Niamh - 17

Total number of words is 4958
Total number of unique words is 1132
49.6 of words are in the 2000 most common words
53.9 of words are in the 5000 most common words
53.9 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
gluaiseacht. Cad dúbhairt Ospac a bhí Bruadar ar aigne dhéanamh?” ar
seisean leis an dteachtaire.
“Dúbhairt sé le Colla, a rígh,” arsa’n teachtaire, “gur bh’é a
thuairim go mbéadh Bruadar ’n-a cheann ar loingeas rígh Lochlan agus go
mbéadh Sígurd agus pé loingeas a bhéadh aige fé smacht Bhruadair. Agus
dúbhairt sé gur bh’é a thuairim go bhfuilid siad go léir istigh i gcuan
Átha Cliath um an dtaca so, nó geall leis.”
“Ó! foth, foth!” arsa Tadhg Mór. “Ní bheimíd i n-am i n-aon chor!”
Le n-a linn sin cé bhuailfeadh chúcha isteach ach Tadhg Óg ua Cealla
agus Conn agus athair Chuinn, Maolruanaidh na Paidre, rígh Ua
bhFiachrach Áidhne. Do cuireadh fáilte roimis an rígh agus roim Chonn.
“Bhíomair díreach ollamh ar imtheacht,” arsa Maolruanaidh, “ach ní
bhéadh Conn sásta gan teacht feuchaint an rabhabhair-se ollamh. Deir
sé, agus is dócha gur fíor dhó é, gur fearra dhúinn coimeád i n-aice
chéile ar an slígh, agus ansan coimeád i n-aice chéile sa chath, leis,
má fhéadaimíd é.”
“Tá an ceart aige, a rígh,” arsa Caoilte. “Is ’mó cuma ’n-a ndéanfaimíd
áise d’á chéile má choimeádaimíd i n-aice chéile, ’sé sin, ach gan
bheith ró achmair d’á chéile. An ’mó fear a bheidh agaibh, a Chuinn?”
ar seisean.
“Beidh breis agus fiche céad fear, is dóich liom,” arsa Conn. “An
bhfuil Niamh ag teacht?” ar seisean.
“Tá, Niamh ag teacht,” arsa Niamh féin; “ná bíodh aon phioc d’á
mhearbhall ort-sa ná ar aoinne eile,” ar sise.
“Ní fhanfaidh Niamh i n-aon bhall i ndiaigh a h-athar,” arsa Tadhg Mór
ua Cealla.
“Is maith an inghean a thug Dia dhuit, a rígh,” arsa Maolruanaidh,
“nuair a thug sé Niamh duit. Tá súil agam go gcuimhnighean tú go minic
air sin, agus go dtugan tu buidhchas do Dhia mar gheall air.”
Rígh ana dhiadha ab eadh Maolruanaidh na Paidre. Bhíodh sé coitchianta
ag machtnamh i láthair an Athar Síoruídhe, agus, as an machtnamh,
bhíodh sé coitchianta ag labhairt leis an Athair Síoruídhe. Thuigeadh
sé i n’ aigne ná raibh aon tsaghas cainte ba chirte chun labhartha
leis an Athair Síoruídhe ’ná an chaint a chuir ár Slánuightheóir i
mbéalaibh na gCríostaidhthe chun labhartha leis an Athair Síoruídhe.
D’á bhrígh sin, nuair a labhradh sé leis an Athair Síoruídhe is, “Ár
n-Athair atá ar neamh, &c.” adeireadh sé. Bhíodh sé ag rádh na Paidre
sin coitchianta, agus do tugadh an ainim, “Maolruanaidh na Paidre,” air
mar gheall air sin. Fear ana láidir, ana chródha, ab eadh é, agus mura
raibh eagla ag na Lochlanaigh roime n-a Phaidir ní baoghal ná go raibh
eagla acu roime n-a thuaigh.
Níor bh’ fhada go rabhdar go léir ollamh chun bóthair. Bhí cárbat
áluinn ag Niamh, agus bhí beirt d’á mnáibh coímhdeachta sa chárbat i
n-aonfheacht léi, ach thugadh sí a lán d’á h-aimsir ameasg na mban óg
eile a bhí ag dul ó’n mbaile, i n-aonfheacht leis na fearaibh, agus í
’ghá stiúrughadh agus ’ghá thaisbeáint dóibh conus na h-éadaí lín a
theastóch’ uatha ar ball, do chur chúcha agus do choimeád i n-eagar.
D’ fhan an dá bhuidhean san, buidhean Thaidhg Mhóir uí Chealla agus
buidhean Mhaoilruanaidh na Paidre, i n-aice chéile ar an slígh, agus
bhíodh Conn agus Caoilte i gcómhluadar a chéile go mór. B’éigean do
Chaoilte an sgéal go léir ó thusach go deire a dh’innsint do Chonn,
conus a chuir Sitric agus Amhlaoibh an fear ó Áth Cliath chun Briain do
chur chun báis le nimh, agus gur bh’é fear a chuireadar uatha chun na
h-oibre sin a dhéanamh ’ná Lonán, dritháir Chaoilte, an fear, thar a
raibh d’fhearaibh i n-Éirinn, dob’ fhearr a dhéanfadh Brian do chosaint
ar an mnaoi a bhí ceapaithe ar an nimh a thabhairt dó.
Do ghluais na buidheana eile ó gach aon pháirt de Chúige Conacht, na
bóithre soir, i dtreó na h-áite ’n-ar ghnáth le Brian longphort a
dhéanamh, i n-aice Átha Cliath. Tháinig an dá bhuidhean, buidhean Ua
Máine agus buidhean Ua bhFiachrach Áidhne, go Ceann Cora, chun bheith
i n-aonfheacht le buidhin an Árdrígh. Ansan do ghluaiseadar féin agus
buidhean an Árdrígh an bóthar soir óthuaidh.
Díreach sar ar fhágadar Ceann Cora tháinig teachtaire ó rígh Laighean
ag triall ar an Árdrígh agus thug sé leitir do’n Árdrígh, agus sidiad
na focail a bhí sa leitir sin.
“A Árdrígh Éirean,
“Do tugadh easonóir dómh-sa ad’ ríghtheighlach-sa i
gCeann Cora. Tar anois agus cosain thu féin orm, mar táim
ceapaithe ar an easonóir sin do dhíoghailt ort-sa agus ar
do chlainn, agus ar Dhál gCais.
“Mise Maolmórdha
“Rígh Laighean.”
Do léigh Brian an leitir. Ansan do sgríbh sé ar dhrom na leitire na
focail:--
“Táim ag teacht, a dhritháir. Feuch chúghat féin.
“Mise Brian.”
“Seo, a ghiolla,” ar seisean leis an dteachtaire. “Beir thar n-ais í.”
Thóg an teachtaire an leitir agus do rug sé leis thar n-ais í.
Ní raibh um an dtaca san bóthar andeas ná bóthar aniar ná bóthar
óthuaidh tré Chúige Laighean ná raibh clúdaithe leis na buidhnibh
fear agus iad ag gluaiseacht ’n-a míltibh, fé n-a ríghthibh agus fé
n-a dtaoiseachaibh, agus a n-airm ar a nguaillibh, agus a mbratacha
breaghtha síoda anáirde ar a gcrannaibh ag lúbadh agus ag luasgadh
sa ghaoith, agus a n-aghaidh go léir ar an áit ’n-ar ghnáth le Brian
a longphort a dhéanamh, i n-aice Átha Cliath. Agus ní raibh ins na
buidhnibh sin go léir oiread agus aon fhear amháin ná raibh socair go
daingean i n’ aigne aige gan teacht thar n-ais beó.
“Má’s ag Lochlanaigh a bheidh buadh,” a deiridís, “is fearr gan teacht
thar n-ais beó. Má’s ag Gaedhlaibh a bheidh buadh bíodh a thoradh ag
an muintir atá sa bhaile i n-ár ndiaigh. Pé taobh ar a mbeidh buadh,
díolfaid na Lochlanaigh as.”


CAIBIDIOL V.
MÍCHEÁL RUADH.

Bhí Brian agus a ghnáth-theighlach tamal soir ó Cheann Cora, ar bhóthar
Átha Cliath, agus iad ag gluaiseacht go h-áluinn agus go stuamdha
agus go mileata. Bhí buidhean Thaidhg Mhóir uí Chealla agus buidhean
Mhaoilruanaidh na Paidre ag teacht ’n-a ndiaigh. Bhí Niamh ’n-a cárbat
i dtusach buidhne Thaidhg. Tháinig bean agus clóca uirthi, agus cochal
an chlóca amach ar a ceann aici, i gcómhngar do’n chárbat. Bhagair sí
ar Niamh. Do stad an cárbat. Do shín an bhean leitir isteach chun Niamh
agus d’ imthigh sí. Do léigh Niamh an leitir. D’ fheuch sí ’n-a tímpal.
Ní raibh Caoilte abhfad ó’n áit. Dúbhairt sí le duine des na fearaibh
glaodhach air. Tháinig sé. Thug sí dhó an leitir. Do léigh sé í.
“Cad is fearr a dhéanamh, a rígan?” arsa Caoilte.
“Measaim gur fearr an leitir sin a thabhairt do Mhurchadh,” ar sise.
“Is fíor,” arsa Caoilte.
D’imthigh sé amach i ndiaigh ghnáth-theighlaigh an Árdrígh, agus thug
sé an leitir do Mhurchadh. Bhí iongnadh ar Mhurchadh nuair a léigh sé
an leitir.
“Tá go maith, a Chaoilte,” ar seisean.
Tháinig Caoilte thar n-ais.
Lar na mháireach an lae sin tháinig giolla turais ag triall ar
Chaoilte, duine d’á ghiollaíbh turais féin, agus shín sé leitir chuige.
Do léigh Caoilte í. Siúd ag triall ar Niamh é agus shín sé chúichi an
leitir. Do léigh sí í.
“Ó!” ar sise. “Imthigh láithreach, a Chaoilte,” ar sise, “agus tabhair
í seo leis do Mhurchadh.” Do dhein.
I dtreó go dtuigfear brígh agus bunús an dá leitir sin ní foláir dul
siar beagán agus a dh’innsint conus a dh’imthigh le Gormfhlaith ó fhág
sí Ceann Cora agus ó tháinig sí go teighlach rígh Lochlanach Átha
Cliath.
Do h-innseadh i dtusach an sgéil seo conus mar a thug Brian a inghean
le pósadh do Shitric, le h-ionachus go ndéanfadh an cleamhnas san a
chómhacht féin do neartughadh leis an gcaradas, dar leis, a thiocfadh
as idir Lochlanaigh Átha Cliath agus Clann Chais. Béibionn ab ainim
do’n inghean san Bhriain, ainim a mháthar féin. Rígan ana chiallmhar,
ana thuisgionach ab eadh í. Do coimeádadh uaithi an t-uisge-fé-thalamh
a bhí ’á dhéanamh i gcoinnibh a h-athar an fhaid a bhí Niamh ag déanamh
na faire, agus ansan, an fhaid a bhí Lonán ’ghá leigint air go raibh
sé ag cabhrughadh le Gormfhlaith sa droch obair a bhí ar siúbhal
aici. Choimeád a muintir féin an sgéal ó Bhéibionn i gcaitheamh na
h-aimsire sin chun gan bheith ag cur buartha uirthi gan ghátar, agus i
dtreó gur shuaimhneasaíghe a bhéadh an saoghal aici nuair a chífeadh
Sitric go soiléir ná raibh aon phioc d’ fhios na droch oibre aici.
Choimeád Sitric an t-eólus uaithi díreach mar a dhein sé a dhícheal ar
é choimeád ó gach aoinne ba dhóich leis a dhéanfadh aon iaracht ar an
ndroch obair do chosg.
Ach nuair a tháinig Amhlaoibh thar n-ais ó Inis Cathaigh chómh h-oban,
agus nuair nár h-innseadh d’aoinne cad é an chúis, agus ansan, nuair a
thug sí fé ndeara an disgréid agus an cogarnach ag Amhlaoibh agus ag
Sitric, agus an bheirt ag stad de pé caint a bhíodh eatartha nuair a
thagadh sí ’n-a láthair, thuig sí ’n-a h-aigne go raibh rud éigin nár
bh’ fhóghanta d’á bheartughadh acu. D’á shoiléire a thuig sí an nídh
sin iseadh ba lúgha a leig sí uirthi gur thuig sí é féin ná aon nídh
dh’á shórd, agus iseadh ba lúgha a bhí aon chuimhneamh acu-san gur
thuig sí é féin ná aon nídh dh’á shórd. Bhí sí ag faire ortha go géar
agus ní raibh aon choinne acu go raibh. D’á fheabhas faire a dhein
sí, ámhthach, níor fhéad sí teacht suas le h-aon nídh áirighthe do
thabharfadh eólus cruinn dí ar cad a bhí ar siúbhal acu, ná ar cé ’n-a
choinnibh go raibh an t-uisge-fé-talamh ’á dhéanamh.
Do lean an sgéal mar sin go dtí go dtáinig Gormfhlaith go h-Áth Cliath.
Ansan do thuig Béibionn go raibh donas éigin thar na beartaibh déanta.
Níor bh’ fhada gur tugadh le tuisgint di ná raibh Gormfhlaith ag dul
thar n-ais ag triall ar Bhrian. Ansan do stadadh de bheith ag déanamh
aon choimeád ar cad n-a thaobh gur tháinig sí uaidh ná ar cad ’n-a
thaobh ná raibh sí ag dul thar n-ais. Do thárla go raibh an ceathrar i
bhfochair a chéile agus gur eirigh fearg Ghormfhlaith. Do léim sí agus
do spriúch sí. Do chaith sí ins na súilibh ar Shitric agus ar Amhlaoibh
an bob a bhuail Lonán ortha, agus ansan, an bob a bhuail sé uirthi
féin nuair a chuaidh sé siar ag triall uirthi agus teistiméireacht
aige uatha-san. Ansan do thuig Béibionn cad é an brígh a bhí leis an
ndisgréid agus leis an gcogarnach agus leis an stad cainte nuair a
thagadh sí féin. Níor labhair sí aon fhocal amach as a béal mar gheall
ar an ngníomh a measadh a dhéanamh ar a h-athair. Dúbhairt sí, ’n-a
h-aigne féin: “Do theip an méid sin oraibh. Ní stadfaidh sibh anois.
Déanfaidh sibh iaracht eile. Ní mór dhom faire níos fearr a dhéanamh,
le h-eagla go mb’ fhéidir ná teipfeadh an tarna h-iaracht oraibh.”
Níor dhein sí aon cheilt ar an ndroch mheas a bhí aici ortha, ná ar
an bhfeirg a bhí uirthi mar gheall ar an rud a cheapadar a dhéanamh.
Ach níor dhein sí trácht ar imtheacht as an áit mar gheall air. Níor
bh’fhada gur thuit rud amach a thaisbeáin di gur mhaith a dhein sí é
agus fanmhaint.
Tháinig rígh Laighean ann.
“Seadh!” arsa Gormfhlaith leis, “measaim gur dheineas éagcóir ort
nuair a dúbhart gur bheithigheach iompair ag Brian tu. Measaim gur
bh’fhearra dhó go sgaoilfeadh sé thairis an beithigheach. Airighim
go bhfuil do neart agat d’á chruinniughadh go cuthaigh. Fíorfair an
focal úd a dúbhraís le Murchadh; ‘Má cailleadh Gleann Mhámha tré m’
chómhairle,’ arsa tusa, ‘buadhfar Gleann Mháma eile tré m’ chómhairle.’
An t-annsgian! Mura mbéadh an bheirt seo bheith chómh símplidhe,” ar
sise, “bhéadh sé féin agus a athair agus Dúlainn fé ’n bhfód go tréith
anois.”
“Ní gádh dhuit é chur ar an mbeirt seo, a mháthair,” arsa Amhlaoibh.
“Bhí aimsir do dhóthin agat chun an ghnímh a dhéanamh sar a ndéigh
Lonán ag triall ort, agus níor dheinis é. Níor dheinis, agus ní dhéanfá
ó shin é, pé caoi a bhéadh agat air, an fhaid a bhéadh inghean Thaidhg
Mhóir uí Chealla at’ aice! Is dóich liom,” ar seisean, “dá mbéadh
sí abhfad at’ aice go ndéanfadh sí mírbhuilt ort, a mháthair,” agus
chuir sé drana-gháire as. Níor dheas an drana-gháire é, bhí sé chómh
diablaídhe agus an ghnúis chómh h-áluinn, chómh h-óg. An t-é a chífeadh
an ghnúis sin an uair sin agus an drana-gháire, déarfadh sé go raibh
duine i n-éaghmuis Ghormfhlaith gur bh’fhéidir a dhiabhal coímhdeachta
a dh’fheisgint uaireanta. Chonaic Béibionn diabhal coímhdeachta
Amhlaoibh an uair sin, agus choimeád sí cuimhne air.
“Cad é sin agat dh’á rádh, a choileáin!” arsa Gormfhlaith. “Cad í an
mhírbhuilt a dhéanfadh sí orm!”
“Dhéanfadh sí naomh díot, a mháthair,” ar seisean, “agus ba mhór an
mhírbhuilt é,” agus do leathnuigh an drana-gháire.
Do stad sí agus í ag feuchaint air.
“Ní dhéanfadh mírbhuilt féin naomh díot-sa!” ar sise.
“Foth, foth!” arsa Maolmórdha, “ní’l aon tairbhthe le teacht as
an saghas san cainte. Cuirigh uaibh í. Ní deirim ná go bhfuil rud
déanta agam-sa do chuirfidh chun cinn an bheart so do theip ar thriúr
agaibh-se.”
Do léim Sitric agus chuir sé bas ar bhéal rígh Laighean, agus shín sé
a mhéar i dtreó na h-áite ’n-a raibh Béibionn ’n-a seasamh i lúib na
finneóige. Dhruid sí isteach sa lúib sin nuair a thusnuigh an chaint ar
dhul i n-olcas idir Ghormfhlaith agus Amhlaoibh. D’ airigh sí an focal,
ámhthach, a’ béal rígh Laighean, ach níor leig sí uirthi gur airigh. Do
rith cailín isteach, duine de mhnáibh coímhdeachta Bhéibionn.
“Ó!” ar sise, “tá an cuan lán de loingeas!”
Do rith gach aoinne amach ach Béibionn.
“Tar a leith, a laogh,” ar sise leis an gcailín. “Tháinís anso i
n-aonfheacht liom-sa,” ar sise. “Tá fhios agam nách miste dhom rún
a thabhairt duit. Tá, mar is eól duit, mar is eól do gach aoinne,
Lochlanaigh an domhain ag cruinniughadh a neart i n-aghaidh na h-Éirean
agus i n-aghaidh Árdrígh Éirean. Tá an t-Árdrígh ag cruinniughadh neart
na nGaedhal chun na h-Éirean do chosaint. Tuigid ríghthe Lochlanach dá
mbéadh Árdrígh Éirean as an slígh go dtuitfeadh cómhacht na nGaedhal
as a chéile agus nár dheacair an lámh uachtair a dh’ fhághail ortha.
Tá, d’á bhrígh sin, iaracht mhalluighthe d’á déanamh le fada ar an
Árdrígh do chur chun báis le nimh. Tá teipithe glan ar an iaracht san.
Siné fé ndeara Gormfhlaith a bheith anso anois. Tá iaracht eile d’á
dhéanamh anois. Tá feall éigin eile d’á dhéanamh anois ar m’ athair.
D’ airigheas an focal ó chiainibh ó rígh Laighean. ‘Tá rud déanta
agam-sa,’ ar seisean, ‘do chuirfidh chun cinn an bheart so do theip
ar thriúr agaibh-se.’ Ní dúbhairt sé a thuille mar do chuir Sitric
lámh ar a bhéal. Ní dóich leó gur airigheas-sa an focal. Ní mór sgéala
chur láithreach ag triall ar an Árdrígh. Indiu an lá chun an fhíona do
chur siar go Sórd Cholum Cille. Imthigh, a laogh, agus cuir an fíon sa
bhosca mar is gnáth leat a dhéanamh, fíon Aifrinn, agus tar chúgham
anso nuair a bheidh san déanta agat.”
D’imthigh an cailín agus chuir sí an fíon sa bhosca. Ba ghnáth le
Béibionn an fíon san do chur chun na mainistreach san, agus d’á
bhrígh sin níor chuir aoinne aon tsuim sa rud a bhí ag an gcailín ’á
dhéanamh. Nuair a bhí an bosca i dtreó aici tháinig sí ag triall ar an
mBanríghin mar a dúbhradh léi.
“Seó anois,” arsa’n Bhanríghin léi, “cuir chúghat an dá leitir seo.
Tabhair an dá leitir do’n Airchinneach, do Ghiolla Pádraig, agus dein
an rud a déarfaidh sé leat.”
D’imthigh an cailín agus do rug sí léi an bosca, agus an capal
agus an cárbat aici, mar ba ghnáth. Chonaic Sitric agus Amhlaoibh
agus Gormfhlaith ag imtheacht í. Chonacadar an bosca fíona. Níor
chuimhnighdar ar aon nídh eile bheith aici, agus níor chuireadar blúire
suime inti.
Tháinig sí go Sórd Cholum Cille. Thug sí an dá leitir do’n
Airchinneach. D’osgail sé leitir acu, mar dó féin ab eadh í. Do léigh
sé í. Thug an cailín fé ndeara gur iompuigh a lith ann.
“An bhfuil fhios agat cad ’tá sa leitir seo atá léighte agam?” ar
seisean leis an gcailín.
“Tá tuairim agam dó, a Athair,” ar sise.
“An mbéarfá-sa an leitir eile seo ag triall ar inghín Thaidhg Mhóir
uí Chealla?” ar seisean. “Deir Béibionn ná fuil aoinne is fearr a
dhéanfaidh an gnó ’ná mar a dhéanfair-se é.”
“Agus cá bhfuil inghean Thaidhg Mhóir uí Chealla le fághail?” arsa’n
cailín.
“Tá sí le fághail,” arsa’n t-Airchinneach, “i mbuidhean a h-athar, sa
mhór-shluagh atá ag teacht aniar ó Cheann Cora. Cuirfead cárbat agus
giolla leat. Thabharfainn an leitir do’n ghiolla le breith siar ach
deir an Bhanríghin gan an leitir a thabhairt d’ aoinne ach duit-se.
Agus deir sí go gcaithfir do cheann a choimeád folaighthe go maith, le
h-eagla go n-aithneófaí thu. Caithfidh Niamh an leitir a dh’fhághail a
gan fhios d’ aoinne, agus caithfidh sí an leitir a dh’fhághail gan a
fhios a bheith aici cé uaidh go bhfaighidh sí í.”
“Tá go maith,” arsa’n cailín. “Dúbhairt Béibionn liom go neósfá-sa
dhom cad a bhéadh le déanamh agam.”
“Nuair a bheidh an leitir tabhartha do Niamh agat féadfair an cárbat
agus an giolla do bhreith leat siar abhaile ag triall ar do mháthair.
Cuirfidh Béibionn fios ort airís i ndiaigh an chatha. Ní fios cé bheidh
beó an uair sin, ámhthach.”
Do gabhadh capal agus cárbat, agus do cuireadh an cailín sa chárbat
agus do cuireadh an tsrian i láimh an ghiolla.
“Dein an dithineas is mó a dh’ fhéadfair,” arsa’n t-Airchinneach leis
an ngiolla, “ach gan súile na ndaoine tharang ort ach chómh beag a’s is
féidir é.”
Do ghluais an cárbat. Níor fhéad an giolla oiread dithinis a dhéanamh
agus a measadh a dhéanfadh sé, mar bhí na bóithre go léir lán de
dhaoine. Ach thánadar fé dheire chun buidhne Thaidhg Mhóir agus, mar
a dúbhradh cheana, do tugadh an leitir do Niamh agus chuir Niamh chun
Murchadh í. Chómh luath agus do léigh Murchadh an leitir d’imthigh sé
chun na h-áite ’n-a raibh Brian agus d’ atharuigh sé na fir a bhí i
n-aice le pearsain an Árdrígh.
Nuala ab ainim do’n chailín a thug an leitir sin do Niamh. Chómh luath
agus bhí an leitir tabhartha uaithi aici d’imthigh sí amach chun na
h-áite ’n-ar fhág sí an giolla agus an cárbat. Bhailighdar leó amach a’
brúth na slógh, agus thugadar aghaidh siar go Cúige Conacht, chun na
h-áite ’n-a raibh máthair an chailín ’n-a cómhnuighe.
Isé cúis go ndúbhradh le Nuala a ceann do choimeád folaighthe ’ná so.
Do thuig Béibionn go raibh Maolmórdha tar éis breibe gheallamhaint d’
fhear éigin ach dul i n-aice an Árdrígh sa ghluaiseacht agus sleagh
do shádh ann, nó é chur chun báis ar chuma éigin mar sin. Bhí eagal
uirthi, dá mb’ ar an gcuma san a bhéadh an sgéal, go mb’ fhéidir go
n-aithneóch’ an fealltóir Nuala agus ansan go bhfaghadh Sitric amach an
sgéal go léir, agus go marbhóch’ sé í féin. Níor fhág sí ar a chumas
Nuala do mharbhughadh, pé rud a thuitfeadh amach, mar dúbhairt sí léi
dul siar abhaile. Choimeád Nuala a ceann folaighthe agus níor aithin
aoinne í. Níor aithin Niamh féin í, bíodh go raibh aithne mhaith thiar
sa bhaile aici uirthi féin agus ar a máthair.
Um thráthnóna an lae, a dh’imthigh Nuala ó ríghtheighlach Shitric agus
an capal agus an cárbat agus an bosca fíona aici, do thárla gur airigh
duine eile de mhnáibh coímhdeachta Bhéibionn caint idir an dá rígh,
idir Shitric agus Maolmórdha.
“Ná bíodh ceist ort, a rígh,” arsa Maolmórdha. “Déanfaidh Mícheál Ruadh
an bheart. Tá sé i ngnáth-theighlach an Árdrígh anois le cheithre
bliana, agus tá árd iontaoibh ag Brian as. Tá iontaoibh acu go léir
as. Is dóich le Murchadh ná fuil fear eile sa ríghtheighlach chómh
dílis leis. Gormfhlaith a thug aithne dhom air. Is cuma leis cé ’cu
curfar chun báis é nó ná curfar nuair a bheidh an gníomh déanta, mar
tá geallta againn dó go mbeidh fearan saor go deó agá mhnaoi agus agá
shliocht má chuirean sé Brian as an slígh uainn. Dá mbéadh Brian as an
slígh bhéadh gach aon rud ar ár dtoil againn.”
D’imthigh an bhean choímhdeachta agus d’inis sí do Bhéibionn an chaint
a dh’airigh sí. D’imthigh Béibionn agus chomáin sí ar siúbhal giolla
turais i lár na h-oídhche agus leitir eile aige le tabhairt do Niamh.
D’ aimsigh sé capal maith. Bhí aithne ar na bóithribh agus ar na
cómhngair aige. Do shrois sé an áit ’n-a raibh buidhean Thaidhg Mhóir
uí Chealla. Thug sé an leitir do Chaoilte, mar adúbhradh, agus thug
Caoilte do Niamh í, agus chuir Niamh ag triall ar Mhurchadh í. Do léigh
Murchadh í. D’fheuch sé ’n-a thímpal. D’fheuch sé ar an ngárda a chuir
sé, indé roimis sin, ó bheith i n-aice Bhriain. Bhí aithne mhaith aige
ar Mícheál Ruadh. Ní raibh Mícheál Ruadh le feisgint i n-aon bhall.
Nuair a deineadh an t-atharughadh indé roimis sin do thuig Mícheál i n’
aigne go raibh sgéidhte ag duine éigin air. D’euluigh sé sa n-oídhche
as an áit. Chómh luath agus fuair Murchadh imthighthe é do sgaoil sé an
focal ameasg na bhfear, breith air agus é thabhairt thar n-ais. Níor
bh’ fhada gur tugadh thar n-ais é. Bhí an iomad aithne air. Do tugadh i
láthair Mhurchadh é.
“Pé duine thabharfadh cúl le cath,” arsa Murchadh leis, “níor mheasas
gur tusa dhéanfadh é! Seasaimh ansan at’ inead, agus ná fág an áit
airís.”
Cheap Mícheál nuair a tugadh thar n-ais é go gcrochfaí é. Bhí fhios
aige go raibh an chroch tuillte aige. Nuair nár deineadh ach a rádh
leis dul agus seasamh i n’ inead féin bhí iongnadh air. Níor thug sé fé
ndeara an bhagairt a dhein Murchadh ar na fearaibh eile.
Dá gcrochtí é b’fhéidir go raghadh an sgéal ó bhéal go béal agus go
sroisfeadh sé rígh Lochlanach Átha Cliath, agus nár bh’fhearr-de
Béibionn san. Dá bhféadadh sé imtheacht slán go h-Áth Cliath nuair a
dh’euluigh sé thiocfadh an díobháil céadna as, b’fhéidir.
Sheasaimh sé i n’ inead féin ameasg na bhfear an lá san----ach ní
feacathas ’n-a dhiaigh san é beó ’ná marbh.


CAIBIDIOL VI.
ÉIGEAN AR RÍGHEACHT NA bhFLATHAS.

Nuair a bhíodh Caoilte i n-Albain ag breithniughadh an nirt a bhí ag
Lochlanaigh i n-Ínsibh Orc agus ins na h-oileánaibh eile ann, is i
dteighlach Dhómhnaill mhic Éimhin, i Mágh Geirrghinn, a chaitheadh sé
an chuid ba mhó de’n aimsir. Thugadh sé, sa chaint a bhíodh eatartha,
tuairisg cruinn do Dhómhnall ar an gcuma ’n-a raibh gach aon rud ag
dul chun cinn i n-Éirinn. Bhiodh Dómhnall coitchianta ’ghá cheistiú’ i
dtaobh Bhriain agus i dtaobh Mhurchadh agus i dtaobh Dhál gCais go léir.
Thugadh Caoilte cuid d’á aimsir, leis, i bhfochair Mhuireadhaigh,
Mórmhaor Leamhna, agus chaitheadh sé na tuairisgí céadna thabhairt dó
san ar an gcuma ’n-ar sheasaimh cómhacht Bhriain, agus ar gach dóchas
a bhí go bhféadfadh sé seasamh i n-aghaidh na mór-chómhacht a bhí ag
cruinniú’ as gach áird ’n-a choinnibh.
Bhí ana bháigh ag an mbeirt sin le Brian agus le Gaedhlaibh. Níor
bh’iongnadh báigh a bheith ag Dómhnall le Brian, mar ó Oilioll Olum do
shiólraidh an bheirt. Ó Ghaedhlaibh a shiolraidh Muireadhach leis. D’á
éaghmuis sin, níor bh’ aon iongnadh dúil mhór a bheith ag an mbeirt
go mbuadhfadh Brian sa mhór-chath a bhí ag teacht, mar dá mb’ ag na
geintibh a bhéadh an buadh do chuirfidís deire leis an gCreideamh a
mhúin Colum Cille do Ghaedhlaibh agus do Chruithneachaibh Alban, agus
níor mhiste deimhin a dhéanamh dé go ndéanfaidís Gaedhil Alban do
dhísgiughadh.
Bhíodh Caoilte ’ghá innsint do’n bheirt cad é an saghas fir Brian, agus
cad é an saghas fir Murchadh, agus cad é an saghas fir Dúlainn, agus
Maolruanaidh na Paidre, agus Tadhg Mór ua Cealla.
“Agus,” arsa Dómhnall, “cad é an saghas an cailín seo, inghean Thaidhg
Mhóir uí Chealla, go bhfuilimíd bodhar ag gach aoinne ag moladh a
h-áilneachta?”
Nuair a cuireadh an cheist sin chuige do las Caoilte go bun na gcluas.
Ansan do bhánuigh sé chómh bán le cailc.
D’ fheuch Dómhnall air agus thuig sé an sgéal go léir láithreach, dar
leis féin.
“Is dócha,” ar seisean, “gur fíor an chaint a deirtear, go bhfuil sí
níos áilne ’ná Gormfhlaith féin.”
“Is fíor, a rígh,” arsa Caoilte. “Tá sí níos áilne ’ná mar a bhí
Gormfhlaith riamh. Ní h-é an saghas céadna áilneachta atá ionta. Tá
sé chómh maith agam an sgéal go léir a dh’innsint duit, a rígh,” ar
seisean le Dómhnall.
Ansan tháinig sé i dtusach an sgéil agus d’inis sé do Dhómhnall, ó
thusach go deire, gach aon rud a bhí aige le h-innsint i dtaobh Niamh;
conus a bhain a h-áilneacht a mheabhair shaoghalta dhé an chéad uair a
chonaic sé í; conus mar a bhí éad ar Chonn chuige mar gheall uirthi;
conus mar adúbhairt sí leis féin, agus leis an gcuid eile des na
ríghthibh óga, go raibh socair aici ’n-a h-aigne gan pósadh i n-aon
chor, ach fanmhaint i bhfochair a h-athar an fhaid a mhairfeadh a
h-athair, agus ansan maireachtaint singil ar an saoghal so go dtí go
leanfadh sí é.
Fear breagh dathamhail uasal cumasach ab eadh Dómhnall. D’éist sé
le Caoilte an fhaid a bhí Caoilte ag caint. Thuig sé i n’ aigne nár
bh’fholáir nó gur bh’uathbhásach an áilneacht a bhí sa rígan óg san.
Dúbhairt sé leis féin gur dhócha gur bh’é cúis go ndúbhairt sí go raibh
a h-aigne socair ar gan pósadh mar nár thaithn aoinne des na fearaibh
óga san léi. Go mb’ fhéidir dá bhfeiceadh sí an fear a thaithnfeadh léi
go n-atharóchadh sí an socarughadh san. Níor leig sé air le Caoilte
go raibh aon mhachtnamh de’n tsórd san i n’ aigne. Bhí sé i mbéalaibh
na ndaoine go léir go raibh Sitric chun a mháthar féin, Gormfhlaith,
a thabhairt le pósadh d’ Iarla Ínsí h-Orc. Bhí tuairim ag daoine go
raibh sí geallta aige do níba mhó ’ná an t-Iarla san. Gan amhras bhí
Gormfhlaith ag dul amach ins na bliantaibh. Ach má bhí féin bhí na
geallamhna úd ann. Is dócha gur thuig Sitric go mb’fhéidir go socaróch’
an cath, nuair a thiocfadh sé, a lán de’n tsaghas san geallamhna.
Thuig Dómhnall i n’ aigne dá bhféadadh sé féin Niamh a dh’ fhághail go
mbéadh bean aige a bhéadh níob’ áilne, agus níob’ fhearr ar gach aon
tsaghas cuma, ’ná an bhean so a bhí ’á geallamhaint do gach aoinne ach
teacht ag cabhrughadh le Sitric.
Pé ’r domhan é, bhí Dómhnall socair ar theacht go h-Éirinn ag
cabhrughadh le Brian i gcoinnibh na Lochlanach, ach nuair airigh sé an
moladh a dhein Caoilte ar inghín Thaidhg Mhóir uí Chealla bhí sé socair
níba dhaingine, naoi n-uaire níba dhaingine, ar theacht, agus ar an
uile fhear a dh’ fhéadfadh sé, do thabhairt leis. Do labhair sé leis an
Mórmhaor eile, Mórmhaor Leamhna a tugtar air sa tseanachus, agus chuir
sé suas é chun a nirt go léir do chruinniughadh ar an gcuma gcéadna
agus teacht go h-Éirinn ag cabhrughadh le Brian.
“Má buaidhtear ar Bhrian,” ar seisean, “sa chath so atá ag teacht, tá
sé chómh maith ag Gaedhlaibh imtheacht a’ h-Albain. Dísgeófar sinn
go léir. Is fearra dhúinn tuitim i gcath ag cabhrughadh le Brian ’ná
na Lochlanaigh a theacht agus sinn a mharbhughadh anso sa bhaile má
buaidhtear ar Bhrian.”
Do chruinnigh an bheirt a neart go léir. Tháinig chúcha an uile shaghas
fir a dh’ fhéadfadh aon nídh i bhfuirm airm do láimhseáil. Níor fhan sa
bhaile ach seandaoine agus mná agus leanbhaí.
Is ró bheag d’á chuimhneamh a bhí ag Niamh gur bh’ í fé ndeár an méid
sin de’n chongnamh a tháinig ag triall ar Bhrian a bheith chómh láidir
agus bhí sé. Díreach mar a bhí sí gan aon phioc d’á chuimhneamh aici,
nuair a bhí sí ag faire ar Ghormfhlaith chun gan leigint di nimh a
thabhairt do Bhrian, nách leis an bhfaire do chosain sí Brian ach leis
an gcosg a chuir a cómhluadar fóghanta, agus a cuideachtanas fóghanta,
agus a h-anál fóghanta, le droch íntinn Ghormfhlaith, a gan fhios di
féin agus a gan fhios do Ghormfhlaith.
An fhaid a bhí na slóighte ar an slígh bhí mórán tairbhthe ag Niamh ’á
dhéanamh, a gan fhios di féin, ar an gcuma san. Bhí dúil ag na fearaibh
go léir gach gnó dhéanamh ar an gcuma ba dhóich leó dob’ fhearr a
thaithnfeadh léi; agus i mbuidhnibh na mban ní raibh aon nídh ba mhó
ag na mnáibh ’ná focal molta dh’fhághail uaithi nuair a bhíodh sí ag
gabháil eatartha ag feuchaint ar an gcuma ’n-a mbíodh a ngnó acu ’á
dhéanamh. Dheinidís go léir a ngnó níob’ fhearr go mór, ar gach aon
tsaghas cuma, ’ná mar a dhéanfaidís é dá mba ná béadh sí ann.
Ach dhein sí, leis, mórán tairbhthe agus ní h-a gan fhios di a dhein sí
é, ach le h-iomláine feasa agus machtnaimh.
Do h-innseadh cheana cad é an chúis gur tugadh “Maolruanaidh na
Paidre” ar rígh Ua bhFiachrach Áidhne. Gur thuig sé i n’ aigne a
bheith ceangailte ar an gCríostaidhe bheith coitchianta ag guidhe chun
an Athar Síoruidhe, agus ná fuil aon chaint is oireamhnaighe chun
labhartha leis an Athair Síoruidhe, moladh a’s glóire leis, ’ná an
chaint a mhúin ár Slánuightheóir dúinn.
Do labhair Niamh anois a’s airís le cuid des na fearaibh. Do thrácht
You have read 1 text from Irish literature.
Next - Niamh - 18
  • Parts
  • Niamh - 01
    Total number of words is 4396
    Total number of unique words is 1220
    43.8 of words are in the 2000 most common words
    50.8 of words are in the 5000 most common words
    50.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 02
    Total number of words is 5050
    Total number of unique words is 1179
    45.3 of words are in the 2000 most common words
    51.2 of words are in the 5000 most common words
    51.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 03
    Total number of words is 5056
    Total number of unique words is 1196
    45.4 of words are in the 2000 most common words
    52.0 of words are in the 5000 most common words
    52.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 04
    Total number of words is 4918
    Total number of unique words is 1242
    45.0 of words are in the 2000 most common words
    51.1 of words are in the 5000 most common words
    51.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 05
    Total number of words is 4938
    Total number of unique words is 1153
    45.6 of words are in the 2000 most common words
    51.6 of words are in the 5000 most common words
    51.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 06
    Total number of words is 4965
    Total number of unique words is 1161
    46.2 of words are in the 2000 most common words
    52.6 of words are in the 5000 most common words
    52.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 07
    Total number of words is 5052
    Total number of unique words is 1092
    46.3 of words are in the 2000 most common words
    51.4 of words are in the 5000 most common words
    51.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 08
    Total number of words is 5005
    Total number of unique words is 1249
    39.8 of words are in the 2000 most common words
    46.5 of words are in the 5000 most common words
    46.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 09
    Total number of words is 5036
    Total number of unique words is 1126
    48.7 of words are in the 2000 most common words
    53.4 of words are in the 5000 most common words
    53.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 10
    Total number of words is 4946
    Total number of unique words is 1179
    46.9 of words are in the 2000 most common words
    52.1 of words are in the 5000 most common words
    52.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 11
    Total number of words is 5071
    Total number of unique words is 1167
    45.9 of words are in the 2000 most common words
    52.8 of words are in the 5000 most common words
    52.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 12
    Total number of words is 5017
    Total number of unique words is 1186
    47.3 of words are in the 2000 most common words
    53.0 of words are in the 5000 most common words
    53.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 13
    Total number of words is 4924
    Total number of unique words is 1184
    43.5 of words are in the 2000 most common words
    48.5 of words are in the 5000 most common words
    48.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 14
    Total number of words is 5027
    Total number of unique words is 1131
    47.0 of words are in the 2000 most common words
    52.8 of words are in the 5000 most common words
    52.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 15
    Total number of words is 4894
    Total number of unique words is 1161
    46.5 of words are in the 2000 most common words
    52.1 of words are in the 5000 most common words
    52.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 16
    Total number of words is 4936
    Total number of unique words is 1236
    46.9 of words are in the 2000 most common words
    52.1 of words are in the 5000 most common words
    52.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 17
    Total number of words is 4958
    Total number of unique words is 1132
    49.6 of words are in the 2000 most common words
    53.9 of words are in the 5000 most common words
    53.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 18
    Total number of words is 5003
    Total number of unique words is 1156
    49.2 of words are in the 2000 most common words
    54.7 of words are in the 5000 most common words
    54.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 19
    Total number of words is 4931
    Total number of unique words is 1183
    46.4 of words are in the 2000 most common words
    52.0 of words are in the 5000 most common words
    52.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 20
    Total number of words is 4876
    Total number of unique words is 1269
    44.0 of words are in the 2000 most common words
    49.8 of words are in the 5000 most common words
    49.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 21
    Total number of words is 5053
    Total number of unique words is 1180
    45.7 of words are in the 2000 most common words
    53.0 of words are in the 5000 most common words
    53.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 22
    Total number of words is 5024
    Total number of unique words is 1127
    47.1 of words are in the 2000 most common words
    52.7 of words are in the 5000 most common words
    52.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Niamh - 23
    Total number of words is 1132
    Total number of unique words is 429
    54.7 of words are in the 2000 most common words
    57.9 of words are in the 5000 most common words
    57.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.