ұзақ
түндерде сарылып таң күзететін бишаралар ғой деп білді. «Бұлар, сөз
жоқ, біздің адамдар» деп қойды ол өзіне өзі сыбырлап.
— Макар, сезесің бе, күннің де бүгін азынап тұрғанын?..— деді жуан
дауысты адам, бір сыр айтуға ыңғайланғандай, сыбырлап сөйлеп.
Бірақ оның сөздерін Сəми жақсы аңғарып қалды, толық есітті. Өзі
жақсы сөйлей білмесе де, орыс тілін ол əбден түсінетін, баспахана
жұмысшылары арасында əжептəуір əңгімелесуге де шамасы келетін.
«Күннің суығын айтады ғой, заты үстіндегі тоны жыртық болып тоңып
тұрған шығар, бишара...»— деп ойлады Сəми.
— Сенің айтып тұрғаның нағыз шындық, Мартыныч. Арқа бетте қар
жауған болу керек — суың ызғар келеді.
— Күннің суығы өтер ғой, адамның бір-біріне жаулық ызғар шашуы
қорқыныш. Сірə, қан төгілер...
— Əлде нашар хабар есіттің бе, Мартыныч?
— Кеште полковник сөздерін ішіме түйіп қалдым. Кешкі тамақты
тез ішті де, ол штабқа кетті, денщигі аздан кейін қайтып келді, сол
айтты...
— Ия, не деді ол, Мартыныч?
— Бəрін тыңдап жүреді, генерал мен полковниктан; əңгімесін
тыңдап тұрыпты... Қайдағыны есітетін қу түк нəрсе байқамаған болып,
ақымақ адамша солбырайып тұрады да, бірақ төресінің не ойлап
тұрғанын да біліп қояды. Біздің үйде олар көптен тұр ғой, төргі үлкен
бөлмені, алдыңғы үйді тұтасымен беріп қойдық, кемпір екеуіміз ас
үйге көшіп алдық. Сен көрген жоқсың ба полковникті? Ішкі
Новгородтан келген. Əйелі мен баласы сол жақта бір туысқанының
қолында қалған...
— Жоқ көргенім жоқ. Ия, не дейді ол денщик Васька? Васька дедің бе
атын?
— Ия Васька. Васьканың айтуына қарағанда бүгін түнде
большевиктерді ұстап, Совдепті таратпақшы. Атаман Мартынов
жиырма жүздік əскерді əкеліп қала шетінде, казармада, Шаганкада
топтап отырған көрінеді. Төменгі Бударин, Сахарнайдан, жоғарғы
Даринькадан тағы оннан астам жүздіктер келе жатыр дейді. Қиын хал,
қан төгіледі...
— Сенің айтып тұрғаның нағыз шындық, Мартыныч. Казактар тегіс
қозғалды деседі, демек, қан төгілмек, ұрыс болмақ.
— Аглицкие һəм хранцуз5 қаптап келеді десіп жүр адамдар!— деп
Мартыныч таңдайын қақты.
Сəми оның аглицкий мен хранцузын түсінбеді. «Казак
атамандарынан да бұзық біреулер ғой, шамасы» деп ойлады. Бір-біріне
жасырын сыр айтуына жəне таңдана сөйлеуіне қарағанда бұл екеуі де
оған өз адамдарындай жылы көрінді. Бала демін ішіне тартып,
денесінің тағы да дірілдей бастағанына қарамастан құлағын тоса
түседі. Казак атамандарының ашық жау екенін, рахымсыз екенін
жақсы білгенмен оның тап бүгін түнде «большевиктерді ұстайды»
деген ой басына келген емес-ті, қазір мұны бірінші рет естіп отыр, бүл
«жаңалықты» Əбдірахман ағайға тез жеткізуге, естігенін қалдырмай
айтып беруге бел байлап отыр.
Сəл ойланып үндемей қалған екінші күзетші:
— Қызылдар Сарытау мен Самарды алды деп еді, олардан неге
хабар-ошар болмай кетті?— деп сұрады Мартынычтан.
— Əңгіме міне сонда. Жылан құйрығын басқанда ғана қайрылып
шағып алады ғой; бұлар да сондай...
Мына казачествоны айтамын. Ресейден ығыстырып келіп, шетке
тықсырып қысқасын басын көтермей ме?!
— Желкесінен ұстап тұрып тілін суырып алмай ма ондай
жыланның?
— Суыруын суырар, бірақ бұлар да ордалы, зəрін шашпай ұстатпас!
— Мартыныч, осы қызыл көп пе, ақ көп пе?
— Макар, сен баланың сөзін сөйлейсің. Саған мен қарсы сауал
берейін. Сен оған өзің жауап бер. Барон Дельвигтің жирен қасқа
рысагінің жирен түгі көп пе, ақ түгі көп пе?
Макар күліп жіберді.
— Өзінен өзі белгілі, жирен түгінің көптігі. Сонда ақтар аттың
төбеліндей-ақ па?
— Міне, солай. Ресейде не көп — мұжық көп, не көп — жұмысшы
көп. Өзің қарасайшы: Овчинниковтің тері илейтін заводтарында кім
көп? Овчинниковке завод басқарушысын қоссаң— екі-ақ адам. Қалған
бес жүзі жұмысшы, оларды тегісінен қызыл дей бер. Анау жер жыртып
жатқан мұжықтар мен хохолдар көп пе, хутор казагі көп пе? Мұжықтар
дария да, хуторлықтар— арал сияқты ғой...
— Олай болса, мына казак войскосының басшылары көпке топырақ
шаша ма, бəрібір түбі күші басым жағы жеңеді ғой!
— Онда үлкен мəн бар,— деп Мартыныч бір күрделі сырды
бүккендей тамсанып қойды. Сəми: «Бəрібір біздікі жеңеді» дей
жаздады да, өзін əрең тоқтатып қалды.
— Мартыныч, тыңда, əлде дүбір болмағай...— деп Макар құлағын
тосқандай болды. Баланың құлағына алыстағы, анау көпір беттегі көп
дүрсіл айқын естілді. Ол үргелектеніп, орнынан тұруға айналды.
Бірақ Мартынычтың құлағына дүбір шалына қоймады.
Желдің шуылы шығар,— деп қорытты ол.— Сен, Макар, ана
Совдептің таратып жатқан қағаздарын көбірек оқы. Оны жазып
шығаратын Червяков учитель. Басы толған ақыл. Міне, нағыз ер жігіт...
— Біздің миымызға кіре ме, ондай ғалымдар жазған нəрселер. Жəне
біздің қолымыздан келері де шамалы ғой,— деді Макар енжарлау
сөйлеп.
— Е, парень, сенің қолыңнан келетін жұмыс алда. Көп. Ертең Совдеп
сайлағанда қол көтеруге де кісі керек...
— Дядя Мартин, правельно говорит... Червяков, Əбдірахман наш...
Дядя Макар, шитай, Бората... бумага...— деп үзіп-үзіп орашолақтау
орысшалап, Сəми қуыстан атып шығып жүгіре жөнелді.
— Господи, антихрист...— деп шошып кеткен Макардың аузынан
қалай-солай шыққан сөздері ғана оның құлағына шалынды. Басқа
ешнəрсе естілмеді.
— Я свой!— деп айқайлады Сəми тағы да, сүрініп-қабынып жүгірген
бойы артына мойнын бұрып. Ол алға қарай жүгіре берді.
2
Кері қарай жүгіріп бара жатқан Сəми жасыл қиықты үйдің
баспалдағынан төмен түсіп, тротуарға шыға берген Хакімге соқтығып
қала жаздады. Жұрт аяғы басылуға айналған кезде қарсы алдынан тап
келген адамды Сəми өзінің жолын тосқан жан екен деп ойлады, жалт
беріп көшенің ортасына қарай жүгірді. Бірақ Хакімнің оны қуу ниеті
жоқ еді, қыз кешірек шығып қалар деген үмітпен ол сағат тоғыздан
бастап торып, қараңғы түскесін баспалдақтың үстіндегі өзінің күнде
отырып жүрген сəкісінде сарғая күтіп, қалжырап тоңып, енді қайтуға
бет алғанды. Бір сағаттай бұрын қақпа алдына қағаз жапсырып кеткен
баланы фонарьдың ала көлеңке жарығында ол танып та қалды, бір
мақсатқа соншама беріліп, қалжырап тоңғанына қарамастан
қайсарлықпен іс істегеніне қатты риза болды. «Қайдағы бала, кім
жіберіп жүр мұны жарнама жапсыруға? Қандай жұмбақ жандар?
Қарғадай басынан адамның арқасын шымырлатарлық жалынды сөзге,
өткір үгітке араласқанын көрдің бе? Сөйлесер ме еді өзімен?!» Хакім
аяғын жедел басып ілгері ұмтыла түсті, бірақ қояндай зымыраған
баланың қараңғыда қарасы үзіліп кетті. Қатты жүргеннен кейін дене
қыза түсті, ой қайтадан ескі арнасына қайтты. «Балағұрлым да
көздеген нысанаға жете алмаймын, бұл батылсыздық... күндіз қалай да
үйге кіріп, қыздың бұл кілт өзгерісін анықтап алу керек еді.
Сыпайылық пен мəдениеттіліктің де орны бар. Мүмкін, қызға менің
тап осы сағатта көмегім керек шығар... Жалғыз сіздің қалағаныңыз
жеткіліксіз деді. Уақыт жеткенде түсінерсіз... Бұл не деген сөз?!
Жұмбақ. Ащы жұмбақ. Жоқ, бұл жұмбақты қалай да тез шешу керек.
Тездетпесе кештік етеді. Əлде бір мекерлік бар ма?..»
Пəтеріне келіп, төсегінің жанында екі қолымен басын ұстап көп
уақыт отырды.
Хакімнің пəтері ноғай мешіті түбінде, қаланың қыбырлы-шулы
орталығынан қашықтау еді; бірақ түнгі дүрмек бұл жаққа да естілгенді; оның үстіне үй қожасы əлсін-əлсін тысқа шығып алысырақтағы
атысты, дүбірді, көшемен шапқылап өткен атты адамдардың дыбысын
тыңдап, əлдекімдермен күбірлесіп, сөйлесіп, таң білінгенше ұйықтамай
шығып еді. Ал Хакім өзінің оңаша бөлмесінде (жолдасы сол күні елден
келген адамдардың шаруасын шаруалап үйде қонбаған болатын)
терезелердің қақпағын жауып, есікті кілттеп отырып алды.
Адамның айналасында болып жатқан оқиғаларға мағына бермейтін,
көп нəрселерді елемейтін, құлаққа келген көлденең дыбысты
естімейтін, тек өзінің ғана ішкі дүниесінің кең айналасын жүзіп
жүретін бір минуттары болады. Хакім тап сондай халде өзімен өзі ғана
болып отыр. Ол əлденеше рет хат жазуға кірісіп, бірақ бастапқы бетін
бітіргеннен кейін оқып шығып, ұнатпай жыртып тастады. Жағын
таянып, шам жарығынан жарға түскен өз басының көлеңкесіне қарап
ұзақ отырды. Түрегеліп, бөлме ішінде олай-бұлай жүрмекші болды да,
бірақ ойына əлденендей əдемі өлең жолдары құйылып, соларды
қағазға төге салу үшін қайта отырып, тағы да жазуға кірісті. Бірін
жазып, бірін сызды, аяғында өшіріліп, қайта тізіліп, төрт жол өлең таза
қағазға көшірілді.
Сен гүлімсің, бақшадағы
Мен айналған көбелек.
Аймалаймын, сүйем тағы —
Жау қойса да у себелеп.
Хакім мұны көшіргеннен кейін үш-төрт қайтара оқып шықты; оған
бұл өлең өте əдемі көрінді, жүректі тербетерліктей əсерлі сияқтанды.
Жалғыз-ақ соңғы жолы ықшамсыздау ма, қалай деп ойлады. Оның
үстіне бұрын бір оқыған өлеңнің сарыны тəрізді, таныс...
Екінші шумағын жазбақшы болып еді, шығара алмады, ұзын қара
өлеңдерге соғып, мұндай ықшамды шықпады. Сонсоң, ол қысқаша
əдемі, сүйіспеншілік сөздермен Мүкарамаға хат жазды да, оның аяғын
осы өлеңмен кестелеп бітірді. Хатты конвертке салды, сыртына
«Мүкараманың өз қолына» деп жазды.
Мұны, қалай да ертең қызға бермекші болды, өз қолына бермекші
болды. Сөйтіп, ол қожайынның сары ала əтеші сақарға шақырғанда
жатты.
Сəми бұл кезде жан ұшырғандай зырлап, қараңғыда бір-екі рет
сүріне жығылып, қайта тұрып, қатқақ жер сыдырып кеткен қолы мен
тізесіне назар аудармастан баспаханаға жетті. Бір үлкен оқиғаның
басталып қалғанын ол айқын ұқты. «Озбыр атамандар...» «Ақ
генералдардың қара ниеті...»— деген бұрыннан құлағына шалынып
жүрген сөздерге мына екі күзетші шалдардың бір-біріне жаңалық, сыр
есебінде жеткізген əңгімелері келіп қосылды; тіпті өзінің жапсырып
жүрген қағаздары да ешкім айтпай-ақ көп нəрсені баяндап, зор іске
шақырып тұр. «Əбдірахман ағай бейхабар. Ол күндегіндей баспаханада
таң атқанша əбігерленіп жүріп, кім біледі, жау қолына жазатайым түсіп
қала ма?! Бəрін айтамын» деп асықты ол.
Баспахананың ішінен буда-буда қағаздарды көтерісіп сыртқа алып
шығып, ат-шанаға салысып жатқан Əбдірахманның жанына ентіге
басып жетіп келді де:
— Бері жүріңізші... жүріңізші...— деп аптыға сөйлеп Сəми жеңінен
тартты.
— Немене? Мені шақырып кел деп жіберген жоқ па біреу?— деп
сұрады Əбдірахман балаға жалт қарап.
— Жоқ, Əбдірахман ағай, менің өз сөзім бар... Сізге ғана айтатын
сөз...
Баланың қызара түскен бетіне, ентіккен түріне бірер секундтай
қарап тұрды да, Əбдірахман оны ішке алып кірді.
— Немене сөз?
— Əбдірахман ағай, атты казактар бізбен соғыспақшы... Бүгін түнде
бізге бас салмақшы... Əбдірахман тағы да балаға тесіле қарап, басын
шайқады.
— Оны саған кім айтты?
Сəми үсті-үстіне асыға сөйлеп, сөзінің аяғын жұта, үзіп-үзіп,
көргенін, естігенін қалдырмай айтып салды. Əбдірахман назарын сала
тыңдағандай болды, бірақ түсі де өзгерген жоқ, қимылы да бұрынғы
жай салмақты қалпында қалды. Оның бұл жайбарақат тыңдап
«жаңалық хабарға» селт етпегені Сəмиге оғаш көрінді, бала ішінен
қатты ренжіп қабағын түйіп, аздан кейін тіпті жыларман халге де келіп
қалды.
— Қарттар дұрыс айтады, кімнің не істеп жатқанын олар алдымен
естиді. Жақсы. Ал, сен тез үйіңе қайт та ұйықта. Бұл жұмыстың да,
мұндай əңгіменің де саған керегі жоқ. Бұл үлкендердің жұмысы. Шешең
сені күтіп, кешіккенсін үрейі ұшып отырған шығар. Үйіңе бар,— деді
Əбдірахман Сəмиді иығынан қағып. Сөйтті де: — Бекер жұмсайды
баланы, мұндай қатерлі жұмысқа...— деп əлдебіреуге ренжігендей
болды.
«Ең болмаса қанша үндеу тараттың деп те сұрамайды. Мені осы
Əбдірахман ағай баласынуың қоймады- ау...»— деп ойлады да Сəми:
— Мені ешкім жұмсаған жоқ, өзім кеттім. Бүкіл көшенің бойына сау
жерін қалдырмай үндеу жапсырып қайттым...— деді ол ызалы
пішінмен.
— Ешкім жұмсамай, өзің кетсең, бұл өте-мөте жарамайтын жұмыс,
біреудің қолына түсіп қалсаң қайтесің. Қайдан алдым, кім жіберді, кім
жұмсады дейсің?
— Өзім істедім деймін, Əбдірахман ағай. Мен жаман адамдарға
сырымды айтпаймын, қорықпаңыз мені бала деп.
— Жарайды, жарайды. Қайт үйіңе. Керек деген уақытта өзім
айтармын, менің рұқсатымсыз ешқайда барма да, ешнəрсе істеме де.
Түсіндің бе? Қазір тез үйге қайт. Ұйықта, ертең баспаханада істейтін
жұмысыңа кешігесің.
Бала наразы түрде аяғын селқостау басып, баспаханадан шығып
үйіне қайтып кетті.
Сенектің оң жақ бұрышындағы тақтайдың қуысынан шешесінің
жасырып қойып кеткен ашқышын алды да, есікті ашып Сəми үйге
кірді, шам жақты. Ыстық пештің жанында жылынып біраз уақыт
отырды да, шешесінің пеш қуысына қалдырып кеткен тамағын алып
ішті. Кастрюльге құйған ет салма əлі ыстық, буы бұрқырап тұр. «Мамам
қайда жүр екен?»— деп ойлады бала жылы үй, ыстық тамаққа елжіреп,
кішкене сəкінің үстінде пешке қисайған күйі қалғып бара жатып.
«Мұндай əңгіменің саған керегі жоқ, бүл үлкендердің ісі дейді... Мен де
үлкендерден аз жапсырғаным жоқ... қағаздарды. Ертең онан да көп...
Жə...»
Есікті ақырын ашып, аяғын əдетінше ептеп басып кірген шешесін
Сəми білген жоқ. Көтеріп əкеліп кереуетіне салғанда қолын қатты
сермеп жіберіп: «Дядя Макар правильно говорит...»— деді ұйқысырап,
бірақ өзі оянбады.
Анасы оның арықша сопақ бетіне төне қарап, аң-таң болып тұрды да,
еңкейіп маңдайынан иіскеді.
ЖЕТІНШІ ТАРАУ
1
Акчуриндердің екі қатар тас үйлерінің ішкі жағы биік дуал — кең
ауланың түкпірі жағалай салған складтар мен қоражай; үлкен үймен
қанаттас бас приказчиктің үйі тұр, одан əрі жалғасып жатқан қосалқы
үйлер мен магазиндер. Көптен таныс, іштей тілектес приказчиктер
арқылы екі шана саяси литература əкеліп, көп складтардың бір
бұрышына жайластырды да, Əбдірахман жегіп келген өз атын суарып
жіберіп ер салды.
— Əбеке, тамақ ішейік, менің пəтеріме жүріңіз,— деді Бəйес,
ыңғайлы казак ерінің айылын шапшаң тартып жатқан Əбдірахманға.
— Бəйеке, қазір тамақ ішуге де уақыт тар, тығыз бір жұмыстармен
тон-тері заводына барып қайтатын шаруам бар. Алдыразы болсын,
басқа бір мұрша келген кезде ішерміз бұйырған тамақты. Айтқандай,
сіз кімнің пəтеріндесіз?
— Мына қатардағы Уəлидікіндемін. Завод біраз жер, сіз жеткенше
жұрт жатып қалмай ма, Əбеке-ау? Ертең барсаңыз нетті? Қазір
жайланып отырып, шай-су ішіп, тамақ жесеңіз.
— Жоқ, алдыразы болсын. Жұмыс бар. Сіз елге қашан жүресіз?
Əбдірахман атын жетектеп қақпаға қарай бұра түсті. Жоғарғы
қатардан нəзік бір музыка дауысы келіп жатты, бірақ оған сөйлесіп
тұрған екі адам құлақ сала қойған жоқ-ты. Складтың есігін жауып,
құлыптап, сорғыш ерітіп печаттады да, дүкенші Сəлімгерей музыкаға
құлағын түре, бұларға жақындай берді. Тап осы кезде үйдің жоғарғы
қатарындағы орта терезенің іш жақтан қалың пердесін түріп бір адам
форточкасын ашып жіберді. Аулаға аспалы шамның мол жарығы
төгіліп кеткендей жарқырай қалды да, музыка үні бүтін ауланы
кемерінен асыра толтырып жібергендей болды. Құлаққа əрі таныс, əрі
жағымды, əрі ынтық, əрі мұңды татар əні сезім жүйесін тегіс билеп
барады...
— Ауылға қашан жүресің дейсіз бе? Алла қосса, ертең жүріп
кетермін. Шаруа — елге керекті товар алу еді, бірақ шай, шекер жағы
жоқ, мата да өте тапшы. Сабын, сіріңке, темір-терсектен өзге мəнді
нəрсе болмай тұр. Дегенмен барын əкетемін ғой. Елге бұл да мұқтаж;
Жайық пен Анқаты түсіп кетпей осының өзін жеткізіп алған жөн,—
деді Бəйес.
Əңгімеге Сəлімгерей араласты.
— Бəйеке, тыңда, грамофон сөйлеп жатыр. Ей, сондай əдемі машина.
Қожайын жақында Қазаннан əкелді, «Бибисараны» қандай жақсы
орындайды; əй, өзі де жақсы əн. Бойыңды балқытады.
Əбдірахман үндемеді; терезеден олай-бұлай өткен адамдардың
бейнесіне көз тастап бір қарап алды да, атына мінуге ыңғайланды.
— Əбеке, кімдер жиналғанын білесіз бе?— деді Сəлімгерей терезені
иегімен меңзеп, сыбырлай сөйлеп,— татар буржуйлары мен
оқымыстылары, ішінде бір қазақ доктор бар, көзіне пенсне киген, ұзын
бойлы əдемі жігіт. Менің қатыным қонақтарға тамақ əзірлесіп жүр.
— Немене, Акчуриннің əкесі қажыдан келіп пе, күмбірлетіп сайран
құрғандай?— деді Əбдірахман, кеше ғана үлкен Акчуриннің облыстық
Совдепке келіп: «Банкрот болдық, біз Овчинниковтардай дəулетті
емеспіз, Əбдірахман мырза налогтан құтқарыңыз» деп жалынғаны
есіне түсіп.
Сəлімгерей басын изеді.
— Қуанышы қажыға барғаннан да зор. Қонақта екі татар офицері
отыр дейді, біздің қатын ептеп əңгімелерінің шет жағасын естіп қалған
көрінеді. Маған қазір ғана айтты: «Большевиктерді сыпыртып
тастаймыз» депті.— Сəлімгерей қолын кенет сермеп, бір нəрсені
ысырып тастағандай болды.— Шарап ішіп жатыр, үстел үсті тауық пен
қаз етіне толған... Əлгі, Құрбанов та қарындасымен осында. Қалай,
Əбеке, бұлар жағы күш алды ма?
Əбдірахман Сəлімгерейге тіктеп қарады да, оның шын көңілмен,
аянышты күдікпен сұрағанына, тілектес екеніне əбден көзі жетіп:
— Сəлімгерей, сіз есті адамсыз, мен мұны көзіңізге айтамын; мақтау
үшін емес, расын айтамын. Осы қалада бес мыңдай татар бар екен,
соның көбі адал еңбегімен күнелтіп жүрген жандар. Бірқатары қызмет
істейді, олар да еңбек иесі. Ал, мына Акчурин сияқты бүкіл ірі
қалалардың бəрінде магазиндері бар, ауыл-қыстақтарда дүкеншіктері
бар, сауда жұмысын бір өзі билеген, қалтасы қалың татарлар саусақпен
санарлық. Бұлардың табысы елден мал мен жүнді арзанға алып, мата
мен шайды қымбатқа сату арқылы, мына өздеріңіздей текке жұмыс
істеп жүрген адамдар арқылы байлықты игере алмай жатқан жоқ па?
Əділдік қайда? Бір адам байып, мың адам жарлы болу дұрыс па? Жоқ,
олай емес. Күш мыңның жағында. Мұны мен айтпай-ақ өздеріңіз жақсы
білесіздер, мұны мен өзіңіздің аузыңыздан талай естігенмін. Бұлар
бүгін үстем болса, ертең бəрібір көп жеңеді.
Сау болыңыз, мен кеттім.
Ол атына мініп алды да, тез қақпадан шығып кетті.
— Жігітсің, Əбдірахман, халық адамы деп міне осыны айт! Жұрт
үшін ұйқыдан безіп, мына мырзалар секілді емес, рахат, ойын-күлкіден
махрұм. Міне хұрриятшы адам,— деді Сəлімгерей Бəйеске.
— Пəтерге жүр, шай-су ішіп кет деп едім, оған да мұршам жоқ деді.
Ер азамат. — Бəйес риза болғандай бір минут кетіп бара жатқан аттың
мұзды қарды күтірлете, қаршылдатып басқанын тыңдап тұрды.
***
Вокзал басын барлап, темір жолдың бойымен тон-тері илейтін
заводтар мен ет комбинатына барып қайтпақшы еді Əбдірахманның
ойы, бірақ бұл ниеттен бас тартуға тура келді.
Вокзал мен қаланың екі арасы бес-ондап шоғыр-шоғыр жортқан
əскер — атты казактар екен. Сұрастырып, бұлардың қай жақтан
келгенін біліп алып, Əбдірахман қаланың ішіне қайта кірді де, ойысып
келіп Самар көшесімен Жайықтың жағасына шықты. Алашабыр қары
кеткен жар басы қарауытып көрінеді, көзге кейде топтанған аттыжаяу адам сияқты елестейді. Аздан кейін бұған да көз үйреніп жазық
пен төбенің, жанды мен жансыздың бейнесін айыра бастады. Ол жар
астының жалғыз аяқ жолымен бір шақырымдай жер жортты да, алдыарты бірдей қамашау бұл жолдың қауіпті екенін біліп, қыр басына
қайта шықты. Он минуттай ешбір тоқтаусыз, тек анда-санда ғана ат
тізгінін тежеп, құлағын түре тыңдап, жүріп келеді. Жол, шамасы,
заводқа дейін үш шақырымдай-ақ; бие құлағын қайшылап қойып желе
бүлкілдейді. Завод пен қала ортасында қадау-қадау кездесетін үйлер
бар-ды. Сол үйлердің біріне жақындап келгенде арғы жақ тасадан екі
салт атты оның қарсы алдынан шыға келді.
— Тоқта! Бүл кім келе жатқан?
— Өз адамың.
Аттылар үндемейді. Əбдірахман да бір секундтай кідірді де, қарсы
келгендердің ойланып қалғанын пайдаланып тез де, батыл əрекет
істеуге бел байлады.
— Жігіттер, өздерің қайдан? 6-полктың штабына жол сілтесеңдер
етті,— деді, ешбір күдікті ойға орын қалдырмай өзіне-өзі палуан түрде.
Қарсы келген екеуі күбірлесе қалды.
— Киргиз білем.
— Енді кім деп едің, сөзінен байқамайсың ба?!
— Сен өзің қайдан?— деді біріншісі енді қазақша сөйлеп.
— Генерал Акутиннен тығыз тапсырмамен барамын.
Екеуі тағы да күбірлесе түсті; бірақ олардың сөздерін бұл жолы
Əбдірахман анық ести алмады.
— Фамилияң кім, киргиз?— Салт атты кісі жақынырақ төніп
Əбдірахманның жүзіне үңілді.— Сен не, əскери адам ба?
— Шабарман. Фамилиям Айбасов,— деп Əбдірахман аузына бірінші
түскен сөзді айта салды.
Екеуі оған нанған сияқты қимыл көрсетті. Тізгіндерін тежеп, ат
басын бұруға ыңғайланды.
— Осы жолмен барамын ба? Көзге түртіп қалсаң көрінерлік емес.
Адасып кетпесем қайтсын,— деп қойды Əбдірахман əбден сендіру
ниетімен, завод жақты көрсетпей темір жолға қарай қолын шошайтып.
— Сол жол,— деді ілкі дауыс.
— Рахмет, жігіттер,— деп Əбдірахман атын тебініп жіберіп, темір
жолға қарай жөней берді.
Атты казак пикеті екеніне оның күмəні қалған жоқ. «Қаланы қоршап
алған... Заводпен екі ортаны да қатынассыз қалдыруға айналғаны...»
Екінші казактың:
— Үстінде былғары тужуркасы бар... большевик болып жүрмесін,
жулик...— деген сөзін құлағы шалып қалды оның.
— Ай, тоқта, киргиз!— деді əлгі салт атты, мұның соңынан ұмтыла
түсіп.
— Немене?
— Біздің жүз басыға барасың, бұр атыңның басын.
— Ойбай, мен кешігіп қаламын ғой, тығыз тапсырмамен кетіп
барамын.
— Жоқ, жоқ! Барасың! Тоқта!
— Жүз басыларың қай жерде?
— Ана завод конторында. Əйда, ер соңыма.
Бұлардың жібермеуге бел байлағанын Əбдірахман жақсы түсінді де
жəне заводта «жүз басы» барын біліп, жалт беруге ыңғайланды. Ол
жолды да, аттың жайын да, қарудың күшін де есепке салды. Жол тегіс
емес, ой-шұқыры мол... бие тың жəне мүшелік ағыны бар... Алтыатар
оқтаулы...
— Қазір кəне қалай жүреміз, бастаңыз?!—деді ол, бұйрықты екі
етпей соңдарынан еретін адамша.
— Былай қарай,— деп ілкі сөйлеген казак аттың басын бұра берді.
Казак Əбдірахманның қалаға қарай құйындата
қапелімде ұға алмай қалды да, кейінгі жақтағы екіншісі:
жөнелгенін
— Тоқта, сайтанның баласы!— деп ұмтылғанда ғана:
— Қуып жет! Қуып жет!— деп айқай салды.
Түнгі дауыс төңіректі жарып кеткендей шықты, оған тарсылдата
шапқан үш аттың дүрсілі қосылып, кешкі аязбен тоңазып бетін мұзды
қар жапқан тоң жерді дауыс пен дүбір жаңғырта дүңкілдетті.
Əбдірахман қос қуғыншы соңына жазыла түскенше жүз қадамдай
оқшау шығып кетті.. «Иə, бір бəле кездеспесе құтылармын-ақ» деп
ойлады ол. Осыны ойлап үлгіргенше болмады, шабыстың екпінімен
көзі бұлдырап, жолдың сорабын аңғара алмай қалды, тізгіні тежеусіз өз
еркіне кеткен бие жолдың жанындағы жыраға кептелді; тізгінді жиып,
жан-жағын барлап бұрылып үлгергенше болған жоқ, қос қуғыншы,
қасқыр қуып еліріп алған аңшыдай қиқулап, балағат сөзді
ауыздарынан құсықтай ақтарып, келіп-ақ қалды. Аттардың ырсылдай
шапқан дүрсіліне, көмейден қырылдап шыққан екі казактың зыйтты
дыбысына аралас жалаң қылыштың зуылы ап-анық естілді. Енді бір
минут ішінде, мүмкін бірнеше секундтар өтпей-ақ қатесіз қырқып
түсетін казак қылышы желкеге кірш ететін-ақ.
Жыраға омыраулап кептеліп, тақым мен тізгіннің тегеуіріні жұлып
шығарғандай, тұмсығымен жер сүзе жұлқынып, тізерлей арғы жиегіне
көтерілген биенің бүтін денесі дір-дір ете қалды жəне Əбдірахманға ол
қолаулап қалған жылқыдай, үш аяқтап сіресіп тұрған сияқтанды.
Жалма-жан қарғып түсті де, тізгінді қарға іліп жіберіп, оң қолымен
қабынан наганын суырып алды; бір тізерлеп отыра қалып, биені
қалқанындай бетке ұстап, кезеніп үлгергенше алдыңғы казактың аты
биеден бір-ақ адымдай жер жанап өте шықты, сілтеген қылыш ерге
сарт етті. Кеп-кең ордан аттың қалай ырғып кеткенін Əбдірахман көз
тоқтатып қарап байқаған да жоқ, байқауға шақаты да келмеді. Ол тек
жиырма метрдей жерден круг сызып қайта оралған казактың сақалды
жүзі мен жалпақ кеудесіне, тізгіні бар сол қолына сүйеп дөптеген
наганның кішкене ауызын туралай берді. Алтыатар даусы түн ішінде
дара шыққанмен қайратын білдіргендей «тыңқ» ете қалды.
— Атаңа нəлет, сарсақал мəлғұн...— деген келіссіз болса да ерлік
жігер құятын шоқпардай сөз Əбдірахманның аузынан еріксіз шығып
кетті.
Ол казактың сақалды екеніне жəне сақалының жирен — сары
екеніне, шалқалай теңселіп барып, оның аттан ырғала құлап түскеніне
күмəн келтірген жоқ. Өйткені мұндай нысана түгіл, оймақтай бес тиын
қара бақырды он-он бес қадам жерден де қолын жастық етіп қоймай-ақ
«зың» еттіретін. Сондықтан ол жалма-жан арт жақтағы екінші казакқа
оқталды. Казак он бес қадамдай жер қалғанда қасқырша орағыта
бұрылып айнала түсті де, иесіз ойнап шетке шыға келген жолдасының
атын көріп, бұрылып ала кері шапты.
Орнынан түрегеліп, болған оқиғаға жаңа ғана түсіне бастаған
адамша маңдайын сол алақанының сыртымен бір сипап қойды да,
Əбдірахман тізгінін қайырып биесіне мінуге айналды. Бірақ биенің оң
жақ алдыңғы аяғы жерге сүйретіліп жатыр еді.
2
Жаңа ғана аяғынан қаз тұрған баладай тік басып жүре бастаған
Совдептің қолына күш жиып əлі үлгермегенін ақ генералдар жақсылап
есепке алды. Сондықтан да олар буыны бекуіне мұрша бермей, тез
тұншықтыруға ұмтылды. Ақ казактардан құралған алтыншы полк
Орынбордан шыққан қызыл отрядттың жолын кесіп, жолдағы үлкен
станицалар мен облыстың Совдепке көмек көрсетерлік Жайықтың
Бұқар бетіндегі переселендер қоныстанған ірі деревняларды қармап,
ондағы шаруа комитеттерін, құрылған жерде селен Совдептерін
таратуға кірісті; ал жетінші полктың бөлімдері 29-март күні түнгі сағат
он екіде қаланы қолға алды: оның екі жүздікке таяу бір тобы қаланың
шығыс бетіндегі ет комбинаты мен тон-тері илеп шығаратын
заводтардың жұмысшыларын бағындыруға кірісті, бір тобы вокзалды
қоршады, темір жол қызметкерлерін қаладан бөлді; қалған бірнеше
жүздік бөлініп-бөлініп қала ішіндегі, күш көрсетерлік диірмен мен
элеватордың қарулы коллективтеріне, почта-телеграф жəне облыстық
Совдеп үйіне бас салды.
Əбдірахманның кездескені сол заводқа төнген атты əскердің
барлаушылары еді.
Белгісіз бір себептің жетегімен ол аяғы мерт болған биенің үстінен
ер тоқымын сыпырып алды да, бірақ оны қайтерін өзі де білмей
жалма-жан ерді ордың ішіне тастай берді. Бұл жерден тез кетудің
керегін ойлап, пішіп ақылға салуға келтірмей оның ішкі сезімі жан
ұшырғандай оққа ұшқан казактың атына ұмтылдырды. Бірақ оқтан
шошынып, қан исінен осқырып, тізгінін сүйрете едіреңдеп шетке
шыққан ат сырт беріп Əбдірахманды маңдатпады; тіпті құлақтарын
жымпитып теуіп жіберетіндей пиғыл білдірді.
Ол қалаға жаяу жүгірді. Түн ашық, қатқыл аяз құлақ
шымырлатарлық, жүгіріп қызған дене, елегізген жан ешнəрсе
байқатарлық емес. Біраз жер жүгіргеннен кейін ол арт жағына қарады:
алыс буалдыр, көзге өзен жарының қара қабағы мен əрегіректе қалған
үйдің қарауытқан бейнесі ғана ілінеді; аз демін алып Əбдірахман
артына жиі қарайлап енді аяңдап келеді. Оң қолда Бұзаулық көшесінің
шеткі үйлері таяу, алдыңғы жақта Макар диірменінің биік сұлбасы тұр,
диірменге дейін кемі бір жарым шақырым жер. Жұрт тегіс ұйқыға
кеткен шақ, терезелерде шам жарығы қадау-қадау жылтырайды.
Көшеге түскенде де, арттан казактар жеткен күнде баспаналап
You have read 1 text from Kazakh literature.
Next - Ақ Жайық - 06
  • Parts
  • Ақ Жайық - 01
    Total number of words is 3992
    Total number of unique words is 2207
    35.1 of words are in the 2000 most common words
    50.4 of words are in the 5000 most common words
    57.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 02
    Total number of words is 3983
    Total number of unique words is 2294
    33.6 of words are in the 2000 most common words
    49.0 of words are in the 5000 most common words
    57.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 03
    Total number of words is 4133
    Total number of unique words is 2298
    35.5 of words are in the 2000 most common words
    50.8 of words are in the 5000 most common words
    59.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 04
    Total number of words is 3959
    Total number of unique words is 2183
    36.1 of words are in the 2000 most common words
    52.1 of words are in the 5000 most common words
    59.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 05
    Total number of words is 4053
    Total number of unique words is 2211
    36.9 of words are in the 2000 most common words
    51.9 of words are in the 5000 most common words
    60.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 06
    Total number of words is 4016
    Total number of unique words is 2238
    33.9 of words are in the 2000 most common words
    49.5 of words are in the 5000 most common words
    56.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 07
    Total number of words is 3920
    Total number of unique words is 2349
    32.3 of words are in the 2000 most common words
    46.5 of words are in the 5000 most common words
    54.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 08
    Total number of words is 3840
    Total number of unique words is 2190
    32.9 of words are in the 2000 most common words
    47.1 of words are in the 5000 most common words
    54.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 09
    Total number of words is 4039
    Total number of unique words is 2311
    35.4 of words are in the 2000 most common words
    49.9 of words are in the 5000 most common words
    57.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 10
    Total number of words is 4002
    Total number of unique words is 2247
    35.5 of words are in the 2000 most common words
    50.1 of words are in the 5000 most common words
    57.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 11
    Total number of words is 4073
    Total number of unique words is 2333
    34.0 of words are in the 2000 most common words
    47.7 of words are in the 5000 most common words
    55.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 12
    Total number of words is 4151
    Total number of unique words is 2253
    36.9 of words are in the 2000 most common words
    52.0 of words are in the 5000 most common words
    59.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 13
    Total number of words is 4055
    Total number of unique words is 2281
    34.7 of words are in the 2000 most common words
    49.3 of words are in the 5000 most common words
    56.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 14
    Total number of words is 4050
    Total number of unique words is 2318
    34.0 of words are in the 2000 most common words
    48.1 of words are in the 5000 most common words
    55.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 15
    Total number of words is 4131
    Total number of unique words is 2218
    36.7 of words are in the 2000 most common words
    51.0 of words are in the 5000 most common words
    58.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 16
    Total number of words is 4072
    Total number of unique words is 2321
    35.1 of words are in the 2000 most common words
    49.9 of words are in the 5000 most common words
    57.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 17
    Total number of words is 4100
    Total number of unique words is 2314
    36.6 of words are in the 2000 most common words
    50.2 of words are in the 5000 most common words
    58.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 18
    Total number of words is 3963
    Total number of unique words is 2273
    36.1 of words are in the 2000 most common words
    49.7 of words are in the 5000 most common words
    56.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 19
    Total number of words is 3994
    Total number of unique words is 2136
    34.6 of words are in the 2000 most common words
    48.6 of words are in the 5000 most common words
    56.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 20
    Total number of words is 4045
    Total number of unique words is 2280
    34.7 of words are in the 2000 most common words
    49.9 of words are in the 5000 most common words
    57.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 21
    Total number of words is 4147
    Total number of unique words is 2157
    37.7 of words are in the 2000 most common words
    53.9 of words are in the 5000 most common words
    61.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 22
    Total number of words is 4109
    Total number of unique words is 2151
    34.8 of words are in the 2000 most common words
    49.8 of words are in the 5000 most common words
    57.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 23
    Total number of words is 4033
    Total number of unique words is 2343
    33.3 of words are in the 2000 most common words
    47.4 of words are in the 5000 most common words
    55.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 24
    Total number of words is 4102
    Total number of unique words is 2211
    36.0 of words are in the 2000 most common words
    50.9 of words are in the 5000 most common words
    59.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 25
    Total number of words is 4150
    Total number of unique words is 2151
    37.9 of words are in the 2000 most common words
    52.7 of words are in the 5000 most common words
    60.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 26
    Total number of words is 4090
    Total number of unique words is 2112
    35.7 of words are in the 2000 most common words
    50.5 of words are in the 5000 most common words
    58.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 27
    Total number of words is 4102
    Total number of unique words is 2159
    36.5 of words are in the 2000 most common words
    51.0 of words are in the 5000 most common words
    58.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 28
    Total number of words is 4085
    Total number of unique words is 2281
    35.0 of words are in the 2000 most common words
    50.5 of words are in the 5000 most common words
    58.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 29
    Total number of words is 4099
    Total number of unique words is 2231
    35.8 of words are in the 2000 most common words
    50.8 of words are in the 5000 most common words
    59.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 30
    Total number of words is 4159
    Total number of unique words is 2214
    37.1 of words are in the 2000 most common words
    52.2 of words are in the 5000 most common words
    59.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 31
    Total number of words is 4168
    Total number of unique words is 2203
    36.5 of words are in the 2000 most common words
    50.8 of words are in the 5000 most common words
    58.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 32
    Total number of words is 4211
    Total number of unique words is 2234
    35.8 of words are in the 2000 most common words
    50.3 of words are in the 5000 most common words
    58.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 33
    Total number of words is 4154
    Total number of unique words is 2350
    34.9 of words are in the 2000 most common words
    50.3 of words are in the 5000 most common words
    57.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 34
    Total number of words is 4209
    Total number of unique words is 2266
    35.7 of words are in the 2000 most common words
    50.4 of words are in the 5000 most common words
    57.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 35
    Total number of words is 4185
    Total number of unique words is 2217
    37.0 of words are in the 2000 most common words
    50.1 of words are in the 5000 most common words
    57.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 36
    Total number of words is 4208
    Total number of unique words is 2298
    35.4 of words are in the 2000 most common words
    48.9 of words are in the 5000 most common words
    56.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 37
    Total number of words is 4117
    Total number of unique words is 2249
    36.2 of words are in the 2000 most common words
    50.9 of words are in the 5000 most common words
    57.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 38
    Total number of words is 4106
    Total number of unique words is 2255
    35.2 of words are in the 2000 most common words
    50.0 of words are in the 5000 most common words
    57.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 39
    Total number of words is 4073
    Total number of unique words is 2276
    34.7 of words are in the 2000 most common words
    49.6 of words are in the 5000 most common words
    56.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 40
    Total number of words is 4174
    Total number of unique words is 2288
    35.8 of words are in the 2000 most common words
    50.6 of words are in the 5000 most common words
    58.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 41
    Total number of words is 4204
    Total number of unique words is 2251
    37.6 of words are in the 2000 most common words
    52.8 of words are in the 5000 most common words
    60.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 42
    Total number of words is 4143
    Total number of unique words is 2093
    38.5 of words are in the 2000 most common words
    54.6 of words are in the 5000 most common words
    62.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 43
    Total number of words is 4228
    Total number of unique words is 2347
    35.3 of words are in the 2000 most common words
    51.7 of words are in the 5000 most common words
    59.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 44
    Total number of words is 4204
    Total number of unique words is 2224
    36.7 of words are in the 2000 most common words
    52.3 of words are in the 5000 most common words
    60.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 45
    Total number of words is 4142
    Total number of unique words is 2172
    34.6 of words are in the 2000 most common words
    50.1 of words are in the 5000 most common words
    58.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 46
    Total number of words is 3990
    Total number of unique words is 2389
    30.6 of words are in the 2000 most common words
    45.4 of words are in the 5000 most common words
    52.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 47
    Total number of words is 3961
    Total number of unique words is 2299
    33.4 of words are in the 2000 most common words
    48.0 of words are in the 5000 most common words
    56.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 48
    Total number of words is 4213
    Total number of unique words is 2193
    35.2 of words are in the 2000 most common words
    49.8 of words are in the 5000 most common words
    57.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 49
    Total number of words is 4106
    Total number of unique words is 2143
    37.0 of words are in the 2000 most common words
    52.0 of words are in the 5000 most common words
    59.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 50
    Total number of words is 4097
    Total number of unique words is 2206
    35.7 of words are in the 2000 most common words
    50.9 of words are in the 5000 most common words
    58.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 51
    Total number of words is 4149
    Total number of unique words is 2307
    34.9 of words are in the 2000 most common words
    49.5 of words are in the 5000 most common words
    57.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 52
    Total number of words is 4131
    Total number of unique words is 2136
    36.1 of words are in the 2000 most common words
    49.6 of words are in the 5000 most common words
    56.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 53
    Total number of words is 4038
    Total number of unique words is 2193
    34.7 of words are in the 2000 most common words
    49.3 of words are in the 5000 most common words
    57.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 54
    Total number of words is 4077
    Total number of unique words is 2434
    32.3 of words are in the 2000 most common words
    46.5 of words are in the 5000 most common words
    54.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 55
    Total number of words is 4046
    Total number of unique words is 2310
    32.8 of words are in the 2000 most common words
    45.9 of words are in the 5000 most common words
    53.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 56
    Total number of words is 4008
    Total number of unique words is 2225
    35.0 of words are in the 2000 most common words
    50.7 of words are in the 5000 most common words
    58.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 57
    Total number of words is 4065
    Total number of unique words is 2140
    36.0 of words are in the 2000 most common words
    50.4 of words are in the 5000 most common words
    58.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 58
    Total number of words is 3931
    Total number of unique words is 2154
    33.2 of words are in the 2000 most common words
    48.7 of words are in the 5000 most common words
    56.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 59
    Total number of words is 4080
    Total number of unique words is 2338
    33.3 of words are in the 2000 most common words
    47.2 of words are in the 5000 most common words
    54.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 60
    Total number of words is 4020
    Total number of unique words is 2219
    35.1 of words are in the 2000 most common words
    50.1 of words are in the 5000 most common words
    57.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 61
    Total number of words is 4100
    Total number of unique words is 2081
    38.0 of words are in the 2000 most common words
    52.3 of words are in the 5000 most common words
    59.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 62
    Total number of words is 4059
    Total number of unique words is 2065
    37.5 of words are in the 2000 most common words
    53.4 of words are in the 5000 most common words
    60.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 63
    Total number of words is 4191
    Total number of unique words is 2306
    37.1 of words are in the 2000 most common words
    51.7 of words are in the 5000 most common words
    59.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 64
    Total number of words is 4179
    Total number of unique words is 2357
    35.7 of words are in the 2000 most common words
    51.4 of words are in the 5000 most common words
    58.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 65
    Total number of words is 4153
    Total number of unique words is 2151
    37.0 of words are in the 2000 most common words
    52.3 of words are in the 5000 most common words
    60.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 66
    Total number of words is 4192
    Total number of unique words is 2090
    35.5 of words are in the 2000 most common words
    50.0 of words are in the 5000 most common words
    57.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 67
    Total number of words is 4106
    Total number of unique words is 2179
    37.5 of words are in the 2000 most common words
    52.9 of words are in the 5000 most common words
    61.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 68
    Total number of words is 4126
    Total number of unique words is 2278
    36.3 of words are in the 2000 most common words
    50.6 of words are in the 5000 most common words
    58.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 69
    Total number of words is 4094
    Total number of unique words is 2274
    35.7 of words are in the 2000 most common words
    50.1 of words are in the 5000 most common words
    57.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ақ Жайық - 70
    Total number of words is 2664
    Total number of unique words is 1521
    39.4 of words are in the 2000 most common words
    53.5 of words are in the 5000 most common words
    61.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.