La guerra del Vespro Siciliano vol. 2 - 17

oculos tuos, et contemplare caelum, et novam gloriam libertatis. Non te
decipiat falsus error, et simulata bonitas persuadeat tyrannorum, quae
falsis blanditiis tuis intendit intentionibus obviare, dum virus eorum
vires resumere valeat, quia nunc aquis Divinae gratiae est sopitum.
Sed attende et considera, quod minus tyrannica pravitas exercuit in
subjectis Christicolis, quam in rebellibus Sarracenis. Melius est
igitur nos mori viriliter in conflictu, quam gentis nostrae mala
conspicere, et sub servitute tyrannica viliter deperire. Heu miseri,
dum in laude divina diebus sacri jejunii, Passionis, et Resurrectionis
Dominicae petebamus Ecclesiam, protinus ministri scelerum venientes,
nos inde convitiose trahebant, et ducentes ad carcerem cum clamore
dicebant: _Solvite, solvite Paterini_. Nulla dies quantumeumque
celebris propter hos poterat Divinis obsequiis deputari, nec feriae,
quae ad laudem Dei fuerant per Catholicos Principes introductae, locum
habebant apud tyrannicam potestatem. Eramus enim tamquam oves errantes,
et animae sine fide. Nunc igitur clamemus in caelum, et miserabitur
nostri Deus Omnipotens, qui sanat contritos corde, et alliget
contritiones eorum, ut sit nobis turris fortitudinis a facie inimici,
et gentes, quae in sua feritate confidunt, potentiae ipsius dextera
comprimantur. Estote itaque fortes in bello, et cum antiquo serpente
pugnate, et quasi modo geniti infantes rationabiles sine dolo lac
concupiscite libertatis, ut accipiatis justitiae gratiam in praesenti,
et calamitatis fugiatis miseriam in futuro. Valete carissimi. Dat.
Panormi xiii die Aprilis x Indictione.
_Dall’Anonimi chronicon siculum_, cap. 38.
VI.
A tres haut prince son tres cher seignior e neveu Philippe, par la
grace de dieu Roi de France, Challes par icelle meisme grace Roy de
Jerhusalem e de Sezile, Saluz e bone amour e soi appareillie a son
plaisir. Sire, nous vous feisons assavoir que lile de Sezile est
revelee contre nous; la quele chose nous porroit torner a grant damage,
se nous ni metions hastif conseil: e por ce, bieus nies, nous avons
tres grant besoign davoir avecques nous grant plante de bones genz
darmes. Et avons mande priant a nostre neveu Robert, Conte Dartois, que
il doie venir a nous avec quelques cinc cenz homes darmes. Dont nous
vous prions, bieus nies, e requirons que il vous plaise que li devant
diz cuenz nostre niez veigne a nous o tout les cinc cenz homes darmes;
e li facez prester tant de vostre monoie par quoi ou les devant diz vc
homes darmes puisse venir tantost a nous. E tout ce que vous nous farez
savoir par vos lectres que vous li alez fait prester, nous le vous
ferons rendre en France. E nous avons mande par noz letres a nostre
cher neveu le comte Dartois, que il doie venir a nous avecques les
devant diz vc homes, e que vous li farez delivre la monoie que mestier
sera pour lui e pour eaus. E sil avenoit, sire, que li devant diz cuenz
nostre nies eust ensoigne du cors, dont dieu le gare, par quoi il ne
peust venir. Nous vous prions, sire, que vous nous envoiessiez un bon
capitaine avecques les devant diz vc homes darmes. Donné a Naples, le
ix iour de may de la X Indiction (1282).
_Dagli Archivi del reame di Francia_, J. 513 e 49.
VII.
Vos inquam convenio, Patres Patrum, vos adloquor, principes sacerdotum,
qui sacris tribunalibus assidentes, latus summi principis decoratis,
et sic, tanquam pars eius corporis, vocati videmini, non tam in
partem sollicitudinis, quam in plenitudinem potestatis; qui stateram
recti judicij gestantes in manibus, utilitatibus publicis mancipati,
tanquam oves (cives?) o utinam pacatissime civitatis, proprios
nescitis affectus, nec quod anceps voluntatis arbitrium, sed quod
judicium rationis appendat diligentia exacta discutitis, et personarum
deletu[423] eminus circumscripto, cladi supponitis humeros, ac Regi
subicitis potestatem; dum libertati noxiam a via voluptatis et procacio
cupidinis obrupto frenatis, sub debito libraraminis eque libre pares
litigantibus laxantes habenas, censendo simili censura dissimiles,
parificando dispares equa lance. Ad hoc ex officij debito: sed utinam
non erga neglectos regnicolas claudicarent, nec exhorbitarent, pro
dolor, a tramite honestatis; qui nuper, non humano ingenio, non brachio
carnis adiuti, sed afflati divinitus, monuque celica flati, resilientes
paulisper a tyrampnide Pharaonis, ab effrenata callica (sic) feritato,
omni crudelitate dicibili graviori, ut eis saltem sub false quietis
morula[424] liceat respirare, jubentur tam improvide quam immite;
nullis, pro pudor, iustis causis concussionis huiusmodi tam orride
servitutis inspectis; nullis injuriarum illatarum atrocium oblatis,
ne dum permissis emendis[425], tetram Egipti repetere servitutem, et
iterato scabida colla priori adhuc jugo tumentia submittere importabili
honerj barbare feritatis. Nam licet insana rabies Gallicorum, infesta
mortalibus, inmortalibusque odibilis, quam vix fere (ferre) potest
ipsa natura que genuit, vel occidentis experi (hesperi) plaga
inmensis direpta fulgoribus[426], que hoc publicum seculi malum,
singulareque dispendium, divino permittente judicio, siculas usque
transmisit ad horas, Romani eloquij privilegio insigniri[427]. Ex
parte aliqua videatur, tamen gemine nobilitatis ytalici sanguinis,
innateque prudencie dignis mandata natalibus, et gravitatis antique
sacris moribus non imbuta, que sola novit provinciarum esse mater et
domina, ab ipsis geniti mundi crepundijs (crepusculis?) et volubilis
evi spacijs reddivivis, cum operis fabricator inmensi ex illaque prima
rudi caligine, quia indigesta mundi orbita ortabatur[428] incerte, hoc
sensibile opus placidos distinxit in vultus, equavit debitis numeris,
digessit in partes, media qualitatum gaudere temperio, ac auspicijs
digne uti felicibus incomparabilis libertatis, sacre patrie totam
reverentiam (sic) non contingerit, sed velut symia monstruosissima
bestiarum, solum ridiculosorum comittata (comitata?) conatibus,
nec ad judicia meliorum intendens oculum racionis, internosque
commitus (commentus?), sed tota herens in estivis, et proclivis
yspide genti finitima (finitime?) inferam barbariam et convictum
crudeliter efferatur. Hinc indiscreta dominia, hinc dira regimina,
hinc importabile honus humeris affligitur miserorum. Quis non hec,
Patres conscripti, quovis improvide desperationis agressu saltim
moriendo fugiat? Quis eorum injuriosas manus pronas ad sanguinem
ferre substineat? Quem truces vultus non terreant; minaces aspectus?
Quem arrogans ex intimo viscerum non loquela conmoveat; superbia
nuntia, ministra discordie, preco discriminis, amica flagicij? Quis
marcide scaturiente ex corpore rapidum eorum ferat anhelitum, maris et
aeris infectivum? Quis impetuosum incessum? Ut de ventris ingluvie,
continuato mentis exilio, iuxata Bachi (Bacchi) licentia taceamus,
dum potus e vicino conseritur potui, et vix tendens in aurora sequens
precedentis ebrietatis ludibria tamtisper intersecat. Hanc putatis
perfidem, patres, posse justiciam reddere, ac equitatis illibate
semitam custodire? Hec ad jurgia prona suscitat lites emortuas, armat
inhermes: sopitat, nudat[429] cathana dum sui aura incendij calices
fecundiores exaurit. Non igitur hec quam cernitis, Patres, rebellio
est, non recessus ingratus a pie matris uberibus, sed utroque iure
permissa injuriarum justa deffensio, castus amor, pudicitie zelus,
virginitatis illibate custodia, sancta tuytio libertatis. Jam enim
nullum patientie genus adversa relinquerant, nec erat ultra jam locus
ex accidentium novitate mirari. Stabamus siquidem in ea conditione
strictissime sortii, adeoque lidubrijs (ludibriis) misere necessitatis
impliciti, ut nec morte tranquilla digni, nec vita, pro miseria,
videremur. Pape videtur libet et gemere, dum prodigiosa malorum
fecunditas, tumultuosis pulsibus dubias luces, anxias noctes, dirosque
sompnos, ferocium Gallicorum feralibus ymaginibus agitabat?[430] O
felix mors, laudanda miseris, sortibus (fortibus) expetenda, non
recusanda felicibus, qua te aviditate in hac inmani persecutione
quesivimus, ut deploratum spiritum ad celos, vel terre tartara raperes,
antequam hoc destinatum, dapnatnmque corpus publicarum utilitatum usus
assumeret!
Sed tristes oculos, ut multa toleremur irruiti[431] claudere seve
negas! O decepte cogitationis eventus, hunc moriendi ardorem non
fugientis anime solvit efugium, non vitalibus nexibus dissolutis,
ultimos ante se fugiens terminos nos spiritus agit aubelitus, set
crebra suspiria non largus sanguis mortuos duret in artus, non rigore
gelido membra stringuntur, et contra tam adversos casus et asperos,
feda quedam vivacitate servantur; at ipsa pereundi cupiditas eo ipso
quod vetatur accrescit. Sed age, iam liceat perpense catamitatis
abyssum evolvere, et algam obrutam in profundo persequtionis pelago
evocare ad littora, et tristitia sancta, corvulo[432], stili officio,
ennodare ploranti. Ecce coram viris posite misere prosternuntur uxores
violenter, candor virgineus ausu nephario purpuratur, nullus locus
linquitur novis injuriis, dum omnis eorum coacta congeries acervatim
questionis (_sic_) momento temporis inculcatur. Hinc obscenos veneris
impetus, forme cupido, nepharide corruptionis ascendit. Hinc summa
flagitiorum voluptas perturbat honesta; hine fragra (flagra) lateribus
jude (inde) sceva manus scevit (saevit?) in faciem celesti signaculo
decoratam. Ab re (ab ira?) durus mulcro furit in miseros, mictia
pectora scindit, et tristi exitu renitentem spiritum onte diem cogit
abire, et extere stationis ignotas petere ripas. Alij diro scalore
carceris diutius macerantur; alij fame pereuot; isti premuntur
operibus; illi publicis invitii mancipantur oficijs; quos exausti
census, sic mendicata pauperies aliena verecundie mittit ad hostia;
bos perpetui carceris borrendus yatus absorbet, et non ille carcer
quem legura justicia, quem severitas dementata est[433], qui locus est
noxiorum pocius ad custodiam quam ad penam inventus. Non possunt humane
mentis, humanarum cogitationum ingenia satis hundeque (_sic_) concipere
que vidi. Jacet Neapoli, sub immense rupis obrupto, tristis et ultra
naturalem profunde caliginis noctem mersis (mersus) arlibus Gallicis
specus, quem tota circumfusi vastitas maris, et undique tempestas
terrore ruiture molis everberat: borrent cunta crucibus, scaleni
tritumenta (instrumenta?) supplicijs; nullus qui in hec supplicia
morlesque prospectus est, et ad infelicium captivorum meetas pròmissus
de simili exitu sperare monetur. Est dolor spiritus intus, quem tot
victorum (vinctorum) trabunt redduntque gemitus, quem tot contelere
(contulere) langores, tot fremitus, tot stridores, tot gemebunda
suspiria: hoc tot annorum regnicolarum cubile fuit, ex quo crassatur
pravitas gallicana. O perhempnibus tenebris obrutam feralis loci
cruentam cecitatem; hoc gladius erexit furibundus. Cogit auri sacra
fames avaritie pectora, novosque mille nocendi modos novis adinvenire
fallacijs, et instinguibilis sitis excogitatis malitie artibus
agit et agitai furibunda ingenia. Vincitur exactionibus numerus;
proscriptionibus angustatur. Non nostra sunt, Patres, que cernitis
nostris necessitatibus profulura, cultores sumus tantummodo gallice
pravitatis. O utinam victus exilis et tennis miseris relinqaatur! O
utinam nostra sitirent, et nos non sic avide devorarent! non persone
rebus, non res personis suffragium prestant; totum ebibunt, totum
exauriunt, insanabiles mustiones: summam excipe, ipso (ipsis) feris
volucrìbns conviviare judicabimus indigni. Ulinam nos assumerei terra
deiscens, vel spatia levis aheris elevarent, vel insanabilis rogus
voraxque fama (flamma) renascentes injurias terminaret! Hie etiam
cumulus malls nostris accesserat, quod si quis hec curie auribus
inculcabat, coram regijs pedibus tyranni laoessitus injuria, equorum
pedibus conculcabatur interdum: quandoque diris verberibus laceratus,
diroque carcere pressus, qui miser venerat tristior recedebat; et
saucios (suavius?) erat tram quam contentum pati. Si quis (quid) igitur
habebamus inigrandum[434], si quid patiebamur, doloroso silentio
subticendum. Quid de predatis ecclesijs referam, quibus mitius, quibus
erat liberius sub tyrampnide Pharaonis, quis solvendorum tributorum
de proprijs immunitate concessa, impensas ex erario publico prophanis
ministrabat? Nunc autem, pro pudor, sub principe christiano, sacris
assistentes sacerdotes altaribus, publicis vectigalibus honerantur,
publicis rapinis exponuntur (exponitur) patrimonium crucifixi. O
gens area (_sic_) natura bene relegata, stolida viribus, indomita
feritate, successibus prosperis insolescens, ad tui perniciem Ytaliam
invitasti; non impune vastitatem agris Ytalicis intulisti, solitudine
(solitudinem?) juventuti: nullus de hac pugna victor redijt, ut sacra
tradunt annalia, ni quos dire mortis prepotens anticipavit auctoritas.
Regna querere fati est, quesita servare virtutis. Transferunt enim
nunquam felicia regna comete: et erraticorum conjunctio siderum amente
(amentem) instigat furiam stolidorum, quonim infinitus est numerus:
ubi plurimum valet anceps audacia, mortis contemptus, impetus arma
movens, et quidquid non nisi potest sevienti furie attestarj. Hinc
mentis tranquilla serenitas, vivax industria, virtutum mater, patientie
gravitas operatur. Disciplina constant impia; clemencia fulciuntur:
plura moribus sunt vicenda quam viribus. Fuit semper conscriptis
patribus, Ytalicisque vigoribus (uxoribus) pudicitie cura, privilegia
pugna cum vicijs, dum caute, sancte quoque habebatur ecclesie, et
a publico aberat hoste infuria, pauca necessitati, nulla voluptati
nostri concessere parentes. Ille in gallicis plus laudatur qui magis
delectatur; cum bonis effusis proprijs, medicat (mendicat) infeliciter
aliena; non est novum pater (patres) ut servata federa nuptiarum
regnorum jura concilient; rupta dilacerent. Non casta custodia sacri
connubij, graciosa redditio Scipionis divis honusta muneribus, dum
libere redditur uxor, et precium procurante vidibi (_sic_)......
agrestes evocant animos celtibere feritatis; fecitque servata
virginitas, quod tantus negabat exercitus; nec audebant arma promittere
quod amor tranquille castitatis effecit. Quid e contra Lucretiam
referam, Romane pudicitie ducem, nostre regionis honorem, virilem
gestantem animum, licet maligne fortune spiritum muliebri corpore
clausum; que corporis habitu sruprata, non animo, condito in viscera
sua ferro, penam a se indebitam anxie necessitatis exegit; ut quamquam
primum pudicum animum a polluto corpore separaret, et corruptorem suum
Tarquinum, vel saltim monendo proscriberetur, quem regno tandem vitaque
privavit? Hec tyrampnide (_sic_) regiam in temeritatem clementiam
conmutavit; hec consularibus lustris dedit initia, hec curules patribus
concessit honores. Quid virginis matrem (Virginiæ patrem) referam (qui)
filie virginitatem sola qua potuit morte defendit, captumque de proximo
ferrum, non recusanti puelle immersit? Puellaris vox festina inquit
mater (pater) occidetur (occide), ingere ferrum ul integer spiritus
subito ruptis vitalibus, rupto corpore cedat, non polluta corporis
vincula honestam polluant spiritus puritate. Que res usque adeo plebem
impulit vindictam, ut tamdin militare desisterent, quam diu lex offensa
reducitur; et publicus invasor mancipatus ergastulis, commissi flagitij
debitam penam exsolvit. Nunc impijs constitutis privatum prosequentibus
interesse, liber matrimoniorum consensus inaudite adicitur servituti,
ut jure fori, non jure poli[435], matrimonium reguletur; ut nulli
nubere liceat sue principis licentia speciali, que tamdiu differt
venenose fallatie artibus dilativis, donec venter emortuns concipere
desinat, et vinete cultor seminandi venaciter (vivaciter?) viribus
vacueretur; ut sic per indiremptum Latinorum hereditas, liberorum
successibus vacuata, transferatur ad exteras nationes. Hinc extinguntur
clara genitiva; vipere pululant; et si quando pro raro Latino nubere
liceat, non cum terra. Nec questionis calumpnia recipit, quasi non sint
hec veatris auribus nunciata; namque quod sic publice geritur, necesse
non est singulornm auribus intulerj. Nec latere potuit e vicino positos
quid fama volatili orbem personuit universum, et longe positorum vultus
oraque complevit; ut illud omittatur ad presens, quod absque rerum
et personarum discrimine, pro causa huiusmodi non patet accessus ad
mundi dominam et magistram. Non est igitur quo invitis feriatis, que
matrum ex uteratione[436] queratur, ac ex certatione (gestatione)
partus viperei gravem referat questionem. Est enim, patres, quedam
ultima calamitatum rabies, extorta necessitas et laxata libertas,
novissimeque in furorem ipsa vota vertuntur: nec est ita immanis
crudelitas que multis crassantibus non proficiat in exemplum; hoc
facimus, patres, que post penam liberis imperabunt. Cur enim nephanda
progenies, dijs hominibusque infesta, ante vite initia peritura, non
intus occidat orta, antequam suo contactu celum terrasque pollueret.
Sic est in utero necanda superbia, ut ante perdampnate lucis initia
delitescat. O exemplum datum divinitus! O res narranda per secula, et
annalibus credenda perpetuis! Perire vitia si sic cum innatis fetibus
extinguantur! Pulli serpentum viribus cum statura decernuntur a
patribus non veneno[437].
Sed ad vos, pater omnium, nunc sermo dirigitur; nunc ad vos publice
calicem exclamationis invertor. Undique bella fremunt, undique
remurmurat hostis, comotus orbis atteritur, bellis intestinis et
exteris laceratur. Hec sunt, pater, vestri neglectus semina, hec
propago, hec emolida virga dominij, et enervatus vigor ecclesiastice
libertatis. Dum novam, inauditam patrum conscriptorum injuriam, et
pervalidam quo a vasallis illatam, et magis despectabile quo vicinam,
nescio quo ducti spiritu, vendicare misericorditer distulistis, immo,
ut cum summa reverentia loquar, videmini tunc fovere; et dum inpune a
Viterbiensibus arma sumuntur, dum dampnabiliter depopulantur castra,
lenocinante utero ferario[438], dum sedes sedibus, et mortes mortibus
inculcantur; dira per incautum propure (_sic_) contagia vulgus; et
dum privata foventur odia, pijs a mentibus funditus resecanda, dum
privatum persequimini interesse, sceptrorum vix publica deperit,
et regendi paulatim auctoritas minoratur; et dum licenter fiunt
que placeant flagitia, interdum ad ea que displicent pervenitur.
Ruentis enim in deteriora seculi usus proclivior perniciosis exemplis
proficit, invalescit. Occurit tunc urbis partiale dominium. Dum
enim senator vester, juvenili mente subvectus, et vesanie flatibus
equo leviter elevatus, non sedit arbiter equitatis, non cultor
justicie, sed ecclesiastice partis invasor, in urbis turbatione
huiusmodi totius orbis status pacificus perturbatur. Respuit, Pater,
Ytalia, respuit peregrina dominia! Generosa quippe nobilitas levi
contradictione regitur; molestie tractatione humili superbia (non)
frangitur, (sed) et durescit: hec in exteris placeat intueri. At
si vos ipsum intra metas racionis colligitis; si reflexis in vobis
oculis tribunal ascenditis vestre mentis; si causam vestram, que a
nemine debetur mortalium judicari, sed tota divino reservatur examini,
colligitis nostro (vestro) sinu, non nisi fallor, invenio qua non
possitis ex parte vestra conscientie formidare. Estis enim, ut cum
summa reverentia loquar, non ecclesiasticis, set curis secularibus
occupatis (occupatus); non ecclesiarum vacatis negocijs, non causis,
non expeditionibus electorum, sed regum implicationibus, civitatum,
comitum et Baronum: honorem sic habitum vestris sanctissimis
auribus pervertistis; accessorium in principale, et principale in
accessorium convertendo. Grana negligitis, vacatis paleis et arristis
(aristis); hec, pater, ut evangelica monita resonant, et precepta
intonant ad clementem non principaliter sed ex quadam adiectione
queruntur. Ferunt enim quidam et murmurant quod intra privatum
consistorium vestrum preces involant, ut de precio taceamus. Monstrat
hec Eustachiana previsio, festinata, solivaga; monstrat expeditio
tudertina magnarum precum committata suffragijs; monstrat vestrorum
frequentata provisio; in exteris dilata justicia, immo verius denegata;
indiscussa negocia, que nec etiam committuntur. Cur sic refriguit
caritas, cur sic palatium[439] angustatur? Quare non fit examinatorum
negociorum relatio? Cur tot et tam diu tenentur ecclesie viduate?
Cur tot perduntur expense? Credo vos ad restitutionem teneri, si
cupitis esse de numero salvandorum; nisi, quod nephas est dicere,
scriptura divina solvi valeat, vel mentiri. Negocia que discordia
lacerat negliguntur, que tanto magis accelerari deberent, quanto
de sui natura tractatum expetunt longiorem. Quid est; pater, quod
publicis neglectis affectibus, manifestis consistorijs retardatis,
immo penitus jam extintis, cedentem continuatis insequimini gressibus,
ebdomadam ebdomade anectantes (annectentes?), sicut manifeste docuit
negocium vicentinum. Expedirentur, pater, ecclesie, nec tara diu
miseri languerent electi, si eo affectu prevalido, quo ad cessiones
insurgitis, expediretis in brevi expedibiles questiones; migrasset
profecto in bercia (inertia) et dato libello repudij, extra mundi
terminos exulasset, si sic expeditionibus vacaretis, sicut cessionibus
vacavistis. Videt (videte), pater, ne nimium vacetis a curate
(accurate) custodie corporali, ne Dei teneatis ecclesiam viduam. Cum
enim vos singularia agenda subagitant, et privatus succedit affectus,
nulla debilitas, nulla vos perplexitas circumvolvit. Per pedes plumbeos
quos habere vos dicitis, et singulari quedam jactantia commendatis,
affectus dessignantur emollidi gressus, ne viam possint currere
celestium mandatorum. Considerate, pater, quid ficulnee promittitur
occupanti. Nil refert nullum, et inutilem habere prelatum; quamquam
vos, ut publice fertur, Dei ecclesie adeo utilem judicetis, quod
propterea reddenda justicie parcilis, ut vos et plurimum conservetis.
Sed novimus humani generis invasoris profundas insidias, quibus se
yantibus rivulis ingerit, quibus se cogitationibus introducit. In tanto
curriculo temporis, quo fuistis ad apicem christiane religionis evecti,
Leodiensem tantum ecclesiam per viam recti examinis expedistis. Nec
malivoli absunt, pater, interpretes, qui verisimilibus presumptionibus
adiuvantur, quod ideo facitis, ut affecti inedia, ac supervacuo
labore consumpti, sua jura indeffensa dimittere compellantur, ut
illis providealis postmodum, quos vobis carnalis affectus consonat,
non judicium rationis. Mementote pater, quem finem sibi imposuere
ipsa flagitia: est enim jam securis ad radicem arboris preparata.
Videte igitur ne ut secare possit (sic), intromittatis manubrium
proprie voluntatis. Non sic vos decuerunt vestra promissa, ante
divine incarnationis festum vestris sanctissimis labijs promulgata,
tradere flatibus Aquilonis, quibus vos quibusdam promissis excussis
infirmitatis prehabite, publice respondistis vacare negociis sponse
Christi. Nec est ut de promissioni bus quas fecistis, satisfecisse
videamini verbo vestro; Aliud est enim justiciam reddere, aliud graciam
facere personalem, aliud providere ecclesijs zelo justicie, quam
personis, quas forte cecus carnalitatis amor associat non unit (sic)
limpidus oculus rationis; maxime cum in uno voluntas recta, o utinam in
altero pura necessitas dominetur! O preposterum ordinem non necessario
conmutatum, extincta universali justicia, partialis cura supertonat, et
ad unius suggestionem principis, quam suos indebite subditos privatos,
ac infamatorijs maligni spiritus cedulis, quod satis generosum dedecet
principem sussurrantis ecclesiarum regni expeditio (sic) relegatis
misericordie visceribus inmaniter cxpeditur. Ex quo manifeste patet,
qua siti, quo odio, laicos sibi subjectos persequitur, qui genus
electum persequitur electorum; nullum enim suo regio (regno?) paciatur
promoveri ni gallice nationis, satisque sibi, reputant impedire, et si
suis finaliler injustis desiderija defraudetur. Illud etiam a multis
vobis impingitur, quod libenter frivolas occasiones exquisitis ut
vacetis, et de permissione divina diffugium sumitis, que locum sibi
vindicat etiam in profanis; nullumque, ut fertur, patienter admittitis,
quod est summe delirationis indicium. Qui vestro neglectui stimulos
afferat caritatis, et cum rubore confunditis, quasi affectetis magno
opere, in vestre fetibus negligentie remanere: quanquam et patres
conscripti non sic servilem timorem foras emiserint, quam vobis
loqui audeant in spiritu libertatis. Sic itaque, pater sanctissime,
contractam negligentie labem vivaciter, sic valenter extinguite, ut
longi temporis negociorum cumulum brevis hora consumat, et silere
facialis arrogantiam imprudentum. Sicque curratis in stadio huius vite,
ut consedere tandem una cum grege vobis commisso, in potioribus divine
dextere valeatis.
_Dalla Biblioteca reale di Francia, Ms. 4042, codice del secolo XIII o
XIV._
_Questo volume è una scelta di epistole del secol XIII, autentiche e
poste a modello di stile epistolare in que’ tempi. Dopo un gran numero
di lettere del cardinal Tommaso da Capua, di Pietro delle Vigne, e
di altri, si trovano in continuazione tre documenti relativi alla
rivoluzione del vespro siciliano. Il primo è la lettera dei Palermitani
ai Messinesi, pubblicata tante volte e da me riprodotta, docum. V;
segue immediatamente la bolla di Martino IV, Cogit nos temporis
qualitas, pubblicata in Raynald, ec.; e immediatamente appresso il
presente documento, che è la risposta a quelle intimazioni del papa.
Tutto porta a crederlo autentico, come sono senza eccezione le altre
epistole del volume: e anche par che sia stato seguito l’ordine
cronologico nel trascriverle. Nel testo io ho sostenuto_ (vol. I,
pag. 150), _che tale audace rimostranza fu scritta per certo in
Sicilia e in quel tempo: basta a leggerla per convincersi di questo.
Se poi fosse stata veramente spedita alla corte di Roma, a nome del
popolo siciliano, non saprei affermarlo. Ne farebber dubitare le
gravi e ardite parole, che rade volle si usano negli atti pubblici;
ma è probabilissimo, che vedendo il contegno del papa, e perdendo
ogni speranza di placarlo, il governo repubblicano della Sicilia, o
qualche privato cittadino, abbian voluto squadernargli in faccia i suoi
torti con lo stesso coraggio con cui in que’ giorni si resisteva in
Messina all’esercito di Carlo d’Angiò. La rimostranza sembra scritta
nella state del 1282, e certamente prima della esaltazione di Pietro
d’Aragona._
VIII (VI).
Excellentissimo et quamplurimum diligendo Domino E. Dei gratia,
illustri Regi Angliae, Domino Yberniae, et Duci Aquitaniae, P. per
eandem gratiam, Rex Arragonum, salutem et sincerae devotionis affectum.
Dilectioni Regiae praesentibus intimetur, quod nos, ante recessum
nostri viatici armatae nostrae, videlicet, in quo sumus, cura
proponeremus illam ad Dei servitium facere, misimus Nuncium nostrum ad
summum Pontificem, ut nobis, super eodem negotio, subsidium largiretur;
Quem idem Nuncium dictus summus Pontifex, audita supplicatione nostra,
timens au.... Regem Siciliae accederet, sine responsione aliqua
relegavit.
Postmodum vero cura venerimus in Barbariam, ad locum, videlicet,
de Altoyl, ad exaltationem fidei Cnristianae, adhibito consilio
Richerhominum nobiscum eiistentium, destinavimus iterum ad dictum
summum Pontificem nostrum Nuncium, super eo, videlicet, quod nobis
in prosequendo facto per nos inchoato, subveniret nobis decima
per Ecclesiam in Regno nostro recepta, et concederet indulgentiam
Apostolicam nobis, et illis qui nobiscum essent, et etiam quod terram
nostram et ipsorum reciperet sub protectione Ecclesiae et commodo, cui
Nuncio dictus summus Pontifex fecit quandam dilatoriam impensionem,
distulitque sibi tradere literam.
Cumque nos resisteremus inimicis fidei, ut nostrum erat propositum si
dicto summo Pontifici complaceret, venerunt ad noi Nuncii quorundam
locorum et Civitatum Regni Siciliae, exponentes nobis et supplicantes
quod ad Regnum ipsum accederemus, quia omnes Siculi unanimes et
concordes nos in eorum Dominum invocabant;
Nos siquidem advertentes, quod istud esset nobis et Dominationi nostrae
honorificum et utile, accedere ad dictum Regnum Siciliae cum familia
nostra et stolo, ad habendum et impetrandum jus, quod illustris et